Vawleicung mi vialte miding kan um lo. Nikhat caan khat ahcun sualnak tuahmi lawngte kan rak si. "Pathian hmai ahcun arfi le thlapa hmanh an thiang lo" (Job. 25:5). Cuti asi ahcun, minung cu za ah za (100%) in Pathian hmai ah thianhlim khawh ding asi lo. Thianhlim khawh a rak silonak Baibal cang tampi char ding aum. Cucaah, dinnak in Pathian lungton khawh ding asi lo timi cu, kan fiang ko.
Asinain, "Athiang mi Pathian a biapmi cu, nun thianhlim ding kha, baibal nih hmun tampi ah ah a kan cawnpiak." Cucu el khawh ding a si lo. Baibal. char ding tampi a um nain, pakhat te lawng char ka duh. Pathian bia nih, "Keimah ka thian caah, nan nih zong nan thian ve awk asi" (1 Peter 1:16) a ti. A thiangmi Pathian abiami cu, kan hrinthan cangka tein, kan thian ve ding asi. Cu thiannak timi cu, rihma khiah khawh ding asi lo. Lungthin, ziaza, tuahsernak, thutdir khuasaknak, nulepa sualnak, firtleinak, zuk-hmawmnak, zudin saeinak le a thianglomi thil paohpaoh in i thenh ding kan rak si.
Nihin ni Laimi kan Krihfami sinak ah, kan thianlonak tampi a um lai nain, kan chungmuru ziaza le lungput cu Pathian nih dah ti lo cun ahohmanh nih an kan hmu kho lo i, um ko sehl. Aleng in hmuh khawhmi thil kan tuahmi atanglei thil hna hi, "Zumtu Krihfa Muisam Achiattertu Thil Fihnung 6" an si. Hi thil 6 kan tongh paoh ahcun, kan Krihfa nunzia cu a tak lo taktak tinak a si. Nunphung he aa pehtlaimi thil an si zong ah, Krihfa ziaza ahcun aa dawhlo mi, duh a nung lo tukmi le fih a nung tukmi thil 6 an si.
1. Khaini
Khaini hi "tobacco" (khuahsi) in an sermi asi. Hmawm ka ahcun mi nih an duh tuk lo. Lem a hman caah a hmawmmi tam deuh cu alem hna. Khaini phun tampi a um. An serning aa lo ngai nain, company aa dan bantuk in a tazaih, bawm le dur aa dang ve. Khaini hi palastic in abawm in an rawnmi a um; dur in an rawnmi a um; min phun tampi in a chuak.India in a chuakmi asi i, India, Nepal, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka ram hna ah an hmawnmi a si. Khaini an chuahmi a phunphun kha atanglei ah kan van langhter.
Khaini a phunphun te an si
Kan mah kan hngakchiat lio in, Indiaram Mizoram in Lairam ah a phan. Cuticun Laimi kan umnak paoh ah, Khaini nih a kan zulh. "Sanseh umnak paoh ah sihal an phan" an ti bantuk in "Laimi umnak paoh ah khaini a phan ve."
Cucaah phungthluk bia bantuk kan si. "Sanseh le sihal; Laimi le khaini" ti kan chuak cang. Laimi vawlei khuazakip ah kan i thek bantuk in, khaini zong cu vawlei khuazakip ah kan thek pi ve. Nihin ni ahcun, khaini cu "Globalization" thil pakhat ah aa chuah cang.
Mizoram in Lairam, Kalaymyo, Mandalay le Rangoon tiang kan phakpi. 1992 kuakap in Laimi cu Thailand le Malaysia phak hram kan thawk. Laimi kalnak paoh ah khaini nih a zulh colh ve. A rauh hlan ah, Kala nih khaini cu an zuar colh. Malaysia in Laimi cu Europe, Australia, New Zealand, Canada le USA ah a lam kip in kan van lut. Laimi kan luhnak paoh ah, khaini a lut thluahmah ve. Cucaah, "Laimi nih khaini hi globalization ah kan luhpi. Phundang in chim ahcun, "Khaini hi Global Product ah a chuahpitu cu Laimi kan si." Mizo le India kala an si lo. Laimi kan si. Hihi kan credit pakhat asi. A chia maw a tha? Cucu careltu nih ruat ko.
