Laiholh Hi Holh Rum Ah Ser Ding

Holh, ca, biafang timi hna hi a um cia an si lo. Ser cawpmi le phuah cawpmi an si hna. Kan mah chan ah, "computer, internet, online, satellite, website, viber, instagram, facebook, ebay, Amazon tibantuk le chim cawklomi thil min hna hi, phuah le sak cawpmi an si." Cuticun mifimmi cu chan tiluan hoih in an holh, ca le biafang hna hi a tam chin lengmang i, an holh a rum chin lengmang. Laiholh zong hi, rumter a hau. Pathian nih a kan dawt. Ram, miphun, holh le nunphung ngeimi kan si i, hi pin ahcun thanchoter le rumter lawng a bami a si.

Holh a rumnak ding caah tuah ding a herhmi thil a tlawm bik ah phun (14) a um:

1. Biafang thar ser a hau
2. Catlang tial ning le cafang fonh ning remh le ningcang tein ngeih a hau
3. Biathuk ngeih a hau
4. Biafang karhter a  hau
5. Khua le zatlang ah hman a hau
6. A biafang chim tikah ngaih a nuammi a si a hau
7. Biafang nih sullam thuk an ngeih a hau
8. Mah holh nih a tlinhlonak ah midang holh lak a hau
9. Ca tampi tial a hau
10. TV, Radio, computer ah an chim tikah ngaih a nuammi si a hau.
11. Holh hiami hman awk thalo mi thah i a tha deuhmi char le nunter a hau.
12. Mi tampi nih thiammi le hmanmi holh a si a hau
13. Biachia chimnak ah biafang a tlingmi holh a si a hau
14. Biatha chimnak ah biafang a tlingmi holh a si a hau.

Laiholh hi mi tampi nih an thiam khawhnak ding caah a cunglei 12 hi tuah a herh. Cu lak ah, Chin State leng ummi nih Laiholh an thiam khawhnak ding caah, tuah dingmi thil pakhat a um.

Chin State chung a silomi hmunhma i a thangmi Laimi hna caah Laiholh an thiam khawhnak ding caah thil biapi taktak tuah a haumi pakhat cu, "aa hlummi biafang" (Unified words) ngeih a hau. Cu kan ngeih khawhnak ding caahcun, Lairam i holh cheukhat i kan biafang hna hi hloh i, a tha deuhmi le zapi hrawm khawhmi biafang hna hi hman a herh. Culawng ahcun Lairam ah holh tling le holh tha le dawh a chuak kho lai. Cun kan holh a rum kho lai i, holh rummi kan ngei kho lai. Miphun dang holh lak hna hi fahsak ding a si lo. A thami cu lak ding an si ko.

Laiholh ah a pawi taktakmi pakhat cu, thil pakhat min te kha, min/biafang tam tuk in kan chimmi hi a si. Fing le tlang aa dang. Khua le peng aa dang i, Laiholh i kan hmanmi biafang hi a phun an tam tuk. Hi tikah ramdang a chuakmi Lai ngakchia caah theih le thenrawi ding hi a fawimi a si lo. Cucaah Chin State leng i a chuakmi ngakchia hna caah, biafang aa khatmi kha phun tam tuk in an theih tik ah, fian le hngalh ding a fawimi a si lo. Cucaah thil aa khat ko mi pakhat kha, mah khua le tlang hawih in min dangdang kan hman tikah, Laiholh a thiamlomi ca ah thluak a buak taktak. Cawn le theih khawh ding a si lo.  

Cucaah kan biafang cheukhat cu hloh i, a tha deuhmi le aa dawh deuhmi biafang kan i hrawm ah kan holh hi a theih le thiam a fawi deuh lai. Tahchunhnak kan van zoh hmanh lai. Kawl nih "Ngazoh-tii" tiah an timi khi Laimi nih hi tin kan hman:

1. Makphek

2. Thak-ba-re

3. Hmathak

4. Hmarca (India ramri Laimi hmanmi)
6. Ngazoh-tii (Kawlholh hmangmi kan um rih)

Hi bantuk in, Laiholh in thil pakhat min kha tam tuk a um tik ah, Lai ngakchia nih cawn le theih le fian ding a har tuk. Mirang ca nih a khuhnenh tuk hna pin ah, hi bantuk in Lai biafang a phunphun cawnpiak ding hi, an thinlung a vaivuan kho ngai ding a si. Laitlang leng ummi Laimi ngakchia caah, hi vialte holh le thil min hna van theihfian viar ding hi, a fawimi an si lo.

Cucaah hi bantuk in min phun tam tuk a ngeimi pawl lakah, a tha bik te hi CACC nih thim i, dictionary ah hman le cu biafang a silomi paoh kha khuate lei zong nih duhsah tein hlawt hi a tha dingmi a si.

Darwin nih a chimmi cu vawleicung thil sining ah hin, "The survival of the fittest" tiah a ti. "Aa za bik kha a nung te lai" tiah a ti. Laiholh a phun tam tukmi zong ah hin, Laimi caah aa fit bikmi holh hi a nung te lai. A dang paoh cu an thi te lai. Cucu vawleicung phung a si. Miphun dang holh nih a dolh hna ruangah miphun fami holh tam tuk a lo cang.

Laiholh (Hakha holh) zong hi, kan pawngkam ummi Kawlholh le Mirang holh nih a dolh hlan ah, kan holh hi remh zokzok a hau. Chin State chung ah, holh phun tam tukmi le thil min aa khatmi pakhat kha, biafang tam tuk in kan auhmi hi, kan fale nih an cawng kho cawk lai lo. Cucaah a chia deuhmi asiloah hman lo deuhmi kha hlawt i, hman deuhmi kha, lungrual tein hman a herh.

Lam naite ah a um kan si ko nain, Hakha le Thantlang kar hmanh ah  kan biafang awchuah aa dangmi tampi an um. Cucaah pakhat holh paoh hi hloh i, a dang pakhat kha lungrual tein hman ah a tha ding a si. Tahchunhnak ah, a tanglei Hakha le Thantlang holh hna ah hin, pakhat paoh nunter i pakhat paoh thihter ding a si.

Tahchunhnak ah a tanglei biafang hna hi, aa khatmi an si i, a tha deuh paoh hman ding an si. Asi khawh chung in Mirang le Kawl holh kha hrial a hau. Cucaah Hakha nih "kawpi-hlum" timi hi Kawl le Laiholh cawh a si i, cunak cun Thantlang holh "Lubuk" timi kha kokek holh deuh a si caah hman ah a tha deuh. Mirang le Kawl nih "Cherry" an timi kha Hakha nih "phaizawng" an ti i, Thantlang nih "chengcher" an ti. Chengcher timi min nakin "phaizawng" timi hi aa dawh deuh caah, kan i hrawm ding a si. Cuvebantuk in Hakha nih "cawpi-ek" timi nakin Thantlang nih "tuntuk" timi hi aa dawh deuh caah, "tuntuk" tu hi hman deuh ding a si. Cuticun Radio, TV le zeidang zong ah biachim tikah ngaih a nuam deuhmi le aa dawh deuhmi biafang kan ngei kho lai.

Cuticun a tanglei biafang hna lakah, epchunnak hna hi zoh i, zei hi dah kan miphun holh ah kan hman deuh awk a si timi kha lak i, dictionary le bible le sianginn cauk ah hman hram thawk ding a si.

         Kawlholh                        Hakha Holh                    Thantlang Holh

1.   Kazun-uh                                Kawhra                             Ralawn
2.    Myo-ngu-thi                          Zawngkatah                      Zawngtah
3.    Pyangphu                               Fangvoi                             Kaw-awm
4.    Ngazoh-tii                              Makphek                           Hmathak/thakbare
5.    Uh-aw-hngeih                        Cilio                                  Tlerlung
6.    ---------                                   Pingpir                              Fiakfairok
7.    -----------                                 Pet-tuk                              Kawk-tuk
8.    -------------                              Tungbor                            Anphui
9.   Kawpi                                      Kawpi-hlum                     Lubuk
10. ------                                         Khate                                Hmaihremte
11. Cherry (Eng)                            Phaizawng                       Chengcher
12. --------------                              Aitek                                Saimuthur
13. -------------                               Tiobawp                            Tiabawp
14.  --------                                     Cawpi-ek                          Tuntuk
15. Poh-tin-nyo                             Kinglang                           Laikeng
16. Leih                                        Chungkuh                          Chungchek
17. La                                            Ra                                     Hong
18. Payun                                      Kingkuar                           Ngaikuang
18. Yun                                          Darkeu                              Haileng
20. Sane-neh                                 Zarhteni                             Rinni
21. Tun                                           Nam                                   Tiil (Thantlang cheukhat nih an hman)
22. Sa-pha                                      Sawngpa-te                       Dangte
23.  Sa-pha                                     Ti-uh                                  Ca-uh

Hi a cunglei Hakha le Thantlang Laiholh aa dangmi hna lak ah hin, a tha deuh kha lak i i hrawm i, a chia deuh kha kaltak a tha ding a si. Holh cheukhat kan hmang lai lo ti tikah, thinhun ding le ngaihchiat ding a si lo. Cu ti kan tuah lo ahcun, holh hme he, ngan he a hnu ah an tlau dih kho. Cucaah aa tlak bikmi biafang/holh kha thapek zong i, kan miphun ca holh ah hman ding a si.

Hakha le Thantlang ah a um lo mi biafang cu, Falam, Mizo, Tiddim, Asho, Lautu, Zophei, Miram, Matu le Bawm tibantuk hna ah an um ahcun, cucu lak i hman ding a si.

Tahchunhnak ah, Falam holh ah holh tha ngaingai a si tiah ka ruahmi cu "duhdawtnak" timi hi a si. Hakha holh ahcun "dawtnak" ti lawng a si. A tha ve ko nan, "duhdawtnak" van ti ahcun "duhnak" timi biafang zong aa tel chih i, a tling deuh ngaimi biafang a lo. Cun "a kahthat" timi zong hi a tling ngaimi biafang a si. Meithal in kah i thi lak kah khi a si. Hakha holh cun "a kah" kan ti ahcun thih lo khawh a si i, "a kah le thi" ti phun in chim a hau. Falam holh ahcun biafang pakhat "kahthat" in a tling kho i, a fiang deuh ngai. "Kahthat" nih a langhtermi cu, "a kah i a thi" tinak kha a si.

Lleicia Rev. James Sang Awi kha baibal a rak leh lio ah, bia ka rak halmi cu, Mirang nih "adultery" tiah an timi biafang khi Laiholh ah a um lo. Cucaah "va cung pa duh, nupi cung nu duh" tiah an leh i, khikhi a sau tuk. A dik lo. Zeicatiah a fian in fianternak a si ka rak ti.

"Adultery" timi hi, "Lai biafang ah kan ngei maw?" ka ti. A rak ka lehmi cu, "Kan ngei lo. Keimah zong, mah hi zeitindah kan leh lai timi ka ruat lengmang i, ka hlathlai. Bawm baibal ka zoh i, khika zawn ah khin "tangdangpawm" tiah an leh le a tha tuk. Cucu ka hman lai" a rak ti. Tangdangpawm timi zong cu Laiholh diam a rak si ko. Kan rak hmanlo le theihlo ca tu kha a si. A baibal ka hmuh ti lo caah, cu Bawm biafang cu a hman theu lai tiah ka ruah.

Laiholh ah a um lomi min "radio, TV, computer, pedan, lehmah, saya/sayama ..tibantuk hna cu, Mirang le Kawl in lak i kan biafang ah ser ding an si ko. Mizo biafang ah, "ropui" le "hrilhfiah" le "tlawmngaih" timi biafang hna hi, an tha tuk i, hihi Laiholh ah telh chih ding an si ko. Mizo nih an ngeihlomi Laimi nih kan ngeihmi biafang thatha "siangbawi, sianginn, civui, dawr, vailamtah.." ti hna hi biafang tha tuk an si. Mizo nih kan sin in an i lak ve ahcun a tha ngai ding an si. An holh a rum deuh ve lai. Cuticun kan holh chung ah hlawt awk a simi kha hlawt i, midang holh biafang lak awk a simi kha lak i, kan holh hi rumter ding a si.

