Cenral Ohio Hi Silicon Valley Bantuk A Si Kho

Central Ohio hi, USA ram chungah minung an karhnak bik hmunhma pakhat ah a tla ve. 2050 ahcun million 3 an um lai ti a si. Cun Central Ohio in meng 400 chungah minung million tampi an um. Khuapi lianlian a simi Chicago, Washington DC, Indianapolis, Cincinnati, Cleveland, Toledo, Dayton le Pittsburgh hna hi meng 400 area chungah an um hna. A dang khuapi lian pahmi tampi an um rih.

Motor lam a that ngaingai caah umkal a fawi taktak. Cucaah Central Ohio hi minung an than bantuk in sipuazi lei zong ah thangcho cuahmahmi hmun ah aa tel. Rian a that caah, chanthar mino mifim cathiam tam tuk an van i thial caah, a partment thatha tam tuk an sak hna. Cu zong cu an khat thluahmah. Innhlan man zong  kai taktak i, Columbus i inn man fahnak bik High Street hrawng cu $3,000-4,000 kar hna an si. A cheu cu inn man a fah tuk caah kan re a thei deuh tiah a timi zong an um ve hna.

Company minthang zong an lut pah ziahmah i, Central Ohio hi "Sillicon Valley" bantuk a si te kho men tiah a timi zong an um. Zeicatiah Sillicon Valley i company minthang thang an rak rak luh caah a si. An income zong a tha. Hilliard ummi Amazon Data Center ah, minung 37 an tuan i, kum khat an mah lahkhah chung tangka lutmi lawng hi, 8.4 million a si an ti. A ti ti awk thalo a si.

Cun Columbus hi 2015 ah Community Forum timi nih City of the Year Award an rak pek. Hi kum ah hin vawleicung khuapi 400 renglo zuamnak a tuahmi chung sin Columbus nih pakhatnak a rak hmuh. 2017 ah US cozah ODOT tuahmi America Smart City challenge zong ah Columbus nih pakhatnak a lak than. Cu he pehtlai in, "Columbus nih motor a mah tein aa mawngmi kan hman hmasat lai" tiah an rak I kam I 2018 ah an hman khawh taktak.

Facebook Data Center sak cuahmahmi design 

Hi bantuk in technology lei ah thancho ngaingai caah, Sillicon Valley bantuk a si te kho men tiah an tinak a si. Naite ah Acre 415 kaumi Facebook nih an van cawk i, Facebook Data Center lian taktak an van sak. Cun Google nih million 600 man data center an van sak ve than. Cun Amazon.com nih data center 15 Cun Planet Oasis timi entertainment company nih acre 350 kaumi are ah $2B project an tuah cuahmah lio a si. Disney World nakin a lian deuh lai ti a si. A tu lio ah hotel lianlian le a partment lianlian zong an van sak cuahmah hna.

Cu ti cun Central Ohio hi, hmailei ahcun Silicon Valley bantuk in a hlunghlai te kho men tiah sipuazi thiammi tampi nih an ruah. Thanchonak zong hi Pathian thluachuah a si ve caah, kan umnak khua a thancho tik ah hin lunglawmh awk ngaingai thil a si ko.

Google Data Center sak cuahmah mi design

Lairam Ah Nga Zuat In Pawcawmnak

Ramdang ah hin, dumhau zong in an i cawm ko hna. Cangdongh leikuang tuahnak zong in an i cawm ko hna. Cun coffee le lakphak cin zong in an i cawm ko hna. Satil, vokte le arte zuat zong in an i cawm ko hna. Nga, cang-ai, ngaikuang, cengkawl le rili cengkereuh zuat zong in rumnak an hmuh khawh ko hna. Saveh zuat le pu rungrul zuat le khua zuat hmanh in an i cawm ko hna.

Lairam ahcun tlanglo tuah le leikuang tuah dah ti lo cu, pawcawmnak tling taktak in thil kan tuah kho lo. Hihi kan thiam lo caah maw a si? Kan thazaang a tlawm deuh ca maw a si? Kan i biatak lo dah a si timi ka ruat tawn. Asiloah thil tam tuk kan kemh ca dah a si hnga?

A ruang hi ka thei kho thlu taktak lo. Ram tampi he epchun tikah, Lairam cu hmunhma a tha tuk ko. Tii zong a tam ko. Khuacaan zong a tha ko. Vawlei zong a tha ko nain, thil kan tuahmi hi kan puitlinh kho tuk lo. Hihi ruah awk ngaingai kan si cang.

Kan piahtana thilbuai ah ka ruahmi cu, "lungthawh" lawng in thil kan tuah i, biatak thla lo le caan sau ca ruat lo in, caan tawite chung ah theipar thatha chuah kan duhmi ruangah, thil kan tlamtlinhlonak a si tiah ka ruat. Lungthawh in riantuan le thil ti hi, zeihmanh ah tlam a tling kho tawn lo. Riantuan cu kan thawk ko nain, sau kan pehzul kho lo. Hihi thil pawi ngai a si.

Tang thum ka kai lio ah Laitlang ah ngakhur cawh le nga zuat a rak lar. Kan khua ahcun, cerh kip hi an rak cawh dih. Tiva ti laknak a thatnak hmun paoh cu, ngakhur in a rak khat. Kum 3-4 cu an rak tuah hna nain, a hnu ah a ho hmanh nih an rak pehzul ti hna lo. Ngakhur cu pakhat hnu pakhat an i rawk. An chuahtak hna i, a tu cu an um ti lo. Tii cu a um ko. Ngakhur zong an um ko nain, tha tein an thlawpbul hna lo caah an loral dih.

Thantlang le Hakha zong ah ngakhur cu tam taktak an rak tuah hna. Nawi hrawng ahcun an tlam a rak tling ngai. Hakha Pyidawtha sang ahcun, Pu Hre Lian Kio te  nih an rak zuat i, tlam a rak tling ngai fawn. Timit ah cozah nih an zuatmi zong nga cu an thang duh tuk nain, tha tein an zoh lo caah, nga a chuah hnga tluk in a chuak lo. A tu aa rawk cang hnga dek maw timi ka ruat tawn.

Hi vialte kan ngazuat zong ah kan tlam tlinlomi hi, Market a that lo ca maw a si? Kan I biatak lo ca maw a si? Nihin ni zong ah Kawlrawn in a chuakmi nga lengmang hi, Hakha le Thantlang zong ah bochan a si. Ziah Lairam in nga hmanh kan chuah kho lo maw timi ruah ding a um ngaingai.

Ngakhur cawh hi ka rak huam tuk i, ka ngakchiat lio ah kan khualu ah ngakhur hna ka rak cawh ve. Ngakchia khuakhan cu a tlam a rak tling lo. Ti thatnak zong ka rak hmuh khawhlo caah a rak si.

1988 ah Thau ah ka tlung., College an khar. Zeihmanh tuah awk a tha lo. Laklawh in khua ah ka um. Cucaah um sawhsawh cu tiah, Hnahkharsih ah ngakhur a hlunmi aa rawk viar cangmi ka va remh.

Ngakhur hlun a si. Cerh in an khat. A khal dih caah ngakhur hrim nakin cawh a har deuh. A leivawr hui hrimhrim a rak har tuk. Ka nulepa nih "Pate, na ti kho lai lo. A ho hmanh nih an tuah kho lo. Vok le satil nih an hrawh dih ko lai" tiah an ti. Ka tuah ceumau i ka lim. Ka upa he Zur tidil ah nga kan va lak i, ka thlah. Kum khat hnih ah nga cu a thawng bak in an karh. Lehmah 10 tiang a saumi ah an i chuah. Kan ah chungkhar caahcun ei cawk lo ngacha a si ko. Khua ka um thiam lo caah le MIT ka kai caah zohkhenhtu an um ti lo i, nga cu an lo. Mi nih maw an fir? Saihrem nih dah a seh hna timi cu ka thei kho lo. An vaivuan viar.

