Anthropologist timi minung sining kong cawngmi hna nih cun, "Nunphung timi a kau tuk i, na chim huam chung aa tel ko...thilri, hnipuan, lamkui, darkhuang tumrin, eidin tirawl, nunning, politics, biaholh, ca, thil tuaktanning, khuaruah ning, biaknak, sipuazi...tiin chim cawk lo aa tel an ti." Cucaah nunphung hi a rak buai taktakmi thil pakhat asi.
Vawleicung ah miphun le biaknak a tam rup in, nunphung zong a rak tam ve. Pathian nih nunphung le sining dang cio in hmunhma dang cio ah a rak kan chiah. Kan nunphung hna hi an thatnak le chiatnak an um cio viar. Nunphung a kan pek cio caah, kan nunphung cio hi mah ca cio ah a tha bik an rak si.
Theih a herhmi cu, miphun dang le ram dang um tikah, a mifim ngaimi zong nih mi nunphung hi buar sual khawh asi tawn. Cucaah launak le phannak an tong tawn. Cucu Mirang nih "culture shock" tiah an ti. Sining aa khatlomi miphun i ton le umti tikah a chuak duh ngaingaimi "launak pakhat" asi.
"Culture shock" timi cu zei he dah aa lawh tiahcun, ruahphak lo pi in, electrict nih minung a tlaih tik i an lau bantuk in, minung lau-lak in um khi asi. Cucaah "Culture shock" tiah an tinak asi. Culture shock cu Laiholh cun "nunphung launak" tiah kan leh ko lai. Nunphung aa dang tukmi pahnih i ton tikah, kap hnih in launak a chuak kho i, "lau veve khawh asi."
Muslim nu pawl Nitlaklei ram an phak tikah an lau bik mi cu, "Nu hna nih an taksa, an hnukba le tawtawk tiit hna lang viar mi zapi lak le beach hna an ummi asi." Cu ve bantuk in, Nitlaklei nu pawl an lau ve mi cu, "Hi tluk zalawnnak a sannak ram Nitlaklei ram i Muslim nu pawl an hmai zong lang lo, an mittte lawng lang in puan in an i zualmi asi ve." An "schok veve." Atanglei hmanthlak zoh law an lau tuk veve asi lo maw?
 |
| An lau tuk veve (Rf. www.reddit.com) |
Cu thil nih a langhtermi cu, minung nunphung hi abiapi tuk hringhran timi alanghter. Zeicatiah nunphung cu miphun pakhat, ram pakhat i an sining le an man (value) kha asi. Cucaah an nunphung buak hi, an mah zei i rello le upat lo bantuk kha asi. Cuti buar tik ahcun, buar piakmi an thin a hun lawng silo in, a buartu zong kha, "zeihmanh a theilomi mihrut" ah chiah asi cang. A fim ngai ko zongah "mihrut" ah ruah asi.
Cucaah ramdang le miphun dang sin kan um tikle thutdir tikah, an sining le nunphung kong hi tha tein hlathlai le cawnta hmasat le nunpi khawh ding in zuam ding kha a biapi taktak.
1997 ah USA ka phan. Ohio ah Laimi pakhatte zong an rak um lo. American minung he kan i kawm. A caanah Pizza an ka dangh; Chocalet an ka pek. Zeidang hi cu ka ei khawh ngai nain, cu eidin pahnih cu a duh in ka duh kho lo. 2001 ah Normandy United Methodist Church ah mino pastor rian ka hmu. Youth Fellowship kan ngei peng. Pizza le chocolate cu an cah peng. Cu tirawl ei lo ahcun asi kho ti lo. Cucaah i hne ko ning ka ti i, heh tiah ka duh bak nalo in ka ei. Nihin ni ahcun Pizza le chocolate cu ka duh taktakmi eidin ah an tla.
Kawlram Margwe hrawngah mission rian a rak tuanmi Lainu pakhat nih a chimmi cu, mission rian an tuannak ah rul sa a kan pek le ka ei kho bak naloin an nih nih an upat tukmi tirawl asi caah, ka ei ve ko ati. Cucu uar a um ngai.
Zei miphun ca paoh ah, nunphung hi abiapit tuk caah Missionary pawl hna khi, ramdang i mission rian an tuan lai ah, an kalnak ding ram miphun hna i, an nunphung le sining tha tein an chimhta hna. "Anthropology" an ti i, minung sining kong thatein chimhta an si. Cu bu hmanh ahcun an phak taktak tikah, "nunphung launak" an tong thiamthiam rih.
Tahchunh ding tampi a um nain, kan tial cawk lai lo. Anthropology lei ah minthang ngaingaimi Paul Hiebert cu India ram ah achuakmi pa asi. A nu le pa cu India ah mission riantuanmi American Missionary an si. Cu pa nih culture shock kong cu tampi a tial i, cu lak ah tahchunh awk a tha ngaimi tuanbia a tial.
"India ram ah missionary nupa hna an va tlawng. India Krihfabu pakhat nih an mah upat peknak caah zanriah ei an sawm hna. Rawl an ei dih in, missionary nu nih coka i rawl chumtu pawl sin ah lawmhnak bia ka va chim lai tiah ati i, a va lut. An kut a tlaih hna i, a chuak than. Achuah cangka in coka i an chumhchuan ciami tirawl vialte cu an thlet viar i, a thar in an chumh than. Zeicatiah India ram nunphung ahcun, eidin an timhtuahnak hmun ah ramdangmi luh cu, an eidin a thurhnawm tiah an ruah caah asi" aati.