Mirang nih Latin, Greek, French, German le Spanish holh i biafang tampi kha, an lak hna i an holh ah an canter hna. Cuticun Mirang holh hna hi, vawleicung holh vialte lakah, holh rum bik le holh tha bik ah an ser bantuk in, Pathian nih a kan pekmi holh siangbawi te nih ca in tial khawh ding in a kan tuah piakmi kan Laiholh ah hin, kan ngeihlomi biafang hna cu, miphun dang sin in tampi lak i, Laiholh hi a rummi holh ah ser ding a si. Atu in kan thawk ahcun hi hnu kum 50 ahcun a rum ngaingaimi holh ah aa chuah ko lai timi ruahchannak he!

Thlarau Laksawng (Gifts of the Spirit)

 "Thlarau laksawng" timi hi, Mirang nih cun "Gifts of Spirit" tiah an ti. Hihi Paul cawnpiaknak (Pauline's teaching) ah kan hmuhmi a si. "Thlarau laksawng" hi, "Thlarau theipar" he an i khat lo. Mi cheukhat nih cun hihi kan cawhsual tawn. Aa lo ngaimi an si nain, an i dang (Thlarau theipar kong cu hmun dang ah kan tial lai. Rel duh ahcun rel khawh a si te lai).

"Thlarau laksawng" tiah Paul nih a timi cu, "Thlarau nih Pathian zummi pakhatkhat kha, cu zumtu nih a halmi ruang le duh ruang ah siloin, Amah Pathian hrimhrim nih a pekmi, laksawng a si. Hal chawm le cawn chawm i hmuhmi siloin Pathian nih a pekmi pahrang le a lakka tein hmuhmi a si caah, "laksawng" (gift) timi a sinak a si. Halmi cu "gift" a si lo. Hal ruangah pekmi tu khi a si.

"Thlarau theipar" timi tu cu, "Jesuh a zummi (hrin thanmi) paoh nih, duhsah huamsam tein ngeihmi theipar an si. A cheu cu rang ngai in a ngeimi an um lai. A cheu cu an fum ngai lai. Cawn a herh i, thanter a herhmi a si. Jesuh zummi paoh nih Thlarau bawmhnak thawng in kan ngeih dingmi le kan zumhnak ah thanpi chih dih dingmi, cawn dingmi thil an si.

Thlarau Theipar Phun Zeizat Dah A Um?

Paul cawnpiaknak zoh tikah, Thlarau laksawng kong hi, a biapi bik in hmun thum ah a tial: (1) Rome 12:6-8; (2) 1 Corinth 12:4-11; (3) 1 Corinth 12:28 ah an si. Hi chung ah  "Thlarau laksawng" hi phun (20) Paul nih a tial. Tu chun ni ah sisehlaw tam deuhpi zong a chap khawh men.

Ephisa 4:11 zong hi "Thlarau laksawng" ah telh chih khawh an si ve i, hi hna tu hi cu "Krihfabu he aa pehtlaimi riantuantu hna rian dirhmun" tu kha a chim duhmi an si caah, a cunglei bible cang pathum he cun tlawmte aa dang deuh.

Paul cawnpiaknak ah hin, zeibantuk "Thlarau laksawng" a si zong ah, a tanglei thil hna hi ruah dingmi a biapi bik an si:

(1) Zeibantuk "Thlarau laksawng" a si zongah an ratnak hrampi cu Thlarau a si. Aa khat viar.
(2) Cu thlarau nih cun, minung kha an mah he an i tlakning cio in laksawng a pek hna.
(3) Pathian nih A mah lungtho tein a pek cio hna.

Cucaah laksawng tam deuh hmumi le tlawm deuh hmumi cu an um ko lai nain, petu cu "Pathian thiamthiam a si ko" ti kha kan hmuh. Nangmah laksawng tha deuh, keimah laksawng tha deuh ti zong chim ding a si lo. Cun midang he zong i epchun ding a si lo. Zeicatiah petu Pathian nih an i tlak ning cio in pekmi a si caah a si.

Krihfabu hruaitu hna zong mi dang hruaitu bantuk si ve hrimhrim hna seh timi zong epchun phung a si lo. Pastor zong, Krihfaupa le Nu-upa zong "Ka dang khua cu, cutin an si? Ka dang khua cu cutin an si?" timi hi epchun tuk ding a si lo. Cawn ding thiltha cu thil tha a si ko. Zeicatiah hruaitu pakhat le khat zong, Pathian nih a pekmi hna "Thlarau laksawng" hi an i khat cio lo.

Zeibantuk Khi Dah Thlarau Laksawng Cu An Si?

Paul cawnpiaknak hmun thum ah kan muhmi "Thlarau laksawng" tiah a timi hna hi a tanglei bantuk in kan then khawh hna. A cheu ahcun aa khatmi an um caah, van thim tikah phun (20) a um.

(1) Rome 12:6-8

Hika Rome cakuat ah hin, "Thlarau laksawng" phun 7 aa tel.  Cu hna cu: (1) Pathian biachim thiamnak (God's message/prophecy); (2) midang ca riantuannak; (3) cawnpiak thiamnak; (4) midang thazaang peknak; (5) ngeihmi midang hrawmh/pekchanhnak; (6) nawl ngeihnak; (7) midang cung velngeih zaangfahnak hna an si. Hi vialte hi Pathian velngeihnak thawng in a si caah "a kan pekmi ning hawih tein hman ding" a rak si.

(2) 1 Corinth 12:4-11

Corinth chung ah, "Thlarau laksawng phun 9 a tial." Cu hna cu: (1) fimnak (wisdom) bia chim thiamnak; (2) theihhngalh (knowledge) tampi chim thiamnak; (3) zumhnak; (faith); (4) mi damter khawhnak; (5) khuaruahhar tuah khawhnak; (6) Pathian bia biachim thiamnak; (7) zeibantuk thlarau sin in dah a ra mi bia a si timi thleidan thiamnak; (8) holh theihlo in holh khawhnak; (9) holh theihlo leh khawhnak te hna an si. Hi ka ah hin, "Thlarau laksawng hi a phunphun in a um. A petu hna cu thlarau thiamthiam kha a si. Hi vialte laksawng petu le a tuahtu cu thlarau pakhat a si. A duh ning in mi kha laksawng phun dang cio a p ek hna" (1 Cor 12:4,11) tiah Paul nih a ti.

(3) 1 Corinth 12:28

Hi bible cang chungah hin "Thlarau laksawng" an hmuh ning cio hawih in, minung kha rian le tuanvo dang cio a pekmi hna kan hmuh. Hi ka zawn ah hin, laksawng an hmuhmi hawih in minung nih an tuan le tuah khawhmi phun (7) kan hmuh: (1) Lamkaltu; (2) Prophet pawl; (3) cawnpiaktu; (4) khuaruahhar tuah khotu; (5) mi bawmh khawhnak; (6) mi hruai thiamnak (leadership); (7) holh theihlo in holh khawhnak pek a simi pawl. Corinth kuat khat chung a tialmi Thlarau Laksawng hi an biapit ngai caah, a dang tete in tlawmte fianternak tuah ka duh. Hihi Krihfa tam deuh nih kan i fian lo caah fianter a herh.



Thlarau Laksawng Fianternak

A cunglei "thlarau laksawng" kong hi tlawmtete cio in van fianter ka duh. Hihi baibal chung ummi lawngte an si caah, Paul cawnpiak ning tein a tanglei bantuk in an si.

(a) Prophecy

Hi biafang hi Prophet timi biafang he aa tlaimi a si. Prophecy timi hi Greek biafang a si i a sullam cu "hmailei thil chim chung khawhnak" timi a si. Pathian duhnak, Pathian tinhmi le Pathian nih hmailei ah a canter lai mi kong kha chim chungnak a si. Misual dantatnak ding zong a si men ko lai. Sifak santlailo le a zawfakmi hnemhnak bia zong a si ko lai. Rawhralnak bia zong a si ko lai. Thluachuah hmuhnak bia zong a si ko lai. Hmailei caah Thiang Thlarau nih a duhnak le tinhmi kong chim chungnak tuah khawhnak kha a chim duhmi a si.

(b) Midang ca riantuan

Hihi Mirang nih cun "serving" an ti. Greek biafang diakonian timi in a ra mi a si i, Mirang ahcun "deacon" tinak a si. A sullam cu midang bawmhchanh a herhmi kha, a taktak in bawmhchanh le a herhnak bantuk in riantuan khi a chim duh. Hi biafang in "deacon" timi Krihfa upa timi zong a ratnak a si. Hi laksawng a ngeilomi cu, midang bawmhnak caan an ngeih le bawm kho ding an si zongah mi bawmh hrimhrim hi an duh lo. An huam lo.

(d) Cawnpiaknak

Hihi Pathian bia cawnpiaknak kha a chim duh. Bible bia sullam chim te hna, a ngaitu nih bible an lung a fian khawhnak hnga hrilhfiah te hna chim thiamnak kha a chim duh. Hi bantuk laksawng ngeimi cu mi cawnpiak an huam i an thiam. Theihhngalh tampi an ngei i, cu an theihhngalh cu midang cawnpiak an thiam lawng siloin zumhnak le pawmning zong kha bible in fiang tein chim an thiam.

(e) Midang thazaang pek

Midang thazaang pek thiam te hna hi thlarau laksawng pakhat an si. Midang kha Pathian bia le biatak an zulh khawhnak hnga, forhfial an thiam. Midang nunning a diklomi kha sersiamnak le minung nunnak hman an kal khawhnak hnga thazaang peknak le harsat ngaihchiatnak a tuarmi hna hnemh tiang kha aa tel. Micheu cu an fim ko nain, midang hnemtu siloin zualtertu an si. Lawmhtertu siloin tahtertu an si. Hrin than pat in midang thazaang pek thiam a si lo. A cheu cu an hrin than ko nain, mi thazaang pek an thiam lo. Mi hramh an thiam lo. An thiammi cu mi sik, mi mawhchiat, mi hrocer, mi tlirhkhonh, mi lungrawk lak in tuah le thachiattertu hnan an si. A cheu cu an piangthar ko nain mi sual kawl le misawisel rumro hna tu an thiam i mi sual kawl tu hi an thiam.

(f) Pekchanhnak

Micheu cu an hrin than ko nain pekchanh hi an ti kho bak lo. Pathian theilomi nak hmanh in pekchanh ti kho lo deuhmi, a khiar deuhmi, a hnem deuhmi le sikhiar taktakmi an um. Mi hrimhrim pek a sianglomi an um. Cucu "thlarau khiarcar" tiah ka ti hna. An rum le an ngeih tengtung zonhah, an pawng i herhbaumi an um zong ah, tinsihchih in an nung. Mi an pek tik hna zongah, siang setsai lo in mi an pek hna. Thawhlawm an chiah tik zongah a phun men in an chiah. An pek tikah lawm tein an pe bal lo. Asinain pekchanhnak lei i thlarau laksawng ngeimi cu an ngeih pek ah, ngeihlo pek ah, mi thenh-pek an siang tuk. An pek tik hna zongah, sianlonak lunglut ngeilo tein an pek hna. Tangka siseh, chawva siseh, thazaang le caan siseh, pek an huam hrimhrim. Midang bawmh herhmi bawmh kha a lam kip in an i zuam. Cu hna cu, "Samria mitha lungput le peknak thlarau ngeimi an si."

(g) Hruainak

Hi bantuk laksawng ngeimi cu, "mibu hruai thiamnak a ngeimi an si." Mi hruaitu an si. Mi uktu zong an si. Mipi kha ningdang le dawh tein an kal khawhnak lai, a lungthin, a hmurka, a tuahsernak in mi a hruai khomi an si. Ruahnak tha an ngei. Vision tha an ngei. Tinhmi kawltung an ngei i cu kawltung an khen khawhnak ding caah lam a har zong ah, an kawltung an khen khawh peng an i zuam. Lungsau, thinfual le toidornak an ngei. An hruaimi han kha an theihthiam hna. A uk in an uk hna lo. A hruai in an hruai hna. A mah hruainak hnulei ah mipi an kal huam peng. Hi bantuk minung nunnak ah, "thlarau theipar" tampi hmuh khawh a si. Mi an hruai tikah, "zohchunh tlak sinak" (example) in an hruai hna. Ca thiam le mirum le miza mi pat hi, hi bantuk laksawng an ngei dih lo. Hrin than mi si pat in mah bantuk laksawng ngeih khawh dih a si lo.

