Wednesday, July 22, 2015

Pacific Rili Uk Aa Timmi Tuluk Ram

Tuluk ram kong tuan deuh ah ka tial cang. Napoleon Bonaparte nih "Tuluk cu aa hngilhmi rulhreu asi; thang hlah u; aa hlauh ahcun vawlei pumpi a thirte lai" tiah a rak timi bia hi, nihin ni ah a dik tuk cang. Zeicatiah 1979 kum kuakap in Tuluk cu an sipuazi a karh i, nihin ni ahcun vawleicung sipuazi thawn ah pahnihnak asi cang. Nikhatkhat ahcun USA a tei te lai tiah ruah asi.

Tuluk cu vawleicung ah minung thazaang (man power) a cak bikmi ram a si. An sipuazi a than bantuk in ralkap milu zong an karh; an hriamnam zong a thangcho chin lengmang. Atom bomb a ngei; bomzuang, tank, raltuknak tilawng, miakpi le meithal lianlian tamtuk an ngei. Raltuknak vanlawng phurtu tilawng tiang an ngei cang i, an ram chung lawng ah si lo in Pacific Rili ah a bantha a samh thluahmah cang.

Cu hlan cu Pacific Rili hi USA le amah hawikawm ram nih an uk i, ramdang an cawl kho lo. Nihin ni ahcun Tuluk nih duhsah tein Pacific Rili ah a ban a samh ve cang. Cucu US le hawikawm ram hna an thin a phan cemmi asi. Cucaah Philippines cozah hna nih cun, US nih an chuahtak cangmi rili ralkap sakhan kha hlanh than ding tiang in saduh an that than cang.

Tuluk nih Pacific Rili ah a bantha a samh khawhnak ding caah, hmunhma (space) ngeih a hau. Nihin ni ah, Tuluk nih thil a tuahmi tete zoh tikah, Pacific Rili hi uk aa tim timi hmuh khawh asi. Cu a tuahmi hna lakah, US le ramdang an i buapi ngaimi hna cu hihi an si:

1. Rili Cungah Ramri Kauhnak

Rili he pehtlai in UNO Phunglam (United Nations Convention on the Law of the Sea)  ahcun, rilikam ummi ram pakhat nih rilikam in meng 200 a hlatnak tiang hi, "Exclusive Economic Zone" ti in ka ram tinak nawl a ngei. Cucu vawleicung ramkip nih hnatlakmi phunglam asi.

Asinain Tuluk nih cun an ram tlanglam nakin meng thawng in a hlami rilipi tiang kha "kan rili ramri" tiah ati. Paracels le Spratly tikulh umnak vialte kha a lak dih. Hi hmun hi meiti le gas tampi a chuak lai tiah an zumh caah, ramdang zong an mit a thit cionak hmun asi.


               Spratly Tikulh ah Tuluk meiti cawhnak inn

Tuluk nih aa cherhchanmi cu "Hlanlio kum 2,000 lio in, hi tikulh pawl hi Tuluk ngatlai pawl an umnak le nga an tlaihnak tikulh an si i, kan ram a rak si" tiah an ti. 1974 ah Paracels Islands ummi Vietnam ralkap pawl kha, Tuluk nih a kah hna i a dawi hna caah, Vietnam ralkap 70 an rak thi bal.

Atu zong cu bantuk hrocernak in South China Sea i 90% cu "Ka ram asi" tiah Tuluk nih a ti. Cu ka ram asi tiah atinak zawn cu, adang ram-Taiwan, Philippines, Indonesia, Vietnam, Brunai le Malaysia-hna zong nih "Exclusive Economic Zone" ah an chiahmi area chung ah an lut ve hawi. Cu thil nih buainak nganpi a chuahpi.

US le hawikawm ram hna nih an pawm kho bak lo. Atanglei hmanthlak a semmi in a dehmi rin chung vialte khi Tuluk nih ka ram atimi asi. Kau taktak Tuluk nih a ham caah, hmailei ah hi thil nih zeidah a chuahpi lai timi theih khawh asi rih lo.



           Tuluk nih rili ka ram atimi (Ref. www.google.com)

2. Thlichung Area (Air Space)

Ram pakhat a himbawmnak ding caah thlichung zong uk chih a hau. Cucaah Tuluk nih 2014 ah an ukmi thli area cu atanglei bantuk a kauh. Ramdang vanlawng zuan a duhmi paohpaoh hmatpung nan tin hmasat lai, thawng na kan thanh hmasat lai ti asi i, buainak tampi a chuak. S. Korea, Japan, Philippines, Taiwan le USA nih an dohkalh nain Tuluk nih ka ukmi thlichung area asi tiah ati thiamthiam. A senmi in aa rinmi chung paoh hi a kauh tharmi thlichung ramri asi.