Naite ah kan church member pakhat, Pu Ngun Tling cu Laitlang ah a va tlung. Victoria Camp ah ngakhur kaukau a va cawhpi hna i, nga kan zuat lai i, CNF caah pawcawnak le sipuazi caah a si kho lai tiah a ti. Tangka tampi a dih. Hihi a tu lio ah Laitlang ah ngakhur lei sipuazi ahcun tinhmi ngan bik le rian nganbik a si kho men. Tlamtling hram sehlaw, Laimi nih cawn ding a tlakmi thil ah i chuah hram she timi hi, saduh ka that tawn. A lawmh zong ka lawmh taktak. Hihi an puitlinh ahcun, Lairam le Mizoram ah nga tampi a kuat khawh te lai. Amah nih cun, a karh a rangmi fungtial kan thlah lai tiah a ti. A that ahcun cawn ding tlak a si te lai tiah ka ruat.

Ramdang ahcun thil an tuahmi tete ah an tlamtlinh. An puitling ko. Lairam ahcun "ngakhur ser le nga zuat" zong hi kan tlamtlinh kho lo. Hmunhma a um. Tii a um fawn ko nain, Kawlrawn in a ra mi nga hna kan i bochan peng rihmi hi cu, Laimi hi kan khuaruahmi le kan riantuan ning a si deuh ti lo tiah ka ruat. Kan ram te in a chuakmi nga hi ei kho ve cang u sih law a tha ding a si.

A tanglei video ah hin zoh u law nga an zuatmi a va tam tuk ning chim awk tha lo a si. Hihi ram sifak an si ve ko. Lairam nakin an ram a tha hlei lo. Asinain an nih cu, an i biatak. An lung a sau. Nga karhnak ding lamsul zong an kawl. Pawcawmnak le rumnak taktak ah an chuah ko. Hi a tanglei video zoh in, Lairam zong ah ngakhur tuah hi zuam a herh. Rumnak tling le pawcawmnak a chuahpi khotu rian ah ser a herh.

Hihi Laimi dihlak nih ruat u sih. Thil fatein, thil nganpi tiang, Lairam hi Kawlrawn thilchuak lawng ah kan i hngat peng ko ahcun, kan Lairam hi a than hnga tluk a thangcho bal lai lo. Kawlrawn bochan peng in kan nun ahcun, Kawlmi le Kawlram cozah zong nih, zei ah a kan rel lai lo. A kan nek peng ko lai. Lairam ah aa chawk dingmi tangka zong, Kawlrawn a zuan pengmi cu kan sung taktak.

Cucaah Lairam hi a mah tein aa todelhmi ram ah a um khawhnak hnga ding caah, ngakhur tampi tuah le nga tampi zuat zong hi, Lairam mipi kan rian pakhat a si. Pathian bia mi cu thathut lo ding hi, Bible nih a kan cawnpiak. Kan tha hi a thut awk a si lo. Kan tuah khawh tawk rian cu, upa ngakchia in tar tiang nih kan tuan cio awk a si. Cuticun ram le miphun sernak ah tan kan lak cio a herh ko cang. Kan ram ah kan mah tein kan i todelh i kan i cawm khawhnak ding caah, ngakhur tampi in tuah le pawcawmnak lam zong hi kan ruah ve a herh cang.


-----------------------------------------

Chinchiah: 

A tanglei video hi zoh u law, an nga zuatmi hi zeitluk in dah a tam? Zei tluk in dah an tangkalut a that lai timi cu, ruahdamh khawh a si ko.

https://youtu.be/mtKCr3B8RqM

A Zaw Lo Nain Ka Zaw Tiah Aa Ruatmi Hna Zawtnak

Vawleicung ah hin, zawtfahnak le damlonak a phunphun a rak um. Taksa damlonak in, lungthin le thlarau damlonak tiang a rak um. Damlonak hi a phun a tam tuk hringhran. Zawtnak a ruang theihlomi zawtnak a um bantuk in, a ruang theihmi zawtfahnak zong tam tuk a rak um.

Cun rungrul hmuh khawhmi damlonak a um i, rungrul um ko nain hmuh khawhlomi damlonak zong a rak um. Sibawite nih hngalh khawhmi zawtfahnak a um bantuk in, theih khawh bak lo mi zawtfahnak zong a um ve. Cuticun damlonak, fahnak le zawtnak hi phun zakipte a rak um. Cu damlonak cu, minung dihlak nih phun khatkhat in ton cio a si. A tonglomi a ho hmanh an um lo.

Hi damlonak le zawtfahnak phun vialte lak ah, tihnung taktak a simi zawtnak pakhat cu, "Zawtnak a ngei lo nain ka zaw tiah aa ruatmi hna an zawtnak" hi a si. Hi zawtnak in a zawmi hi an rak tam tuk ti a si. Hi zawtnak ngeimi hi, mifim zong an i tel. Mi dawh zong an i tel. Ralbawi zong an i tel. Miphun kip an i tel ko. Nu he pa he a zawmi an rak tam tuk.

Hi zawtnak hi Mirang nih cun "Hypochondria" tiah an ti. "Zawtnak a ngei lo nain ka zaw tiah aa ruatmi hna an zawtnak khi a si."

Minung hi zawtnak ngei bak lo nain zawt khawh a si. Fahnak ngei bak lo le taksa ah zawtnak zong um bak tung lo in, "Lungthin in ka zaw, ka dam lo" tiah mah le mah "ka zaw tiah i ruah ruang ah, a zawmi hi an tam takatak" ti a si ko tiah chanthar silei thiammi nih an ti.

Hypochondria timi damlonak a ngeimi hna nih hin, "Ka zaw, ka damlo" tiah an i ruat zungzal. Sibawi te mit ah siseh, minung ser khawhmi seh le thilri in an damlonak an thei kho bak lo nain, kan dam lo tiah an i ruat peng. "Damlonak kan ngei" tiah i ruah pengmi ruang le an taksa ah damlonak a um tiah an ruah peng caah, cu bantuk minung cu an dam kho ti lo. Hmun khat a dam ah hmun dang ah an zawtnak aa thial than.

Hypochondria timi mah le mah ka zaw tiah aa ruat pengmi hna cu, hi damlonak rung ah hin, an thinlung an i tei kho lo. An thin a phang zungzal. An damlonak ruangah, an lungre a thei zungzal. Hi bantuk fahnak a ngeimi hna hi, a cheu cu tlaihhrem a tuarmi hna an si khun. A cheu cu vuakden an ton ruang hna ah a si.

Hi bantuk damlonak a ngeimi hna hi, a can ahcun an dam ko. An zawtnak a lo ko. An i nuam ko. Rian zong an tuan ko. Asinain a hnu can can khat ah a rak chuak than tawn. Fahnak an tuar than. Lungretheihnak an tuar than. Cun an fahnak kha a rak chuak than lengmang. Fahnak a rak chuak than lengmang, Zeitluk in thlawp zong ah dam tlian khawh a si lo. Damnak tling hmuh hi a fawi lo.

A ruang cu, an zawtnak le damlonak hi, an taksa ah rungrul um caah a si lo. An taksa le chungril ah damlonak a um taktak caah a si lo. An damlonak le fahnak hna khi, "An thinlung khuaruahnak ah" a um caah a si. Hi bantuk hi dam tlian timi a um kho lo. An khuaruahnak an thlen khawh I, an damlonak kha "Ka dam" tiah an i ti khawh lawng ah dam khawh a si. Cu lo ahcun damnak tling a um kho lo. An i caihciar peng. A can ah an dam. Luklak ah an zual than. Zeitluk si pek zong ah an dam kho lo. Thlacamnak zong in an dam kho taktak lo. A ruang cu an lungput an thlei lo caah a si.

Hi bantuk damlonak a ngeimi hna hi, sibawite zong nih thlawp an i harh taktak hna. A ruang cu sii a um lo caah a si. Cucaah an thlawpnak nak hna hi, lam pahnih lawng a um.

 Pakhat cu, "cognitive-behavior therapy" timi "minung chuahpimi lungput damlonak thlawpnak" a si. An lungput thlenter nak in thlawpnak a si. Hihi can a rau. Pahnihnak cu, "lungthindamnak sii: (antidepressants) timi sii pawl in an thlawp hna.

USA ka phak hnu ah, mah batuk a zawmi Laimi hi tam ngaite ka hmuh cang hna. Doctors ka si lo caah, hi zawtnak hi an zawtnak a si timi cu chimnak nawl ka ngei lo. Asinain an sining zoh lengmang ah hihi an si timi hi, fiang tuk in ruah khawh a si.

