Sunday, March 17, 2019

South Korea Thli Hnomhnak le Buainak

Vawleicung ramkip nih, tu chun ni i, an buaipi cemmi thil pakhat cu thli hnomhnak (air pollution) hi a si. Thli a hnomh ahcun minung le saram caah zawt a rak fawi tuk. Cun minung nunnak zong thli hnawmmi nih a tawiter deuh ti a si. Nihin ni ah, fiamthiamnak a thang chin lengmang nain, kan vawleicung thli a hnomh chin lengmang caah, ramkip ah minung nun kum a tawi deuh cang ti a si.

Thli lak hin, dat phun tampi aa cawh. Nihin ni ah thli tambik a hnomhtertu cu Carbon Monoxide le Carbon Dioxide hna hi an si. Cucu kokek dat (natural gas), meti khu, lungmeihol khu le meikhu phunphun in a rami an si. Abik in motor khu le zehzung meikhu hi a zualtertu cem an si.

Vawleicung khua dawh minthang kha meikhu nih hi tin a zelh

Nai cu South Korea hi thli a hnawm tuk. A zarh in in a hnawm. An khualipi Seoul cu meikhu nih a zelh peng i, thli hi dawp khawh a si lo ti a si. Cucaah hmur huh bu in chawh a si.

 "Korea ngaknu dawhdawh zong an i dawhnak hmanh a lang kho ti lo" ti a si. An innlo dawhdawh zong a lang cun aa dawhnak hmuh khawh a si ti lo. A ruang cu meikhu a zaam tuk caah a si an ti. Khuacuanh zong a nuam lo i, tourist tlawngmi zong an zor caah, an tangkalut zong a zor deuh lai tinak a si.

Nai Nithumni ah South Korea cozah nih an ram i thli hnomhnak hi biatak tein doh ding an i tim i, ramchung upadi fek taktak in ser i, ni 15 chung ah upadi nunter i, thli hnomhtamhnak hi biatak tein buapi ding an i tim. Cu ti buaipi lo ahcun, South Korea an sipuazi hmanh hi a tumter khawhmi a si.

Atu lio US cozah hna nih "lungmeihol" hman hna tha an pek lio le thli hnomhnak te hna biapi an chiah lem lo lio ah, South Korea nih cun thli hnomh hi zei tluk in dah an ram ngandamnak caah tih a nun timi an theih caah, biatak tuk in an tuaktan.

A cheu nih hi Korean meikhu hi ramdang in a rak zuangmi a si tiah an ti i, Tuluk deuh hi an puh ve. Nihin ni ah Tuluk, South Korea le Japan hi meikhu kongah an buai taktak ko cang. An ram zong hi, a nuamhlo phah viar cang.

Meikhu ruangah, aa dawh le dawh lo hmanh theih khawh tilomi Korea ngaknu 

South Korea hi Asia ram dihlak ah, rum ah ram palinak a si. An rum tikah, an ram ah sehzung le motor a karh. Inn a karh i, thingram a zor. Cu tikah an thli a thiang kho ti lo.. Vawleicung thanchonak nih voi tampi cu vawleicung ah rawhnak tampi a chuahpi chih ve.

Thli a hnomhnak bik a hrampi le a ruang cu "lungmeiholh hmanmi sehzung khu le motor in a chuakmi meikhu hna ruangah a si" tiah an ti. Cucaahcun President Moon Jae-in's zong mipi nih an hmuh ning a tla deuh ngaingai ti a si. March ni 8 i president rian a tuan kho maw timi mipi thimnak ah, 46% a hmuh tawnmi in number (3) a tum phah ti a si.

Cozah nih tangka reserve an i chiahmi chung in, zei maw zat cu thli hnomhnak nih a chuahtermi rawhralnak hna caah hman ding tiah an ti. South Korea hi an rum ngai i, a tu lio i chiahchungmi tangka hi 3 trillion won ($2.65 billion) tu kum caah a si.

South Korea hi an ram a bi nain, motor a tam taktak pin ah lungmeihol hmanmi sehzung tam ngai a um. Cucaah Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) member ram chung ah thli a hnomtam bik a si tiah 2017 an chuahmi ca ah an tial.

UNO nih thli a that le thatlonak (quality) an tahnak ning ah hin, thli a thiang timi hi PM 2.5 timi ah 10 micrograms cung  aum lai lo ti a si (PM=Fine particulate matter/PM2.5 tiah an ti).

Korea thli hnomh ning hi PM 2.5 levels ah 25.1 micrograms  a phan. UNO tuaknak ahcun 12 cung kai ding a si lo. March thla chuakka chung ah ni ruk chung bak hi, South Korea thli hi a ram ning pi in a hnawm ti a si. An thli a hnomh tuk caah, minung nunnak caah tih a nung ngaingai ti a si. Hi thli hnawmtammi ruangah, a donghnak ahcun mipi caah chiatnak a chuak. Cozah caah tangka tam tuk dihnak ding a chuahter cang.

South Korea khualipi meikhu nih a tuammi

Asia ram hi minung kan tam. Kan ram a hme. Innlo a sang. Motor a tam tik ah, thli a hnom bikmi ram hna hi, Asia ah an um. Beijing le Shanghai hna hi, kum chiar te thli hnomh ruangah buainak an tong peng. An khua hi um an nuam lo ti a si. Bangkok le Singapore zong voi tampi thli hnomh ruangah harnak an tong. Nihin ni ahcun, Yangon, Mandalay, Kalaymyo le Monywa te hna hmanh thli a hnom taktak ko cang. Lairam zong thli a thiannak ding hi kan i zuam a herh ve.

Thli hnomhnak hna hi Asia ram caah ngandamnak a hrawktu ding thil pakhat a si tiah UNO nih an ti. Cun Tuluk ram zong hi an thli le ti a hnomh tuk caah, cu thil pahnih cu Tuluk ram sipuazi a tlaktertu ding a si te lai tiah, sipuazi kong theimi mifim tampi nih an ti.

Thli hi minung ngandamnak caah a biapi tuk. Hrawm le cuap damlonak tampi cu thli a hnommi ruangah a si an ti. UNO tuaknak ah vawleicung minung a thimi 4 ah 1 cu thli hnomhnak ruangah a si an ti.

UNO tuaknak ah, "Kum chiar tein vawleicung minung 4.2 millions cu lenglei thli hnomh ruangah an thi; 3.8 millions cu innchung thli hnomh ruangah an thi i, vawleicung minung 91% cu UNO nih thli thiangmi tiah timi nak in a chia deuhmi le a hnawm deuhmi thli lakah khua an sa" tiah an ti. Cu 91% chung ahcun Laimi kan umnak ram vialte aa tel dih. USA, Australia, Kawlram, India, Bangladesh, Europe ram, Canada le New Zealand tiang in aa tel.

South Korea nih an i buaipimi thli hnomhnak bantuk hi naite ah Shan ram Tachilek cu meikhu ruangah thli a hnom tuk vanlawng zong voi (7) zuan ding kha voi (6) a zuang i, minung kha hmur huhnak an phawtzamh hna. Khawika set in dah aa thawkmi a si an thei lo. Ni tam ngai aa zel i, mipi zong harnak an tong ngai ti a si.

A tu Laimi kan umnak ram vialte zong hi, UNO tuaknak in cun, thli thiang timi ram pakhat hmanh an um lo. Thli thian hi zapi caah a biapimi a si. Cucaah kan umnak cio thli a thiannak ding caah, pumpak cio tuanvo kan ngei. Cozah lawng rinh ding a si lo.