Khaini kong carel ding tampi a um. Khaini nih "kaa cancer a chuahpi khawh; nauinn a conter khawh i, nulepa si duhnak a zawrter khawh; nau cuangmi a rawhter khawh; pawpi fahnak, lal rawhnak, chunfahnak phunkip, chungril damlonak tampi a chuahter khawh" ti asi. Zawknak aphunphun a chuahpi khawh caah, khaini cheukhat cu a bawm ah tih a nunnak kong tial chih asi.
Khaini nih hi bantuk dam harmi hma a chuahter
Khaini hi ngandamnak a hrawh khawh ngai caah, a cheukhat ram ahcun a bawm ah ca an tialter hna. Minung kan taksa a hrawk biktu thil hi, Laimi nih tambik kan hmawm tik ah, Laimi caah khaini cu kan sipuazi, ngandamnak le Krihfa ziaza a chiattertu bik thil pakhat asi. Zumtu caah fihnung bik thil pakhat asi caah, zumtu atimi Krihfa paohpaoh nih khaini kan hmawm lo ah a tha. Ka ruat tawn.
India ram kam kan ummi hi kan vanthatnak tampi a um nain, Laimi caah vanchiat bik asimi cu, :"Laimi hi Indiaram nih Khaini hmawmmi miphun ah a kan chuahter mi hi asi." USA sianginn zongah kan fale tam ngai nih khaini ruangah harsatnak an tong cang. Palik nih tlaihmi zong an um cang hna. Asinain khaini kan thin kho rih lo. Khaini nih Laimi cu sal ah a kan tlaih cang lai. Cucaah khaini a hmawmmi zumtu cu, Krih sal silo in khaini sal kan si timi theih ahau.
Khaini nih a chuahpimi hani cancer pakhat
2. Zuu
Zuu phun tampi a um. Alcohol timi kha chim duhmi asi. Laimi cu zuu din tikah a zaa ti a thei lo mi miphun kan si. Zudin ka thiam timi hi, Laimi caah a um kho lo. Mirang le Minak ca zong ah a um kho hlei lo. America University sianginn lianlian zongah zuu nih buainak le rawhnak tamtuk a chuahpi peng ko. America le Europe ram zong ah, zudin an thiam hlei lo. Krihfa ram rak timi Europe le America ram te hna zong, zuu nih a khuh cuahmah hna. Cucaah Zuu cu "satan zun" an timi hi a biadik a lo. UNO nih report an tuahnak ah, vawleicungah "bing, ritnak si-ai phun kip le cocaine te hna nakin zuu nih a thihtermi hna an tam deuh ti asi."
Laimi zong kan zudin hi kan luan tuk. Biakinn le ruakinn tiang in zudin kan hmang. USA ah, khualak le lamkam ah zudin a ngah lo. Asinain Laimi cheukhat cu, zuthawl he a vakmi le thingkung tangah zuthawl he a thumi kan tam tuk. Zudin s lai. Mi pakhat nih a chim bal. "Rangoon ah Kawl Buddhist sinah phung kan va chim i a kan lehmi cu, :Krihfa zong an ding; Buddhist zong kan ding; zeidah aa dannak a um" tiah an rak kan ti a si. Zeitindah miphun dang sinah zudin bu cun thawntha cu kan phuan ruan hnga?