(h) Zangfahnak (Mercy)

Hihi mi cung i dawtnak, zaangfahnak, zawnruahnak, hnakkartenhnak le mi an harsatnak theihthiam piak i, mi va hnemh le an temtuarnak va hrawmpi khi chim duhmi a si. Midang thazaang pek thiam he aa lo ngaimi a si. Mi an fahnak va hrawmpi, va tuarpi le an ngaihchiatnak le lungretheihnak va zorter khi a chim duhmi a si. Micheu cu an hrin than ko nain, mi thi topi le ngaihchiami va hnemh hna an duh lo. An huam lo. "A cheu cu mithi in kal ka ziak lo" a timi hrin than mi an um. Ka theihmi hna an tam ngai. A cheu cu an hrin than ko nain, mi harsatnak an ton tikah, "a imh salammi le lung awi salam mi hna an um ko."

(i) Fimnak Bia chimthiam (word of wisdom)

Hi nih a chim duhmi cu Bible chung ummi Pathian bia te hna hna a sining tein theihthiam le nifatin minung kan nunnak ah, buaibai hnahnawh le harsatnak um tik ah, a mah le sining hawih tein a zawnkhan tete ah bible bia dawh le bia thatha hman thiam kha a chim duhmi a si. Biachim thiam sawhsawh men kha chim duhmi a si lo. Hi bantuk hi hrin thanmi kip nih ngeih khawhmi a si lo.

(j) Theihhngalh tam ngeih (word of knowledge)

Hihi Kawlram cauk in an chuahmi "Tuhtah-swesung" ti tuktak, facebook ti tuktak i duhpaoh tiami le sullam ngeilo in a chektu zong umlo in tialmi ca tampi theih khi a chim duhmi a si lo. Bible chung ummi Pathian biathuk theih khawhnak le Pathian biathli theih le phuan khawhnak a chimmi a si. Pathian biatak tampi theih khawh kha a chim duhmi a si.

(k) Zumhnak

Zumhnak hi Krihfa kan nunnak ah a herh bikmi hrampi a si. Zumhnak lo cun zei thil hmanh a si kho lo. Zumhnak thawng in Abraham cu miding ah cohlan a si. Jesuh zumhnak thawng in Pathian nih a vel ruangah khamh kan si. Zumhnak nih cun tlang hmanh a thial khawh. Hlingbur hmanh a hram in a phawiter i rili ah a paihter khawh. Cu zumhnak cu vanram phaknak caah "tawh" a si. Thluachuah hmuhnak hrampi zong a si. Hi bantuk zumhnak laksawng a ngeimi cu, an zumhnak a fek. Hninh khawh a si lo. Pathian kha za ah za in an zumh caah an i hngatchan. An i bochan. Pathian bia le biakam cu a tlolh lai lo timi an zumh i, zeibantuk harnak ton zongah fek tein an dir peng. Abraham bantuk zumhnak kha a si. An thlacam hlawh a tling i, an nunnak ah thil khuaruahhar tampi a cang tawn. Asinain hrin thanmi kip nih "a fekmi zumhnak" an ngei lo. Hrin thanmi ko hi, a caan ahcun zumhnak der hna an rak si tawn. An thachiat le zai hna an fawi khun. An lungdongh le ngaihchiat hna a fawi khun. Hrin thanmi tampi cu an hrin than ko nain, "a thawngmi zumhnak laksawng" hi an rak ngei lo. Cucaah tihnak, phannak le lungretheihnak te hna hi an ing kho tuk lo.

(l) Mizaw Damter khawhnak (healing)

Mizaw damter khawhnak thawnnak hi, mi zapi ngeihmi a si lo. Mi tlawmte lawng nih ngeihmi a si. Damtertu taktak cu Pathian a si. Minung an si lo. Asinain kum zapi pakhatnak Krihfa zumtu tampi hna cu, an biachimmi hi Pathian sin in a ra mi a si maw silo timi theihnak ah, mizaw a damter kho hna maw timi in rak zoh le tah a si. Kum zabu pakhat lio  Jesuh zultu hna bantuk cun, tu chan ah hin mizaw dam khawhnak thazaang ngeimi an um tuk ti lo. Mithi thawhtertu an um ti lo. A ngaingai tiahcun kha chan lio bantuk in mizaw damter khawhnak taktak hi minung nih ngei hna sehlaw, sizung mah vialte um a hau hnga lo. Mithi ruakvuinak inn vialte cu ruak chiah awk a um hnga lo.

(m) Khuaruahhar tuah khawhnak (Miracle)

Hihi Pathian nih minung pakhatkhat sin in, a cang tawnmi bantuk siloin thil khuaruahhar a tuahnak a si. Hihi a zungzal in a tu le tu a cangmi a si lo. Caan tawite ah a caancaan te ah a cangmi a si. Hihi Pathian thawnnak (power) nih a tuahmi a si. Minung ah thawnnak a ummi a si lo. Hi bantuk laksawng hi Peter (Lam 3:6), Stephen (Lam 6:8) Phillip (Lam 8:6-7) le Paul (Lam 19:11-12) hna nih an rak tuahmi a si. Paul le bang cu "a pawa kha a lang in an hei kuat hna i, an rak tongh i an dam" ti a si. Asinain a zungzal in an tuah kho lo. Amah Paul zong a dam lo tik ah, a mah le mah cu aa damter kho lo. Cu nih cun minung hi Pathian nih khuaruahhar tuah khawhnak a pek lo ahcun a tuah kho lo.

(n) Zeibantuk thlarau dah a si timi thleidan thiamnak

Micheu cu midang nih an chimmi thawngtha khi Pathian sin a rami bia maw a si, hlen hmangmi Satan sin in a rami dah a si timi thleidan khawhnak thluak le thinlung an ngei. Satan sin a rami cu bible nih a chim ning silo in bible kha duhpaoh in chim le bible cawnpiaknak a si lomi "doctrine" chim in midang hlen an hmang. Hi bantuk hlen hmang hi "Ka min in mi tampi an ra te lai" tiah Jesuh nih a rak chim chung cang (Matt 24:4-5). Hi bantuk thluak hi Krihfabu a rawk lo nak ding le hlen hmangmi nih duhpoah in an leirawinak hnga lo caah, Pathian nih a pekmi hna thawnnak a si.

(o)  Holh Theihlo

Krihfabu aa hmasa hna nih vawleicung khuaza ramkip ah Pathian thawngtha an chim khawhnak ding caah, holh theihlo holh khawhnak hi Pathian nih a rak pek hna. Pathian nih a cheu thawngtha chimtu cu an rak theih ballomi le an rak holh ballomi holh in holh khawhnak kha a pek hna. Holh theihlo in an holh lio i an chimmi kha "Pathian nih a pekmi hna a si" tiah an rak zumh. Hihi mi tampi a pe hna lo. Micheu lawng a rak pek hna. Tu chan zong ah, hihi micheu lawng a pek hna i, mi zapi pek a si lo. A cheu Krihfabu nih "holh theihlo holh khawhnak hi Pathian sin ah an rak hal tawn." Hihi hal dingmi silo in, Pathian nih aa tlak a timi kha a pekmi hna tu a si. Hihi holh pakhat lawng siloin theihlomi holh tampi aa cawhmi a si. Holh theihlo a holhmi nih a holh khi a let kho theng lo. Pathian nih leh khawhnak a pek lo caah a si kho men.

(p) Holh theihlo leh khawhnak

Pathian nih mi pakhat kha holh theihlo a pek tikah, a dang pakhat kha cu holh theihlo leh khawhnak kha a pek ve. Asinain cu holh cu a rak thiam ciami le theih ciami a si theng lem lo. Cuticun holh theihlo in a holhmi an chimmi bia kha, midang nih an theihfian khawh ding a si. Paul nih cun, "Holh theihlo hi tha a rak pe lo. "A lettu an um lo ahcun holh lo ding a si; holh theihlo ka 1,000 nakin holh theih in chimmi ka khat hi a tha deuh" tiah a rak ti. Holh theihlo leh khawhnak hi, mi tampi nih hmuhmi laksawng a si lo.

(q) Bawmh (Help)

Hihi "bawmh" tiah an ti. Hihi mi cung i zaangfahnak ngeih he aa naih ngaimi biafang a si. Midang kha dawtnak, zaangfahnak le zawnruahnak he bawmh duhnak thinlung ngeih le mi bawmh huamnak kha a si. Zeidang bawmhnak lawng silo in, thlarau lei in zaang a dermi, tihnak a ngeihmi, zumhlonak a ngeimi, thinphannak a ngeimi le thlarau in zaang a dermi hna tanpi le bawmh kha a chim duh bikmi a si. Mi pakhat thlarau lei in chamhbaunak le zaangdernak a ngeimi kha, bible le Pathian biatak a theih khawhnak hnga cawnpiak le dawtnak in zohkhenh le  a sualnak hngalhter le nunthar ah a nun khawhnak hnga bawmh kha a chim duhmi a si.

(r) Uknak

A cheu cu thawngtha chim le crusade phun cu an thiam ngang nain, Krihfabu an hruai kho lo. A ruang cu hruainak lei le "govern" timi uknak lei ah an ti kho lo. Cucaah thawngtha chim thiam pat in hruaitu tha si khawh a si lo. A cheu cu an bia a thlum al lo ngai ko nain, hruainak lei ah "laksawng" ngeimi cu mi hruai an thiam. An bu ngan a dam. Minung lung aa rual. Mipi nih an nawl an ngaih hna.

(s) Holh Phunphun thiamnak

Holh thiam hi a sunglawi tuk. Zapizaran nih thiam khawh a si lo. Paul chan lio ahcun, Krifa a simi hna hi miphun kip an i tel i, holh phun kip thiam hna hi a rak herh tuk. Cu bantuk in holh phun kip a thiammi hna zong hi "Thlarau laksawng ngeimi" tiah ti an rak si. Nihin ni zong ah holh thiam phun cu holh thiam an i fawih i mi he hawikomh an thiam. Holh thiam kho lo phun cu, an ka a hah lawng silo in a a thiam hrimhrim an thiam kho lo. Holh thiam lo ahcun Pathian thawngtha zong miphun dang sin ah chim khawh a si ti lo. Cucaah holh phun tampi thiam hna i, "thlarau laksawng" tiah an timi a si.

Donghnak

Thlarau laksawng hi phun tampi a um. Pathian nih a kan pekmi hi aa khat dih lo i, aa lo cio lo. Kan mah le kan i tlak ning cio tu in a kan pek. Cuticun thlarau nih mi vialte kha an mah le an i tlak ning cio in, laksawng dangdang cio a pek hna. A petu hna cu Pathian thlarau thiamthiam kha a si. Cucaah pum pakhat ah nge tampi a um bantuk in Krihfabu pakhat zongah hin, mi cu an umnak hnga ding cio ah khan a chiah hna i, cu an umnak hnga ding cio ah khan an i tlak ning cio in, thilti khawh thawnnak a pek cio hna (1 Cor 12:27-30).

Cu an laksawng hmuh ning cio hawih in rian kha an tuan cio hna. Cu hna cu an i dang nain Krih ah pum khat an si cio hna. Cucaah pumsa chung ah kan taksa hna hi pakhat le khat huat le doh an ngah lo bantuk in, Pathian nih a chiahmi hna cu pakhat le khat kha a dohkalh ding le hua ding siloin aa dirkamh ding le bawm dingtu khi an si hna. Paul nih tahchunhnak ah Pathian nih a umnak cio a chiahmi hna pariat a van tial hna:

1. Lamkaltu
2. Preophet
3. Cawnpiaktu pawl (teachers)
4. Khuaruahhar tuahtu pawl
5. Damtertu pawl
6. Mi bawmtu pawl
7. Hruai thiamnak pek a simi pawl (leadership/government)
8. Holh theihlo in holh khawhnak pek a simi pawl

Hi a cunglei vialte hi, an laksawng an i khat cio hna lo. An ti khawhmi an i khat cio hna lo. Asinain an zapi tein aa dangmi "Thlarau laksawng a ngeimi cio an si hna." Cucu phun dang cio le lam dang cio in, Bawipa riantuannak caah le Amah Pathian sunparnak ca cio ah, pekmi an si. Cu laksawng cu Bawipa ram caah a thatnak bik in hman cio ding tu hi, Pathian duhnak le tinhmi a si.