Thli a thianak din caah, a herhlomi ah motor hna mawnghlo, cakuak zuklo, a herhlomi ah mei kau lo le mei duah lo ding  si. Hnomtam tha tein fim le hlonh ding a si. Pathian pekmi kan vawlei hi dawt le zohkhenh cio hi kan rian a si. Cucu kan tuah cio ahcun kan pawngkam thli hi a thiang deuh hrimhrim ko lai!

------------------------

Chinchiah

1. UNO nih hin thli le ti hnomhnak kong hi biapi tuk ah an chiah caah, ram kip ah zeitin dah thli le tii kan thianter lai timi pawngkam zohkhenhnak hi, a kum ning in training an pek hna. Tangka zong an bawmh hna i, vawlei pumpi caah rian an tun. Cu kong ca tam deuh rel duh ahcun a tanglei website ah rak zoh te.

https://www.who.int/airpollution/en/





Saturday, March 16, 2019

A Karh Chin Lengmangmi Mirang Thilian Pawl Miphun Dang Huatnak

Mirang Thilian tiah ka timi hna hi, a tu chan i miphun dang le vunhawng dang a huami pawl an si.  Hi hna hi, Mirang sinak a tanhmi tuklehpek pawl an si. Sociologist pawl nih cun, miphun dang huami le remlomi an si caah, "mihua bu" (hate group0. An nih hi Mirang tuangchah pawl an si caah, "Red neck" (Hngawng sen) tiah an ti hna.

Mirang thilian timi hi, "White supremacist" ti zong ah auh an si. Mirang cikawr, vunhawng, nunphung le thisen a tanhmi an si. Miphun dang nak in kan sang deuh, miphun thiang le sang deuh kan si, miphun dang hi Mirang nih kan uk awk hna a si. Mirang cungnung bik le vawlei hi kan mah nih kan uk awk a si tiah a timi pawl an si. Miphun dang nih tei lai hi a tihmi le phangmi an si.

Hi Mirang thilian pawl hi, Europe ram Mirang cithlahnak an si i, ram kip ah an um. Europe ah an tam khun. Cu zong ahcun Germany le UK ah an tam khun. America zong ah an tam ngaingai. Australia le New Zealand zong ah an karh chin lengmang. Hi hna hi, German cithlah an tam caah, Hitler zong a uarmi an si. Hitler cakhenh (logo) le aalan kha an i put tawn. USA ahcun, thilrang a fualmi an i hruk; an lukhuh a zum; aalan an i put tawn. Meifar ceu sang taktak in an i vanh tawn. An tuahsermi thil zoh hrimhrim ah hin, "misual" (evil) taktak khi an lo.

1925 lio i KKK pawl DC ah lam an zulh lio


USA ah Mirang thilian pawl hi, hlan chan in nihin ni tiang zong an um. Hlan ahcun Ku Klux Klan (KKK) an rak ti hna. Party pakhat bantuk in an rak thawng. Mithah lainawn le inn duah te hna an rak hman caah, cucu US cozah nih a kham hna i, an min hman khawh a si ti lo. Asinain an ruahnak le an lungput cu nihin ni tiang a um rih.

KKK timi cu an i bunh ti lo nain, an min phun dangdang tampi an hman. KKK thiamthiam an si ko. Min an thlen sawhsawh bia an si. Sociologist Steven Kineberg nih a timi cu, U.S immigration upadi ah hin 1965 tiang cu "Europe chaklei ram Mirang pawl hi, Mirang ciocio hmanh ah a cungnung deuhmi cithlah pawl an si" tiah aa tial a ti. 1967 tiang hi U.S ramkulh pawl nih hin, Mirang le miphun dang um hi an rak khap ti a si. Cu tluk cun Mirang nih miphun dang he thitlak hi an rak i nautat.

Hi Mirang thilian pawl hi, sal zuatnak a duhmi tlanglei ramkulh pawl (confederate) ah an tam. USA ah thlanglei thapemi an si. Thencheu a duhmi pawl an rak si. USA Ramchung Ral lio ah Mirang thilian pawl hi, thlanglei ramkulh pawl aiawh in ral tampi an rak tu. Nihin ah, US States 22 ah an um i an i butnak cem a cu a tanglei ramkulh ah an si.
A Cunglei Map hi U.S States i KKK tamnak cem state hna

Hi mihuatu bu pawl hi, miphun dang an huat lawng siloin, Mirang kha miphun dang nih a kan serhsat ti tiang a ruatmi an si. Mirang hi uktu siloin mi nih ukmi si kha an phang.

Cucaah miphun kip an huat hna. Cu lak ahcun Judahmi hi an huat khun hna. Lam an zulhnak paoh ah Judah huatnak bia an chim. Ca an i put. Judahmi (Israel) huami pawl Mirang thilian pawl hi, German citthlah deuh an si. Cu Judah huatnak lungput cu  "Anti-Semitism asiloah antisemitism asiloah anti-semitism" tiah an ti. Judahmi hi an ral tuk hna.

Hi Mirang thilian nih Minak le Muslim hi an huat hna. Buddhist zong hi an rem hna lo. Cun Latin American le Asian zong an huat hna. Miphun dang he epchun ahcun, Asian hi cu an huat ning hna a zia ngai. Mirang hmanh ah, thitetuai an rem hna lo. Hi hna hi a caan ahcun "Mirang thihchah" an ti hna. A ruang cu, Mirang a thami an rak tam tuk ve i, cu hna nih cun hi "White Supremacist" pawl hi an duh hna lo. An rem ve hna lo.

Charlottesville i Mirang thilian pawl lamzulh lio (2017)

Hi Mirang thilian pawl hi, 2016 hnu in an puarhrang chin lengmang i, US ahcun President Trump chan ah an zual ti a si. US ah Judah huatnak zong hi a karh chin lengmang ti a si. Miphun dang caah bia le tuahsernak in harnak tampi a chuahpi cang. Judah pawl thlan zong tam ngai an hrawh piak hna. An biakinn zong an hrawh piak hna. Cun Muslim Mosque zong ca an tial i, huatnak bia ca tampi an va tial. Muslim pawl hi, bia zong in nihsawh a tongmi an karh ti a si.

Nihin ni tiang in Germany ah hin Mirang thilian pawl hi an tam ngai. 2012 ah hin Germany ah "Orhleikam Mirang" (right wing) timi pawl hi 26,000 tluk an um i, hi hna lak ah "Chanthar Nazi ruahnak ngeimi" (Neo-Nazi) pawl hi, 6,000 tluk an um. Syria ram le ka dang Muslim ram in refugees an rak luh tukmi ruangah hi hna zong hi an karh deuh chin lengmang ve ti a si.

Hi Mirang thilian pawl nih hin Pre. Obama kha an huat taktak. A tu President Trump ti hi cu an dirpi. Tha an pek taktak. Pre. Trump biachimnak ah ca an tar tawnmi cu, "White guys for Trump" ti bak a si. Chim duhmi cu "Trump caah Mirang pa dir u sih" ti duhnak a si. Hi hna pawl nih cun, President Trump hi zei  bantuk a si zong ah, kan dirpi. Kan dirpi rih lai an timi a si. US hi Mirang an tam deuh caah, hi hna pawl hi an lung aa rual ahcun, thimnak um tik zongah a tling kho than rihmi a si.