Cucaah USA zong nih bom thlatu vanlawng a zuanter hramhram i, ri an tuah tharmi chungah a va zuang i hniksak a va del hna. Kahnak cu a um hraw rih lo. Thil pawi ngaimi cu Tuluk nih thlitu ka ukmi area asi ati mi chungah Tikulh fatete-Senkaku/Diaayu islands-timi an um. Hi hmun hi gas tampi a chuak lai tiah an ruah.

Hi tikulh hna hi, US nih Japan uknak tangah a rak chiahmi asi.  Tuanbia zoh in Tuluk nih cu tikulh cu ka ram asi tiah ati ve cang. Nihin ni tiang an i cuh peng. Hi tikulh ruangah a kah zong an i kap dengmang tawn.




              Tuluk-Japan cuh pengmi Senkaku/Diaoyu tikulh hna

3. Vanlawng Phurtu Rili Tilawng

Acunglei kan tial cang bang in, rili cung i a ram a kauh tikah uk khawh le kilven khawh ahau. Ram pakhat nih rilipi pakhat i a bantha samhnak caah an herh bikmi thil hna cu, ti-tangkal tilawng (submarine) le vanlawng phurtu tilawng (air craft carrier) ngeih hi an si.

Cucaah Tuluk nih a pakhatnak bik vanlawng phurtu tilawng "Liaoning" timi cu an 2014 ah hman hram an thawk. Hihi Soviet chanlio ah Russia sermi asi i, Ukraine sin in an cawkmi asi. Pe 980 a sau. Vanlawng tam ngaite a phurh khawh. Vanlawng phurtu tilawng dang tam ngai ser chap ding in an i timhtuah lio asi i, 2020 ah adang pakhat an ngeih chap lai ti a si.


              Vanlawng phurtu tilawng "Liaoning"


          South China Sea ah rili raltuk an cawn lio


              Raltuknak tilawng dang tampi an ngei rih



             Hi bantuk titangkal tilawng zong tampi an ngei

Pacific Rili uk khawhnak ding caahcun tii ralkap thazaang cah a hau i, acunglei tilawng hna zong hi tampi a ngeih caah, Nuclear hriamnam aphur khomi le nuclear thazaang in mawnghmi "ti-tangkal tilawng" (submarine) zong a ngeih hna i, Indian Rili le Pacific Rili ah an i chawk ve lengmang cang. Cucu USA lawng silo in India cozah le Japan te hna zong an thin a phan ngaingaimi an si.


4. Tikulh Thar Sernak

Pacific Rili uk khawhnak ding ah abiapi cemmi cu Pacific Rili cungah tikulh ngeih hi asi. Hainan tikulh in nichuah thlanglei meng 220 a hlatnak Yongxing Tikulh cung zongah, Tuluk nih vanlawng tumnak a tuah i, rili tilawng ralkap tampi a chiah hna. Nihin ni ahcun pawngkam ram he an i cuhmi tikulh fatete ah tikulh thar a ser hna i, cuka ahcun ralkap sakhan ah a hman te hna lai tiah ruah asi. US le innpa ram hna nih zeitluk in an dohkalh zong ah an bia a ngai lo i, tikulh ser cu a bang hlei lo.


              Seh lianlian hmang in hitin tikulh an ser cuahmah

2015 tiang a ser cangmi tikulh hi azapite area acre 2,000 leng asi cang. Spratly Islands, Cuarteron Reef, Fiery Cross Reef, Johnson North Reef, Johnson South Reef, Paracel Islands le Gaven Reef timi hna ah hin tikulh cu a ser hna. Hi hmun hna hi, "Reef" timi rilitang lungdar an si i, rili tii a puanhnak hmun an si. Rili hi pe khat lawng hna a thuhnak hmun an si. Hi hmun hi rilitang thetse an dawp i an chilh hna i, tikulh aphunphun a ser hna.