---------------------------------------------------------------------------
Zohchunhmi ca

1. https://www.gotquestions.org/spiritual-gifts-list.html

2. Life Application Bible

3. Eight Translation New Testament

Pathian Zummi Nih Si Din Hi Sual A Si Maw?

Vawleicung ah Krihfa phun tampi kan um. Lairam le Mizoram zong ah zumhnak aa dangmi tampi kan um. Micheu cu " Pathian nih a kan damter ko lai. Si din a hau lo" ti in, sibawi te thlawp hi an duh lo. Thlacamnak in dam an i tim. A cheu cu "Kan thi ti lai lo. Kan nung in van ah kan kai lai" tiah a zummi zong an rak um. Hi bantuk Pathian zummi hi, ka mit bak in ka rak hmuhmi hna an um. Thlawp an duh lo caah an rak thi i, kan nung in van kan kai a timi zong an thi viar cang hna.

Pathian hi minung bantuk in ruahnak hal khawh a si lo. "Pathian nih minung bantuk in, "YES" le "NO" a chim bal lo. Minung thinlung chung tu ah rian a tuan. A herhnak taktak ahcun "Aw theih lak" tiang zong in bia cu a chim khawh ko i, a chim zong a chim men ko lai nain, a zungzal in minung bantuk in "aw thang in" bia a chimmi Pathian a si lo. Cucaah micheu nih "Pathian nih a ka ti; Pathian nih bia a ka ruah" an timi khi, voi tam deuh cu an ruahnak le zumhnak a si kho mi a si.

Naite ah Oregon ummi nuva hna-Sarah Mitchell le Travis Lee Mitchell-cu, an fanu te si dinh an duh lo caah le thlawp an duh lo caah a thi i, court ah tazacuai an i huah. Kum 7 veve thawng an pek hna. Cu hna nupa nih an fanu te cu, "Thlacamnak le chiti thuhnak in a dam ko lai" tiah an ti. Doctor te sin kalpi an duh lo. An piah duh lo. Nai nikhat ni ah, a nulepa cu "Nau tha tein zohkhenh lo ruang le sii in thlawpbul an duh lo mi ruang ah" taza an cuai hna.

A ruang cu hitin a si. Fanute an ngeih. Thla tling lo deuh tein a chuakmi a si. A dam lo i, a nulepa le an church member cheukhat nih thla kan cam lai i a dam ko lai tiah an ti. Sii pek an duh lo. Sibawi sin ah an kalpi lo. Cuticun a dam kho ti lo i, tu zarh Nikhatni ah a thi.

An Krihfabu min cu Followers of Christ Church (FCC) ti a si. Sarah Mitchell pa nih a dirhmi a si i, an tuanbia hi kum zabu 19 a dongh lai ah aa thawkmi a si. Pentecostal church (UPC bantuk) an si i, Oregon le Idaho ah member 1,000 tluk an um. Pentecostal Krihfabu le Seventh-Day Adventist hi USA zong ah siseh, Africa le Asia zongah kal sual an tam ngaingai i, an pawinak bik cu sibawi sin piah an duhlomi le sidin hna an duhlomi hi a si.

Kal sual Krihfabu le zumtu hna hi, Pathian an i bochan. Thiang Thlarau an i bochan tuk. Cucaah vawlei fimthiamnak le si-ai hna hi zei ah rel lo. A herh lo an ti. Cucaah thih cu lo an thi. Hawi bantuk in catang sang zong an si kho lo. Mirum le milian zong an um kho lo. Ram hruaitu zong an um kho lo. A pawi cemmi cu, "Kal sual pawl nih hin an kal sualnak hi an thei kho lo." Kan dik; kan hman timi an i tlaih peng i, midang ruahnak zeitik hmanh ah an la lo. An ngai lo. Cucu kal sual paohpaoh an sining a si viar.

Sarah Mitchell and Rravis Lee Mitchell tazacuainak zung an chuah lio

Hi Krihfabu member pawl nih Bible hi a bia ning tein kan zumh le kalpi awk a si an ti. Bible kha a bia ning te in kan pawm an ti. "Bible nih a kan cawnpiakmi cu zumhnak nih an damter hna lai ti a si. Mi pakhatkhat kha a thih tikah Pathian duhnak ruang ah a si" tiah an zumh. Cucaah zumhnak le thlacamnak hi biapi ah an chiah i, sidin le sii in thlawp hi an duh lo.

1998 thawk in hi Krihfabu hi sawisel le kongcaih an i huah ngai. A ruang bik cu, 1955 in ngakchia a thimi 78 kong kha an hlathlai hnu in an theihmi a si. Cu ngakchia hna cu an biakinn kam thlanmual ah an vui hna. Hi Krihfabu ah ngakchia a thi hnga dingmi 21 hi sibawi te an i thlak ruangh an rak khamh manh cang hna ti a si.

Hi Krihfabu hi an fale kha si in thlawp an duh hna lo caah, cozah tazacuai voi tam ngai an huah bal cang. Sarah Mitchell a naunu le a naunu vapa zong tazacuai an huah bal cang.

Krihfa zumtu caah sidin hi a sual maw? Doctor i piah hi a sual maw? Bible le Pathian zumh ruangah si din lo ding tinak a si maw? Sibawi sin piah lo ding tinak a si maw? Pathian zumh ruang le Bible zumh ruangah sidin lo in um i thih maw a tha deuh? Pathian le Bible zumh bu tein si din i dam le nun dah a tha deuh? Bible nih damnak caah si din hi sual ah a chia maw? Cucu nangmah pumpak zumhnak ah a ummi a si. Nang na zumhnak zeidah a si?

Brexit timi cu zeidah a si?

European Union thawngpang le Pre. Trump le UK thawngpang na rel le ngaih ahcun "Brexit" timi biafang na theih lengmang lai. Cucu zeidah a si hnga?

Mirang hi mifim le mithiam an rak si. Thuk le kau in khua an ruat kho. Miphun dang nih kan rak canh khawhlonak hna tampi a um i, cu lak ah kan tluk khawh hna lo nak bik pakhat cu, an holh le ca a tlin tukmi hi a si. Cun thil thar ser an thiamnak le biafang thar an ser thiamnak ah hin kan can kho hna lo. Thilri sernak ah siseh, sipuazi ah siseh, politics ah siseh, biafang thar a um ballomi kha an ser i, an hman colh i, khuaruahhar in thawnnak le sullam a ngeimi biafang ah an i cang colh. Kawl le Laimi cu biafang ser kan i harh tuk. Mirang cu an ser i an hman colh. An hman i sullam a ngei colh. Thawnnak a ngei colh. Cucu khuaruahhar in an fimnak a si.

Nai cikua ah vawleicung ramkip politics ah a lar bik mi biafang pakhat a chuak. Cucu England ram in a chuakmi a si. Cu biafang cu BREXIT (Brexit) timi a si. Cu biafang cu a tuanbia rello le theihlo ahcun minung min le thil min ah ruah sual a fawite. Hi biafang hi 2012 lawng in an hmanmi biafang a si. Cucaah 2012 hlan i a chuakmi dictionary paohpaoh i zoh ahcun "Brexit" timi biafang hi Mirang biafang ah hmuh ding a um lo. A ruang cu an ser cawpmi le phuah cawpmi a si.

2012 in Europe ram le North America ram politics ah a lar cemmi biafang cu "Brexit" hi a si. Radio, Makazin, TV le thawngpang kip ah ni fatin le zan fatin in an hmanmi biafang a si. Hi biafang hi EU a hninsaitu bik biafang zong a si. Cu tluk in EU hmanh a hninsai khomi biafang hi zeidah a sullam a si timi kan zoh tuah lai.

Brexit timi hi biafang pahnih komh a si. "Br" le "exit" timi komhmi a si. "Br" nih "Britain" timi biafang a chim duh i, "exit" timi cu "chuah" tinak a si. Cucaah "Brexit" cu "Br-exit" ti khi a si.

A sullam taktak cu, Mirang ram kan timi United Kingdom kha European Union (EU) in chuah aa timhnak le a chuahnak kong kha a tawinak in an auhmi politics biafang a si. "Brexit" hi biathar taktak a si i, 2012 lawng in an hmanmi a si.

UK nih hin June 23, 2016 ah EU in chuah le chuahlo ding mipi vote laknak an rak tuah. Vote petu 51.9% nih EU in chuah ding an rak ti. Vote petu hi an zapite vote pe khomi i 72.2% an rak si. March 29, 2017 ah UK cozah nih EU Hnatlaknak Cachoh i Article 50 nak kha kan hrawh tiah an ti. Cun EU in chuahnak upadi (Act 2018) an ser i, EU in chuahnak ni (exit day) khi March 29, 2019 ah a si lai ti a si. Cucu "Brexit" timi cu a si ko.

UK hruaitu Prime Minister Theresa May nih EU in kan chuah hnu ahcun, "UK cu EU ah a zungzal member a si ti lai lo i, vote zong a ngei ti lai lo" tiah thawng a thanh. European Communities Act of 1972 timi zong kan hrawh tiah a ti. Cu upadi cu UK ram upadi zong ah an rak hmanmi a si caah, an hrawhnak a si. July 2016 ah Department of Exiting European Union timi zong July 2016 ah an dirh.

UK nih hin 1973 ah EU ah a rak lut. 19775 ah member tling sinak kha mipi vote peknak an rak tuah i, member tling ah fehter an rak si. 1970 hnu deuh le 1980 hnu deuh in Labor Party nih EU in chuah ding hi chimrel hram an rak thawk. Cuticun politics ah elnak a chuak lengmang i, a hnu bik ahcun chuah ding in bia an rak chiah caah, atu a chuak ding an si.

Brexit ruang ah UK ah thil thatnak le chiatnak a um kho veve ding an si. London ah hin European  Medicines Agency le European Banking Authority zung lianmi an um i, minung 1,000 tluk rian an tuan. Hi hna hi EU an chuah hnu ahcun ka dang aa thial te ding an si.

Brexit ruangah UK hi a tangka lut a zor deuh te lai ti a si. Brexit an duhnak vote an pek ni thawk bak in UK hi kum hnih chung an sipuazi a zorter deuh cang ti a si. Mipi sin an hlathlai ning ahcun inn khat ah ￡404 an sung lai ti a si. Education research tuahnak lei zong ah an zor deuh lai ti a si. Europe ram dang he sipuazi pehtlaihnak ah a thazaang a zor deuh lai i, ralkap lei humhimnak zongah a himbawm lo deuh lai ti a si. Thatnak cu EU ram dang bantuk in refugee le mipemvak kong ah a buai deuh ti lai lo ti a si. EU ram dang zong nih luh than ding in an sawilem lengmang ko nain, Brexit ruangah a tu tiang cu chuah ding in timhlamh lio a si.

Cu tluk cun UK ram hi EU in chuah aa timh tik ah, a thawngpang vawleicung pumpi ah a than bantuk in "Brexit" timi biafang zong hi a min a thang vemi chanthar politics biafang thar pakhat a si.

Hlawt A Haumi Mizo le Lai Biafang Pakhat

Mizoholh hi Duhlian holh ti zong ah an auh. Holh tha ngai le ngaih nuam ngai holh a si. Kan hngakchiat lio ahcun Marholh tiah an rak ti tawn. Mar cu Mizoram chaklei ummi Mizo pawl khi an si, Hmar ti an si. Cucu Mar tiah Laimi nih an rak ti hna.

Mizoram le Kalram kan um lio ahcun, Mizoholh hi sawlsel awk ka thei lo. USA ka phak hnu ah, Mizoholh aa dawhlonak le a thatlonak pakhatte ka theih. Cucu bia in chim tik zongah a tha lo. Hla in sak tik zongah a tha lo. Cucu amah ah a thatlo kha siloin Mirang holh ah thatlonak biafang le awchuah a um caah a si.

