Minung cu kan chan chungah, sualpalhnak a tuahmi lawngte kan si. Nikhat caan khat, hmun khat ka khat ah sualpalhnak kan tuah theu tawn. Minung caah a zungzal in dinfelnak timi hi a rak har tuk.
Asinain minung nih asi khawh chung in dinfelnak hi tanh, dirpi le nunpi a herh. Pathian a thei zong thei lo zong nih, minung hawi cungah dinfelnak tuah a herh.
Cu dinfelnak cu minung pumpak thanchonak caah a hrampi a herhbik mi thil a si. Pumpak in, chungkhar in, khua, tlang, peng, ramkulh le miphung ningpi thanchonak caah a herh. Zeitluk fimtiam le thawn zongah dinfelnak a um lo ahcun, thanchonak a um kho lo. "Phundang in thlarau mit in chim ahcun, dinfelnak a um lo nak ahcun thluachuah a um kho lo." Cucaah a fabik pumpak in a lianbik ram le miphun thanchonak caah a herhbikmi hrampi cu, "dinfelnak" asi ko. Dinfelnak tello in ram le miphun thancho khawh taktak a rak si lo.
Tahchunhnak kan zoh hmanh lai.
Vawleicung ramkip sining zoh u sih. CIA World Factbook nih athangcho ciami ram Developed Country (CD) timi ram hi ram 32 an um tiah atanglei bantuk in an thim hna. Hi hna hi kum khat an hmuhmi ramchung income (GDP) le milu zat hawih in tuak in tahnak an si.
1. Andorra
2. Australia
3. Austria
4. Belgium
5. Bermuda
6. Canada
7. Denmark
8. Faroe Islands
9. Finland
10. France
11. Germany
12. Greece
13. Holy See (Vatican)
14. Iceland
15. Ireland
16. Israel
17. Italy
18. Japan
19. Liechtenstein
20.Luxembourg
21. Malta
22. Monaco
23. Netherlands
24. New Zealand
25. Norway
26. Portugal
27. San Marino
28. South Africa
29. Spain
30. Sweden
31. Switzerland
32. Turkey
33. United Kingdom
34. United States
Hi ram hna hi zoh tikah, leicung leitang thilri an chuah bik ruangah an thanchonak hi a rak si theng lem lo. Ram an kauh bik ruang zongah an thanchonak a rak si lem lo. An ram umnak fingtlang a that tuk ruang zongah a si lem lo. Ataktak le a ngaingai ahcun Arab ram tampi cu meiti hman cawk lo a chuak ko nain dinfelnak a um lo caah, an i tel kho lo. Russia cu vawleicungah a kau bik, leicung leitang thilchuak a tambik ram asi nain, a thangcho ciami ram ah aa tel lo. Zeiruang ah an itel lo? Bible nih a chimmi a biapibikmi "dinfelnak" pei an ngeih lo caah asi.
Ataktak le a ngaingai tiahcun, hi a cunglei ram 34 hna nih hin, an ram ah dinfelnak an rak tanh i, cu dinfelnak nih cun an zeizong vialte a rak hruai hna ca tu ah an thanchonak asi. Phundang in chim ahcun, "An dinfelnak ruangah thluachuah an hmuhnak asi" tiah kan ti khawh.
Hi ram hna hi an zapitein Pathian biami Krihfa ram an si hna lo. A sinain an thangcho dih ko hna. A ruang cu Pathian nih an zapite caah "Ruah a surter i, ni a tlanter ve." A hram an saih ciomi cu dinfelnak, zuamnak le rianhar tuannak an si ko. Cucaah Phungthlukbia ah kan hmuhmi cu, "Miphun a lianhngantertu cu dinnak" timi kha a rak si taktak. Hi miphun le ram hna a lianhngantertu, a thanchotertu le thluachuah a hmuhtertu hna cu dinfelnak asi ko.
Lungput le Color?
America ahcun thil hi color in an then. Color paoh hi sullam an ngeihter dih. Atanglei map zoh ah a fiang bik lai. Adumduk in a ummi ram hi Developed Countries (CD's) an si. Dumdang in a dummi hi Developing Countries an si. A senmi hi Under Developed Countries an si (IMF, CIA World Factbook, World Bank nih an tahning tlawmte cu aa dang cio kho).
Hi atanglei ram hna hi kau deuh in van zoh law, vawlei hi rawng phun (3) in aa then. Aa thenmi pawl ram cu abubu in kan van zoh hna lai. (1) Athangcho ciami ram ah North America in USA le Canada; (2) Nitlaklei Europe ram hna; (3) Australia le New Zealand, (4) Asia in Singapore, Japan le Israel; (5) Africa in South Africa hna an si ko.