Germany ram i KKK pawl (an meiceu hi Hitler hmelchunh a si)

Mirang thilian pawl hi tih an nung taktak. Thlachiat an ruat lo. An mah pawl hi vawleicung ah a sang bik, thi thiang bik le miphun dang nakin a cungnung bik ah aa chiami an si. Miphun dang paohpoah cu, "minung pahnihnak" (sub-humans) ah a chiami an si.

 U.S zong ah hin, upadi in cozah nih iap tuk hna hlah sehlaw buainak hi tam tuk an chuahpi lai. Civil Rights Movement hi cak tuk hna hlah sehlaw, Laimi le a dang Asian zong hi, USA ah khua kan sa kho tuk hnga lo. Hi hna hi lamzulh le buainak chuahpi an hmang. An mah duhlomi pawl nih lam zulhnak an tuah ve. Cu ti cun khua chung ah buainak a tawn. Hi White Supremacist ruangah a bu mithahnak le biakinn chung kahnak te hna zong an chuak.

Hi hna pawl nih mi an thahnak tlawmte kan zoh hmanh lai:

June 17, 2015 ah Charleston, VA ah Minak Methodist Church ah Mirang pa nih Bible study an tuah llio, zan suimilam 8 hnu ah a kah hna i, nu (6) le pa (3) a rak thah hna. Virginia zong hi, Mirang thilian tamnak hmun a si.

August 12, 2017 ah Charlottesville, VA ah Mirang thilian pawl lamzulhnak ah Mirang pa pakhat nih motor in a pah hramhram hna i, minung 3 an thi; 33 hma fak taktak in an rak pu. Hi Mirang thilian lamzulh lio ah an aumi cu, "White lives matter" "Jews will not replace us" ti a si (Mirang nunnak a biapi; Judahmi nih kan hmunhma a kan rolh awk a si lo) tiah ca an i put. An au pah.

October 28, 2018 ah Pittsburgh, PA ah Mirang thilian pa nih Judah pawl an Synagogue i Pathian biak lio ah a va kah hna i, minung 11 a thah hna. Cu pa nih a au pahmi cu, "All Jews must die" (Judahmi vialte thi hrimhrim hna seh) tiah a au pah.

New Zealand ram Christchurch khua ah, March 15, 2019 ah Muslim mosque pahnih-Deans Avenue Mosque le Al Noor Mosque-ah, Ningani thlacammi hna meithal in an kah hna i minung 50 an thi i 48 hma an pu. Deans Avenue Mosque ah 41 a kahthat hna. A kaptu hi CCTV ah a lang i, motor kalmi zong a kah hna. A kuan a dih le motor chung ah a lak hnu ah a lut than le a tangmi a va kah hna ti a si. A kaptu zong hi Mirang kum 20 leng minung a si. Hihi New Zealand ram a muih cem ni a si an ti. Vawleicung ah a dai bikmi ram pakhat ah aa tel ve mi a si nain, Mirang thilian pawl hi an karh deuh chin lengmang ve i, hihi an ram cozah nih an thin a phan ngaimi a si.

New Zealand meithal kaptu pa nih a kahm hna an lak lio
Hi bantuk kahnak hi, Muslim ram zong ah Muslim nih an tuah; Buddhist ram zong ah an tuahnak a um ve. Hindu ram zong an tuahnak a um ve. Voi tam deuh cu biaknak ruang ah tuahmi a si i, a tu i Mirang thilian pawl mithah lainawnnak cu, "miphun" (race) le vunhawng huatralnak ruangah a si.

Miphun huatralnak hi Bible nih a duh bak lo. Bible ah thihnak tiang a phan khomi sualnak phun (7) a um i, cu lakah "huatralnak" (hate) hi tihnung bik sualnak pakhat a si. Miphun le vunhawng ruang i huatralnak hi, huatnak vialte lakah a sual bik pakhat a si.

Vunhawng le miphun huatralnak hi, kan tei khawhlo ahcun, miphun fatete hi vawleicung ah kan ci a mit kho. Biaknak fatete zong loh khawh a si. Mi zeihmanh hi, miphun le vunhawng ruangah huatral a ngah lo. Huat ding a si lo.

Zeicatiah "Miphun le vunhawng cu Pathian sermi a si. A hohmanh nih kan sinak kaltak khawh a si lo. Kan mah duh thimmi siloin Pathian nih a kan sitermi a si caah, a ho hmanh nih vunhawng le miphun huat cu, sertu Pathian huat a si. Miphun dang le vunhawng dang kha kan huat hna ahcun, Pathian huat a si timi theih bak a herh. Hi Mirang thilian pawl ruahnak hrimhrim hi cu, Pathian sining he aa hlat tuk. Bible cawnpiaknak he aa hla tuk.

Vunghawng le miphun ruang ah, Jesuh zong nih a duh lo. Paul zong nih fak taktak in a dohmi a si. Cucaah vunghawng le miphun huatralnak lungthin vialte hi, Krih lungput a ngeimi Krihfa paohpaoh nih cun doh dingmi sualnak thil nganpi pakhat a si timi theih a herh.

Hi vunhawng le muisam in huatralnak te hna hi, sang, khua le ram pumpi tiang a karh khomi thil le rawhralnak tam tuk a chuak khomi a si caah, mi vailte nih doh a herh. Abit in Europe. Canada, USA, Australia le New Zealand tibantuk Mirang tamnak ram ah, hi bantuk miphun dang le vunhawng dang huami an karh tuk ahcun, an ram hi rawhralnak in a khat khomi a si caah, kan zapite in Mirang thilian pawl lungput le ruahnak hi kan doh cio a herh.


-----------------------------------------------------------


Zohchihmi ca

Hi ca hi tling deuh tein rel na duh ahcun hi a tanglei kong ah hin rel khawh a si.

1.  Ku Klux Klan

https://www.splcenter.org/fighting-hate/extremist-files/ideology/ku-klux-klan

2. Where hate groups are concentrated in America

https://www.citylab.com/equity/2018/03/where-hate-groups-are-concentrated-in-the-us/555689/