Cu Mizo biafang cu "fak" ti hi a si. "Fak" timi a sullam cu "thangthat" (praise) tinak a si. Pathian hla an sakmi ah a tam taktak. Mizo hla ah "Fak rawh, fak rawh" ti phun hi a tam in a tam tuk. A sullam cu "Thangthat u, thangthat u" ti khi a si ko. "A hming mak cu fak rawh..." ti phun  zong a tam in a tam tuk. Cucu "Khuaruahhar min cu thangthat u" ti a si ko. Cucu Mizo le Laimi caahcun buainak a um lo. Biafang tha le dawh a si ko. Sullam tha tuk a si ko.

Asinain Mizo biafang i "fak" timi hi Mirang biafang i an hmanmi "fuck" he an awchuah aa khat. Thleidan awk a tha lo. Cu "fuck" timi biafang cu, Nitlaklei ram USA le Europe tibantuk Mirang holh a hmangmi hna nih, pamhnak caah siseh, nu le pa sualnak ah hmanmi biafang chiakha pakhat a si. Chiatha in sualnak tuahnak ah siseh, ka in tuahnak ah siseh an hmanmi biafang a si. Biafang chiakha taktak a si caah, a caan ahcun "fuck" tiah tling tein tial lo in, "F**K asiloah FXXX ti bantuk in an tial. "Fuck" timi hi kut in piah an duh ahcun,  "Laibawi kutdong" an thlir. Minung an thin a hun tik le an ing a puan tikah, "F**K You" tiah an au tawn. Cucu pamh timi nakin  a faak deuh ah an ruah. USA ah hin upapipi zong an i sum kho tawn lo i, an thinhun caan ahcun an chim lengmang. Laimi nak in pamh an hmang deuh.

Mizo aw chuah i, "fak" le Mirang biafang "Fuck" hi an cafang fonh cu aa lo lo nain, an awchuah hi, 99.5% hi aa khat. "Mizo biafang "fak" hi Mirang biafang "fuck" he thleidan awk an tha lo. A bik in Mizo holh a hmanglomi hna caah, theihpalh sual a fawi taktakmi biafang a si.

Hi biafang hi Mizoholh a theilomi, American le Europe Mirang holh hmangmi hna caah, "theih sual khawh ngaimi biafang a si pin ah, America le Europe chuakmi Mizo fale le Lai fale ca zong ah, theihpalh sual a fawi taktakmi biafang a si. Hla in sak tik ah siseh, bia in chim tik zongah siseh, hi Mizo biafang i "fak" hi kan fale ramdang chuakmi hnakkhaw i a luh tikah, "ningzahnak le siaremlonak" a chuak kho ngai dingmi biafang a si.

Mizoholh lawng ah a si lo. Lai holh zong ah a um ve thiamthiam. "I fak tuk hlah." "Na fak tuk." "Mah fak le dim zu" timi bia hi a tam taktak. Cun "A mah le mah aa fak tuk" ti bantuk zong kan chim theu. Cucu kan fale hnakkhaw ahcun phun dangpi a si kho. Hi bia an theih tikah, an nih zong a chuak kho. An ning zong a zak kho. Cun "na ka pamh, nu le pa sualnak kong na ka caihpi" tibantuk in laksual khawh zong a um kho.

Cucaah Laimi le Mizo nih hi biafang hi zei tin kan tuah lai? Mizoram le Lairam tintuk ahcun hman ah a pawi lo nain, Europe le USA hna ahcun theih sualnak a chuahter kho ngaimi biafang a si ko.

Mirang holh cu an hlaw kho bal ti lai lo. Kan holh zong cu kan hlawt lai van ti awk cu a har. Asinain hi biafang hi Mirang holh i "fuck" he awchuah aa khat bak caah, hla in siseh, bia in siseh kan hlawt khawh lo hmanh ah, ralring tein hman a herhmi biafang a si. Cycaah Mizo le Lai cu unau kan si i, kan holh hi aa khatmi a tam tuk. Awchuah lawng aa dang i an si.

Cucaah hi "fak" biafang hi, Europe le America ahcun can dongh tiang thil hnahnawhnak a chuahter khotu biafang an si caah, kan hlawt lai maw? Kan remh lai dah? Asiloah fianternak dah fak pi in kan tuah lai? Hi biafang hi a kong caih lo ahcun, hmailei ah thil buainak a chuahter khotu biafang a si.

Hi tin a si caah, hi "fak" timi biafang kong hi, chanthar holh lei kan mifim nih tha tein a kan ruah piak le tuak piak a hau ko cang.

India Ram Dinti Harnak An Tuar

Minung kan nunnak ah a biapi bik pakhat cu ti a si. Asinain vawleicung minung tam deuh cu a thiangmi dinti a za in an hmu kho ti lo ti a si. Ram rampi cu a ra lai mi kum tlawmpal ah dinti an har cang hna lai tiah UNO nih an ti.

Cu bantuk in ti harnak a tuarmi ram vialte lak ah, India hi a tuar bikmi ram pakhat a si ve. India ram hi vawleicung ah minung tam ah pahnihnak an si. Sipuazi than a rang bikmi ram pakhat ah aa tel. Innlo an sak tharmi, khua thar an tlakmi le lamsul an remhmi a tam ngaingai. Innlo le lamsul thar sakmi ruangah, thingkung ramkung a rawk ngaingai. Vawlei a lum chin lengmang caah le tii ningcang lo in an hman caah, 2018 hi India tuanbia ah dinti an har bik kum a si an ti.

Ti a harnak a ruang bik (5) a um:

(1) Pawngkam ummi thingram a rawh tukmi ruang
(2) Vawleipumpi a lin chin lengmangmi nih vawleitang le leicung ti a cartermi ruang
(3) Innlo le lamsul tam tuk an sakmi ruang
(4) Minung an karh tukmi le ti an hmanning a tam tukmi ruang
(5) Mipi nih hnawmtam ningcanglo in tiva ah an hlonhmi ruangah tiva an rawhmi ruang

India ram hi nihin ni ah vawleicung ah ti a hnawmtam bikmi ram pakhat a si. Mipi nih ningcang lo in tiva le kuar kip ah hnawm an hlonh. An biaknak ruangah ruak le hnawm tam tuk an hlonh. Cu tiah tiva hi an hnawm taktak ti a si. An ram hi hnawmtam le zunek in a khat ngacha. An tiva tampi cu hnawm in a khat i, a cheu cu an i rawk cang. Tii zong an um ti lo. A cheu cu an hnawm tuk i, din ngam ding an si lo nain, ti din awk um lo caah an din thiamthiam ko. Kholhnak ah an hman thiamthiam. Tiva le tibual cheukhat cu an hnomh tuk caah nga zong tam taktak an thi ti a si. Cu bantuk tiva zong cu an din thiamthiam ko. Minung caah zeitluk in dek tih a va nun hnga?

Nga hmanh nih an celhlomi tivapi ti zong din a hau ko cang 

Ti lei tuaktanmi mifim pawl nih an tuaknak ah, "India minung million 600 hi dinti tha tein an hmu kho lo i, lungrethei ngai in an um" tiah Composite Water management timi hlaihlaitu bu nih ca an tial. 2030 ahcun India mipi dihlak i 40% cu a thianghlimmi dinti an hmu kho ti lai lo ti a si.

India cozah nih eidin le dinti kong hi biatak tein rian an tuan lio, an ruah lo le tan an lak lo ahcun, India mipi hi nikhat khat cu eidin tirawl ah harnak nganpi an tong lai tiah an ti. India ram i dinti 40% cu vawleitang in dawpmi an si. Cu vawleitang ti cu a a zor tuk caah hin, rinh chan awk tlak lo ding in an zor cang ti a si. Vawleitang tii hi zei ah an rel lo i deng tuk in an ruah caah duh poh in hman sual a fawi ngai i, cucu a pawi taktakmi thil a si an ti.

Atu lio ah India ram khuapi 20 renglo cu dinti an har taktak cang i, cu khua lakah New Delhi, Bengaluru le Chennai hna zong an i tel i, hi khua khua thum hna hi 2020 ahcun vawleitang tii dawp awk tlak lo in an har cang lai. Cu chung ah minung million 100 tluk dinti har an tong lai tiah an ti.

India ram i cintlaknak seiku (agriculture baskets) timi ramkulh ah hin minung 50% an um i, cu hna cu dinti an har ruangah eidin harnak nganpi an tong kho tiah an ti. Chungkhar tampi cu dinti than awk caah nihlawh tampi an leng. Rian an tlolh. A cheu khua ahcun, tikhur kha chun nitlak le zan khuadei in hngah hnu lawngah chungkhar eidinnak ti hmuh khawh a si. A cheu khua ahcun a hnawm taktakmi tivapi ti kha an din. A cheu khua cu cozah le company nih ti an zorh hna. A cheu khua cu a lakka in an phawt hna. Hi tining tein India hi ti a har ahcun an ram ah hin nunnak a har ngaingai te lai ti a si.

Nu he pa he tikhur ti than an i cuh lio. Chun nitlak ti than a hau

"India ram ah hin dinti an har te lai tiah a liamcia kum 15 ah an rak chim chung cangmi hi a dik taktak i a tu hi a zual chin lengmang ko" tiah India ram i "Waterman" (Ti-mipa) tiah an timi Rajendra Singh nih a chim. Hi pa hi 2015 ah Stockholm Water Prize a hmumi a si.

India ram dinti dihlak i 70% cu an hnawmtam i, ram pumpi chungkhar 75% nih cun an innchung ah tii an i thlak kho lo; khuate 84% cu tidong ti an ding kho lo ti a si.

Hi bantuk a si caah Rajendra Singh nih a chimmi cu, "Ti hi tam chin lengmang in chuahnak nih kan buainak hi a zorter lai lo; ti hman zia tu kan thiam a herh. Ti man hi kan kaiter hmanh ah mirum le milian le company nih cun an hmanning a kai chin lengmang thiamthiam ko lai nain, sifak caah dinti an hmu kho lai lo" tiah a ti.

A cheu khua ahcun hi tin truck in ti an phawt hna

Cucaah tii hi hlan lio chan i vawleitang i an khawn bantuk le tivakam i an khawn bantuk in hmun kip ah khawn a hau.

India ram ti zornak hi minung an karh tukmi, innlo an sak tukmi, lamsul an tuah tukmi, thingram a rawh tukmi, sehzung ca tam tuk an hman ruang le vawleipumpi a linh chin lengmang caah le ruah sur ningcang aa thleng i, khuacaan a rocar chin lengmangmi nih hmun kip ummi ti a zorternak a si tiah scientist nih an ti.

Hi ti ning tein a kal ahcun 2030 ah India mipi 40% cu dinti thiang an hmu kho lai lo i, ti harnak ruangah India cozah GDP 6% cu ti ruangah a zor lai tiah an ti.

Ti har ruangah khua cheukhat ahcun nu zong lamzulhnak an ngei i, buainak zong tampi a chuak. Nai zarh zong ah Morbi khua, Gujarat ramkulh, ah fak ngai in lamzulhnak le buainak a chuak. Narmada tivapi i dinti khonnak pahnih chung ummi ti, phawtzamhnak ruang ah buainak nganpi zong a chuak than. Gujarat cu a tu lio India Prime Minister Mr. Modi ramkulh a si.

Tu kum March thla ah, Gujarat cozah nih dinti a har tuk caah, tiva ti bochan in leikuang tuahtu pawl zong, tu kum cu thlai cing hlah u tiah upadi a chuah i a kham hna. India ram i ramkulh 11 cu tiva dinti ruang ah fak ngai in voi 7 taza cuainak le buainak an tong cang.

Karnataka le Tamilnadu ramkulh pahnih zong Cauvery Tivapi ti an i cuh ruangah buainak a chuak i minung zong tam ialte an rak thi. Ramchung ah an buai lawng siloin Tuluk, Pakistan le Bangladesh he zong ramri ummi tiva ti ruang ah bia elnak le buainak an ngei peng fawn.

Mipi nih sikan ngeilo in an hlonhmi hnawm ruangah tiva tampi an an lo

India ram ah khua a hrem ruang ah a tu kum June 2018 chung ah hin, minung million 330 tluk hi harnak an tong ti a si. India ram i khua minthang taktak Shimla khua hna zong ah ti harnak fakpi an tong. Khuacaan degree 90 nak cung a lin fawn i, hotel an reserve ciami 30% cu June chungah an cancel ti a si. An tangka lut zong tampi a zor i, ti zohkhenhtu hi mipi nih an buai tuk hna ti a si. A cheu sang ahcun ti hi ni 20 chung pipe in a tla kho ti lo ti a si. Hi khua tipipe pawl hi Mirang chan lio a liamcia kum 70 kuakap i an rak tuahmi a si.