Vawleicung thanchonak map piahtu
Vawleicung ramkip color in an van tamhmi hawih in zoh tikah, kan lungput kha theih khawh asi cang. A senmi ram paoh kha cu, a thangcho lo bikmi ah kan um i, phundang in chim ahcun "dinfelnak a ngei lo bikmi ram" group ah kan i tel. Kawlram zong a senmi ram ah kan um tikah, ningzah ngai ding asi. Zeicatiah kan umnak ram color zoh in kan lungput kha theih khawh asi cang. A senmi tambik a umnak ram cu "Africa continent" asi. Africa continent cu an zapite in Democracy ram khan an si. Tlawmte cu "Aa-naa-sin uknak" zong an um ve. Africa ah a senmi a tam tuk caah, an ram ah dinfelnak a tlawm ve timi khi hmuh khawh asi ko.
Cucaah thanchonak kan timi hi, Democracy ruang lawng in thancho khawh asi lo timi kha Africa tuanbia nih a langhter. Democracy pinlei ah dinfelnak, zuamnak le rianhrang tuannak hna hi an herh timi tehte piah khawh a si. North America le Euorpe ram ahcun Democracy, dinfelnak, zuamnak le rianhrang tuannak aa kemh caah an thangcho. Phundang in chim ahcun thluachuah an hmu.
Cun ningzah awi ngai pakhat asi mi cu, "A senmi color in tamhmi ram paoh hi bawmhnak hmuh a duh tukmi ram le miphun lawngte kan si hawi." Hi ram chung minung hna hi, "mi bawmhnak a lakka in hmuh a uarmi lungput ngeimi kan si deuh." Midang nih an bawmh hna? timi khi a uar tuk mi miphun kan rak si ngelcel hawi. Dinfelnak an ngeih caah a thangchomi ram, Japan te, America te, Europe te cu bawmh timi biafang khi aa nautatmi an si.
Kan nih Africa asi zong ah, Asia asi zong ah, "Asenmi ram minung paohpaoh cu, bawmhnak a uar bawmhnak cungah aa hngat pengmi, kutdot ram deuh khi kan rak si." Vawlei ram rumbik asimi, America, Europe, Australia kan phak zongah, "bawmh" hi kan uar peng ko. A ruang cu "a senmi ram i kan lungput le ziaza ruangh a rak si." Mah tein thanchonak kan kawl ve lai timinak in, bawmhnak a bawh bak in a bawhmi hna hi, hi a senmi color in tamhmi minung hi kan rak tam bik. "Kan color le kan lungput hi a mak kho taktak." Kan techin fapar chan ahcun, "Mi nih bawmhmi silo in, mi bawmtu miphun si kan herh."
Phundang in zoh than rih ahcun, biaknak ruang le ruak lo ah thluachuah hmuh asi kan ti kho fawn lai lo. Japan, Singapore te cu Buddhist ram an si ko. Asinain athangcho ciami ram "dumduk color" ram ah an i tel kho. A ruang cu Krihfa an si ruang ah si lo in, an dinfelnak ruang tu ah "dumduk color" ah an luh khawhnak asi.
Cucaah hi vawlei color van zoh tik ah, Pathian duhmi dinfelnak hi, Kawlram, Thailand, Malaysia, India le a dang Asian ram hna le Africa Continent ram hna le South America ram hna nakin, Europe ram le North America tam deuh hmuh khawh ngai a si. Hi dumtuk dummi ram chung zong ah hin, Mirang miphun hi an rak ding deuh. Asian, Minak, Spanish le Latinos timi hna nih dinfelnak ah an tluk hna lo. Zung khat riantuan ciocio zong ah, an dinfelnak aa dangmi hmuh khawh ngai asi.
Hika zawn ah ruah dingmi pakhat a um. Zeiruang dah Europe ram mirang cithlah (USA le Canada le Australia tel chih in) hna hi an dinfel khun hnga?
A ruang asi kho mi cu, hi Mirang cihlah hringsortu hna hi, Krihfa an rak si. An pipu hna nih, an ram phungnram, politics, uknak, hruainak, fimcawnnak le sipuazi hna ah hin, hi dinfelnak hi hrampi ah an rak chiah. An ruahnak (philosophy) hi, dinfelnak ah a hram aa bunh. Cu an dinfelnak a hram cu thuk deuh in hei dawi ahcun, a hrampi le muru aa thawknak cu "Bible" a rak si. Cucaah cu Bible phunglam le cawnpiaknak kha, hrampi ah an i tlaih caah, an ram an rumnak le thluachuah an hmuhnak hi a rak si ko. Leicung leitang thilchuak tam ruangah a rak si hrimhrim lo.