Paul nih, "Mi tampi cu an nuncan ziaza nih Krih vailamtahnak ral ah a canter hna" (Phil 3:18) ati bantuk in, Krihfa cheukhat cu kan nunzia nih, "Krih vailamtahnak ral" ah a kan ser. Zeibantuk zumtu hmanh, zuu kan din ahcun Krih ta kan si kho lo. Satan ta kan si. Ph.D si zong ah, doctor si zong ah, pastor le evangelist si zong ah, zuu le saa he aa ciah ko mi cu, Bawipa ta kan si kho lo. Satan fa kan si ko.
Zu din cu ningcang lo le sullam ngeilo khuasaknak a si. Zu cu thatnak chuahpitu a si bal lo; chiatnak le rawhralnak chuahpitu lawngte a si. Mi pakhat cu "zu a ding le a zu dinnak in thatnak le nuamhnak a tong timi ka chan chungah ka thei bal rih hna lo. Hmailei caan dongh tiang zong ah kan thei hna lai lo."
Hi atanglei hmanthlak hna zoh tikah, vawlei ram fimbik America zong ah zudin cu an thiam hlei lo timi a lang ko. Zu cu chiatnak le sualpalhnak chuahpitu lawngte asi timi kha, hi hmanthlak nih tehte an khan ko.
Zuu cu mi zei ca hmanh ah ningcang lo umnak le sualnak lawngte a si.
Zuri Nu: Nu le pa nih hiti nung ding in maw an hrin hnga?
Zuri Nu: Zunput i luhmuah hi maw a chuahchan asi ko hnga?
Nu le pa caah lunglawmhnak a si kho hnga maw?
3. Kuak
Kuak nih, "Cancer, Cuap zawtnak, thin damlonak, pawpi fahnak, chungril damlonak, kal fahnak, nau rawhnak, nau pumtling lo chuahnak, haa le hani rawhnak, lei-dang le ka fahnak, mitchiatnak le thluakchiatnak a chuahpi khawh."
Kuak nih a chuahpimi cancer an hlaimi
Kuak a chiatnak cu ka blog ah ka tial cang. Ka hmuh tawnmi cu hihi asi. Mirang pek, Laimi pek, Kawl pek, zeipek va si ko hna seh. Cakuak zumi kong ah a dikmi thil pakhatte a um. "Kuak zumi cu sikan ngeih an i harh tuk." A ruang" An zuk ciami cakuak bul cu an keng huam ti lo. An umnak hmun paoh ah an hlonh. USA khualak le lampi a hnomhtertu cem le azohchiattertu cem thil cu, cakuak bul an si. Mirang zong nih an hlonh; Spanish zong nih an hlonh. Kawl le Laimi zong nih duhnak paoh ah kan hlonh. Kan mah kan innkam lila ah cakuak heh tiah kan hlonh. Cakuak zuk cu sikan ngeih khawh lonak asi.
Kumtlnglo in cakuak zumi caah rawhnak a fawi chin
Cakuak cu a chiakha cemmi thil pakhat asi. Kuak nih, pawngkam a zu lomi ca zong ah rawhnak a chuahpi khawh. Cucu "secondhand smoking" an ti. America hi kuak chiatnak kong a theibik le kuak a zu bikmi ram an si. American nu ko hi kuak zuk an zual. Kuak zuk chiatnak theih khi damnak asi hlei lo; zuk lo lawng khi damnak asi. American hi kuak chiatnak an theih tuk nain azubikmi ram an si. Cucaah cancer ngeimi an tam tuk. Nauinn le hnuk cancer zong USA ah a tam khun. "Kuak cu zawtnak lawng siloin sipuazi hrawk khotu a si. Kuak ruangah minung tamtuk cancer in an zaw lengmang.
Cucaah "Cakuak na zuk paoh ahcun, nangmah le nangmah na hrawh lawng si lo in, midang nunnak hrawktu zong ka si" timi kha va philh hlah. Midang nunnak na hrawh poah ahcun, Pathian mawhpurhnak cu na cungah a tlung lai. Cucah zumtu Krihfa muisam chiattertu cakuat hi hrial a herh.