India hi vawleicung sipuazi thiammi hna nih an zoh tik ah, hi tining tein a than ahcun 2040 hrawng ahcun vawleicung ah GDP sang bik a ngeimi ram an si te lai tiah an ti nain, an ram khuacaan aa rawh tukmi le a tu bantuk in dinti an harmi te hna hi, cu dirhmun phanh lo nak ding caah dawnkhantu an si kho ngai. Cun ram ah pawngkam a rawh tukmi le a hnomhtamh tukmi hna zong hi, dinti a hartertu an si i, cu zong cu India ram thanchonak ah dawnkhantu ngaingai an si.

Pale Ni

"Hringtu Pa Ni" cu America ah hringtu pale upat peknak caah hmanmi ni sunglawi a si. Mi tampi nih Hringtu Pa Ni tiin kan tial. A cheu nih Hringtu Pale Ni ti in kan tial. Father's Day ti asi ko caah, Pa Ni ti in auh ding a si nain, Laica le holh ah a laklawh deuh caah, Pale Ni ti tu in ka van tial.

Pale Ni aa thawknak cu, thil a ruang pahnih a um:

 (1) Kum zabu 20 thawkka hrawngah Mother's Day kha USA sunhsak le tuah a van si. Ziah Mother's Day tuah asi ahcun Father's Day zong cu tuah ding pei asi ve ko cu tiah a ruanak a chuak.

(2) 1908 ah zunngaihnak ni (memorial day) an tuah. Cu ni ngakchia tampi cu December 1907 ah Monongah, West Virginia ah leitang thilri an cawhnak ah, lungkua chungah puahnak a chuak i nunnak a liammi pa le hna i an fale an si. Cu Memorial Day ah aa telmi hna thinlung ah, Pale Ni tuah ding a rak chuak.

Hi lio caan ah, Sonora Dodd (Feb 18, 1882-March 22, 1978) timi nu mi za ngaingai pakhat a um. Cu nu cu a nu nih a thihtak hna. Unau 6 an si. A pa cu William Jackson Smart a si i, Civil War pension pakhat a si. A nupi a thih hnu ah, nupi dang thi ti lo in a fale 6 cu a hmaihpi hna i, tha tein a zoh hna. Cu lio caan ah hi bantuk pahmai hi an rak har ngai. A cheu cu an nu le nih an thihtak hna ahcun, nupi dang an thi asiloah an fale kha chungkhar dang sinah an rak chiah tawn hna. Sonora a pa cu nupi dang thi lo tein afale tu a hmaih pi hna.

Sonara nih a pa nih a dawtnak hna le azohkhenhnak hna kha a hmuh tikah a pa upat pek a duh. Ziah Nule Ni zong tuah a si ve ko i, ziah a kan hringtu kan Pale Ni kan tuah ve ding a si timi ruahnak a ngei. Anna Jarvis nih Mother's Day a rak tuahpimi hna nih thazaang tampi a van pek. Ruahnak tha tampi a pek fawn.

Sonora Dodd (1882-1978)

Cucaah Sonora Dodd nih cun, America ram pumpi ah, Father's Day tuah ding kha heh tiah hmunkip ah chimrelnak a van ngeih. Hringtu kan pa le hi a kan zohkhenhnak hi, theihhngalhnak le upatnak pek an tlak ko tiah a ruat. Cuticun 1908 in Father's Day hi rampumpi zungkharni siding in a rak i zuam hmasat.

Cuticun Washington State, Spokane khua ah,  a voikhatnak bik, Pale Ni cu  June 19, 1910 ah arak tuahpi hna. Cuticun Father's Day tuah cu, khua khat hnu khuakhat, kum khat hnu kum khat in a karh deuhdeuh. Krihfabu kip nih tuah an van thawk ve cio.

Cuticun, Pale Ni tuahnak cu duhsak tein a thang ceumau i, 1972 ah Pre. Nixon nih Father's Day cu cozah nih theihhngalhnak a rak tuah. Cu caan thawk in nihin ni tiang, Pale Ni tuah a sinak a si i, Sonora Dodd zong cu Father's Day a thawktu tiah minthatnak an putter.

Sonora Dodd le a pasal John Bruce Dodd an rak umnak Spokane, WA inn

Sonora Dood thlan

Father's Day aa thawknak Spokane, WA khua

Biatlangkawmnak

Kei mah zong Thau ka um lio ah, Pale Ni tuahnak ah ka rak i tel kho ve. Rev. Dr. C. Duh Kam nih a rak kan tuahpi. Ka nulepa zong biakinn ah lupawng ponh bu in kan rak pumhpi hna. US ka phak tik zongah, Pale Ni ahcun kan chungkhar tein dawr ah rawl kan ei tawn ti tawn.

Atu Pathian nih fapa (5) le fanu (2) thlua a kan chuah tikah, Hringtupa pakhat ka sinak in Father's Day hi ka uar chin lengmang. Ram le miphun caah "pasaltha" kan si khawh lo zongah, mah le chungkhar ca tal ah pasaltha si ding hi, Bawipa nih  akan duhmi asi. Cucaah ka fale caah pasaltha si ding hi, kei zong ka lungthin in ka nunpi chihmi le sehchihmi thil pakhat a si.

Cun Sonora bantukin kan nih cio zong nih, kan pale hi sunhsak, upat, dawt le zohkhenh ding hi kan rian a si. Pale cawisangtu, minthatnak petu, sunparnak petu ding le pale dirkamhtu ding cu fale kan si awk a si. Pale kan lawmhter hna ahcun mit hmuhlo Pathian zong aa lawm ve. Zeicatiah vawlei pale cu mit hmuh Pathian an si i, Pathian cu mit hmuhlo in thlarau kan Pa a si ve caah a si.

Lairam Motor Lampi Hi A Chia Bik An Si Lo

Lairam kan um lio ah, Kalaymyo in Aizawl tiang lam ka zul. Kalaymyo in Hakha-Thantlang motor lam ka zul. Gangaw in Hakha lam ka zul. Kan Lairam lamsul hna hi, an chukcho, diltlang a sang, hmunhma a chen caah tih a nunnak le a chiatnak tampi a um. Tihnung bik a si ko rua tiah ka ruahmi lam hna cu, Falam-Lungbang lampi cung i Parte khuataw lam hi a si. A van changtu ah Laituk khua nitlaklei ummi min le Laitui nichuahlei Runva chuk zuangmi lam hi an si. Cun Taingen thlang lam le Zawngkong hrawnghrang zong tih an nung ngai hna.

Lairam motor lampi hna hi, kan vawlei a chen ruang le vawlei a fehlo ruang le ruahsur ruangah a min mi le tihnungmi zong tampi a um i, "Lai Tlang cu kan lamsul a chia tuk ee" tiah kan zai lengmang tawn. Kan ram te khi heh tiah kan mawhchiat i ka zai hnawh tawn.

Asinain ramdang tampi sining zoh tik ah, Lairam lampi hna hi vawleicung ah a chia bik an rak si lem lo. Tihnung bikmi lam zong an rak si lem lo. Lairam nakin a chia deuh i, tih a nung deuh tukmi lampi tam tuk a rak um. Minung hi kan thih lo ahcun nun a herh caah, kan nunnak ding caahcun tihnung taktakmi lam zong cawh le zulh hi a rak herh ko.

Tihnung ngai a simi Lairam lampi pakhat

Vawleicung lam chiachia tampi hna cu bus le truck lianlian nih an zulh ko hna. Ram cheukhat ahcun tihnung taktak a simi hmunhma cheng le lungpang lakah motor lam lianlian an cawh i, bus le truck hna an kal ko ahcun, Lairam lampi khawika hmun hmanh ah, bus le truck kal khawhlonak ding lam a um cawh khawh ding a rak si ko.

Kan si a fah tuk caah le kan ram a rum lo ca tu ah, kan fingtlang hna hi kan tei lo tuk i, cucaah kan lamsul hna hi a chia tukmi an rak lo. Kan thazaang a rak der tuk ca tu ah, kan vawlei kan rak tei lo tuk bia tu a si. Laimi kan thazaang a der tuk pin ah, cozah nih thazaang a kan pek lo tukmi le kan ram thanchonak caah zeihmanh a kan tuah piak lo bia tu a rak si.

Kawlram cozah hi rum in cak sehlaw, Chin State cozah zong hi, cak sehlaw cu Lairam cu lamsul thatha le hrawn a nuam tukmi lam dawhdawh in, hmun tam deuh cu aa co kho viar ding a si. Kawlram a si a fah chinchap ah, Kawlram cozah nih hin Gen. Ne Win chan (1962) in Pre. Thein Sein chan tiang hi, Lairam caah tangka a chiahmi le a hmanmi hi a rak tlawm tuk.

Lairam i Kawlcam cozah nih budget a chiahmi hi a tlawm tuk caah, an rak chim tawnmi cu, "Chin Ramkulh budget nih hin Yangon saram zuatnak dum budget hi a zat lo" tiah an rak ti tawn. Nihin ni NLD cozah chan zong ah hin, Chin State budget hi a tlawm taktak ti a si. Cu tluk in Lairam hi, Kawlram cozah nih biapi ah a rak kan chia lo. Zei ah a rak kan rel lo. A rak kan philhmi le hnawnmi ramkulh kan rak si.

Cucaah, "Kattaya lam a um lo nak ramkulh cu zei ram kulh dah a si?" tiah an ti ahcun, "Chin State a si" tiah an rak ti tawn. Cu tluk in kan lamsul hi a rak kan ruahkhan piak lo. Cucaah Lairam hi lam cawh ding an tha tuk ko. An rem tuk ko nain, kan lamsul hi an rak tha lo i, tih zong an rak nunnak a si.

Lairam ka um lio ah tih a nung bik in ka ruahmi lam hna cu, Laitui phak lai Runva cho motor lam, Lungbang khua le Parte khua thlang motor lampi le Timit tlak lai motor lam hna hi an si. Taingen thlang lei deuh lam zong hi tih cu an nung pah.

Asinain ramdang-Nepal, India, Bhutan le a dang tlang sannak ram-motor lampi cheukhat he epchun ahcun Lairam motor lampi hna cu nelrawn lampi bantuk an rak si.  Cucaah Laimi mino hna nih, politics ah luh le Lairam kong hi biatak tein ruah hi a herh. Lairam ah kan thancho khawhnak ding caahcun, dinfelnak cu a hrampi a si nain, mithmuh le kuttongh in thanchonak kan herhmi cu, "lampi tha ngeih hi a si."

Kan Lairam fingtlang hna cu an rem tuk. Horkuang zong an thuk tuk ko nain, motor hlei tlawmpal donh ahcun pal khawh dihmi horkuang an si. Kan lungpang zong chimh khawh lo ding le motor lam cawh kho lo ding tiang in, a kan khamtu an um lo. Thazaang le fimnak tam deuh chuah lawng kan herh.

A tanglei motor lam hna hi zoh hmanh u sih. Hi bantuk hmunhma chia hmanh ah, motor lam an pemh khawh i, bus le truck lianlian an kal ko ahcun, Lairam motor vialte a zapi tein bus le truck lampi ah ser khawh dih ding an si. A biapimi cu cozah thazaang le Lairam mipi zuamnak kha hrampi ah chiah a herh. Kan i zuam le cozah nih tangka a kan chuah piak ahcun, Lairam ah motor lampi thatha kan ngei kho ve te ko lai.

Leu lai phan a um tuk

Kan fingtlang le horkuang hna hi, vawleicung ram ah a chia bik an si lo bantuk in, kan khua hna zong hi a chiakha bik an si hrimhrim lo. Kan Lairam motor lampi hna zong hi a chia bik an si naisai lo. Lairam lamsul nakin lamsul chia deuh hi rel cawk lo ngacha in an um ko. Kan Lairam lampi hna hi a chiakhami an si lo. Cozah tu a chia i, an uknak a chiat ruang tu ah, kan lampi a chiatmi an si. Cucaah Lairam motor lampi a chia tuk tiah, kan Lairam te khi mawhchiat lo in le kan fing le tlang hna khi mawhchiat lo in, a chung ah a ummi Laimi nangmah le keimah tu khi i mawhchiat u sih law, a kan uktu kan ram cozah le hruaitu tu khi mawhphurh ding an si ko.