3. A tanglei hi USA ah a ummi "Mihuami Bu" (Hate groups) pawl an si. Thlanglei ramkulh ah an tam khun.


2018 KKK hate groups
View all groups by state and by ideology.
*Asterisk denotes headquarters.
American Christian Dixie Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Alabama)
American Christian Dixie Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Florida)
American Christian Dixie Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Tennessee)
American Christian Knights of the Ku Klux Klan (Moselle, Mississippi)
American White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Georgia)
American White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Indiana)
Aryan Knights of the Invisible Empire (Statewide, North Carolina)
Confederate White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Maryland)
Confederate White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Virginia)
Confederate White Knights of the Ku Klux Klan (Wappapello, Missouri)
East Coast Knights of the True Invisible Empire (Columbus, Ohio)
East Coast Knights of the True Invisible Empire (Philadelphia, Pennsylvania)
East Coast Knights of the True Invisible Empire (Statewide, North Carolina)
Global Crusaders: Order of the Ku Klux Klan (Statewide, Alabama)
Honorable Sacred Knights of the Ku Klux Klan (Madison, Indiana)
International Keystone Knights of the Ku Klux Klan (Cedartown, Georgia)
International Keystone Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Florida)
International Keystone Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Mississippi)
Knights of the Ku Klux Klan (Harrison, Arkansas)
Loyal White Knights of the Ku Klux Klan (Pelham, North Carolina)
Loyal White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Florida)
Loyal White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Maryland)
Loyal White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, New York)
Loyal White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Pennsylvania)
Loyal White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Texas)
Loyal White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Virginia)
Mississippi White Knights of the Ku Klux Klan (Bruce, Mississippi)
Noble Klans of America (Statewide, Maryland)
Noble Klans of America (Statewide, New Jersey)
Nordic Order Knights of the Ku Klux Klan (Dawson Springs, Kentucky)
Nordic Order Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Alabama)
Original Knights of America, Knights of the Ku Klux Klan (Philadelphia, Mississippi)
Pacific Coast Knights of the Ku Klux Klan (Alpena, Michigan)
Pacific Coast Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, California)
Pacific Coast Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Oregon)
Pacific Coast Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Washington)
Patriotic Brigade Knights of the Ku Klux Klan (Gladewater, Texas)
Patriotic Brigade Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, South Carolina)
Rebel Brigade Knights True Invisible Empire (Martinsville, Virginia)
Teutonic Knights of the Ku Klux Klan (Shelbyville, Tennessee)
Texas Rebel Knights of the Ku Klux Klan (Quinlan, Texas)
Traditionalist American Knights of the Ku Klux Klan (Custer, South Dakota)
Traditionalist American Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Florida)
United Dixie White Knights of the Ku Klux Klan (Statewide, Mississippi)
United Klans of America (McMinnville, Tennessee)
United Klans of America (Statewide, Alabama)
United Northern and Southern Knights of the Ku Klux Klan (Ellijay, Georgia)
United White Knights of the Ku Klux Klan (New Boston, Texas)
White Knights of Texas (DeKalb, Texas)

Tuesday, March 12, 2019

Lanhtak Puai Tufa le Jesuh Krih An i Pehtlaihnak

Jesuh kong kan chim fate, Judahmi hna caah siloin Krihfa a simi hna ca a si timi hi ruah hmasat a herh. Zeicatiah Judahmi nih cun Jesuh cu Messiah a si tiah an ruah lo caah, lanhtak puai tufa zong Judahmi caah cun Jesuh he aa pehtlai kho lo. Kan mah Krihfami zumhnak ca lawng a si.

Lanhtakpuai tufa (Passover lamb) timi cu zeidah a si? Zeitin dah Jesuh nih in kan mah caah Lanhtakpuai tufa ai a awh khawh?

Israel miphun hna cu Egypt ah kum 400 sal an tan hnu ah, Pathian nih Egypt ram in luatnak a pek hna i, chuahter a timh hna. Cu an chuahter hna lai zan ah raithawinak caah saram thah a fial hna. Cu saram cu "tuu asilole meheh" a si. Cucu "lanhtak puai tufa" tiah timi cu a si. A tam deuh cu, "tufa kongno" an hman caah, "lanhtak puai tufa" tiah an ti nak a si. 

Pathian nih cu zan ahcun Egypt ram chungkhar vialte i fapa upa cem kha, ka thah dih hna lai tiah a ti (Exodus 12:29). Cu fater thihnak cu Israelmi luatnak ding caah, Pathian nih Pharaoh le Egypt mi hna a donghnak dan a tatnak hna a si. Egyptmi hna le Israelmi cu Pathian nih tufa thi in a thleidan hna zan a si. Pathian kha Israelmi hna lei ah a tan zan le Egypt mi hna a doh hna zan a si. Cucaah hi Lanhtak Puai hi Israelmi hna tuanbia ah zungzal philh lo ding le hman ding in Pathian nih bia a cah hna (Exodus 12:29; 11:1; 12:14)

Lanhtak Puai zan i thah dingmi tuu hi tuu sawhsawh a si lo. Sullam a ngeimi tu a si. Cu tu cu hi bantuk in a si. Exodus 12:5; Leviticus 22:20-21 ah aa tial. 

(a) Kum khat a timi tuupa no a si.
(b) Sawisel awk umlomi tuu (hma ngeilo; a zaw lomi; kutke kiaklomi, mitcaw lo mi etc)

Tu an thah ding ning cu hitin a si:

(a) Inn ngeitu pa bik nih thah ding 
(b) Zanmui lai ah thah ding a si
(c) A ruh pakhat hmanh khiah lo ding 
(d) A thi tlawmpal in lak i, innkaba (a cunglei) le innka tung (a sirlei) ah thuh ding
(e) Tufa cu em i ei ding (Exodus 12:7-8). 
(f) Tuu sa zong sullam ngei tein ningcang tein ei ding in Pathian nih a chimh hna
(g) Taisawm zon tha tein sawmh, kedanh tha tein danh cia le thiangthunh kut ah put cia tein um ding a si. A sullam cu "khualtlawn ding kha ready tein um ding" tinak a si.

Hi ka zawn ah, "ruh khiah lo ding" timi hna hi, Jesuh hi thah a si tik ah, fei in an chunh; a ke le kut thir in an khenh nain, a ruh pakhat hmanh a kiak lo. Taisawm le thiangthunh nih  a langhtermi cu, "ralring te le timh cia tein um ding; zei tik paoh chuah i kal ding" tinak a si. 

Pathian cahmi bia vialte lakah a biapi cemmi cu hi tin a si: 

"Innkaba le innka tung i an thuhmi thisen ka hmuh tik ahcun, cu inn cu ka lanhtak lai i, cu inn cu thihnak/hrawktu nih a luh hnawh lai lo" (Ex 12:3)

"Innkaba le innkatung ah tu-thi aa nehlomi paoh cu, ka tuk hna lai i, an fater fapa an thi lai" (Ex. 12:12-13).

Cu ti cun Lanhtak Puai zaan ahcun "hrawktu" cu Egypt ram chungah aa chawk i, tuthi aa nehlomi inn paoh cu hrin tirmi fapa an rak thi. Tuthi aa nehmi innka paoh cu "hrawktu" nih a lanhtak hna. Innkaba le innkatung ah tuthi aa nehmi hna inn paoh cu, Pathian nih tuthi ruangah dantanak in a luatter hna. Cu innchung ah a ummi vialte cu, misual le mipalh zong an si kho men ko. An zapite lakah minung pakhat lawng zong miding a si kho men. An zapite zong in misual an si kho men ko. Zeibantuk an si hmanh ah, an chungkhar ning tein tuthi ruangah khamhnak an hmuh timi kha kan hmuh. Judahmi an si lo zong ah, tuthi ruangah khamhnak an hmu ve. 

Cucaah kan nih Jesuh Krih a zummi hna caahcun hi Lantak Puai zan i thahmi tufa nih hin kan Bawipa Jesuh Krih hi a aiawh i Innkaba le innkatung i an nehmi tuthi nih Jesuh thisen a aiawh tiah kan zumh.

Khuaruahhar a si mi cu, "Jesuh vailam an thah lio zong hi Lanhtak Puai caan a si (Mark 14:12). Kum khat ah ni 365 thah caan a um ko nain, Lanhtak Puai zarh ngelcel i thah a simi zong hi, Jesuh hi Lanhtak Puai tufa muisam a aiawh caah a si. 

