Judson chuahnak Plymouth Khua
------------------------------------------------
Zanriah kan ei dih hnu ah, tappi meiphu chung ah fung saupi ka sawh cuahmah. Ka nu cu, cabuai a thianh lio a si. Naute Mary cu aa thuinak ah aa hawh len ko. Cu awte cu ka hnakkhaw chungah a thlum tuk in ka thei; zeicatiah zan tampi a khuh le tah thawng ka theih caah asi.
Ka pa nih cun a pakuak a zuk. " Sianginn ah Virgil tiah an in ti ka theih?"
"Asi. Ka Pa. An zapi tein an ti, zeicatiah ca ka tuahmi a ran tuk lehpek caah asi!"
Judson pa cu lamnai ummi todan aa thuimi cungah a thu i, hitin a fapa cu a leh:
"Ka fapa, na thluak hi tha tein training na pek ahcun nikhat khat cu, mi lianngan na si te ko lai. Captain Morton's School of Navigation" ah luhter kan duh ko. Cucu zeitindah na ruah?"
Thangpi in au ka duh! Ka pa nih cun a bia cu a nolh lengmang i cu "navivation" sianginn ahcun a ka khumh. Cu sianginn cu kan inn umnak, Plymouth, Massachusetts, in lam naite ah a um. Cu sianginn ahcun nika umkalning, afri an umkal ning le rilipi cung map hna zeitindah zoh ning asi timi kha ka cawn. Nikhat khat cu vawlei lamhlatpi ah tilawng in kal kha ka chunmang asi.
Judson chuahnak inn
Pathian Sin In Zam
September 13, 1796 ah ka ihnak innkhar cu, an van kingh. Akingtu cu ka pa asi.
"Mary asi ko" tiah ati i, ka pa cu a hmai a dang dih. Amah zong cu a zawt pah caah asi. "Nute a thi cang ee." Cu ti a van chim tikah, ka pa nih ka paw ah ka thawng sehlaw ti tluk in ka van theih. Chikkhatte ah ka nih naite i sermon a chimmi ka van ruat than. Cu sermon ahcun, "ngakchia te zong hi Krihfa si an duh ahcun bia an i khiak kho asiloah hell ah kal an i thim le bia an i khiak kho ko."
A thawngtha chimmi kha ka hnakkhaw chungah a lut kho lo. Cu lio ahcun, a chimmi hi a dik lo tiah ka ruah. Atu le bang ahcun, ka a sermon nih ka ka thin a ka hunter. Ka pa a zumhnak cungah ka thin a hung tuk hringhran i, Pathian kha ka hlawt. Sualnak zeihmanh a ngeilo mi, ka nau ngakchia nute hell ah a thla kho dingmi, ka pa chimmi Pathian he khan, zeihmanh tuahti ka duh lo.
Pathian A Umlo Timi Ah Cannak
Kum 16 ka si tikah, Rhode Island Collge ah ka lut. Cuka ahcun Jacob Eames timi cu ka hawi tha bik pa asi. Amah nih mifimthiam le mirum tampi an i telnak, nuamhnak hmun (party) ah kal a ka sawm lengmang. Ka pa nih cucu thei sehlaw cu, inn ah a ka kirter lai i, vawlei ah a ka tengh hnga.
"Adoniram, Pathian nih hin minung hi a kan ruah/siaherh taktak ko tiah na ruat maw?" tiah Jacob nih cun nikhat zanleisang ah a ka hal.
"Ka hngal lo" tiah lungthiang tein ka leh.
"Keimah cu Pathian zummi (Deist) ka s ko" tiah Jacob nih cun, uangthlar ngai in a ka ti. "Kei cu Pathian hi lamhlatpi ah a um ko tiah ka zumh, asinain Amah cu minung hi a kan saih-win-sa lem lo. Cucaah zei ca ah dah kan va biak lai?" tiah a ti.
1806 lio i ka sianginn kai hawi tampi cu "Deist" an si (fianternak zoh). Pathian cu a um ko tiah an ti zungzal nain, cu Pathian nih cun a kan saih-win-sa lem lo tiah an ti zungzal."
"Ka thei lo" tiah ka leh than. "Asiahcun saih-win-sa deuhmi thil dang kongkau tu chim u sih. Sianginn na dih hnu ah zeidah ka si lai tiah na ruah?" tiah ka ti.