Zeicatiah a tanglei fingtlang chiat tuk nak hmanh ah pei, motor lampi thatha an ser i, bus le truck lianlian an kal ko ahcun, Lairam motor lampi ahcun vawleicung motor paoh a kal kho ding an si ve ko lai!!!

Zanmang hmanh ah hrawn ngam ding a si lo

Thihnak lampi zulh tluk a si mi motor lam

Thih a duhmi lawng nih cit dingmi bus 

Hi a cunglei motor lam tihnung pawl hna hmuh hnu ahcun, "Lairam motor lampi hi a chia bik an s lo" timi mipi kan fiang ko lai. Hi lampi hna epchun ahcun, Lairam lam cu "Nelrawn kalmi lampi bantuk an si." A chung ummi Kawlram cozah le Lairam cozah tu nih biatak deuh in tluak chuah le tangka thazaang chuah ahcun, Lairam khuapi dihlak hi lampi thatha le a himbawmmi lampi an si kho ko lai.

Laimi nih kan ram le miphun kan dawt ahcun cozah upa rian a tuanmi hna nih "dinfelnak" an i tlaih i, eihmuar , ziknawh le nincanglo in tangka ei an hman lo i, cozah nih tangka an chuahmi zat in Lairam lampi hna hi an cawh le remh ahcun, Lairam lampi hna cu zulh le hrawn a nuam tukmi lam lawngte an si dih ko lai. Chun zan hlan in kal khawhmi lam nuam an si pin ah, Laimi mipi himbawm tein khual kan tlawnnak an si kho ko lai. 

Pastor Hna Ruahlopi Thihnak

Bible nih minung hi, khuadawm, thaw, minmei, pangpar, thlahawm le hnahchawl bantuk he a kan tahchunh. Kan nunnak hi a tawi ngai i, zeitik caan paoh le khawika hmun paoh hi thihnak a rak si ko. Cu thihnak nih cun zei bantuk minung hmanh hi a kan dang lo i, a kan hrial lo. Cucaah ngakchia zong an thi i, tar zong an thi. Mifim zong an thi i mihrut zong an thi. Midawh zong an thi i muichia zong an thi. Mithawng zong an thi i mider zong an thi. Cucaah thihnak cu khuaruahhar awk a rak um lo.

Asinain khuaruahhar awk a simi cu, ruahlo tuk pi in ruah lo tuk caan i thih hi a si. Cu ruahlo tuk thihnak lak ah sarthih cu ruahlopi in a cangmi a si caah khuaruahhar ding a si lo. Khuaruahhar ding a simi cu dam ko le cawlcangh cuahmah bu i ruahlopi in thih hi khuaruahhar a si.

Cu khuaruahar thihnak ahcun minung tampi an i tel ko cang hna. Cu lakah khuaruahhar ngai a simi cu, phungchim lio ah a thimi pastor cheukhat an si. Thutlio ah, ih lio ah, kal lio ah tibantuk thih cu a zia ngai. Phungchim cuahmah lio le mipi nih a bia ngaih cuahmah lio thih cu, khuaruahhar ngai a si. Ngaihchia zong a si,. Launak taktak zong a si, Mipi caah "arnak" zong a si.

May 6, 2015 ah New Orleans i Greater Saint Mary Baptist Church i an pastor Kenneth Green (56) cu Psalm cauk chung thawngtha a chim lio bak ah a tlu i, a thi. Khuaruahhar ngai a simi cu, "Bawipa nih a ka kawh ahcun ka manh ko cang" timi a chim dih bak ah a tlu i a thi. Thawngtha chim a ngai cuahmah mi hna cu an ai i, an tap i, mitthli he khua an rak sa hna.

Laimi si ahcun, kan sonhtarh men lai. Asinain mi pakhat a thih tikah "zei ruang dah a thih hnga?" timi cu nun chung ahcun theih awk a har. Pathian lawnglawng nih a theih dingmi a si.

Mipi nih an dawt ngaingaimi Texas i pastor pakhat, Rev. Darryl Edwards (K.55) cu mithi ruak thlahnak i thawngtha a chim cuahmah lio ah, February 23, 2015 ah a rak thi ve. Khuaruahhar ngai a si ve mi cu, thawngtha a chim lio ah mipi kha ralrin a pekmi hna cu, "thih ding ah ready si u" tiah a ti lio bak ah, a tlu i a thi ve.

Cu ve bantuk in USA ah hmun tam nawn ah, pastor cheukhat cu thawngtha an chim khawh bak ah an thutdan cungah an thi hna. A cheu cu pulpit cungah an tlu i an thi ko.

February 8, 2012 ah Virginia i New Jerusalem Church of God in Christ an pastor pakhat Bishop Barnett K. Thoroughgood (k.62) cu phung a chim dih bak ah pulpit cungah a tlu i a thi. Cu a phungchimmi tlangpi cu "I am here to do battle" (Hi ka hin raldoh ding ah ka um) tiah timi a si.

Southern Baptist evangelist Mickey Bonner zong June 5, 1997 ah Knoxville, TN ah The Advanced Training Institute of Conference lio ah speaker ah an sawm i, minung 14,000 hmai i bia a chim cuahmah lio ah a tlu i a thi. A phungchim tlangpi tar cu "Prayer: The Forces that Moves the Hand of God" (Thlacamnak: Pathian kut a thial khomi thazaang) timi a si.

Sermon a chim cuahmah lio, "Krih lungput ngei in thla kan cam awk a si; cu Krih lungput cu Amah (Pathian) hmai ah, thinlung thumh le toidor tikah a rami a si; kan thinlung a kehkuai hnu lawngah Krih lungput cu a ra kho.." tiimi a chim dih bak ah a thi.

February, 2014 ah Middlesboro, Kentucky i Full Gospel Tabernacle in Jesus Name i an pastor Jamie Coots cu aa lampimi rul "rattlesnake" timi a sivai a pin taktakmi nih a cuk. Inn ah a lawi. Sii in kan in thlawp lai an ti nain, a duh lo caah a thi colh ve. An nih Krihfabu hi Penticostal church an si i, "rul nih a kan cuk zong ah kan thi lai lo" timi bible cang a pawmmi le rul aa lampimi Krihfabu an si.

Cuticun Pathian riantuantu tiah ruahmi pastor lianlian zong hi, thihnak nih cun a ngaithiam hlei hna lo. A hrial hlei hna lo i, an mah le caan le hmunhma zawnte ah an nunnak hna an rak liam ve tawn. "Thihnak le thlanmuan nih hmunhma le caan a thimlo" timi Mirang phungthluk hi a rak dik tuk.

Acheu nih cun, "Pulpit cungah kan thih awk a si lo; biakinn chung cu Pathian nih a humzualmi hmun a si i kan thih awk a si lo" tiah an ti. A cheu thawngtha chimtu nih cun, "Thawngtha chim cuahmah bu bak in thih hi kan duh" an ti ve. Pawm ning aa lo cio lo.

Voikhat ah Pangkhua pa nih, "Kei cu thih tik ah sarthih thih hi ka duh i ka uar. Ram a vaihnak ah lungpang in a tla le thi; ram a vai i cakei nih a seh; raltuknak ah ral kut in a thi.." timi thih hi pasal thih a si i, a sunglawi. Thih lai te hna i, tang hna khamh bu, mah te hi van ei ta hme, van ding ta hme ti i, domhtlaih bu thih cu ka tih tuk. Thih vekvek ah pasal cu sar thih in thih hi uar a um..." tiah a rak ti. A cheu nih, Pangkhua pa bia cu pasal bia ngaingai a si an rak ti.

Thihnak cu hmun kip, caan kip le pungsang kip le a ruang kip in a ra kho mi a si ko. Cu thihnak nih cun hmunhma, caan, ningcang a thim lo.

A cunglei pastor mi za takak an thihnak hna hi cu, pul thih an si i, a fah tuk ko bu le ngaih a chiat tuk ko bu zong ah a zia ngai ko rih. Ethiopia ram pastor pa thihnak ko hi, ngaih a chia i, tih zong a nung i member caah lungfak taktak a si ka ti.

Ethiopia ram a thlanglei ah, Protestant Pastor Docho Eshete cu June 3, 2018 Zarhpini zingka te ah minung 80 tluk, Lake Abaya tibual ah tipil a pek hna. Minung pakhat tipil a van pek. A dang tipil ka pe than lai an van ti lio bak ah, tibual in tisartlam a rak chuak i, a ke, a ban le a keng ah heh tiah a van seh.

Tipilin kalmi mipi hna le an pawng i a ummi ngatlai pawl hna nih, an sur in pastor pa taksa kha khamh an i zuam nain an khamh kho lo. Pastor pa ruak cu tibual ah tisartlam nih aa kalpi. Member vialte cu mitthli le hnapduk he inn ah an lawi. Cu kong cu BBC nih thawngpang ah an chim.

Cutibantuk in Jesuh zultu pawl hna zong hi, pul thih hmanh in an rak thi lo. A tam deuh cu sar thih in an thi ti a si. Pastor si ruang ah, evangelist si ruang ah, Pathian riantuantu dangdang si ruang ah, sar thih le pul thih hna in luat viar a si lem lo. A cheu cu kan chim cia bang in, phung an chim lio bak ah an thi. A cheu cu an chim hlan deuh ah an thi. A cheu cu an chim dih bak ah an thi ko hna. Cu ve bantuk in Ethiopia pastor pa zong mipi tipil pek lio bak ah tisartlam kut in a thi ve ko. Midang zong seh ding tampi an dir ko nain, pastor thengmang seh zong cu khuaruahar ngai a si.

Cu thihnak vialte ruah tikah, "Pathian hi zei tin dah khua a khan hnga? Ziah Amah riantuantu hna hi cu tin an nunnak  donghter hna hnga? Ziah thihnak hmun dang le caan dang a tampi ko tung. Ziah phungchim lio thengmang i thih? Tipil pek lio ngelcel i thih cu?" tiah ruah len awk in a um. Asinain Pahtian kan ton hlan chung vialte cu, thihnak kan ton fate, "Zei ruang dah a thih hnga?" timi biahalnak lawng a um i, a phi hmanmi hngalh khawh a si lai lo.

Job nih cun, "Minung nih a lonh khawhlomi ramri na ser piak?" tiah a timi te kha a tlinnak a si ko. Pathian nih kan lonh khawhlomi ramri hi a kan ser piak cio. Cu ramri cu khawika hmun le khawika caan ah dah kan phanh lai ti bel a ho hmanh nih theih khawh a si lo.

Cucaah a cheu cu, kan ramri hi rian kan tuannak hmun sehzung hna a rak si. A cheu cu Pathian kan thangthatnak hmun biakinn hna a rak si. A cheu caah night club le zudawr hna an si. A cheu caah nuamhnak park nuamnuam hna an rak si. A cheu caah kan eimi ti le rawl hna haak ruang ah an si.
A cheu cu kan ramri hi ihkhun a rak si; a cheu cu motor lampi a rak si; a cheu cu rili le tiva ti hna an si; a cheu cu vanlawng le motor accident in dongh ding kha kan ramri a rak si. A cheu cu innchung ah, a cheu sizung ah, a cheu sianginn ah, cu ti cun hmun khat ka khat ah kan nunnak hna hi an rak dong ko.

Minung a simi paoh, kan lonh khawhlomi ramri hi a rak um cio. Pastor le evangelist le Krihfabu hruaitu thatha zong, Pathian nih a hlei in an ramri a sauh piak theng hna lo. An mah duhnak hmun ah an ramri a um kho lo i an thih caan zong an mah duh caan ah a si kho hlei lo. Cucaah a cheu pastor cu an ramri kha pulpit cung hna a rak si ve ko i, a cheu cu sivai a pinmi rul hna hi an ramri donghnak an si i, a cheu cu tibual i tisartlam hna hi an rak si ko.

