Monday, July 20, 2015

Civil War Lio I Unau Paruk Thimi Upatnaknak Lungphun

Raltuk cu a tha lo nain thiltha chuahnak le ram thatnak caah raltuk a hau tawn. US tuanbia zoh tik zongah, an ram caah ral biapi bik pahnih an rak tu i, US ram timi a chuahtertu Revolution (Dothlennak) ral 1776-1783 le Civil War (1861-1865) an si.

Hi Civil War hi Nitlaklei ram vialte ah, Napoleon Ral a donghnak 1815 in Ralpi Pakhatnak a chuah 1914 tiang ah minung tambik a thihtertu ral asi. American ralkap 625,000 an thi. Hi mithimi hna ruangah minung tampi nih lutnak an hmu. Abik in sal hna nih zalawnnak an rak hmu. Hi Civil War lio tuanbia hi khuaruahhar taktak asimi tampi a um i, ka thinlung a ka khekkhuai ngaimi tuanbia pakhat tein in ka van tial. An tuanbia cu hitin asi.

Civil War timi cu, ramchung kahnak timi asi. American Civil War lio ah, Louisa County, Iowa State in, unau paruk zong Civil War ah ralkap asiloah ralkap he aa pehtlaimi rian an rak tuan.  Anmah cu Littleton timi chungkhar an si. 1862-1863 kar ah ralkap pacan rian an tuan kum cu a si.  An min hna cu:-Thomas, Naoh, Kendall, William, George le John Littleton an si.

Hi Littleton te chungkhar hi, 1840 hnu deuhvak ah Ohio in Toolesboro, Iowa, ah an rak pem. Cucu an pem khawhnak ding caah salzuatnak a dohmi hna (abolitionists) le Underground Railroad timi bu pawl hna bawmhnak thawng in an va pem khawhmi asi.

1860 kum i milurelnak zoh tikah an miphun cu, "kah-pia" (mixed race) tiah ti an si i, "mulatto" tiah an rak auh hna. An unau paruk ning tein "mirang" phun deuh ah an i chia i, Mirang ralkap phu (white Civil War Unit) ah an rak lut.

An nulepa cu Civil War dih hlan ah an rak thi. An unau lakah pakhat cu Georgia Ramkulh i ummi Andersonville Thawnginn ah a rak thi (Georgia cu sal zuatnak a dirkamhmi ramkulh a rak si). Adang pakhat cu Missouri i ralkap rian a tuannak ah tii ah a tla i a thi. Adang vialte cu raltuk asiloah raltuknak he aa pehtlaimi ah an zapitein an thi dih.

Hi tluk lungfak le ngaihchia asimi tuanbia hi, 2011 ah "Littleton chungkhar" timi acian in catlap an tialmi te ah an va hmuh. Cu catlapte cu Wapello khua i a ummi Louisa County Historical Society ah an hlut. Cucaah cu an hlutnak nih cun tangka an kawl i, hi unau paruk hna upat peknak le an milem siamnak caah tangka a hlu an khan. Keimah zong $10 te ka hlut ve. Hi bantuk ram le miphun caah aa pumpemi unau hna hi, lawmh lo awk le thangthat lo awk an tha lo.

Pek a duhmi hna caah a tanglei address ah thlut khawh asi:

LCHS-Littleton Fund, P.O Box 302
Wapello, IA 52653

Downtown Wapello
                   Wapello khualai (Ref. Wikepedia)



Catialtu Chinchiah

Mifim ram ahcun thil hlun pawl hi an uar i, a sunlawiter tuk. Zeicatiah an tuanbia aa thawknak kha an theih zungzalnak ding caah asi. Cun ram le miphun caah rian a rak tuan vemi hna an tuanbia kha an philh bal lo. Cucaah hi hna hi an rak um ve ti hmanh an rak thei hna lo. Asinain cu catlap chiahru te an hmuhmi in, Civil War lio i salzuatnak dohnak caah nunnak a rak petu unau (6) hna hi USA ahcun an philh hna lo. An upat hmaizah hna. Ram fim hna nunzia cu, cuticun asi. Bible zongah a um. "Upat tlak cu upat hna u law, hmaizah tlak cu hmaizah hna u" ti asi.

Ram le miphun caah, chungkhar pa paruk bak nih nunnak pek timi cu vawleicung tuanbia ah a tlawm ngai lai. Upat hmaizah pektlak taktak an si. Hi bantuk midang zalawnnak caah nunnak petu hna nunnak cu asunglawi tuk. Hi bantuk pasaltha hna nih, an thlanti le nunnak an rak peknak ruang ah, nihin ni USA pi a dir khawhnak a rak si. Hi hna ruangah USA thawk in vawlei khuazakip ah sal zuatnak duhsah tein loh a rak i thawk. Cu ruangah vunhawng thleidannak zong duhsah tein a rak lo i, nihin ni ah America hna ah Laimi zalawng te kan um khawhnak hi, hi bantuk pasaltha han thlanti le thisen ruangah a rak si. Cucu careltu nih kan philh lo a herh.

---------------------------------------------------------
Zohchunhmi Ca

1. American History, "Honoring Six Brothers Killed in the Civil War," April, 2015.

2. Photo hi Wikepedia in ka lakmi asi.

 "Wapello Iowa" by Billwhittaker at English Wikipedia. Licensed under CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons - https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wapello_Iowa.jpg#/media/File:Wapello_Iowa.jpg








No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....