Vawleipumpi le USA Ramchung Ngaktah Hna

Ngaktah timi biafang hi, phun hnih in ruah khawh a si. Pakhat cu nulepa pahnih asiloah pakhatkhat nih thihtakmi khi ngaktah taktak te an si. Cun "nungna ngaktah" timi a um than i, cucu "a nulepa an i then ruang ah maw? Asiloah nulepa sifah santlaih lo tuk ruang ah maw? Thawngtlak ruang ah maw, nunning a thatlo caah cozah nih lak piak ruang ah maw?" tibantuk in a phunphun ruangah nulepa sin ah um kho ti lo in, midang nih cawmmi hna khi ngaktah khan an si ve. Nulepa an ngei nain, "Nungna ngaktah" timi cu an si. Hi bantuk hi vawleicung ah a tam khunmi ngaktah an si.

Bible zoh tikah, "ngaktah" (orphan) timi hi voi 30 hrawng a lang (KJV ah). A caan ahcun "pa-ngeilo" (fatherless) tiah a tial. Pa ngeih lo hi bible nih a fak tukmi ah a rak chiah. Nu ngeihlo nakin pa ngeih ngeih lo hi, ngakchia an rak vaivuan deuh ti a si caah, Bible zong nih "fatherless" timi hi a hman theu tawn. Ngaktah (orphan) timi biafang hi, Exodus 22:22-24 kar ah a voikhatnak bik kan hmuhmi biafang a si. Hi ngaktah asiloah nungna ngaktah hi nihin ni ah an karh chin lengmang i, a bik in raltuknak ram ah kan karh khun ti a si.

USA le vawleicung ramkip ah ngaktah sinak hi an hlathlai tikah a tanglei bantuk in thil an hmuh

Thil pakhatkhat ruang ah, nulepa sin um lo in midang sinah a ummi ngakchia hna hi, nulepa sin i um than hi a har ngaingai cang ti a si. Mifimmi nih an tuaktan tikah, thla 12-18 kar hi, nulepa inn chuahtak in midang sin an um hnu ahcun, mi sin umnak in chuah than ding a fawinak hi, a zor ngai cang ti a si. Thla 36-42 kar mi sin an um ahcun, mi sin umnak inn in chuah hi a har deuh chinchin cang i, chuah thannak lam a um tuk ti lo i, nulepa he then thai a fawi ngai cang ti a si (Cucaah nulepa nun ko ahcun fale hi mi sin ah sau tuk umter lo ah a rak tha deuh).

Vawlei cung pumpi ah ngaktah timi hi million 153 an um. Cu hna an umnak cu, ngaktah inn asiloah lamcung ah a si. Mah bantuk ngakchia hna hi, zohkhenhtu an ngeih lo caah, tha tein zohkhenh le ngandam tein an thannak ding a herh taktak. Zohkhenhtu ngeilomi ngaktah hna hi, an taksa ah dat zong a bau deuh i, zawtnak le thih zong a fawi deuh ngaingai tiah UNICEF nih 2011 ah ca an tial.

USA zong hi, ram rum le ram thawng tuk a si ko nain, thil pakhatkhat ruangah ngakchia 397,122 hi nulepa sin um lo in, "foster care" timi zohkhenhtu sin ah an um. Hi chungah ngakchia 101,666 hi zohkhenhtu an ngei i, 32% cu zohkhenhtu ngeihnak ding caah kum thum chung hngah a hau ti a si.

USA ah innlo ngeilo a ummi kum hi an tuak tikah a buaktlak cun kum (9) an si ti a si. A cheu cu kum kua tang an um. Atu lio ah hin, USA ah innlo ngeilo le inn in a zammi ngakchia 1.3 million hi lamcung ah an um ti a si. Inn in dawi hramhrammi ngakchia an i tel rih lo ti a si. Cu chungah ngaktah tampi an i tel ti a si. A cheu cu cawmtu nih an thawlmi hna an si.