Tahchunhnak ah, Laimi pakhat cu US a rat tik ah Medicaid a ngei. Sizung ah voi tam ngai a kai. Sibawi sin ah aa piah peng. Tangka hi a dih kho taktak. Medicaid cu cozah liam piakmi a si caah, zeitluk aa piah zong ah a mah nih fang khat hmanh a dih lo. Emergency a kal zong a tam. Cun sekhan aa piah zong a tam. A thi an lak. A zawtnak phunphun in an hniksak. Zawtnak an hmu lo. X-ray an thlak. Ultrasound an thlak. MRI an thlak. A damlonak zeihmanh an hmu lo. A thlik tiang in an zoh. A chungril vialte minung theih khawhmi paoh cu an chek dih. A taksa a thatlonak le chiatnak pakhat hmanh an hmu lo. Asinain "Ka zaw. Ka damlo" tiah a ti peng. Sibawi te hi an lung a dong taktak.

Cucaah khua ka ruat. A vapa ka timi cu, "A Medicaid hi thi seh law a tha. A Medicaid a nun chung cu a dam lai lo. A ruang cu Medicaid cu cozah nih tangka an liam piak. A mah tein fang khat hmanh a  liam lo tik ah, harnak a tuar lo. A lungre a thei lo. Mah nih liam lo ahcun, a fawi nakin fawi tuk in doctors sin kal le piah lengmang zong hi, lungthin damlo a si kho" tiah ka ti.

Van that ah a Medicaid cu a thi taktak. A mah caah cun vanchiat a si nain, ka ruah piakmi hna cu, an caah van that a si te ko lai tiah ka ruat.

Zarh hnih thum a raoh ah "Ka damlo" a ti I sizung ah a um than. Medicaid a hmuh khawh ti lo caah, $8,000 fai an mah tein liam a hau cang. Bomhnak an sawk tikah an income ning cun, bomhnak a hmu kho ti lo. Tlawmte lawng a hmuh. Cucaah, sizung leiba vialte an mah tein liam a hau cang.

Cucaah "Rian na tuan a  hau. Na dam lai. Na zawt than ahcun Medicaid hi na hmu kho than ti lai lo. Cucaah na damlo ahcun zeitindah mah vialte tangka hi nan liam khawh lai?" tiah ka ti. Rian a va sawk. Rian a hmu I, a dam. Nau zong a ngei. Rian zong fel taktak in a tuan. Innlo he khua an sa.

Cu nu kong cu voi tampi ka ruat. "Cozah nih free in Medicaid an rak pekmi hi, a caah zawttertu pakhat a rak si. Mah tein a liam lo tik le free in a hmuh tik ah, zeizat dih zong kha a pawi in a ruat lo. Asinain mah tein van i liam tik ahcun, a lungthin put aa dang cang. Mahte liam cu a fawi ti lo. Zawt ahcun leiba nih harnak tam tuk a chuahpi ding a si cang,. Cucaah a lungput aa mer i, nihin ni tiang a dam ko cang.

Cucaah a can ahcun "Free" in hmuhmi thil hi lungthin zawtnak hna a si. A rak tha lo. Mah nu zong kha, a taksa ah damlonak ngaingai a rak ummi a si lem lo. A thinlung in ka dam rua lo tiah aa ruahmi nih fahnak a phunphun a rak pekmi tu khi rak si sehlaw a dawh. Medicaid a dih bak in, riantuan lo awk a tha ti lo. Rian a tuan. Exercise zong a si. Minung hi taksa a cawl ahcun "Immune system" timi taksa I zawtnak dohtu thisen a rak cak I, damnak hna a rak si deuh tawn. Mah nu zong kha, Medicaid rak ngei peng seh law, riantuan kho lo in, ka dam lo rak ti peng seh law, a tu tiang zong a dam lo men lai. Mah hnu kha Medicaid a thi i, a tu tiang a ngei ti lo. A tu cu a dam ning ti awk thalo a si.

Voikhat cu, USA ram khua pakhat ka va phan. An Krihfabu ah an bochan ngaimi an upa pakhat he kan i tong. Cu pa nupi cu "Ka dam lo tiah aa ruatmi le a ti pengmi khi a si ve. A vapa he bia kan i ruah. A damlonak a ka chimh. Sekhan an i piahmi hi zarh khat ah voi hnihthum hna kan kal a ti. Cu nu cu rian zong a tuan ko. A cawlcang kho ko. A duhmi paoh a tuah ko nain, a dam lo tiah a vapa nih a ti. Sibawite nih a phunphun in an zoh. Sii a phunphun in an thlawp. Asinain kum kuahra chung a dam kho lo. Nihin ni tiang zong a dam kho ti lo. Amah zong Medicaid a ngei ve mi a si. Ka ruat I, a Medicaid thi seh law a dam ko lai timi khi ka ruat.

Minung lungthin hi, hi tin a um. Cozah Medicaid hna hmuh ahcun free a si. Zeizat ka piah zong ah a pawilo timi ruahnak a um. Cu tik ah lungthin in sizung kal peng hlam a si. Doctors sin kal peng duh a si. Thinlung in bochanmi le hngatchanmi a um tik ahcun, lungthin cu a cak kho ti lo. Kha tik ah thinlung in taksa in fahnak kha a doh kho ti lo. Cu nih cun, "Zaw lo nain ka zaw tiah i ruah i, zawt peng a si ko cang."

Cu zawtnak "Hypochondria damlonak" in, nang le kei kan luat a herh. Kan luatnak ding ah cun kan thinlung put ning mersan le kan khuaruah ning mersan a hau. Asi khawh zinpan ahcun, Free thil hna duh tuk le uar tuk ding a rak si lo. Medicaid le food stamp hna hi a si khawh zinpan ahcun bochan ding a rak si lo. Insurance ngeihlo zong ah thinphan ding a rak si lo. Minung hi kan damnak ding caahcun, lungthin dai le hnangam tein um hna hi sii din le doctor sin kalnak in damnak deuh a rak si.

Lungtumzuang Dong 2000 Tluk Sau A Kan Leng Lai

Lungtumzuang (asteroid) lian ngaingai a simi a min number in an pekmi "481394 (2006 SF6) timi hi thaizing Nithumni ah vawlei in meng 2.7 million hlannak in a zuang lai i, kan vawlei a lonh lai ti a si. Mars hi vawlei in meng 33.9 million meng a hla i, Thlapa hi cu meng 238,900 miles a hla. Cucaah hi lungtumzuang hi vawlei in 2.7 million meng a hlat caah, cucu scientist nih cun a nai ngai tiah an ti.

Khuaruahhar ngai a simi cu, hi lungtumzuang hi pe 2000 tluk a sau caah a lian taktak. Cun suimilam pakhat ah meng 18,000 tluk cang in a zuang lai ti a si. Hlat tuk in a zuan caah kan vawlei caah cun hi hnu kum 200 chung cu rawhralnak a chuahpi ding cu a si lo tiah an ti.

Mah lungtumzuang hi phun dang te a si. Nai February thla zong ah vawlei he naih ngai in a rak zuan caah "a kan leng" tiah an ti phah. Hi lungtumzuang hi November 2020 ah vawlei he naih niam deuh in a rak zuang than te lai tiah an ti. Vancung lei kongkau a thiammi hna nih, 2019 chungah hi lungtumzuang hi voi hnih a rak zuannak a si cang an ti.

Vawlei in meng 2.7 million miles ah a rak zuang dingmi lungtumzuang

Lungtumzuang hi Mirang holh cun Asteroid tiah an ti hna. Lungtum bak an si i, vancung Mars le Jupiter kalak ah aa chawkmi lungtum pawl an si. An nih hi, vancung sang taktak ah an zuang ve. An i hel ve. Asinain zulh pengmi lam an ngei lo. A ruang pakhatkhat ruangah an pial sual tawl i, a can ahcun thlapa zong an suk. Mars le a dang vawlei zong an suk tawn hna. Mars zong hi kuar viar in an suknak hi hmun tam tuk ah a um ti a si.

Cun kan vawleipi zong hi voi tam taktak an suk cang. Vawleicung i a rak ummi Dinosaur pawl an thihmi hman hi, lungtumzuang nih vawlei fak tuk in a rak suk caah a si lai tiah a ruatmi scientist tampi an um. Midland ka tlawn lio ah, hi lungtumzuang museum pakhat ah kan va leng. Hi vancung sang i a zuangmi lungtumzuang pawl cu, a lung hi an cang taktak i, an rit taktak. Thir nakin a let tam tuk an rit. Zapei ngawte a simi hi pawng 36 hna an rit. Elbawm nga a simi cu pawng 197 hna an rit. An rit tuk i a lianmi cu, minung fa cawi khawh ding an si lo.