"Keimah cu United States senator pakhat ka si lai i, President zong ka si te kho men" tiah Jacob nih cun a ka leh. "Asinain a pakhatnak ah New York khuapi ah ka kal hmasat lai i, ka va nuam hma sat lai" tiah a ka leh.
Jacob nih, "minung nunnak a duhmi ka hmuh tikah, ka ni." Jacob cu thil pakhatkhat tuah i zuam ding hi a tih hrimhrim lo.
Sianginn kan dih i degree kan lak hnu ah, ca chim ding in ka tlung than.Playmouth khua ah ka tlung than. Inn ka phak tikah, ka nu le pa he remlonak a karh deuh, a karh deuh chin lengmang. A donghnak ah keimah zong "Deist" ka si tiah ka chim hna. Ka nu cu ka tahter i, cucu ka lung a nuamh lo ngaimi asi. Asinain ka he, cu zan cu bia kan i el.
Judson college a kainak
Jesuh Sin Kirnak
Ka nu le pa an duhnak ka el hna i, tlawmpal nuamh ruah ah New York Khuapi ahcun ka kal. Ka hawikawm hlun Jacob cu ka kawl lengmang nain ka hmu kho lo. Ahohmanh nih a kong an thei lo. Tuang hakmi ah thla khat chung ka ih hnu le nikhat ah hrangsang (oatmeal) voi thum lengmang ka ei hnu ah, a za cang tiah ka ti. New York ka chuahtak i, ka rang cu ka cit i, khua khat hnu khua khat in ka kal i, "Jacob Eames hi zeidah a cang hnga?" tiah ka ruat lengmang.
Zan khat cu khualinn (inn) pakhat ah ka tang. Asinain a khan lawngmi a um lo tiah an ka ti. Zeibantuk riahnak paoh ah ka riahter ko u, tiah khualinn (inn) ngeitu cu ka nawl hnu ah, a thi dengmangmi pa he ihnak khan hrawm ti ding in an ka senh i, cuka ahcun ka riak.
Khualinn ngeitu nih, khan laicerte in puan a zar i a khan cu a dan. Asinain a thi dengmangmi pa hrum-ai thawng cu zankhuadei ka theih. A hrum-ai thawng ka theih ah, "thih a tih tukmi a lo."
A thaizing zingkate ah, khualinn ngeitu pa cu, "Ka pawng khan i a ummi pa cu zeidah a lawh?" tiah ka hal.
"Tu zing zingka te ah khan a thi cang" tiah a ka leh.
"Aho dah asi?" tiah ka hal.
"Mifim ngaingai tlangval no te asi tiah ka theih" tiah khualinn ngeitu pa nih a ka leh. "Amin cu Jacob Eames ti asi."
Cu bia ka theih tikah, akikmi nih ka kengruang ruh vialte a van ka hrawn thluahmah i ka thaw fakpi in ka chuah. Jacob Eames ka kawlnak ah New York Khuapi vialte ka cul dih. Keimah he pe 10 a hlatnak puanzar pakhat phen te ah zeitindah a rak thih khawh ee?
Jacob thihnak nih ka ngaih a ka chiatter taktak lawng siloin khua a ka ruahter. Jacob a chimmi kha a hman ko hnga maw? Pathian hi lamhlatpi ah maw a um taktak ko i, a kan zohkhenh taktak lo maw asi ko hnga? ....Cu biahalnak hna aphi cu theih hrimhrim ka herh cang ti ka theih.
Cucaah inn ah ka tlung than i, Andover Seminary ah ka lut i, cuka ahcun kan professor (saya) pa he Bible kongkau ah bia kan i el tawn.
Adonghnak ah, Bible cu a taktak asi i dawtnak Pathian hi a um ko i, minung hi a kan dawt ko timi kha ka hung fiang. Cuticun ka nunnak hi AMAH caah pek ding in ka pum ka pe! Ngakchia te a thimi zong hell ah a tla ko lai timi ka pa zumhnak tu cu ka hrawm kho hlei rih lo, asinain ka pa he Bible kong tam deuh cu kan hmuh ning aa khat.