Nihin ni zong ah, North America le Europe ah, Krihfa asi theng lem lo mi zong nih, cu dinfelnak cu an nunnak ah an rak i tlaih peng ko. Cucaah uktu, politician, cozah riantuan, palik ralkap le mipi nunnak ah dinfelnak hi an i nunpi chih peng. Dinfelnak aa tlaihlomi paoh cu, tlak chiatnak an tong tawn.
Laimi Cawn Ding Zeidah Aum?
America ram hna ah Laimi khua kan sak tikah, American lungput ah uar a um tukmi, dinfelnak le rian zuamnak cu kan cawn le tlaih ve aherh. Kawlram kan ziaza le "kyanphan" phunphai cu kan hlawt a hau. Laimi zong hi, "kyanphan" tuah thiammi kan tam tuk cang i, hihi thil pawi ngai asi. Kan thilnu hi tih a nung tuk.
Dawr tuah tik siseh, tax tuah tik ah siseh, a ding lo in tangka hmuh duh te hna hi, a senmi color lunput a si. Dinlonak lungput kha. Lih hna in food stamp le tangka bawmhnak hna sawk lo ding asi. Rian sawk tik zongah awn lo mi catang hna lih in certificate lak lo ding asi. Zeicatiah cu dinfellonak paoh cu Pathian duhnak le Bible cawnpiaknak he, aa kalh i, thluachuah hmuhlonak asi. Thancholonak asi.
America le ramthangcho cia ram hna, kan phak hnu ahcun, an dinfelnak nunzia duhsah tein kan cawn ve a herh. Cozah bawmhnak (food stamp, medicaid le tangka) hmuh duh ah, income hna hman lo chhim hi hman lo ding asi. Income hman tein chim i hmuh lo le lungtling tein um ding a si. Nupi le vaa ngei ko nain nau pawi tik le medicaid hmuh duh tik hna ah, nupi ngei lo le va ngei lo hna in i tuah i medicaid hna sawk hi thil tha lo asi. Tax tuah tik zong ah mi fa hna benh lo ding hrimhrim asi. Rian tuan kho le rian hmu kho mi si ko nain, "kyanphan" in "Unemployment benefits" hna ei peng ding a si lo. Cucu a dinglo mi le a hman lo mi lungput an si. Cu a dik lo mi thil tuah cu Pathian duhnak le Bihle cawnpiak ning phung asi lo. Cuticun mi vialte kan nun dih ahcun, cozah le ram a rawk hrimhrim lai. Cucu ruah bak a herh.
America, Australia, Europe hna phak ve hnu ahcun, Laimi zong hi a senmi color lungput hi hrial kan herh. A senmi ram in kan rat caah "bawmh" timi biafang hi kan nunnak ah kan uar tuk rih. Cu ram ah bawmhnak a tha deuh timi biafang hna hi uar tuk ding asi ti lo. Zeicatiah midang aa bochan i, bawmh a bawh pengmi ram cu an thangcho bal lo.
Zeiruang ah dah an thancho lo? Pathian nih an chungmuru ah a chiahmi thil ti khawhnak le thawnnak kha, mi an i bochan chung paoh ahcun a chuak kho ti lo. Pathian pekmi an thawnnak kha aa thup peng. Leng ah a lang kho ti lo. Bawmhnak hmuh a duh tukmi le a uar tukmi cu an nunnak ah dinfelnak, zuamnak, teiman thluknak, rianhar tuan duhnak a um kho lo. Kawl nih "achawng" an timi fawi tein hmuh lawng an duh caah, cu achawng in hmuhmi thil hna nih hin, thluachuah tling a rak chuahpi kho bal lo.
Psalm hla phuahtu Siangpahrang David nih cun, "Dinfelnak aa tlaihmi le thil ding a zungzal in a tuahmi hna cu, mi thluachuak an si" (Ps. 106:3; 112:4) a timi hi, a dik taktak. Thluachuah hmuhnak caahcun dinfelnak kha hrampi ah chiah a herh ko. Vawleicung mifim bik ah chiahmi Siangpahrang Solomon zong nih dinfelnak a thatnak le a herhnak cu Phungthuk bia 2:5-20 ah tling tein a kan cawn piak. Bible hmun tam tuk ah, dinfelnak kong cu tampi kan hmuh.
Donghnak ah ruah dingmi cu, "Thluachuah hmuh a duhmi paoh nih cun dinfelnak hi a hrampi ah chiah hmasat a herh. Lairam le Lai miphung kan lianhngan khawh nak hnga ding caah, dinfelnak hi kan hrampi ah kan chiah a herh. Mi pakhat ciote nih Pathian bochannak he dinfelnak kan tanh lawnglawngah, kan ram le miphun cu a liannganmi miphun ah aa chuah kho lai!!
No comments:
Post a Comment