 Lanhtak Puai ah thahmi tuu le cu tuu chungin a chuakmi thi ruangah zeitluk misual an si zongah innkaba le innkatung i tuthi aa nehmi innchung ummi minung paoh nih luatnak an hmuh bantuk in, Jesuh thihnak ruang le a thisen ruangah, zeitluk misual zong nih khamhnak le luatnak kan hmu ve. Lanhtak Puai tufa thisen ruangah Pathian nih Israelmi innchungkhar sualnak kha a hmuh lo bantuk in, Jesuh thisen ruangah a mah a zummi paoh cu Pathian nih an sualnak a hmu ve lo. 

Lanhtak Puai tufa le Jesuh Krih pehtlaihnak kong hi Paul cawnpiaknak ah tampi kan hmuh (1 Kor 5:7)

Tipilpetu John zong nih, Jesuh a van hmuh tikah a lang in a hei timi cu, "Zoh hmanh u, vawlei sualnak kalpitu Pathian Tufa khi" (John 1:29) tiah a rak ti. Exodus 12:5 i "Sawisel awk umlomi a thiangmi tufa" timi kha, Peter cakuat nih Jesuh Krih he a pehtlaiher:  "mawhphurh awk a umlomi le zeihmanh sawisel awk a umlomi tufa" (1 Pet 1:19) tiah a ti. Lanhtak Puai tufa cu sawisel awk umlo in dotla a si bantuk in, Jesuh zong hi kan sualnak thiantertu dotla a si. Sualnak zeihmanh a ngeimi a si lo. 

Jesuh hi zeicadah "sual phawt awk a umlomi le a tlingmi a si" tiah ti khawhnak a si timi cu Hebrew ah kan hmuh. "A mah cu sualnak zeihmanh a kop lo mi a si" ti kha kan hmuh (Hebrew 4:15). Biathlam ahcun John nih "zoh tik ah thahmi Tufa a rak si" (5:6) tiah a ti. 

Biakam Thar nih a kan cawnpiakmi cu Jesuh Krih zummi paoh cu, a thisen thawng in khamh kan si timi kha, kan thinlung in kan pawm ahcun sualnak in ngaihthiam le khamh kan si i zungzal dantatnak hell in kan luat timi kha a kan cawnpiak (Hebrew 9:12,14)

Tufa thi innkaba le innkatung i an neh ruangah, zeitluk misual zong innchung ummi paoh cu thihnak le hrawktu nih a lanhtak hna bantuk in, Krih thisen an zumh caah an thinlung ah thisen khamhnak a pawmmi hna cu an sualnak kha a lanhtak hna i an sualnak kha a hmuh piak hna lo. Dan a tat ti hna lo i, cu thisen a zummi paoh cu a nunnak a pek hna (Rome 6:23).

Lanhtak Puai nih hin, kum tam tuk sal a tang cangmi Israelmi kha sal cannak Egypt ram in luatnak a pek hna bantuk in, Lanhtak Puai ah an thahmi Jesuh thihnak thawng in kan nih zong sualnak sal in a kan luatter  ve (Rome 8:2). Egypt nih a aiawhmi cu sual sal ah kan tannak hmunhma le vawlei a rak si. Zuu, kuak, khaini, nulepa sualnak, ritnak, mithah lainawn, hakkauhnak, duhfahnak, uanthlarnak, mizeirellonak, nekneih, ingpuan, thinhun, ziar ngeih le sualnak phunphun hi, kan Egypt an rak si. 

Lanhtak Puai cu kum fatin in Israelmi hna nih Egypt ram sal cannak ram in, an luatnak an theih camcin ding le an philhlonak ding caah an hman tawnmi puai a si bantuk in, Krihfami vialte zong hi Bawipa zanriah hi kan Bawipa a rat tiang, a mah philhlonak ah hman ding kan si ve (1 Kor 11:26). 

Cucu Paul zong nih Bawipa Jesuh sin in a hmuhmi a si. Jesuh zong nih "Keimah philhlonak caah run hmang u; nan caah ka khuami ka pum a si. Nan ca ah ka hletmi, mi tampi ca i sual ngaihthiamnak ca i thletmi ka thi a si" (Matt 26:   ) tiah a ti. Bawipa zanriah kan hman fate, Lanhtak Puai tufa sa le tisen kan i hrawm timi kha theih zungzal a herh. 

Biakam Hlun lio i an thah tawnmi Lanhtak Puai tufa cu sawisel awk umlomi tufa sawhsawh te khi a si ko nain, cu Tufa nih cun Biakam Thar i Jesuh Krih muisam hi a hmanthlak an rak langhter chungmi a si. 

Lanhtak Puai tufa thihnak ruang le thisen ruangah, misual zong nih "thihnak le dantatnak" in an rak luat i Kamhmi Canaan ram co  khawhnak ding caah ruahchannak an ngeih bantuk in, Jesuh Krih lawnglawng hi, kan nih misual mi vialte zong sual dantatnak in kan luatnak ding le zungzal hrem hmun in kan luat khawhnak ding mi khamhtu a si. Amah lawnglawng hi, kan zumhnak hrampi le ruahchannak le, kan caah lam le biatak le nunnak a si. A mah dah ti lo cun kan nih caah sual ngaihthiam le zungzal dantatnak in luatnak a um ti lo (1 Pet 1:20-21). 

Lanhtak Puai tufa thisen a zummi paoh nih Vawlei-Canaan ram conak ding kha kamh an rak si bantuk in, Lanhtak Puai tufa aiawh a thimi Jesuh thisen khamhnak a zummi paoh cu Van-Canaan ram co ding hi biakamh kan si ve. 

-------------------------------------------------------------

Zohchihmi ca

1. "Passover Feast," Mercer Dictionary of the Bible. 

2. What is the Passover Lamb? 

https://www.gotquestions.org/Passover-Lamb.html

Monday, March 11, 2019

Ethiopia Ah A Tlami Vanlawng Kongah Hngalh A Harmi Pathian Khuakhan

A can ahcun "thil tha" kan tuah ko rua tiah kan ruah lio caan zongah, theipar tha a chuak kho lo. Minung lei kap hawih in cun, kan i tinhmi le timhmi a tha ko nain, theipar a chuakmi cu kan i ruahlomi le tinhlomi pi hna an si tawn. "Cucu zei ruang dah a si hnga?" ti hngalh hi a rak har tuk.

Vanchiatnak hi, mi zei kan cung paoh ah ruahlo caan le ruahlonak hmun ah a rak tlung tawn ko.
Kan that siling zong ah, ruahlo tuk ah zawtfah, khawnden, sunghbau le accident hna kan tong tawn. Ruahlo tuk in zawtnak fak le thihlohnak hna ka tong tawn.Vanchiatnak a thapthap in kan ton caan zong a um. A cheu chungkhar cu innlo thatha he nuam tein an nun lio ah, motor le vanlawng accident in chungkhar ning tein a thi i, innlo le ngeihchiah vialte a kaltakmi zong vawleicung ah an tlawm lo.

Ngaihchiatnak le mitthli tlaknak kan ton tik ah, "A ruang" kan thei tawn lo. Thihloh zawtfah kan ton tikah, "Pathian caan tlinter a si; Pathian khuakhan a si. Pathian nih a kan khiah piakmi caan a si. Pathian nih hi bantuk thi ding in pei a khaukhih cu kan ti tawn."