Pathian thil ser mi hi khuaruahhar taktak an si. Hi khuaruahhar a simi lak  ah lungtumzuang zong hi khuaruahhar pakhat an si ve. A cheu cu an lian taktak. An zuan ning a rang taktak. Zei nih dah a zuanter hna timi zong theih khawh a si theng lo. Vawlei, thlapa zong cu an zuang ve hawi ko I zei nih dah a zuanter hna timi zong theih khawh a si ve hawi lo. Cu ti cun vancung sang ummi thilri hna hi, an zuang lulh ko. Cu thil zohnak bak in, sertu Pathian cu a um ko ti lo awk a tha lo.

U Waithura: Buddhist Phungki Rerrorist Timi Tangka An Khalter

Time makazine nih "Buddhist Terror" tiah timi Phungki U Wirathu hi, Kawlram cozah nih tlaih ding le thawng thlak ding in nawl (order) an chuahmi phungki a si. Hi pa hi, Buddhist biaknak kha ramkongkau (politics) ah ningcang lo in a hmangmi le Muslim huatralnak a chuahpitu a si.

Kawlram-Rakhine ramkulh le Meihtila te pawl hna i, Buddhist pawl nih Muslim innlo an khangh hna i,Muslim tampi an thah mi hna vialte a hrampi a ruang le buainak chuahnak cu, U Wirathu forhfialnak bia ruang bak ah a si tiah an ti. A dang a bawmtu phungki hawi zong an i tel hna i, a cheu cu an tlaih cang hna.Hi hna pawl hi, "miphun kongah Buddhist tuklehpek" (Buddhist ultra nationalist) timi an si. Muslim zong hi, an mah biaknak a karhnak ding rumro an ruah ve tik ah, Buddhist pawl he an i rem kho bak lo. A sualmi zong an tam tuk ve caah a si.

2013 Meiktila khua Muslim inn pawl an khanghmi

Buddhist cu daihnak a tanhmi biaknak a si. Cu daihnak a tanhmi biaknak hruaitu a simi U Wirathu nih cun daihnak tanh lo in huatnak, vuakdennak le mithah lainawnnak kong lawngte a aupi caah le a mah biachimnak le riantuannak ruangah, Muslim tampi thihnak a chuak. Cucaah, Time Makazine nih cun, "Buddhist Terror" tiah an tinak a si.

Amah Wirathu zong nih, a mah a dotu Muslim pawl nih, "Burmese Bin la Den" tiah an ka ti a ti. A mah tu nih cun, "terrorism" le thahnawnnak (violence) hi ka huat tiah a ti. Asinain Kawlram i Muslim pawl thahnawnnak le dawinak vialte hi, amah Wirathu ruangah a si tiah an ti.Cucaah Bumese Bin la Den tiah an ka ti timi zong hi, a si ning a si pah ko tiah a timi an tampi ve.

Wirathu hi phungki puan sen sawhsawh aa hruk I, Buddhist biaknak kha a lengphaw i khuh riangmang in biaknak politics a tuahmi a si. Cucaah, vawleicung Buddhist vialte nih pa can ah an chiahmi Nobel Peace Prize a hmumi Tibet phungki Dalai Lama nih cun, Wirathu le a hawile cawnpiaknak hi, "Buddhist cawnpiaknak a si lo. Buddhist taktak an si lo" tiah a ti hna.

Vawleicung ahcun zei biaknak le zumhnak zong hi, politics he cun aa then kho lo. Aa cawh lengmang. Cucaah Wirathu a dirpitu Buddhist an tor i, politician zong an tor ve ko. Cozah nih tlaih an timh ko nain, a bawmchantu le thuptu an tam tuk ve caah, nihin ni tiang an tlai kho rih lo. Kawlram thohhlanzi pawl zong hi maw a mah cawngtu hna an rak si ziar timi hi ruah awk ngai a um cang.

Hi bantuk in Time Makazine hmanh nih "Buddhist Terror" tiah an timi pa, NLD cozah nih tlaih an timhmi pa hi ho dah a si?

Amah hi 1968 ah Mandalay khuapawng ah a chuak (Catialtu keimah nakin kum 3 a no deuh). Kum 14 a si ah sianginn in a chuak i, phungki ah a lut. 2001 ah 969 Movement timi (Ma-Ba-Thah) ah a lut.  2003 ah a sermon ruang ah an tlaih i, kum 25 thawng an rak pek. 2012 ah thawngtla dang he ramkongkau thawngtla luatnak pek lio ah a rak chuak ve. 2011 in Kawlram cozah kha tam nawnte a van i thleng i, amah hi YouTuber le a dang social media in bia tampi a chim.

September 2012 ah hin Pre. Thein Sein nih "Rohingya Muslim pawl ram thumnak ah kuat ding an si" tiah a buai ngaimi thil a rak tuaktan lio ah, cu ruahnak cu tampi a dirpitu le aupitu a rak si. Thla khat a rauh hnu ah, Rakhine ram ah Muslim buainak fak taktak in a rak chuak colh. Minung tam ial an rak thi.

Wirathu nih a timi cu, "Rakhine ram buainak hi, naite Kawlram laifang Meiktila i Muslim buainak ruang ah a chuak ve mi a si" tiah a ti. Hi Meiktila buainak ah hin, Muslim sui dawr in aa thawk. Muslim dawr vialte an bauh dih. Muslim inn zong an khangh dih hna. Minung 14 an thah hna. Tam ialte hma an pu. Minung tamlak an am i, cozah nih an ven hna. Khualak bak ah uico dawi bak in an dawi hna I, tanbo le lung in an den hna. Tih a nung kho taktak.

Cucaah hi hna pawl hi, Buddhist kan si tiah an timi hi cu a lengphawthual taktak a si. An nunnak le tuahsernak ah "daihnak" (peace) hrimhrim hi a sem in aa sem lo

Cun hi hna pawl hi tangka zong an rak ngei tuk. Buddhist cawnpiaknak ah hin, "lawba" timi hakkauhnak hi ngeih lo ding aa tel. Asinain phungki cheukhat cu vawlei chawva suingun ah an hak a rak kau ve ko. A rum hmanh an rum tuk. A buaktlak in tuak ahcun Buddhist phungki hi Krihfa pastors nakin a let in an rum deuh lai.

Mandalay college kan kai lio ah, Phungki pawl an rumnak hi, Kawl ka hawi le nih, an rak chim tawn. A bik in Payakyi uktu Phungki cu a rum taktak. A rum ning hi chim awk a tha lo tiah, Kawl ka hawile pawl nih an chim tawn.

Krihfa pastor vialte hi an si a fak ngai tung hna le zei ca dah Buddhist phungki cu an rum hnga? An rummi cu zei dah an tuahnak hnga timi ka rak ruat tawn.

U Wirathu zong hi a rum ngaingai ko. A mah rumnak kong ca an tialmi ka rel tik ahcun, a liamcia kum 36 lio hrawng i, Payagyi uktu phungki a rum tuk timi kha a dik lai tiah ka hei ruat than. Phungki hi an rak rum taktak ko hna (Sifak zong cu an um ve ko lai).

Zeicatiah U Wirathu cu 2018 ah tlaih ding in nawl an chuah caah a zam. An hmu ti lo. An tlai kho ti lo. Cucaah October 30, 2019 ah Wirathu i bank tangka a chiahmi vialte an khalter (freeze) dih.

"Khalter" timi cu Mirang nih "freeze" tiah an ti i, bank tangka kha chuah khawh zong a si lo. Hman khawh zong a si lo. Ka dang ah kuat khawh zong a si lo. Chek an tial zongah ka dang nih an rak chuah kho ti lo. Computer in ka dang i an kuat zong ah, tangka kha an lanhter ti lo. An pek ciami chuah rihlomi vialte kha an khirh (cancel) than dih. Tikhal cu hman awk a that lo bantuk in, cawlcang kho lo in an tuah tinak a si.

Hi a tangka hi a dang ah a um rih lai ti a si. Hi vialte a ngeihmi zoh ah, U Wirathu hi Kawlram Buddhist tampi nih an rak uar. An rak tanh i, tangka zong tam taktak an rak hlut lai timi a fiang ko.