Kuak nih hani tlumnak a chuahpi
4. Kuva
Laimi hi, Mizoram kam le Kawlram i kan ummi hi, kan vanthatnak tampi a um ko. Mizoram kam le Kawlram kan ummi vanchiatnak bik pakhat cu, "kuva khai" kan hmanmi hi a si. An sin in a thami i lak lo in, a chiami tu a kan zawrh ve le kan i cawk. Mizoram Krihfa zong an haa sen cekcuk in duh an nunlonak bik pakhat cu Kuva an khai tukmi asi. Ngaknu dawh tete zong an haa sen cekcuk le nak cekcuk in kuva khaimi an tam tuk. Duk that ngai lo ahcun hnamh ngam lo dingmi an tam tuk. Cucu nih cun Mizoram Krihfa zong an nunzia duh a nunlo tuk nak pakhat a langhtermi asi.
Kaa sencuk um cu hmaihngal ding aum tuk lo
Laimi zong hi, kan mah chinchap ah. Thiltha cawng lo in thil chia rumro kan i lak. Mizo sin in "khaini le Kuva" khai kan cawng. Kawl sin in "kuva le sepawleih zuk" kan i chap than. Nitlaklei le nichuahlei in "khaini, cakuak le kuva" nih a kan karceh. Cucaah, Laimi tampi cu nun ziadawh cawng ti lo in, "Khaini le kuva nunzia" tu kan cawng. Kuva sencuk khai bu in zeitinhme Pathian thawngtha cu kan aupi rua hnga?
Ameria zongah, India, Thailand le Kawlram kuakap ram tamtuk kan umnak cu inn man an tla. Aruang tampi lakah, "kuva" kan khaimi pakhat aa tel. Lamcung hna ah kuva hang hna duhpoh in kan chak mi nih, khua a zoh a chiatter. America nunning a niamter. Kan nunning khi Mirang rem ding kan rak si lo.
Columbus ah voikhat cu dawr pakhat ah kan kal. Snow a tlak tuk lio a si. Snow var taktakmi cungah cinghngia nih saa seh bantuk in sen cur in thisen bang a luang ko. Accident hlah maw a um rua ti nalak ah, kuva hang Nepal/Bhutan ram minung pawl nih an rak chakmi asi. A pawng ah dawr pakhat a um i, cucu Nepal dawr asi; khaini le kuva a khat thup ko. Snow vaarmi lak i kuva hang sencur chakmi hmuh tikah, American minung cu van chim lo, keimah hmanh nih an dawr thil cawk cu ka lung a chuak kho ti lo.
Kuva haang lampi cung an chakmi.
5. Tikor
Tikor hi khuahsi in sermi khuahsi haang thlormi asi. Zureu bantuk in taktak in an sermi asi caah, a hmual a fak tuk ding asi. Tikor nih haa a sehter khawh; hani a ei khawh; ka, lei, dang, pawpi hmatnak, cuap, lung, thin, kal caah damlonak a chuahter khawh. Abik in cuap damlonak le tampi a chuahter khawh.
A rim a chia taktak. A mual zong a pin tuk. Laimi kan nunphung ah a thami le chiami tampi an um veve. A chiami tampi a ummi lakah tikor kan nunphung ah a chia biktu kan si. TABC ramchung ah zukhmawm a hmangmi pastor poah cu "ordain" pek ti lo ding tiah, 1996 kum ah meeting kan rak tuah i, zapi hnatla tein kan rak khiah. Khakha zohchunh tlak le cawn tlak thil a si. Nihin ni tiang an pehzulh ko lai tiah ka ruah. Cu ahcun, Tikor, khaini, sadah, kuak phunphun zumi le zudingmi cu ordain pek lo ding" ti arak si. Laitlang association dang zong nih zulh ding tlakmi phungbia asi.