Cu zong cu a dik le dik lo kan thei khawn fawn lo. Pathian khuakhannak hi theih awk taktak a rak har. Theih khawh zong a si taktak lo. Cucaah, vawleicung minung cungah a cangmi le Pathian khuakhannak le lairelnak hi, hngalh a rak har tuk caah, Phungchimtu zong nih hin hitin a ti:

"Fim kha ka zuam. Vawleicung thil umtuning hngalh kha ka zuam paoh ah hin, chunzan hngilh lo in ka um tawn. Sihmanhsehlaw, Pathian nih a tuahmi cu hgnalh khawhlo thiamthiam a si peng ko ti kha ka hngalh" (Phungchim 8:16)
"Nu nih fa a pawimi ruh chungah zeitindah thlarau a luh ti kha na hngalhlo bantukin, zeizong vialte a sertu Pathian riantuannak cu na hngal kho ve bal lai lo" (Phungchim 11:5)
Pathian kong a ruatmi mifim taktak Phungchimtu hmanh nih, Pathian riantuannak le tinhmi hi, a hngal fiang kho taktak lo. Phungchimtu hmanh nih a theih khawhlomi cu, midang nih cun, Pathian khuakhannak le lairelnak hi theihfian awk a har hringhran. Hngalh awk a rak har tuk.


Boeing 737-800 MAX Ethiopian Airlines 
Vawlei kan um lio ahcun, "Zei ruang ah dah an thih? Zei ruang ah dah hi tin an can?" timi cu biahalnak lawng kan tuah khawh i, fiang tein a phi theih khawh ding a rak si lo. Jesuh hmaitonh tein kan hmuh hlan ahcun kan fiang kho lo men lai. Pathian khuakhan hi theih a har ko timi hi, nizan ah a tlami Ethiopia vanlawng kong, tahchunh awk tha ngai in ka ruat.

"Pathian khuakhan hi theih awk a rak har ko" timi hi, nizan i Ethiopia ram i a tlami vanlawng kong ah a fiang ngai in ka ruat. A tuanbia cu hi tin a si.

Nizan ah Ehiopian Airlines vanlawng Boeing 737-800 MAX cu, Ethiopia ram  khualipi Addis 
Ababa in Kenya ram Nairobi lei a zuang ding in 8:38 Am ah aa thawh. 8:44 Am ah Pilot nih "Kan vanlawng aa ning cang deuh lo. Kan kirter than u" tiah a van ti vial ah, zeihmanh thawng an thei kho ti lo. Cucu a donghnak a si. An van theih than mi cu, cu vanlawng cu a tla i, aa citmi minung 157 cu an zapi tein an thi dih ti khi a si.

Cu a thimi lak ahcun, UNO riantuanmi 19 an i tel. American minung 8 an i tel. Ram 30 minung an i tel ti a si.

Cu vanlawng cu Boeing company nih naite an sermi a si. A liamcia thla (5) ah pakhat a tla cang. Cucaah ram thum ahcun cu vanlawng pakhat hmanh zuang lon vawlei ah an umter dih hna. A tu lio ah vanlawng 350 tluk hi, vawlei ah an dinhter hna ti a si. Minung lei kap fimnak le thiamnak cun, hi vanlawng cu a himbawm ngaimi vanlawng a si tiah an ti nain, cu vanlawng nih cun "minung 157 aa thih pi hna." Cucu zei ruang dah a si hnga?

 Cu nakin khuaruah har deuh tuanbia cu hihi a si. Greek pa pakhat cu, hi vanlawng ah a cuang ve ding a si nain, minutes pahnih a tlai ruang ah, gate an khar kanh i, vanlawng ah a lut manh ti lo. Cucaah thihnak in a luat" ti a si. Cucu khuaruahhar tuanbia cu a si.

Cu Greek pa nih a chimmi cu, "Zarhpini i a tlami Nairobi lei zuangmi Ethiopian Airlines Being vanlawng aa citmi an zapi tein an thi dih. Kei zong minutes pahnih tein rak tlai hlah ning law, a thimi 150 nak ka si hnga" tiah a ti. Zei ruang dah 150 nak ka si hnga?" a timi cu a ruah awk ka thei lem lo.

Cu Greek pa cu a min ah Mavropoulos a si. International Solid Waste Association, NGO, riantuanmi a si. Nairobi ah UN Environment Programme ah riantuanmi a si i, kum khat voi khat tuahmi meeting ah kai aa timmi khi a si.

Cu pa nih a facebook ah a tialmi cu, "Gate phanhnak ding caah a ho hmanh nih an ka bawm lo i, ka thin a hung tuk" tiah a luhnak le a tlainak kong a tial. A tlangpi a tarmi cu "My lucky day" ti a si.

Vanlawng cung ah a kai bak ding te khi a si ko nain, vanlawng gate a va phanh ahcun, gate kha an rak kharnak minute (2) lawng a rak si. Cu Greek pa cu vanlawng dang ticket a cawk nain, a mah lawng bak vanlawng aa citlo in a luatmi a si caah, biahal an duh caah airport nawlngeitu nih an tlaih chung i  bia an hal ti a si.


Hi Greek pa zong hi a tlai pin ah, gate ah bawmtu a ngeih lo caah a thin a hung tuk nain, cu minutes 2 te a tlaimi cu, a nih caah cun "lucky day" ah aa chuah ni a si. Thihnak in luatnak ca a rak si. Krihfa zumtu nih cun, "Minutes pahnih tlai kha, Bawipa khuakhan a si" tiah an ti hnga.

Airport nawlngeitu pawl nih, "Pathian sin tu ah thlacam ko. Nangmah lawnglawng mah vanlawng ah aa cit lo a luatmi na si. Minutes pahnih tein rak tlai hlah law na luat ve hnga lo" tiah an ti.

Minung leikap mit hmuh ahcun, tlai a tha lo kan ti nain, hi ka zawn ahcun tlai hna hi a rak tha tuk. Minung nih cun theih khawh ding a rak si lo. Bawipa remruat a si kan ti ko lai.

Boeing 737 pi cu mah tin a man dih ko

Ethiopia cu ram sifak ngai a si. Vawleicung sifak bik ram ah pakhat a si. Mangtam zong nih mualpho in a rak den lengmangmi hna ram an si. Ral zong sau ngai an rak i tu. Buainak tampi a rak um ve. Ramdang i vanlawng cawk zong hi, an ram caah a fawimi a si ve lai lo. Cu bantuk lio caan ah, vanlawng pakhat tlak hi an caah thilpawi tuk a si. A chung i a thimi hna chungkhar vialte cu, mitthli le hnapduk he an um ko hna. Mah tanghma ah i benh tik ah a fawimi a si lo. Sifah chinchap. Rawhralnak fak ton chinchap. Pathian nih hin zeitin dah khua a khan hnga timi theih khawh a si lo.

Ethiopia vanlawng a tlami le Indonesia Lion Air vanlawng a tlami hi an phun aa khatmi veve an si. An tlaknak a ruang zong aa lo ti a si. Cucaah USA zong ah President Trump nih Boring 737 pawl cu vawlei ah a dinhter dih hna. Boeing zong an sipuazi a tla ngaingai lai.

An tuanbia ka ruat than. Ethiopian Airlines vanlawng aa citmi 157 an thi dih. Cu lakah a tlaimi pa Greek pa lawng a luat. Ziah hi minung 157 hi a thih? Sau hmanh an zuan hlan i minute 6 chung i an tlakmi cu? Zei ruang dah a si? Zeicadah midang caah thatnak rian a tuan cuahmahmi UNO riantuan 19 an thih? Ziah Greek pa hi a va tlai i, a va luat?  Hi lio caan ah ziah Greek pa te ngelcel hi a tlai ruang ah a va luat hnga? Pathian nih a cheu hi thi ding in maw a khaukhih hna hnga le a cheu hi nung ding in a khaukhih hna hnga?