A umnak khua hi Mandalay a si. Maha Aung Myay Peng, Mandalay, hi aa thuhnak le a kenkip a zamnak a si. Cu ka peng palki nih, "Wirathu nih tangka a ngeihmi hi Myanmar Economic Bank Branch No, 3 ah, 12.5 million a ngei I, Ayeyarwady Bank Branch No.11 ah 4.3 million a ngei ti a si. A zapite 16.8 million a ngei i, cucu an khalter dih.

"Palik nih an timi cu, hi bank pahnih lawng hi biapi ah kan chiah rih. Cu bank tangka vialte cu kan khalter dih i, khawika hmanh ah hman le kuat khawh a si lo. Bank in tangka zong chuah khawh a si lo" tiah an ti.

Phungki pa hi, cozah minchiatnak le huatralnak bia a chim timi ruang ah sualnak hmuh 124 (a) in May thla ah khan taza an cuaimi a si. Hi pa hi huatnak biachim a hman caah, Facebook zong in an khammi a si. Muslim huatralnak sermon bia tam taktak a chimmi a si. A  chim zong a thiam. Capo saih zong a thiam taktak.

"Wirathu a riantuannak phungki kyawng ummi thilri hna le motor hna cu, a mah min in an um lo. Phungki Kyawng min in an um caah lak piak khawh an si lo" tiah palki nih an ti.

Wirathu nih tangka a rak bawmhmi sianginn, Ohn Chaw khua sianginn he pehtlai in minung 7 zong Patheingyi Peng cozah nih taza an cuai hna. A ruang cu cu sianginn cu cozah vawlei cungah an sakmi a si tiah an ti.

Palik nih an chimmi cu Wirathu a zultupa U Myo Oo nih hin, 1.72 acre vawlei hi a si lo ning in a rak lak.Cu vawlei cun Urban and Housing Development Department nih million 5 in an rak cawk I an zohkhehmi vawlei a rak si ti a si.

U Wirathu zultupa U Hla Shwe zong hi tlaih ding in August thla ah nawl an chuah cang. Cu zong cu a zam lio a si. Amah case zong hi Yangon Nitlaklei tazacuainak zung ah, November 7 ah tazacuaitu sihni nih a bia an caih lai ti a si.

Hi Wirathu bantuk in kaa lawng in paya paya a timi le an lungchung taktak in huatnak le ralnak lawngte a chuahpitu Buddhist Terror le a hawile pawl hi, Kawlram cozah nih biatak tein an tongh chihmi hna hi, kan ram caah thil tha a si.

Hi Buddhist kalsual pawl hi, duhpoh in umter ahcun Kawlram ah Muslim biaknak zong khua an sa kho lai lo. A hnu ahcun Krihfa zong khua kan sa kho lai lo. Muslim an dih cun biaknak dang a kan tongh thiamthiam lai. Kan luat lai lo.

Cucaah NLD cozah nih, hi Buddhist Terror timi U Wirathu le a hawile pawl, tlaih ding in an tuahmi hna le a kenkip lo te ah an zammi hi, thil tha taktak a si. NLD hi, hi zawn ah hin upat le thangthat an tlak.

Hi Buddhist tuklehpek le kalsual pawl hi, Pre. Thein Sein chan ahcun an sual taktak. An zoh sawhsawh ko hna. Kawl holh in chim ahcun, "An tawngcian" taktak. Kawlram chung lawng silo in, Thailand tiang in an kal i, Muslim huatnak bia an rak chim. Duh poh in an rak nung. Biaknak le nunphung lei huatnak le ralnak bia tam taktak an rak chim. An rak sual taktak.

USDP cozah nih, an mah miaknak ruah ah, an rak zoh sawhsawh ko hna. Hi hna bia le hla ruangah, Rakhine ram ah siseh, Kawlram laifang Meiktila le ka dangdang zong ah Muslim buainak tam taktak a rak chuak. Nihin ni tiang a dai kho thai ti lo.

Cucaah Kawlram cozah tiang UNO ah mawhphurhnak a tong. Aung San Suu Kyi tiang minthatnak a hmuhmi vialte an chuh dih dengmang. Ralbawizik Min Aung Hlaing zong ICC timi International Criminal Court tiang in taza cuai an timhnak a si.

Cucaah Kawlram chungah U Withura te bantuk in biaknak min chalh in a sual taktakmi phungki hna tha a rak pe pengmi le a zoh sawhsawh komi, USDP cozah an tlakmi hi Kawlram caah thil tha a si. Rak sung hna hlah sehlaw, hi Buddhist Terror ruangah, Kawram ah Muslim lawng si lo in, biaknak dang zong fak pi in harnak ton kho men. Hi bantuk a si caah, Wirathu hna a rak tanhmi party phunphai cu, Krihfa nih cu dirpi lo ding an si.

Hi pin zong ah, 969 Movement (Ma-Ba-Tha) phunphai le Buddhist Terror hi an chuak than kho. Cucaah 969 Movement phun tha a pemi party cu, tlangcungmi nih cun tha pek bak lo ding a si. A bik in Krihfa a simi paoh nih cun, Ma-Ba-Thah bantuk tha a pemi party paohpaoh cu, kan caah a tha lomi party an si timi kha ruah ding a si ko. Culoahcun Kawlram biaknak hmemi nih cun kan cel hna lai lo. A tu a tangka an khar piakmi zong hi thil tha taktak a si.

----------------------------------

Chinchiah

1. "Ashin Wirathu" at Wikipedia

2. "Myanmar Court Freezes Bank Accounts of Fugitive Mont U Wirathu" at www.Irrawaddy.com/news

Ohio ah Bank of America A Lut Ve Cang

Minung a si mi paoh nih cun, kan umnak khuaram thancho cu kan duh dih cio. Rian tam sehlaw riantuan awk um seh law, a chung ummi minung kan nunnak le pawcawmnak tluang seh ti hi kan duh dih cio. Krihfa zumtu a si mi paoh nih cun, mah umnak khuaram a thatnak ding zong thla kan cam cio tawn. Prophet Jeremiah hmanh nih, Judal saltang pawl kha, "An umnak Babylon khua a thatnak ding caah thlacam le thil tha tuah kha a rak forh hna." Cucu zumtu kan rian bak a si. 

2008 ah Columbus ah kan rak pem. "Recession" timi sipuazi tlak he aa tong. Kan member tete hna Columbus um an duh ko nain, rian um lo ruang ah ka dang tete ah an I thial tik ah, ngaih a rak chia tuk. Lung a rak nuam lo tuk. Columbus a thatnak ding caah, kan meber zong thla an rak cam taktak. 

Nihin ni ahcun, Columbus hi a mah le tawk tein sipuazi a thangcho cuahmah mi le minung a karh a rang ngaingaimi khua pakhat ah aa tel ve cang. Aasinain "Tlanglawng lam a um lomi le U.S bank lian bik-Bank of America- a um lo mi ruang ah, khua hi a tling deuh lo" tiah ka ruat tawn. 

India, Maryland le Texas le, ka dang in a rami Laimi zong nih "Bank of America kalpi kan herh" an ti a tlawm ti lo. "Ziah a um lo?" tiah a kan ti i, an khuaruah a har ngai tawn. Asinain nai tein Bank of America cu Ohio Central Area ah a lut ve cang.

Atu lio ah Columbus ah a lar cemmi bank hna cu Chase, Huntington, PNC US Bank le Firth Third Bank hna an si. Hi hna hi cu, Columbus ahcun an fekfuan tuk i, bank dang nih tei awk an tha ti lo. Bank of America a van rat tik ah, hi a um ciami bank pawl caah, thachia ngai a si. Bank of America hna nih a tei dih sual te hna lai maw timi ruah awk a um ngai. Cucaah Bank of America a ratmi cu Columbus caahcun thanuam ngai asinain a ummi ciami bank pawl caahcun thawngtha cu a si lem lo.

Naite ah Bank of America nih hi hnu kum hnih chung ah, Cincinnati le Columbus area lawngah, bank 30 kan on lai tiah an ti. Cun Cleveland le a dang Ohio zongah kan karhter lai tiah an ti i, thanuam ngai a si.