Laimi nih "Khaini hi globalization" ah kan luhpi bantuk in, Tiddim lei nih khin, "Tikor hi globalization" an tuah ve. America tiang in tikor an ngei. Voikhat cu mi pakhat cu tikor hmawm bu in, sekhan a kal; a cil a chuak; a rim a chuak i nurses, doctors le cu an ka lawng an rak i hup. An thaw hmanh an dawp kho ngelcel lo. America ram tiang tikor hmawm cu, zoh a chia kho taktak.
Tii thazaang in tikor an zuk lio.
Tikor cu haa a rawhter tuk. Fih a nung tuk. A hmawm lomi caah cun a pawng hmanh ah um ngam asi lo. Cutluk in fih a nungmi thil hmawm bu le rim nam cukmak um bu in Pathian thawngtha phuan cu zeitinhme tikor hmawn lo mi miphun nih an kan zulh duh rua hnga? Cucaah hi tluk taksa caah fihnung mi tikor cu thlarau ca zong ah fih a nung ve ko hnga lo maw?
6. Sadah
"Tobacco" (khuahsi) in sermi a si. Arim a chia. Taksa chung tiang in rim a luh khawh caah, sadah hmawmmi le hmawnlomi cu an pawng kal in aa thei kho. Kaa, lei, dang, pawpi, cuap, thin, lung, kal le nauinn cancer a chuahter khawh tiah an ruah. Sadah nih minung kachung minung titsa khi duhpoah in a ei khawh.
Sadah hmawm ruangah a hmami cancer hma
Voikhat cu Columbus kan umnak ah Life Insurance tuahtu Mirang pawl an ra. Life insurance kan caw cio hna. Cakuat ka zu lo timi kha an van hniksak hna i, ziah na zuk ko tung tiah van ti hna. Cakuak asi lo; sadah ka hmawm tiah an van ti. Cucu zeidah asi kan zoh ta lai tiah an ti. A bawm te cu kan van zoh. A bawm ah cafang fiang rual in an tialmi cu, "Tobacco can cause cancer" tiah aa tial. Hi khuahsi nih cancer a chuahter khawh ti asi. Cucaah sadah hmawnmi vialte cu life insurance an pe duh hna lo. An pek hna hmanh ah a man a sang tuk cang.
Sadah ruang ah Laimi US ah rian chuahmi an um len cang. India le ramdang tampi ah sadah ruangah kaa canermi tampi an um cang. Pawpi le chungril fahnak zong a tuarmi tampi an um cang. Cuttluk in taksa a rawk khomi thil tongh cu, Zumtu Krihfa Muisam chiattertu asi.
Sadah nih a chuahpimi kaa cancer hma
Biafaunnak
Minung kan nunnak caah tih anungmi, a tha lo mi le chiatnak a chuahpitu asi ti kan thei ko nain kan tonghtham peng ahcun, kan pumsa rawhnak lam kan chuahpi asi. "Kan pum cu Thiang Thlarau Biakinn" (1 Kor. 6:19,20) asi bantuk in, hi kan pum hi thiang tein chiah hi Bawipa nih a duhmi asi. Cu Thiang Thlarau biakinn thiang tein a chia lomi poah cu, "Zumtu Krihfa Muisam Chiattertu" ka si timi hi ruah a herh.
Leng lang taktak in, hi thil (6) tuah hi thil tha lo asi timi a thei ko nain a tuah pengmi cu misual an si ko. Cathiang nih, "A tha timi thil hi ka tuah awk asi tiah a thei ko nain a tuah lo mi cu MISUAL asi" (James 4:17) ati. Hi acunglei thil (6) zong ka suam le ka tongh lo ah a tha tiah a hngal ko nain a tongmi cu MISUAL a si ve ko. Cucaah hi thil (6) a tongmi paoh cu, misual cazin ah kan i khumh timi kha theih a herh. Asiahcun atu liote ah nang teh na umnak cazin zeidah a si?
No comments:
Post a Comment