US ah inn ngeilomi ngakchia 1,000,000 renglo an um (US Dept of Education)

USA ah nulepa sin um lo in zohkhenhtu inn i a ummi ngakchia hi, miphun kip an i tel. Cu chung ah 42% asiloah zatceu dengmang cu Mirang an si; 26% cu Minak an si; 21% cu Hispanic (Spanish cithlah) an si. A dang a taangmi  9% chung ah, 6% cu kahpia an si; 2% cu American Indian an si i, 1% cu Asian an si. Midang cawm chawmmi ngakchia hna hi an kum tuak tikah, a buaktlak in 8 a si. Ngakchia dihlak 50% cu kum 10 leng an si.

US ahcun ngakchia zokhenhtu hna chungkhar nih, an cawmmi ngakchia caah an dihmi eidin, thilri, ngandamnak ca le haa ca le cawnpiaknak ca tibantuk vialte hi, cozah nih an cham than hna. Asiloah tax an file tikah tax ah zuh khawh ding in an tuah piak hna.

Nikum 2017 ah mi sin ummi ngakchia 51,000 cu zokhenhtu nulepa hna nih fale ah an i ser hna. Ngakchia dihlak i 54% cu zohkhenhtu nulepa lila nih, fale khan an an ser hna.

Kum thum tang a simi ngakchia hi, nulepa tello in cozah nih tuahmi ngakchia zohkhenhnak inn i chiah tikah, an thluak le zeidang thanchonak ah a fum deuh ngaingai tiah Europe ram i ram 32 chung study an tuahmi ah an hmuh. Ram 19 ah ngakchia 3,800 thluak an hlathlai tikah, ngaktah inn i a ummi hna hi zokhentu inn i a ummi nakin an IQ 20 a tlawm deuh ti a si. Cucaah ngaktah inn le ngaktah sianginn i chiahnak cha cun, zohkhenhtu inn i chiah hi an thluak caah a tha deuh ti a si.

2012 ah, USA ngaktah 23,396 cu an kum a tlin cang caah zohkhenhtu inn in an chuahter hna. Cu hna cu an herhmi lungthin le tangka lei in dirkamhnak um lo in a chuakmi an si. Cu hna lak ahcun an hlathlai than tikah, zatceu nawn cu innlo ngeilo (homeless) ah an i cang. 60% cu sualnak fak ruangah thawngthlak an huah; 48% lawng hi rian an tlai kho ti a si. Hi mino lakah i nu 75% le pa 33% cu an nunnak ding caah cozah bawmhnak ah an i hngat than i, mino 50% cu ritnak sii an tong i, nu 17% cu va ngeilo in nau an pawi.

Ngaktah mino 25% cu High School asiloah GED degree an ngei lo ti a si. 6% lawng nih zohkhenhtu inn in an chuah hnu ah kum 2 asiloah kum 4 college degree an hmuh. Mi sin ummi ngakchia 70% nih cun college kai duhnak lungthin an ngei ti a si.

2012 ah hin ngakchia 58,000 cu zohkhenhtu inn in cozah asiloah abu in zohkhenhnak inn ah an thial than hna. Zohkhenhtu inn ah um lo in cozah nih zohkhenh an si.

Zohkhenhtu inn i a ummi ngakchia 22% nih cun, cawmtu nulepa ngeih hi an duhmi le tinhmi cu a si nain, cozah nih ngakchia caah tangka an siangsenmi chung in 1.2-1.3% lawng hi, cawmtu nulepa pa kawl piaknak le training peknak caah a hman ti a si. Cozah tangka hi an hmang thlu kho lo.

Ngakchia pakhat cu cawmtu nulepa a ngeihnak ding caah, kum 3 tluk zohkhentu inn in hngah chung a hau. Ngaktah ngakchia 55% cu an upat hlan ah hmun 3 asiloah hmun 4 ah inn an i thial ti a si. An hlathlai i an hmuhmi cu ngakchia 33% cu primary sianginn an kainak hi voi (5) asiloah voi (5) nak tam an i thial ti a si. Cucaah midang he pehtlaihnak a cat i, an cathiamnak zong a zor ti a si.