Nang teh khawidah na dongh ve te lai? Cucu na ruat bal maw? Cu na dongh tikah na caah vawlei hi sullam le man zeihmanh a ngei te lai lo. Cucu hawidawt careltu nang na ruat bal ve maw? Cucu ruah ahcun Krih Jesuh zumlo in nun cu tih a rak nung tuk timi hi fian a herh ko cang lo maw?

Vawleipumpi le USA Ramchung Ngaktah Hna

Ngaktah timi biafang hi, phun hnih in ruah khawh a si. Pakhat cu nulepa pahnih asiloah pakhatkhat nih thihtakmi khi ngaktah taktak te an si. Cun "nungna ngaktah" timi a um than i, cucu "a nulepa an i then ruang ah maw? Asiloah nulepa sifah santlaih lo tuk ruang ah maw? Thawngtlak ruang ah maw, nunning a thatlo caah cozah nih lak piak ruang ah maw?" tibantuk in a phunphun ruangah nulepa sin ah um kho ti lo in, midang nih cawmmi hna khi ngaktah khan an si ve. Nulepa an ngei nain, "Nungna ngaktah" timi cu an si. Hi bantuk hi vawleicung ah a tam khunmi ngaktah an si.

Bible zoh tikah, "ngaktah" (orphan) timi hi voi 30 hrawng a lang (KJV ah). A caan ahcun "pa-ngeilo" (fatherless) tiah a tial. Pa ngeih lo hi bible nih a fak tukmi ah a rak chiah. Nu ngeihlo nakin pa ngeih ngeih lo hi, ngakchia an rak vaivuan deuh ti a si caah, Bible zong nih "fatherless" timi hi a hman theu tawn. Ngaktah (orphan) timi biafang hi, Exodus 22:22-24 kar ah a voikhatnak bik kan hmuhmi biafang a si. Hi ngaktah asiloah nungna ngaktah hi nihin ni ah an karh chin lengmang i, a bik in raltuknak ram ah kan karh khun ti a si.

USA le vawleicung ramkip ah ngaktah sinak hi an hlathlai tikah a tanglei bantuk in thil an hmuh

Thil pakhatkhat ruang ah, nulepa sin um lo in midang sinah a ummi ngakchia hna hi, nulepa sin i um than hi a har ngaingai cang ti a si. Mifimmi nih an tuaktan tikah, thla 12-18 kar hi, nulepa inn chuahtak in midang sin an um hnu ahcun, mi sin umnak in chuah than ding a fawinak hi, a zor ngai cang ti a si. Thla 36-42 kar mi sin an um ahcun, mi sin umnak inn in chuah hi a har deuh chinchin cang i, chuah thannak lam a um tuk ti lo i, nulepa he then thai a fawi ngai cang ti a si (Cucaah nulepa nun ko ahcun fale hi mi sin ah sau tuk umter lo ah a rak tha deuh).

Vawlei cung pumpi ah ngaktah timi hi million 153 an um. Cu hna an umnak cu, ngaktah inn asiloah lamcung ah a si. Mah bantuk ngakchia hna hi, zohkhenhtu an ngeih lo caah, tha tein zohkhenh le ngandam tein an thannak ding a herh taktak. Zohkhenhtu ngeilomi ngaktah hna hi, an taksa ah dat zong a bau deuh i, zawtnak le thih zong a fawi deuh ngaingai tiah UNICEF nih 2011 ah ca an tial.

USA zong hi, ram rum le ram thawng tuk a si ko nain, thil pakhatkhat ruangah ngakchia 397,122 hi nulepa sin um lo in, "foster care" timi zohkhenhtu sin ah an um. Hi chungah ngakchia 101,666 hi zohkhenhtu an ngei i, 32% cu zohkhenhtu ngeihnak ding caah kum thum chung hngah a hau ti a si.

USA ah innlo ngeilo a ummi kum hi an tuak tikah a buaktlak cun kum (9) an si ti a si. A cheu cu kum kua tang an um. Atu lio ah hin, USA ah innlo ngeilo le inn in a zammi ngakchia 1.3 million hi lamcung ah an um ti a si. Inn in dawi hramhrammi ngakchia an i tel rih lo ti a si. Cu chungah ngaktah tampi an i tel ti a si. A cheu cu cawmtu nih an thawlmi hna an si.

US ah inn ngeilomi ngakchia 1,000,000 renglo an um (US Dept of Education)

USA ah nulepa sin um lo in zohkhenhtu inn i a ummi ngakchia hi, miphun kip an i tel. Cu chung ah 42% asiloah zatceu dengmang cu Mirang an si; 26% cu Minak an si; 21% cu Hispanic (Spanish cithlah) an si. A dang a taangmi  9% chung ah, 6% cu kahpia an si; 2% cu American Indian an si i, 1% cu Asian an si. Midang cawm chawmmi ngakchia hna hi an kum tuak tikah, a buaktlak in 8 a si. Ngakchia dihlak 50% cu kum 10 leng an si.

US ahcun ngakchia zokhenhtu hna chungkhar nih, an cawmmi ngakchia caah an dihmi eidin, thilri, ngandamnak ca le haa ca le cawnpiaknak ca tibantuk vialte hi, cozah nih an cham than hna. Asiloah tax an file tikah tax ah zuh khawh ding in an tuah piak hna.

Nikum 2017 ah mi sin ummi ngakchia 51,000 cu zokhenhtu nulepa hna nih fale ah an i ser hna. Ngakchia dihlak i 54% cu zohkhenhtu nulepa lila nih, fale khan an an ser hna.

Kum thum tang a simi ngakchia hi, nulepa tello in cozah nih tuahmi ngakchia zohkhenhnak inn i chiah tikah, an thluak le zeidang thanchonak ah a fum deuh ngaingai tiah Europe ram i ram 32 chung study an tuahmi ah an hmuh. Ram 19 ah ngakchia 3,800 thluak an hlathlai tikah, ngaktah inn i a ummi hna hi zokhentu inn i a ummi nakin an IQ 20 a tlawm deuh ti a si. Cucaah ngaktah inn le ngaktah sianginn i chiahnak cha cun, zohkhenhtu inn i chiah hi an thluak caah a tha deuh ti a si.

2012 ah, USA ngaktah 23,396 cu an kum a tlin cang caah zohkhenhtu inn in an chuahter hna. Cu hna cu an herhmi lungthin le tangka lei in dirkamhnak um lo in a chuakmi an si. Cu hna lak ahcun an hlathlai than tikah, zatceu nawn cu innlo ngeilo (homeless) ah an i cang. 60% cu sualnak fak ruangah thawngthlak an huah; 48% lawng hi rian an tlai kho ti a si. Hi mino lakah i nu 75% le pa 33% cu an nunnak ding caah cozah bawmhnak ah an i hngat than i, mino 50% cu ritnak sii an tong i, nu 17% cu va ngeilo in nau an pawi.

Ngaktah mino 25% cu High School asiloah GED degree an ngei lo ti a si. 6% lawng nih zohkhenhtu inn in an chuah hnu ah kum 2 asiloah kum 4 college degree an hmuh. Mi sin ummi ngakchia 70% nih cun college kai duhnak lungthin an ngei ti a si.

2012 ah hin ngakchia 58,000 cu zohkhenhtu inn in cozah asiloah abu in zohkhenhnak inn ah an thial than hna. Zohkhenhtu inn ah um lo in cozah nih zohkhenh an si.

Zohkhenhtu inn i a ummi ngakchia 22% nih cun, cawmtu nulepa ngeih hi an duhmi le tinhmi cu a si nain, cozah nih ngakchia caah tangka an siangsenmi chung in 1.2-1.3% lawng hi, cawmtu nulepa pa kawl piaknak le training peknak caah a hman ti a si. Cozah tangka hi an hmang thlu kho lo.

Ngakchia pakhat cu cawmtu nulepa a ngeihnak ding caah, kum 3 tluk zohkhentu inn in hngah chung a hau. Ngaktah ngakchia 55% cu an upat hlan ah hmun 3 asiloah hmun 4 ah inn an i thial ti a si. An hlathlai i an hmuhmi cu ngakchia 33% cu primary sianginn an kainak hi voi (5) asiloah voi (5) nak tam an i thial ti a si. Cucaah midang he pehtlaihnak a cat i, an cathiamnak zong a zor ti a si.

USA i kum 18 tang ngakchia dihlak tuak tikah, mi nih fale can ah an i lakmi hna ngakchia hi 2% lawng an si. Asinain an ziaza, lungput le nunning kongkau cawnpiaktu sibawi sin kuatmi ngakchia 11% cu cawmmi ngakchia hna an si. Cawmtu hna nih an cawm hnu hna zongah ah, biatak tein zohkhenh hi a herh rih ti a si. Ramdang fa cawm tik ah siseh, ramchung fa cawm tik zongah siseh, ngakchia tein cawmmi le upat hnu deuh cawmmi an si zong ah, zohkhenhnak a phunphun hi ngeih a herh. Cucu ngeihlo ahcun ngakchia hi tha tein an thangcho kho lo ti a si.

Lai phungthluk ah, "Ngaktah hang kha" timi le "Ngaktah khua-awng tong lo" timi a rak um. Cucu kan pipu phungthluk a si i, nihsawh thlanglamhnak in chimmi a rak si lo. Ngaktah tampi nih an rak tonmi le an sining kha an rak hmuh caah, a rak chuakmi biafang an si. Zei ca dah ngaktah an hang a khat? Zei ca dah ngaktah khua awng an ton lo?" timi kha kan pipu hna nih an rak ruat in an hmu kho theng lo men lai. Asinain an rak theih ko.

Nihin ni doctors le scientist mifimthiam hna chan i a cunglei ngaktah kong kan tialmi hna hi, ruah le tuak setmat mat tikah, kan pipu chimmi he a rak i khat ko. Ngaktah cu nule maw, pale maw pakhatkhat asiloah an pahnih in a um ti lomi an si caah, dawtu sin an um zongah an thinlung hi an rak temtuar tuk.  Thachiatnak, lungdernak, lunglennak, thlavai kiannak, ralchiatnak le thinphannak le tihnak an rak ngei i, cu thil nih cun hawi a rak canhter kho tawn hna lonak kha, nitlaklei doctors te nih fiang tein an hmuh khawhmi a si.

USA sining zoh tikah, Asian miphun hi mi sin ummi an tlawm bikmi miphun kan si. Asian ti tik zognah Arab miphun, India kala timi phun hna hi silo in, Asia nichuah le nichuah-thlanglei ummi ram pawl kan si. Zei ruang ah dah mi sin ummi kan tlawm bik timi zoh tikah, kan nunphung ruangah a si ko lai. Kan nih cu chungkhar sahlawh cingla le rualchan tiang in, kan keng cung a tlungmi cu i bawmhchanh le zohkhenh kha kan nunphung a si caah a si. USA, Europe, Australia, Canada le ka dang ram kan umnak zong ah, an mah ram nunphung cawng lo tein, ngaktah kan ngeih hna tikah chungkhar le rualchan nih nulepa vanhai lo tein i zohkhenh hi, kan herh taktak ko.

India i lamcung ngakchia (Mah batuk hi thawng tam tuk an um)

Ka rua tawn. Keimah zong KEHA ah kum hnih ka rak um bal. Cu sianginn te nih ka nunnak thathnemnak tam tuk a ka pek timi ka hmuh. Tu chan ah Laimi nih ngaktah cawmken zohkhenhnak sianginn te hna an tuahmi hi a rak tha i a biapi tukmi Pathian rian a si. Sipuazi ca bel tein tuah ding a si lo. Kan Krihfabu le khua cio zongah ngaktah buangro an um tik ahcun, a hleice tein chungkhar, innpa chakthlang le Krihfabu i bawm in, heh tiah thazaang pek ding le dirkamh ding hi, Pathian nih a kan duh piakmi rian sunglawi pakhat a si. Cucu ministry biapi taktak ah Krihfabu kip nih chiah a herh. Zeicatiah cucu Bible cawnpiak ning te a si caah a si.

---------------------------
Chinchiah

Hi ca hi, "US and World Orphan Statistics-Adoption Life" timi capar chung le ka dangdang in lakmi a si. Visit at https://adoption.life/2015/us-and-world-orphan-statistics