Tuluk nih cun rili tilawng khualtlawngmi harnak an ton tik ah dornak ca le meiti rawnnak ca asi tiah a ti. Cun khuacaan tuaktannak sakhan an si lai tiah ati. US le ramdang nih cun Tuluk nih raltuknak vanlawngtual a ser lai i, rili ralkap sakhan ah a hman lai tiah an purhdah. Atanglei hmanthlak i South China Sea i ka area a timi vialte, uknak ding caah hi tikulh hna hi a hman te hna lai tiah an zumh. An buai taktak.

Pawngkam ram hna nih, UNO ah duhlonak an langhter zongah Tuluk nih biapi ah a chiahpiak hna lo. Tikulh zong cu a cheu cu a lim cang hna i, a cheu cu a sak cuahmah lio hna an si. Raltuk lei thiammi hna nih cun, hi tikulh hna hi Pacific Rili ah Tuluk nih aban tha samhnak ah a hman te lai tiah an ruah.



       Tuluk le pawngkram ram cuhmi tikulh hna ( Ref. www.goole.com)



                      Yongxing Tikulh 




Tikulh a sermi hna lakah a cunglei tikulh hi a lian cem asi i, vanlawng tum khawhnak ding in a ser. Kaih 3,000 tluk asau i, kaih 200-300 a kaumi vanlawng tual aser. Cuka ahcun ral tuknak vanlawng lianmi fawi tein a tum kho ding asi. Rili killi ngei phun in a kuaihternak zawn hi, rili tilawng dinhnak caah an sermi asi i, Ti-ralkak sakhan ah an hman te lai tiah an ruah.


         (Acung hmanthlak ngan deuh in thlami asi)







                  Hi tikulh ah vanlawng tumnak tual an ser


                  (Acung tikulh ngan deuh in thlakmi asi)

Acunglei tikulhg zong hi vanlawng tum khawhnak ding tiang in a kaumi asi. Ti-ralkap sakhan le vanlawng ralkap sakhan ah a hman te lai tiah an ruah.








5. Ramleng Ti-ralkap Sakhan

Tuluk nih hin South China Sea lawng ah siloin Pakistan, Sri Lanka, Jhiboti, Maldives le adang Africa ram nichuahlei ah thilphurtu rili-tilawng dinhnak/remhnak/meiti rawnnak- hmun hna a hlan hna tiah an zumh i, cu tilawng dinhnak hna cu tilawng ralkap caah fawi tein hman khawhmi ah an ser khawh zau tiah an zumh.

October 31, 2014 ah Sri Lanka ram khualipi Colombo tilawng dinhnak ah  Tuluk ti-tangkal tilawng Changzheng-2 le raltuknak tilawng Chang Xing Dao an rak i din. Sri Lanka cozah nawlpeknak in aa dinmi an si. An chungmuru ah zei hnatlaknak dah an ngeih ti theih asi lo. Hi nuclear in mawnghmi ti-tangkal tilawng hna hi, tihnung taktakmi an si i, Pacific Rili lawng siloin India Rili uknak ca zong ah tihnungmi hriamnam an si. Cucaah India zong nih a duh lo tuk bu in an i dinhmi asi i, India cozah zong a thin a phang ngaingai.



         Colombo tilawng dinhnak ah Tuluk ti-tangkal tilawng dinh lio


Biadonghnak

Hlanlio ahcun ral tuk tikah ke ral tuk hi a rak sang bik asi. Cun rangleng hna hmang in raltuk asi. Cun vokkuanglawng le sangphawlawng hmang in raltuknak a rak chuak. Tankka le vanlawng a chuah tikah tankka le vanlawng raltuknak a rak chuak. Cun fimthiamnak le ral hriamnam a san chin lengmang tikah tlangcung lawng ah i kap ti lo in, rili ah dohnak a chuak. Cucaah rili dohnak hi, chanthar raltuknak ahcun biakhiaktu pakhat asi cang.

Cucaah rili uk khotu si hi teitu sinak dingah a biapi tuk. Cucaah rilikam le rilipi chungah tikulh i ralkap sakhan ngieh hi a biapi tuk. Culawng silo in ti-tangkal tilawng le vanlawngphurtu tilawng ngeih hna hi rilipi uknak caah ngeihlo awk a thalomi an si. Cu sining vialte cu Tuluk nih khulrang tein ngeih aa zuam cuahmahmi dirhmun zoh tikah, Tuluk hi India Rili le Paficic Rili ah a bantha samh a timh cang timi cu, vawlei bengh i nganh khawh asi lo bantuk in a dikmi thil asi ko cang!!!

No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....