Ohio Ramkulh I, Bank of America President nih, "Ohio hi caantha umnak hmun a si. Bank of America hi a um rih lo bia tu a si ve ko" tiah a si. Asinain Ohio ummi nih, sipuazi tuahnak ah maw, thilri cawknak ah maw, company fami dirhnak ah maw, Bank of America hi an rak hman ko cang an ti. Ohio hi Bank of America customer hi minung  750,000 an um cang tiah an ti. Westerville timi sang ah bank taktak si lo in Credit-card cu an rak tuah cang.

Cinnati ahcun pakhat an on cang. Columbus zong ah Morse Plaza, 1650 Morse Rd ah bank pakhatnak bik an on. 

"Morse Plaza i kan on mi hi, USA ramchung ah mah bantuk hmun ah hin, bank 650 kan ngei. Tinhmi cu tangkalut a tlawmmi le a laiva pawl remrel deuh in bawmhnak ding caah a si" tiah bank an lutlai cem pa nih a ti. 

Ohio ah um an i timh caah hin, Cincinnati le Columbus ah ATMs seh 65 an chiah i a zapite Ohio ah 100 an chiah cang. Bank of America nih hin, Ohio ah company hmemi le a dangdang loan hna hi, 2018 tiang ah hin million $468 an cawih cang hna ti a si.

Bank of America hi a lian tuk. Hmunhma thar an kawl peng. Hi hnu kum li chung ah hin USA ram pumpi ah bank 500 kan on lai an ti.  Ohio zong hi, cu an i tinh mi chung ah aa tel ve mi khi a si.

Ohio ah hin Bank of America riantuan mi hi an zapite 1,500 an si. Naite ah 150 an hire chap hna. Chase he epchun ahun, an karh ning zong a rang deuh. Chase nih hin, hi hnu kum 5 chung ah bank 400 kan on chap lai ti a si ve.

Bank of America hi a dang khualian a simi Salt Lake City, Pittsburg, Denver, Minneapolis, Indianapolis, Lexington le Kentucky hna zong ah an um nain, Ohio ahcun a rak um bal rih lo. 2019 hi a um hmasat bik a si.

Cucaah Ohio khuapi tampi caah cun Bank of America a ummi cu thawngtha ngai a si. Hi bantuk bank lianmi Ohio a luhmi hi, Ohio Ramkulh caah siseh, Bank of America caah siseh, tuanbia tung pakhat a si. Central Area ummi kan ca ko ah, a hlawk taktakmi thil pipa pakhat a si.

Atu lio ah Bank of America an headquarter cu Charlotte khua ah a um. An tangka ngeih ning cu, hi tin a si.  A khun sawng ding in nikum tangka an hmuhmi cu US$91.24 billion a si. Tangka an cawlcanghter mi cu US$34.60 billion a phan. 2018 ah an miak mi tangka hi $28.14 billion a si. 2019 ah riantuantu dihlak 205,000 an si. Bank hi hmun 4,600 ah an ngei. An tangka ngeihmi hi, Kawlram cozah kum khat chung a hmuhmi nakin a tam deuh.

Hi bantuk bank lian taktakmi Columbus i a luh tik ah, Ohio mipi caah cun thil tha tam tuk a chuahpi dingmi a si i, Pathian thluachuah pakhat a si ko. 

Ohio Ah Ritnak Sii 1.7 Million Man An Tlaih

Ohio hi USA ah GDP san ah pasarihnak a si. Tangka a tam tik ah, ramkulh dang in ritnak sii a rak zuarmi an tam ngai. Ohio palik nih an timi cu, ritnak sii hi USA hmun kip in an rak phurh i, Ohio ah an rak luhpi hmasat. Cu hnu ah ramkulh dang ah an zuar tiah an ti.

Naite ah biacaihtu bawi nih inn pahnih chek ding in nawlbia an chuah. An va check i, minung panga an tlaih hna. Nizan Nigani ah, Ritnak si "cocaine" timi $1.7 million man an tlaih.

Cocaine ruang ah tlaihmi hna

A tlaitu hna hi, Department of Homeland Security le Hamilton County Sheriff's Office (palik) an si. Cocaine an tlaihmi hi, poung 40 a si I, Texas in Cincinnati ah semitruck timi motor in an rak phurh tiah an zumh. Tangka zong $100,000 an tlaih chih. Cu nih a langhtermi cu, cocaine hi tamlak te, mipi sin ah an rak zuar manh cang tinak a si.

Hi ti tlaih ding in an hlathlai lio ah hin, Texas in Cincinnati Area ah cocaine zuar ding in tractor-trailer in an rak phurh" tiah thawng an rak theih caah, tlaih ding in an rak kawlnak a si an ti.

HSI riantuantu Amy Turner nih, "Hamilton County ah, Sheriff's Office le Homeland Security Investigations (HSI) riantuan I bawmhnak thawng in, minung nunnak tampi kan khamh" tiah a ti. 

Turner nih a timi cu, "Kan khua ah khawika ah dah hi bantuk thil hi aa thawk timi kan kawl khawh lawng si lo in, khawika ram in dah a rat I, aa thawknak hi a si timi zong kan theih khawh te lai I, kau deuh zong in kan hlat khawh te theu lai tiah kan ruahchan ko" tiah a ti. 

An tlaihmi hna cu Cincinnati khuami Brian Moran (K.47) le Gilbert Steele (41); Spring. TX, khuami Mauricio Inocenio (63) le Cesar Garcia (54) le Roy Salinas (47) of Zapata. 

Hi hna zong hi pahnih cu Texas in a rami an si. USA ah hin, ritnak si-ai tam bik a luhnak cu Mexico in a si i, tam bik cu Texas, New Mexico le California ramkulh in an si. Cucaah Ohio ahcun New Mexico le Texas State aa benhmi motor "PLATE" cu an ral taktak. Lam upadi an buar lo zong ah an dirter tawn hna. Cucaah Texas le New Mexico in Laimi hna zong, Ohio lei rat ahcun ralrin khun a herh. Laimi zong lam phung an buar bak lo nain, dirtermi an tlawm ti lo. 

Hi bantuk in an tlaih tik hna ah, Ohio ummi kan sinak in lung aa lawm tuk. Zeicatiah ah ritnak si nih hin, minung kan nunnak ah harnak, rawhralnak le thihlonak tiang tam tuk a chuahter caah a si. USA ah hin, bing (opioid) tam tuk din sual ruang ah kum chiar te mithi a thawng in an um. 

2017 ah hin USA ram pumpi ah, Opioid (bing) in minung 47,000 an thi. Cu chung ah Ohio ah, 4,293 an thi i, USA ramkulh dihlak ah a thimi tam bik pahnihnak an si. Ohio cozah zong nih hihi an i buaipi taktak. A can ahcun rumnak le tangka hna hi, minung nunnak ah hman zia thiam lo ahcun, hrawkhraltu menmen hna an rak si ko timi hi, hmuh khawh a si.

Ohio cu sipuazi le fimcawnnak le ngandamnak lei ahcun a tha ngaingaimi a si. Khatlei ahcun hi bantuk in ramkulh dang in an van ral ngai caah hin, ralrin ngai a hau vemi ramkulh pakhat kan si ve. Hlan deuh ahcun Casino zong a rak um lo. Casino um le gambling um zong a duh lo mi ramkulh an rak si. A tu ahcun casino le gambling phunphun zong a um i, ralrin ngai kan hau chin lengmang. 

Kan fale ca zong ah, Pathian sin ah thlacamnak he kan i zuam cio hna a herh. Cun hi bantuk cocaine zuarmi hna nih ritnak sii an zuarmi zong hi, kan sual le kan palh timi an fian khawhnak ding caah, thlacam piak zong hi a herh taktak ko. Culoahcun minung nunnak tampi an hrawh sual lai timi zong phan a um. An thlarau khamh a hmuhnak ding ca tiang zong thlacam piak an herh. 

Zuunngaihpar asiloah Zunngaih Par

Laica hi a chan a tawi ngai rih. Rev. Arthur Carson te nupa an rat hnu ceu in, a awchuah hawih in an rak ser chawmmi a si. An mah hlan ah Newland timi nih tlawmpal a rak tuah. Biatak le hman awk tlak deuh in tuah a thawktu cu Rev. Carson te nupa an si. An hawipa nih a rak bawmh hna. Cu ceu cun Laica hi um hram biatak tein aa thawk a si.