Andover Theological Seminary (US ah a hlun bik asi)
Bumra Ah Auhnak
Nikhat cu library ah cauk pakhat ka hmuh i, cu cauk ahcun British officer pakhat 1795 ah Burma ram ah an kalter mi pa kong ka hmuh. Burma ram kong an tialmi ka relmi ah, minung hna nih milem an bia timi ka theih tikah, ka caah khuaruahhar tuk asi i ka lungthin a ka lak ngai.
Cucun hmailei ka caan aa thawk cang tiah ka ruat. Burma ram minung hna hi Jesuh kong ka chimh hna lai tiah ka ti.
February 18, 1812 ah missionary si ding in ordaine an ka pek cangka in, ka nupi tharte Ann he, America ummi kan chungkhar le hawikawm vialte kan kaltak hna i tilawng in lamhlatnak ah lei ah kan kal. Ka hawi le chung in minung (4) cu kan sinah misionaries ah an cang ve i, a ngaingai tiahcun, "American i a pakhatnak bik missionaries timi ah kan cang." Kan hawi le cu India i an kal tikah, kei le Ann cu Kawlram lei tu ah kan thinglung a um; cuka ahcun Burma miphun cu Jesuh kong chimh ding kha kan i ruahchan.
Burma kan phak hnu ah, Ann le keimah cu holh thar kan cawng. Thiamnak ah kum tam ngai a rau, asinain Bible dihlak kha Kawlca in ka leh. Azungzal tein Jesuh kong cu kan chimh ko hna nain, Jesuh cu ka Khamhtu asi timi minung pakhat nih a cohlannak ding caah kum 6 a rau hmasat (The End).
Adoniram Judson
Biatlangkawm
Judson cu a dawtmi a hawipa a kawl lengmangmi, Jacob thihnak nih, Pathian lei ah a nunnak a merter. Caan sau tuk kawlmi hawikawm tha, puanzar phente i a rak um ko i, hrum-ai lengmang zong ah, a rak theih lo mi cu, Judson caah ngaih a chia taktak. Jacob zong nih a hawipa hi zeitluk in dek a rak ngaih ve hnga? Lam naite um ko zongah, an rak i thei kho lo. An i theih tik cu, thihnak nih ton khawh ti lo dingmi vawlei dang veve ah a chiah cang hna.
Adoniram Judson cu, Congregations Krihfabu a rak si. 1810 ah Andover Theological Seminary in degree a rak lak. Mission riantuan ding in India lei an kal pah ah, Baptist ah ah aa thleng i, Baptist missionary ah a cang. Kawlram i mission riantuan ding in a kal ah hin, kum 25 lawng asi. Amah hi America ram in ramdang ah, a pakhatnak bik thlahmi Protestant missionary pakhat a si. Kawlram ah kum 40 rian a tuan.
Adoniram le Ann Judson cu Kawlram an um lio ah harnak tampi an tong. Edin chiatkhat, nilin khua-al, zawtfahnak phunkip, cu hna nih cun an nunnak ah harnak tampi a pek hna. Khua caan a harsat caah an fale pahnih zong an thi. Judson cu thawng zong a tla. Ann zong amah lawngte harnak tampi a rak tong. Asinain 1850 i Adoniram Judson a thih tikah, Kawlram ah Krihfa 7,000 renglo an um cang i, Krihfabu 63 an um cang i, missionaries 163 Kawlram chungah an um. Kum 200 renglo hnu zong ah, Judson nih a lehmi bible cu nihin ni tiang an hman rih. Nihin ni ahcun Kawlram ah Krihfa million 4/5 tluk an um cang.
-----------------------------------------------
Lehmi Capar
1. http://www.christianity.com/church/church-history/church-history-for-kids/adoniram-judson-first-missionary-from-the-united-states-11635044.html
2. Virgil timi cu Rome miphun biazai phuah thiam asi i, a min taktak cu Publius Vergilius Maro (70-19BC) minung asi. Mirang nih "Virgil" tiah an ti.
3. Mirang biafang ah, "Deist" timi cu Pathian cu an zumh ko nain, Pathian cu lamhlat pi ah a um; zeizong vialte a ser ko nain cu Pathian nih cun minung hi zeihmanh ah a kan rel in a kan ruat lem lo tiah an pawm. Pathian cu amah um te in a um i, a sermi thil vialte hna hi, an mah um tein "natural law" zulh in an nung ko timi a zummi hna an si.
No comments:
Post a Comment