USA i kum 18 tang ngakchia dihlak tuak tikah, mi nih fale can ah an i lakmi hna ngakchia hi 2% lawng an si. Asinain an ziaza, lungput le nunning kongkau cawnpiaktu sibawi sin kuatmi ngakchia 11% cu cawmmi ngakchia hna an si. Cawmtu hna nih an cawm hnu hna zongah ah, biatak tein zohkhenh hi a herh rih ti a si. Ramdang fa cawm tik ah siseh, ramchung fa cawm tik zongah siseh, ngakchia tein cawmmi le upat hnu deuh cawmmi an si zong ah, zohkhenhnak a phunphun hi ngeih a herh. Cucu ngeihlo ahcun ngakchia hi tha tein an thangcho kho lo ti a si.

Lai phungthluk ah, "Ngaktah hang kha" timi le "Ngaktah khua-awng tong lo" timi a rak um. Cucu kan pipu phungthluk a si i, nihsawh thlanglamhnak in chimmi a rak si lo. Ngaktah tampi nih an rak tonmi le an sining kha an rak hmuh caah, a rak chuakmi biafang an si. Zei ca dah ngaktah an hang a khat? Zei ca dah ngaktah khua awng an ton lo?" timi kha kan pipu hna nih an rak ruat in an hmu kho theng lo men lai. Asinain an rak theih ko.

Nihin ni doctors le scientist mifimthiam hna chan i a cunglei ngaktah kong kan tialmi hna hi, ruah le tuak setmat mat tikah, kan pipu chimmi he a rak i khat ko. Ngaktah cu nule maw, pale maw pakhatkhat asiloah an pahnih in a um ti lomi an si caah, dawtu sin an um zongah an thinlung hi an rak temtuar tuk.  Thachiatnak, lungdernak, lunglennak, thlavai kiannak, ralchiatnak le thinphannak le tihnak an rak ngei i, cu thil nih cun hawi a rak canhter kho tawn hna lonak kha, nitlaklei doctors te nih fiang tein an hmuh khawhmi a si.

USA sining zoh tikah, Asian miphun hi mi sin ummi an tlawm bikmi miphun kan si. Asian ti tik zognah Arab miphun, India kala timi phun hna hi silo in, Asia nichuah le nichuah-thlanglei ummi ram pawl kan si. Zei ruang ah dah mi sin ummi kan tlawm bik timi zoh tikah, kan nunphung ruangah a si ko lai. Kan nih cu chungkhar sahlawh cingla le rualchan tiang in, kan keng cung a tlungmi cu i bawmhchanh le zohkhenh kha kan nunphung a si caah a si. USA, Europe, Australia, Canada le ka dang ram kan umnak zong ah, an mah ram nunphung cawng lo tein, ngaktah kan ngeih hna tikah chungkhar le rualchan nih nulepa vanhai lo tein i zohkhenh hi, kan herh taktak ko.

India i lamcung ngakchia (Mah batuk hi thawng tam tuk an um)

Ka rua tawn. Keimah zong KEHA ah kum hnih ka rak um bal. Cu sianginn te nih ka nunnak thathnemnak tam tuk a ka pek timi ka hmuh. Tu chan ah Laimi nih ngaktah cawmken zohkhenhnak sianginn te hna an tuahmi hi a rak tha i a biapi tukmi Pathian rian a si. Sipuazi ca bel tein tuah ding a si lo. Kan Krihfabu le khua cio zongah ngaktah buangro an um tik ahcun, a hleice tein chungkhar, innpa chakthlang le Krihfabu i bawm in, heh tiah thazaang pek ding le dirkamh ding hi, Pathian nih a kan duh piakmi rian sunglawi pakhat a si. Cucu ministry biapi taktak ah Krihfabu kip nih chiah a herh. Zeicatiah cucu Bible cawnpiak ning te a si caah a si.

---------------------------
Chinchiah

Hi ca hi, "US and World Orphan Statistics-Adoption Life" timi capar chung le ka dangdang in lakmi a si. Visit at https://adoption.life/2015/us-and-world-orphan-statistics