Thli lak hin, dat phun tampi aa cawh. Nihin ni ah thli tambik a hnomhtertu cu Carbon Monoxide le Carbon Dioxide hna hi an si. Cucu kokek dat (natural gas), meti khu, lungmeihol khu le meikhu phunphun in a rami an si. Abik in motor khu le zehzung meikhu hi a zualtertu cem an si.
 |
| Vawleicung khua dawh minthang kha meikhu nih hi tin a zelh |
"Korea ngaknu dawhdawh zong an i dawhnak hmanh a lang kho ti lo" ti a si. An innlo dawhdawh zong a lang cun aa dawhnak hmuh khawh a si ti lo. A ruang cu meikhu a zaam tuk caah a si an ti. Khuacuanh zong a nuam lo i, tourist tlawngmi zong an zor caah, an tangkalut zong a zor deuh lai tinak a si.
Nai Nithumni ah South Korea cozah nih an ram i thli hnomhnak hi biatak tein doh ding an i tim i, ramchung upadi fek taktak in ser i, ni 15 chung ah upadi nunter i, thli hnomhtamhnak hi biatak tein buapi ding an i tim. Cu ti buaipi lo ahcun, South Korea an sipuazi hmanh hi a tumter khawhmi a si.
Atu lio US cozah hna nih "lungmeihol" hman hna tha an pek lio le thli hnomhnak te hna biapi an chiah lem lo lio ah, South Korea nih cun thli hnomh hi zei tluk in dah an ram ngandamnak caah tih a nun timi an theih caah, biatak tuk in an tuaktan.
A cheu nih hi Korean meikhu hi ramdang in a rak zuangmi a si tiah an ti i, Tuluk deuh hi an puh ve. Nihin ni ah Tuluk, South Korea le Japan hi meikhu kongah an buai taktak ko cang. An ram zong hi, a nuamhlo phah viar cang.
 |
| Meikhu ruangah, aa dawh le dawh lo hmanh theih khawh tilomi Korea ngaknu |
South Korea hi Asia ram dihlak ah, rum ah ram palinak a si. An rum tikah, an ram ah sehzung le motor a karh. Inn a karh i, thingram a zor. Cu tikah an thli a thiang kho ti lo.. Vawleicung thanchonak nih voi tampi cu vawleicung ah rawhnak tampi a chuahpi chih ve.
Thli a hnomhnak bik a hrampi le a ruang cu "lungmeiholh hmanmi sehzung khu le motor in a chuakmi meikhu hna ruangah a si" tiah an ti. Cucaahcun President Moon Jae-in's zong mipi nih an hmuh ning a tla deuh ngaingai ti a si. March ni 8 i president rian a tuan kho maw timi mipi thimnak ah, 46% a hmuh tawnmi in number (3) a tum phah ti a si.
Cozah nih tangka reserve an i chiahmi chung in, zei maw zat cu thli hnomhnak nih a chuahtermi rawhralnak hna caah hman ding tiah an ti. South Korea hi an rum ngai i, a tu lio i chiahchungmi tangka hi 3 trillion won ($2.65 billion) tu kum caah a si.
South Korea hi an ram a bi nain, motor a tam taktak pin ah lungmeihol hmanmi sehzung tam ngai a um. Cucaah Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) member ram chung ah thli a hnomtam bik a si tiah 2017 an chuahmi ca ah an tial.
UNO nih thli a that le thatlonak (quality) an tahnak ning ah hin, thli a thiang timi hi PM 2.5 timi ah 10 micrograms cung aum lai lo ti a si (PM=Fine particulate matter/PM2.5 tiah an ti).