Cucaah Laica kan ngeihnak hi, Missionary rat chan in tuak ahcun, kum 100 fai lawng a si rih. Biatak tein a thancho hi cu 1950 hnu deuh lawng ah a si. Rev. Dr. David Van Bik chan hnu in kan ti ko lai. Amah hi Laica thanchonak ding caah, kan pa bik a si. Hi lio chan i, ah chan Laica biafang fonh ning le tu chan zong tampi aa thleng.

Hlan ahcun Laimi kan thih tikah, eidin, hrukaih thilri le belkheng a tam deuh. Krifa kan si hnu le chanthar deuh lawng in, pangpar tuah piak hi a tam. Hlan zong ahcun an rak hman pah ve ko nain, a tu chan bantuk in cun ruak kip ah hman a rak si lo.

Zuunngaihpar a phunphun

Chanthar Krihfa chan ahcun ruak kan i suan tik ah, biakinn chungah maw, ruak chiahnak inn ah maw, pangpar tuah piak hi, kan van hmang ngai. Cucaah min kan ngeih bal lomi kha, "minthar" pakhat kan van bunh. Cucu "zuun-ngaih-par" ti asi (A awchuah in). CACC hna nih, phung a kan ser piak lo ahcun, Laica hi hi tin tial ding timi hi, phung a um rih lo ahcun, zeiti tial zong ah "na palh" ti cu ti khawh a si hnga lo.

Kawlholh in cun, "luan-thuh-pankhuai" tiah an ti. Mirang nih cun, "Funeral flower" tiah an ti. Laiholh in a cheu nih "Zun ngaih par" tiah an tial. A cheu nih "Zunngaih par" tiah an tial. Hihi ruah lengmang tik ah, biafaang pakhat in Laimi nih cun tial u sih law aa dawh deuh lai tiah ka ruat.

A ruang cu "thil min" (noun) a si ko caah, Kawl le Mirang nih cu tin an tial timi khi, ruat tuk lem lo in, "Zuunngaihpar" tiah tawi tein tial ahcun a tha ding a si. "U' hi "pahnih" in um sehlaw a tha ding a si. A ruang cu "zuun" timi ah khan, "aw a san" caah a si.

Cucaah Laimi catialmi paoh nih, biafang pathum (zun-ngaih-par) timi le biafang pahnih ("zunngaih par) timi in tial ti lo in, "zuunngaihpar" tiah biafang pakhat te lawng in, tawifiang tein tial u sih law, cuticun ruang tein Laica a kal kho ding a si tiah ka ruat.

Hi zuunngaihpar hi, phun tam tuk a um. Nitlaklei ahcun a man a fak tuk. $100 tang man hi cu an hme tuk. An I dawh lo ngai I, ruak thlak ni ah hman an phu tuk lo. Cucaah Lairam zong ah, minung kan karh lai I, USA bantuk in pangpar zong hi sipuazi caah cin le pangpar hmanh in, pawcawmnak lam hna hi, Laimi nih kawl kan herh ve ko cang. USA ahcun zuunngaihpar tuah hmanh in, pawcawmnak tling taktak le rumnak a si ko.

"Quid pro qua" Biafang Peh Sullam le Miphundang Holh Laknak

Mirang hi an khuaruahmi le lungput hi cawn awk tlak ngai an si ko rua tiah ka ruah. Mirang holh a rum tuk tiah kan ti lengmangmi hi, a ruang a um. An nih Mirang cu "a thami holh paoh" kha an char le an holh ah an hman ko. Hlan lio ah, ramdangmi nih "I have seen you for a long time" (Caan sau tuk kan hmu ti lo) timi kha "Long time, no see" tiah an rak ti. Cucu Mirang nih an lak i, an holh Idiom bantuk ah an hman ko. Nihin ni ah, "Long time, no see" timi cu an hman tuk cang. A catlang ning cun sullam a ngei bak lo nian, an theihthiam mi holh ah a tla i, Mirang biafang peh pakhat ah a tla ko. 

Cu bantuk in nai cikuate ah an hman taktakmi holh peh (phrase) pakhat cu "quid pro qua" timi a si. Cucu Pre. Donald Trump impeachment tuah an timhnak kong ah, a tu le tu an hman mi bia a si. USA ah kum 22 ka um chung ah, hi biafang hi a voikhatnak ka hmuh a si. Cucaah online dictionary le fianternak ah ka va zoh. A sullam ka theih pah hrulhhralh nain fiang tein ka theih lo caah a si. An hman tuk caah, kei zong dictionary ah ka va zoh ve. 

"Quid pro qua" (qpq) timi biafang peh hna cu, Pre. Trump impeachment tuah a timmi Democrats lei zong nih an hman i, Pre. Trump zong nih a hman i, thawngpang chimtu zong nih an hman i, Republican zong nih a tu le tu in an hman. A tu lio ah US ramkongkau (politics) i National News ah tambik an hmanmi biafang cu mah hi a si men lai. 

Hi biafang hi, Mirang holh a si bak lo timi cu ka fiang. A sining ka zoh ah, hlan lio Europe ram pakhatkhat i holh a si lai tiah ka ruat. Dictionary ka van zoh taktak tikah, Mirang nih miphun dang holh an i lak i an holh ah hman ve mi a rak si. 

Hi biafang peh hna an ratnak cu, Latin holh timi hlanlio Rome holh hlun in a si. Hi biafang sullam cu Mirang in an leh tik ah, "a favor in exchange for a favor" ti a si. Laiholh in a sullam kan leh ahcun, "duhnak tlinternak caah, duhnak he thlen" ti kha a si (favor timi cu a hlei in usapek). 

Naite ah hihi a tu le tu an hmannak cu, Pre. Trump nih 2020 ah a mah a zuam khotu bik ding tiah a ruahmi Vice-Pre. hlun Mr. Biden le a fapa kha Ukraine ah sipuazi an tuahnak kha rak hlathlai u law, US nih bawmhnak kan pek hna lai kan timi kha, kan in pek hna lai" tiah a thli thup in, US thimnak ah Ukraine kha I tel kho ding in, bia an chimh hna timi ruangah, a chuakmi bia a si.

"US cozah nih Ukraine kha ralkap lei bawmhnak pek ding" tiah an tinak a sau ngai cang nain, US President nih pek a duh hna lo i, bawmhnak kha a hren peng. Cucaah "Ukraine cozah nih a duhmi an tuah piak khawh rih lo caah a si" tiah a chung riantuanmi nih Pre. Trump kha an puh. 

Cucaah impeachment tuah ding in an timhnak a si. Impeachment timi cu, "ram le cozah caah zumhtlaklo inrian a tuan" timi ram riantuantu hna biacaih khi a si. A palh ko ti asi ahcun, US phunghrampi ning in President kha thum-chuah-hnih vote in, rian ban khawh a si.

Hi biafang hi, Latin biafang bak a si ko nain, Mirang nih an biafang ah an hman ko. An biafang zong cu hman khawh a si ve ko nain, "quid pro qua" an ti tik ahcun, saupi fianter hau lo in, a fiang colh. Mirang zong nih miphun dang Latin holh lak riangmang in, an holh ah an certer ko. Cuticun Mirang holh hi, Latin, Greek, German holh tampi an i tel caah, a rum tuknak le tlin tuknak a si. 

Cuvebantuk in, Lai holh zong hi rumter kan duh ahcun, kan pawngkam ah holh thatha a ummi hi, lak thluahmah i laiholh ah ser ding an si ve ko ti hi, kei ka ruah ning a si. Falam, Tiddim, Asho, Kachin, Kuki le zei miphun holh paoh va si ko she. Kan ngeihlo ahcun, lak ve i Laiholh ah canter ding an si ko. 

Kawl zong nih Malaysia te hna zong nih Mirang holh hi Malaysia holh an sermi tampi um dawh a si. Malaysia ummi Laimi nih Malaysia kong an chim tawn ah voi tam bik ka theihmi cu "o-pera-si an lut" timi a si. Hihi ka ruah tik ah, Mirang holh "operation" timi si dawh bik a si. Hihi cozah lei biafang in chim ahcun, "raltuk" (sitsin-yi) timi khi a si. Hi bantuk can ahcun, mi tlaitu ah khan, "palik, lah-wah-kah, cozah uktu" phun thum kha a tlawmbik an i tel. A can ahcun thoh-hlanzi (CID) zong an i tel. 