Bawipa zeitindah na khuakhan ning a si?" timi hna hi, vanram kan kai taktak hlan le Jesuh hmaitonh tein kan ton le hal hlan ahcun minung kan nunchung ahcun kan theih khawh dingmi an si ti hna lo. Vawlei kan nunchung ahcun, Pathian khuakhan lairelnak taktak cu tling tein hngalh awk a rak har ko!
















Sunday, March 10, 2019

U.S Cozah Tangka Chambaumi (Deficit)

Pathian nih Prophet Jeremiah sinah a chimmi bia, Prophet Jeremiah nih Babylon saltang pawl ca a kuatmi hna cu hi tin a si:

"Sal ah kan tanternak hna khuapi kha, a thatnak ding kawl cio u law, cu khua caah khan Bawipa sinah thlacam cio u. Zeicatiah a that ahcun nan nih zong thatnak nan hmu ve lai" (Jer. 29:7)
Prophet Jereiah cakuat hi, USA ummi Laimi ca zong ah a hman ve mi a si. Laimi zong hi, kan umnak ram (USA) a thatnak ding kawl cio kan herh. USA caah thlacam kan herh. Zeicatiah USA a that ahcun kan nih ca zong a tha ve ding a si.  Cucu Laimi kan ruat ve maw? USA ca a thatnak ca kan kawl ve maw? Kan tuah ve maw? Thlacam lawng a za lo. A tuah bak in tuah ve le a kawl bak in kawl ve kan herh.

Kei cu US Citizen zong ka si lo. Green card zong ka hmu lo. Asinain USA cu kan umnak le a kan dawtu ram a si caah, a kong hi ka ruat ve lengmang. USA caah thatnak ka tuah khawh chung in tuah ve hi ka duh. USA cozah hi "eihmuartu le zukphiaktu" ka si peng lo ding hi ka tinhmi a si zungzal. Asi khomi caah cun, food Stamp le tangka bawmhnak sawk zong hi tha ka pe lo. US cozah bawmtu kan si ve ding i a herh tiah ka dirpi zungzal. US cozah kong ka ruat i, ka lungre a thei ve tawn. Cu lakah lungre a thei bikmi cu, U.S cozah tangka an i thaatlomi (deficits) a tam tukmi le leiba a karh chin lengmangmi hi a si.

U.S cozah nih kum khat caah tangka an tuak ning cu, hi tin a si. Cozah nih kum khat ca i an hman ding an i suaimi tangka an i zaat lo tikah, cucu "Deficit" an ti. An hmanmi nakin an hmuhmi a tam deuh ahcun, cucu "surplus" tiah an ti. 

1997 ah USA ka phan. Ka phanh ka in, nihin ni tiang U.S ram cozah hi tangka an i tha bal lo. U.S ah kum 22 ka um cang i, cu chungah cozah nih tangka a hlei in an ngeih hi voikhat lawng a si. President Bill Clinton chan 1999 ah kum khatte Cozah tangka hlei $126 billion an rak ngei. Cu dah ti lo cu, an tangka an i zaa bal lo. Cu zong cu kum khat ca a hlei ti bia a si. Leiba cu 1.6 trillion an ngei thiathiam. 

President George W. Bush chan in, "Deficit" a piahmi duhsah tete in a kai chin lengmang. Pre. Obama kha a van chia. US sipuai tlak siling bak ah President a chuak. Amah chan term khatnak kha cu US tuanbia ah sipuazi a tlakbik a voi hnihnak a si an ti. Cu lio ah "deficit" a piahmi a rak tam taktak. A term hnihnak ah "deficit" a piahmi a zor ngai. President Trump a chuak i, deficit a piahmi a kai than ve. 

U.S cozah tangka kum hi, kum fatin in October 1 in aa thawk i September 30 ah a dong. Thla (3) hi "quarter" tiah an ti. Kum khat ah "quarter" (4) an ngei. 2019 tangka kum hi October 1, 2018-September 30, 2019 tiang a si.

 2019 tangka kum kong ah, U.S cozah tangka kong ah a tanglei thil hi ruah ding an um.


(1) Tu zarh Nihnihni ah US Federal cozah nih tangka an i thatlomi le leiba an ngeihmi cu "quarter" (thla 4) chungah $310 billions a phan tiah Ngunkeng Department (Treasury Department) nih an ti.

(2) Cu thatlomi $310 billion hi, nikum a tu lio bantuk thla 4 chung i thatlomi nakin 77% a karh deuh. 

(3) Cozah tangka thatlomi a tamnak chin a ruang cu, 2018 cozah sin lutmi tax 2% a zor i, an hmanmi hi 9% a karh caah a si an ti.

(4) Cozah hmuhmi tax a zormi hi company lianlian "corporate tax rate" an thumhmi hna ruang le cozah nih "pumpak caah tax cut" an tuahmi ruangah a si an ti.

Cucaah Nihinni tiang ahcun cozah leiba hi a zor lei siloin a kai le a karh lei a panh peng rih. "Tax cut" timi hi Republican Party nih "ngunkhuai upadi remhmi' (tax reform law)  tiah timi "Tax Cuts & Jobs Acts" timi a si i, cu thil nih cozah sin tangka lut dingmi tax hi tam ngai a zorter ti a si.

2018 he epchun tikah company (corporate) tax zong hi 2019 ah hin 20% a zor ti a si. Pumpak tax a zormi cu a lawm deuh nain 5% a zor ti a si. Cucaah cozah leiba a karhnak a si.

Tangka hman a karhmi 9% cu party pakhat ruahnak lawng siloin party pahnih ruahnak in an karhtermi a si caah, a hohmanh mawhchiat ding an um theng lo.

President Trump nih ramdang cozah le company "ngunkhuai laknak" (tariffs) a tuahmi ruangah U.S cozah ngunkhuai hmuhmi 25 billions a karh ve i, cucu thawngtha a si. 2018 nak in 2019 ah a let hnih an hmuh ve. Ramdang cozah nih tax an lak ve than caah, sunghmi zong a um ve than hawi.

2018 cozah tangka kum (fiscal year) ah, U.S cozah tangka thatlomi (deficit) hi $779 billion a si. 2012 in rel tik ah kum khat chungah U.S cozah tangka thatlo a tambik kum a si an ti. Cucaah 2018 tangka kum ah hin cozah nih tangka leiba 1.3 trillion (billion 1,300) an cawi chap.

Iraq raltuk nakin aa thawk i US sipuazi hi a rak tla ziahmah. Pre. Bush a dih kum 2008 ahcun sipuazi a tla tuk cang i, U.S ram tuanbia ah sipuazi tlak ("recession") fakbik pahnihnak a rak chuak. Hi lio can in cozah tangka thatlo hi a karh i, docawimi zong a karh ve. Pre. Bush aa ban lai cu U.S kong ruah ah lungrawk ngaingai a rak si. Bank tam tuk tluk an i timh caah, October 3, 2008 ah Pre. Bush nih bank rawk dingmi tlanhnak caah $700 billion bak in tlanh ding in min a rak thut.