Korea thli hnomh ning hi PM 2.5 levels ah 25.1 micrograms a phan. UNO tuaknak ahcun 12 cung kai ding a si lo. March thla chuakka chung ah ni ruk chung bak hi, South Korea thli hi a ram ning pi in a hnawm ti a si. An thli a hnomh tuk caah, minung nunnak caah tih a nung ngaingai ti a si. Hi thli hnawmtammi ruangah, a donghnak ahcun mipi caah chiatnak a chuak. Cozah caah tangka tam tuk dihnak ding a chuahter cang.
 |
| South Korea khualipi meikhu nih a tuammi |
Asia ram hi minung kan tam. Kan ram a hme. Innlo a sang. Motor a tam tik ah, thli a hnom bikmi ram hna hi, Asia ah an um. Beijing le Shanghai hna hi, kum chiar te thli hnomh ruangah buainak an tong peng. An khua hi um an nuam lo ti a si. Bangkok le Singapore zong voi tampi thli hnomh ruangah harnak an tong. Nihin ni ahcun, Yangon, Mandalay, Kalaymyo le Monywa te hna hmanh thli a hnom taktak ko cang. Lairam zong thli a thiannak ding hi kan i zuam a herh ve.
Thli hnomhnak hna hi Asia ram caah ngandamnak a hrawktu ding thil pakhat a si tiah UNO nih an ti. Cun Tuluk ram zong hi an thli le ti a hnomh tuk caah, cu thil pahnih cu Tuluk ram sipuazi a tlaktertu ding a si te lai tiah, sipuazi kong theimi mifim tampi nih an ti.
Thli hi minung ngandamnak caah a biapi tuk. Hrawm le cuap damlonak tampi cu thli a hnommi ruangah a si an ti. UNO tuaknak ah vawleicung minung a thimi 4 ah 1 cu thli hnomhnak ruangah a si an ti.
UNO tuaknak ah, "Kum chiar tein vawleicung minung 4.2 millions cu lenglei thli hnomh ruangah an thi; 3.8 millions cu innchung thli hnomh ruangah an thi i, vawleicung minung 91% cu UNO nih thli thiangmi tiah timi nak in a chia deuhmi le a hnawm deuhmi thli lakah khua an sa" tiah an ti. Cu 91% chung ahcun Laimi kan umnak ram vialte aa tel dih. USA, Australia, Kawlram, India, Bangladesh, Europe ram, Canada le New Zealand tiang in aa tel.
South Korea nih an i buaipimi thli hnomhnak bantuk hi naite ah Shan ram Tachilek cu meikhu ruangah thli a hnom tuk vanlawng zong voi (7) zuan ding kha voi (6) a zuang i, minung kha hmur huhnak an phawtzamh hna. Khawika set in dah aa thawkmi a si an thei lo. Ni tam ngai aa zel i, mipi zong harnak an tong ngai ti a si.
A tu Laimi kan umnak ram vialte zong hi, UNO tuaknak in cun, thli thiang timi ram pakhat hmanh an um lo. Thli thian hi zapi caah a biapimi a si. Cucaah kan umnak cio thli a thiannak ding caah, pumpak cio tuanvo kan ngei. Cozah lawng rinh ding a si lo.
Thli a thianak din caah, a herhlomi ah motor hna mawnghlo, cakuak zuklo, a herhlomi ah mei kau lo le mei duah lo ding si. Hnomtam tha tein fim le hlonh ding a si. Pathian pekmi kan vawlei hi dawt le zohkhenh cio hi kan rian a si. Cucu kan tuah cio ahcun kan pawngkam thli hi a thiang deuh hrimhrim ko lai!
------------------------
Chinchiah
1. UNO nih hin thli le ti hnomhnak kong hi biapi tuk ah an chiah caah, ram kip ah zeitin dah thli le tii kan thianter lai timi pawngkam zohkhenhnak hi, a kum ning in training an pek hna. Tangka zong an bawmh hna i, vawlei pumpi caah rian an tun. Cu kong ca tam deuh rel duh ahcun a tanglei website ah rak zoh te.
https://www.who.int/airpollution/en/
No comments:
Post a Comment