Malay zong nih Mirang holh kha an holh ah an hmanmi a tampi bantukin, Kawl zong nih tampi an hman ve ko. Tahchunhnak ah, "ban, bawling, bus-ka, kaa (car), mai (miles), phalong (furlong), dize, (diesel) le college timi hna hi, mahta a rak silomi hi, ngeih awk a har ngai caah, Mirang biafang kha an mah biafang ah an hman cio ko. 

Cucaah Lai zong nih hin, kan ngeihlomi biafang cu, kan pawngkam miphun dang sin in, lak le hman ding an si ve ko.  Tahchunhnak ah, Mizoholh ah a tha tukmi "tlawmngaih nun, ropui, maktak, hrilhfiah timi te hna hi Laiholh ah an um kho ve ko nain, Mizoholh hman ahcun a fawi deuh ngai.

Cu bantuk in, Laiholh ah  a umlomi cu, Kawlholh zong tampi kan lak i, kan holh ah canter hi a thami a si ko. Tahchunhnak ah, khonh, pedan, saya, sayama, alakka, cabuai, bizu, thawng, taza-cuai, luhmuhzi le sipuazi tibantuk hna hi, kan holh ah an tla ve ko cang. 

Cucaah Mirang nih Latin biafang peh hna "quid pro quo" timi te hi, a tawi tein Mirang ahcun a sullam a va thuk tuk. Cucaah Mirang nih an ta a silomi bak an ta ah an hman ko cang. Hi bantuk an si caah an holh le ca hi a rum tuknak a si. Cucaah kan holh a rumnak ding caahcun, kan miphun he aa naihniam bikmi holh hi, a herh ahcun lak chih ve ding an si ko.

Ram Rum Bik 20 Nih Vawlei Rumnak 80% An Ngeih

Vawleicung ah UNO member ram 193 kan um. Cu chungah Taiwan aa tel lo. Hi ram 193 chung ah hin, ram hme zong an um i, Russia, USA le Tuluk ram bantuk ram lian taktak zong an um. Africa ram bantuk in ram sifak zong an tampi i, USA bantuk in a rummi ram zong an rak um ve. Africa continent hi sifak bik ram a si i, Europe hi a buaktlak in a rum bik ram an si. Cu ti cun sining aa lo lengluang i, aa dang lengluang hna.

Naite ah ca an tial i, "Economic power nations" tiah an ti. "Sipuazi thazaang a thawngmi ram hna" tinak a si. A rummi ram cu an rak rum tuk lawlaw. A sifakmi cu cawlcang kho lo bak in kan si a rak fak ve. Ram khat le ram khat thleidannak a rak sang taktak ko.

Nihin ni ah vawleicung ram vialte nih, an chuahmi rumnak hi tuak tik ah trillion $86 a si. Trillion pakhat cu billion 1,000 a si. Hi trillion $86 ngeihchiah vialte an tuak tikah, ram rum bik ram 20 nih 80% hi an ngeihmi a si an ti. A sullam cu a dang 20% hi ram 173 nih kan ngeihmi a si tinak a si. Phun dang in chim ahcun, minung 20 nih $80 an co lio ah, minung 73 nih $20 kan co tinak a si.

Hi ram 20 hna nih an ngeihmi hi, zatuak (%) in an tuak tikah, a tanglei bantuk in a si. A tambik in a tlawm bik ah kan kal ahcun hi tin a si:

1. USA----------24.7%
2. Tuluk---------15.86%
3. Japan-----------5.79%
4. Germany-------4.66%
5. UK------- ------3.29%
6. France----------3.24%
7. India------------3.18%
8. Italy-------------2.46%
9. Brazil-----------2.18%
10. Canada--------1.99%
11. Russia---------1.93%
12. S. Korea-------1.89
13. Australia-------1.67%
14. Spain-----------1.66%
15. Mexico---------1.43%
16. Indonesia-------1.25%
17. Netherlands----1.06%
18. Saudi Arabia---0.91%
19. Turkey----------0.89%
20. Switzerland----0.82%

Hi ram 20 lak ah hin, USA cu a rum cem bak a si. Fawi te ah Tuluk le Japan nih phak khawh ding a si ti lo. Khuaruahhar ngai a simi cu, hi ram 20 chung ah ram a tam bik cu Krihfa ram timi an rak si hna. Vawleicung rumnak, thanchonak le biaknak hi a cuai ka thali lengmang. Biaknak pakhat nih minung  lungput hi a kilven. Dinfelnak le dinfellonak zong hi biaknak le nunphung he aa pehtlaih. An biaknak a dingmi cu, minung an ding ko. Minung an din ahcun, thanchonak le rumnak cu a chuak ko ti hi, ka hmuhmi a si.

Hi ram 20 dirhmun hi biaknak in a cuai thlai lo awk a tha lo. Hi an rumnak le thanchonak kong ka ruah ah hin, Pathian hi minung fimnak petu, thanchonak petu, le rumnak a petu a si ko ti hi, za ah za in ka zumh bak. Pathian nih Krihfa ram hi, a hleice tein fimthiamnak le khuaruah khawhnak le thil ser thiamnak te hna zong hi, a rak pek ko hna tiah ka ruat tawn.

 Hi ram 20 chung ah hin, ram 13 cu Krihfa ram an si. Saudi Arabia, Turkey le Indonesia hi Muslim ram an si. India hi Hindu ram a si. Japan hi Shinto ram a si i S. Korea le Tuluk hi Buddhist ram khan an si. Taoism timi Buddhist he aa lomi biaknak zong a um. Cucaah, thanchonak hi minung biaknak le lungput he aa pehtlai ko timi hi, ka hmuhmi a si.

Rum zong a ruang a um. Sifah zong a ruang a um. Cucu Kawlram uktu le hruaitu nih fian bak kan herh. 

Hi a cunglei ram 20 hna hi, minung an si ve ko nain, an kan tlau tuk. An nih hi an rum taktak ko. Zeicatiah hi ram 20 nih vawleipumpi rumnak 80% an co timi cu, thil khuaruahhar khi a si. Hi lio ah, kan Kawlram te hna kan si a va fah tuk ning ruah ah, ningzak le ngaihchia taktak kan si. Kan cozah nih le an i sersiam kho lo. Raltuk lawngte rianh a si. Ralkap bawi nih le an i uah tuk. An lung a puam meisei. Todan kaltak hi an siang bak lo. An mah fim in an fim i, an fim le hawi fim hi aa lo hawi lo. Mi phun dang an thancho ning zong thei thiam lo. Midang an I thlen zongah thlen hi a timh in an i tim lo. A dang hmai heh tiah an tlik ah, hnu ah pilpi a kan timh. Zeitindah kan thancho rua hnga?

A dang hmai ah, heh tiah kum zabu 21 dawi an timh lio ah, Ralkap nih "Cabuai cung daihnak" (peace) timi kuakap ah, 'phihlik khengtlang vel in an i vel peng." A taktak a phi chuah an tim theng fawn lo. Cu dungdang ah, ramdang nih cun hmai ah heh tiah an rak tli. Kawlram kong ruah ah, lungdong taktak ram kan si ko.

Hi ram 20 hna nih, hi tluk an rumnak hi ruah lengmang ah, khuaruahhar a rak si ko. Hi ram 20 nih vawlei rumnak 80% an co i, ram 173 nih 20% kan co timi cu, chim ningzak lei khi a si. Ruah awk cu a um tung ko. "Ziah hi tluk lawmmam in kan rum le sifah aa thlau hnga?" timi cu ruah lo awk a tha lo. A phi ka hmu kho lo. Ka ruahmi cu hihi a si:

Vawleicung cu, a fimmi le thilti kho ta paoh a rak si ko. Vancung kong cu kan thei kho rih lo. Cucaah Lai pipu phungthluk hi a dik tuk. "Mifim nih an fim man an ei cawk lo, mihrut nih an hruh man an cawi cawk lo" timi hi za ah za bak in a hman. 

New York-Vawleicung ram rumbik i khua rumbik

--------------------------------

Zoh chihmi ca

1. These 20 countries own 80% of the world's wealth 

https://www.msn.com/en-us/money/markets/these-20-countries-own-80percent-of-the-worlds-wealth/ss-AAHWhtg?ocid=spartandhp#image=24