Pre. Obama a term khatnak a thawk kum 2009-2012 tiang cu harsa taktak in an um. Rian lo ummi (unemployed) an tam tuk. Bank zong tlanh an hau. Food stamp le tangka bomhnak le medicaid zong an kaiter. Rian ngeilomi bomhnak zong sau deuh an tuah. Sipuazi a tlami nunter le kaiter cu a fawi lo. USA ram ah rian kongkau ah a rak buai taktak.

Cozah nih sipuazi kainak caah, motor company (3)-GM, Chrysler le Ford-kha a tlu ding an si caah, U.S cozah nih Tuluk ah loan a cawi i an tlanh hna. Bank tam tuk an khamh rih hna. Cucaah tangka tam tuk an cawi i defict an piahnak bik a ruang a si. Hi lio can ahcun cozah tangka hi deficit piah lo awk a rak tha lo. Inn tingmi an tam tuk rih. Cucaah Pre. Obama hi can har taktak ah aa tong nain, U.S sipuazipi rawk taktaklo in a mah chan ah an tunmer khawh than. Asinain leiba an cawimi cu a tlawm in a tlawm ve lo.  

US Tuanbia zoh tik ah a liamcia kum 10 chung cozah tangka zatlomi (deficit) cu hi tin a si. 2010-2016 karlak cu Pre. Obama chan a si. 2017-2020 tiang cu Pre. Trump chan a si. 

2010 ---$1,294 billion
2011---$1,300 billion
2012---$1,087 billion
2013---$679 billion
2014---$485 billion 
2015---$438 billion 
2016---$585 billion
2017---$665 billion
2018---$779 billion
2019---$900 billion (est)
2020--$1,000 billion (est)

Cucaah February 11, 2019 dih ah hin, U.S ram leiba hi 22 trillion a voikhatnak bik a phan (1 trillion=1,000 billion).

President Trump zong nih US cozah tangka chambaumi (deficit) a tam chin lengmangmi le docawimi a tam chin lengmangmi hi biatak tein ka doh lai tiah a ti ve nain, President a tuan ka 2017 in a tu 2019 tiang hi cozah tangka chambaumi a karh tu in a karh lei a panh rih. Company Tax rate an thumhmi hna ruang le an hmanmi a karhmi ruangah, a term khatnak a tuan chung hi, cozah tangka chambaumi hi a karh lei a panh kho tiah ruah a si. Cucaah 2020 ahcun U.S cozah tangka chambaumi hi, billion 1,000 a phan lai tiah ruah cia a si. 

Atu lio US cozah nih 2018 ah a zapite a hmuhmi (GDP) hi 20.51 trillion a si i, an leiba kha 22 trillion a phanh caah, U.S cozah GDP nak in an leiba a tam deuh hi a voikhatnak a si. Hihi President Trump caah vanchiat zong a si i, min zong a chia ve. US tuanbia tial fate philh awk a tha ti lo dingmi tangka record pakhat a si.

Tuan deuh ah, sipuazi thiammi hna nih 2020 ahcun U.S cozah leiba hi U.S ram GDP nakin a tam deuh te lai an ti i, kum khat in a tuan deuh. 2019 ah U.S cozah leiba hi an hmuhmi dihlak GDP nakin 2 trillion (billion 2000) a tam deuh cang. A pawi ngaingai.

Congressional Budget Office nih an tuaknak ah Republican Tax upadi timi "Tax cuts" le "cozah tangka hmanning a kai deuhmi ruang" ah 2019 tangka kum ahcun U.S cozah tangka chambau (deficit) hi $900 billion a phan lai ti a si.

Ramdang he thilri cawkzorhnak (trade) zongah tangka chambaumi a piah. Trade Deficit hi kum 10 chung a sunglei an si. President Trump nih trade deficit hi umlo ding in bia kamh ko hna nain, Nihinni tiang cu a sunglei peng an panh rih.

December 2018 ah lawng ah hin, ramdang he cawkzorhnak kongah an leiba 19% a karh. Cu ramdang cawkzorhnak ah $621 billion a chambau.  A bik Tuluk he cawkzorhnak ah $419.2 billion an chambau. US cozah nih hin, South le Central America he cawkzorhnak lawngah a miak an hmuh.

U.S GDP thancho ning hi zoh tikah, July 2018 ah hin a san cem a si i, 4.2% in a rak thang. A tum than i January 2019 ahcun 2.6% lawng in a thang. Tuluk ram GDP thanning hi zoh tikah July 2018 ah 6.7% a si i, January 2019 ah 6.4% a si.

Hi tining tein U.S sipuazi le Tuluk sipuazi hi an kal peng ko ahcun, 2030 ah Tuluk hi vawleicungah GDP a sang bik a si lai i, India hi pahnihnak asi lai i, USA ah pathumnak le Indonesia palinka ah a si cang lai. Khi tik ahcun US hi zeitikhmanh ah pakhatnak dirhmun a phan kho ti lai lo tiah sipuazi thiammi hna nih an ti.

Cucaah US cozah nih hin an sipuazi ah piatana ummi hi an remh bak a herh. Cun ramchung minung zong nih zuam ve a herh i, U.S ummi Laimi zong nih kan mah le si khawh tawk tein, U.S cozah a bawmtu le dirkamhtu kan si ve a herh. U.S cozah a heuleutu le a zukphiaktu lawngte siloin a dirkamhtu le tanpitu si hi Laim zong zuam ve kan herh.

A si khomi cu, food stamp le tangka bawmhnak zong sawk lo in le Medicaid zong sawk lo tein mah tein cawm khawhnak lam hi kan kawl cio zong a herhmi a si. Cucu US ram kan dawt le a caah thiltha kan tuah ve kha a si. Cu ti a si lo ahcun, nikhat can khat ah US cozah hi a leiba le deficit a tam tuk ahcun, cawlcang kho lo in um khawh a si. Cucu EU ram Greek cozah nih an ton bal cang. An caozah a tlu ngacha. EU nih dirkamh hna hlah sehlaw cu, Greek hi aa rawk bak ding ngacha a rak si. Kan tan cio lo le zuam cio lo ahcun, US zong hi aa rawk lai tiah aamahkhan khawh a si lo.

Rome cakuat ah Paul nih, "Nawl ngeimi ram uktu bawi kha an nawl ngai hna u. Zeicatiah Pathian hnatlaknak lo in nawlngeitu a hohmanh an um lo. Nawlngei liomi hna hi Pathian nih a chiahmi hna an si" (Rome 13:1) tiah a ti. 

Cubantuk in, U.S cozah zong hi Pathian nih kan caah a chiahmi hna an si timi ruat in, USA cozah tangka an i that ti lomi (deficit) le an leiba a karh tukmi zong ah hin, Laimi zong zeihmanh aa tel lo bantuk in kan um awk a si lo. An cozah a thawnnak ding le an ram sersiamnak ahcun kan dirpi le cozah an nawl ngaih a herh. Cucu Cathiang nih a kan cawnpiakmi a si. Cucu Jeremiah nih Babylon saltang pawl ca a rak kuatmi hna Pathian bia zong a si. USA thatnak caah tuah  cio le thlacam cio hi, US Laimi kan rian biapi bik pakhat a si cang. 

-----------------------------

Zochihmi ca


1. https://www.businessinsider.com/us-federal-deficit-fiscal-year-2019-2019-3

2. https://www.nbcbayarea.com/news/politics/US-Trade-Deficit-10-Year-High-506763111.html





Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....