Missionary nu a luh tikah coka rawl chumtu pawl an lau bantuk tein, rawl an thletnak kong an theih tikah missionary zong an lau tuk ve. Cucu "nunphung launak" (culture shock) timi asi. A kap hnih ning bak in an lau veve.
American sipuazi tuahtu pa Egypt ram a va tlawng. Meeting an auh. Chunhnu 1:00 PM thawk asi lai tiah an ti. American pa cu, 12:45 PM ah meeting hmun aphan. Minung an chuak bal ti lo. A hngak peng hna. 1:30 Pm ah tlawmpal an chuak. Duhsah tein an van chuak ziahmah i, 2:00PM ah meeting an thawk.
American pa nih "Ziah meeting cu 1:00 PM ah thawk ding nan ti tung? Atu 2:00 PM asi cang. Kei 12:45 ah ka phanh cang cu" tiah a van ti hna. Egypt pawl nih, "Ka dua, na thei lo tuk. Ziah cu tluk tuan cun na chuah? Meeting 1:00 Pm timi cu 2:00 Pm ah kan thawk te lai tinak ca asi" tiah an ti. Egypt le American suimilam cu aa khat ko nain an tuakning an tining aa dang cang ai!
"American pa nih Egypt nunphung a theih lo i tuan tuk a rak phakmi ruangah, Egypt pawl an lau cikcek bantuk in, Egypt pawl an tlai tukmi ruangah American pa zong a lau cikcek ve. Na thei lo tuk an ti chapchap le a ar ko" ti asi.
Cucu "culture shock" timi asi ko. Egypt zong an shock i, American zong an shock ve. Culture shock a chuahnak cu, Egypt nunphung ahcun, "Meeting 1 kan thawk lai timi cu, 2 ah tinak asi an ti." Kawlram zong cucu kan si ve ko.
America kan um tikah, Laimi zong hi mi sining le nunphung kan theihthiam lonak a tam tuk. Sehzung riantuannak ah, "Appointment nan ngeih cangka in superviror nan chimh lai" tiah an timi hna ka theih hi a tlawm lo. Laimi cu khakha theih ko zongah hal cia kan hmang lo. "Zingka hna in va kal i, boss tu chun off ka duh" tiah an ti mei ko. Sehzung lutlai pawl an ar tawn ko. Ahnu ahcun "Kawlram culture si ko hih" ti an theih le an i neek ve ko. An i neek hlan cu an shock bak ve.
Cuticun Laimi nih hin, kan umnak ram nunphung hi kan buarnak a tam tuk. Kan nih caah cun thil fatete an si men ko lai nain, American caah cun thil biapi tuk an si. Cucaah kap hnih ca in, "culture shock" a um sualnak hnga lo ding caah, Laimi zong nih kan umnak ram kip ah mi nunphung kan buar sualnak hnga lo ralring tein nun a herh. Zeitluk fim zongah mi nunphung theih lo ahcun hruh co asi i, hruh ngai ko zongah mi nunphung theihthiam ahcun fim coh asi.
America kan um tikah, USA minung hi atanglei nunphung kongah kan lauter bak tawn hna:
1. Laitlang bantuk in sathah le "garage" i lang huar in sa-can kan hmanmi."
2. Tiluhawr le a kuarhnak ah, hnawmtam sahang le tihnawn thlet hman
3. Khengtawlnak ah cil chak, hmaiphiah, kuttawl hmanmi
4. Mi hmai ah "cil thukthuk in chak" hmman (Mirang nih an fih taktak)
5. Akenkip lo ah cilchak
6. Thang taktak in khaak chaak hman
7. Minung (ngaknu) zoh hmanmi
8. Mi inn area hna ah duhpoh chawh
9. Mi parking hna ah "duak" tiah motor luhter kan hmanmi
10. Surpi he hna tiva kal le sur-hrawn kan hmanmi
11. Kah lonak ding hmunhma ah vaa kah hman
12. Amah um tein aum komi 'zuu le vaa dawi kan hmanmi"
13. Rem tein cinmi thinkung hau kan hmanmi le khuaram rocar in kan tuahmi
14. Riantuannak ah "khaini, sahdah, kuva ningcang lo kan khaimi"
15. Chaaklonak ding hmunhma ah, khaini, sadah, kuva kan chakmi
16. Mi an i phuhrung lai maw timi ruat lo in, capo saih kan hmanmi
17. Innpawng thei le tuktak, zohdawh an cinmi thei zong ei viar kan hmanmi
18. Innpa zawn ruat lo in, "nga-pih, ngachoh le a hmuimi kio kan hmanmi"
19. Lungzi, hni le phanat he hna, khuachung kan vahmi (inn man tlaknak asi)
20. Ngakchia yatkuat ah duhpoh in zohkhenh setsai lo in thlah kan hmanmi
21. Zu din bu in motor mawngh le innpa rem lo ding in aukhuan kan hmanmi
22. Puai-ni ah zudin kan hmanmi
23. "Motor horn tum" kan hmanmi
24. Pasal nih puan in nau puak riangmang i, lengchuah hmanmi
25. Hnapkhir coih kan hmanmi (Mirang nih an fih taktak)
26. Mi hmai ah, hakar coih kan hmanmi
27. Mi hmai ah hna-ek coih kan hmanmi
28. Pumpak (Kum, rian, nihlawh, umnak le chungkhar) kong hal kan hmanmi
29. Kan holh an thei pat lo ti in, mi nisawh le mi zoh pah in capo saih hman
30. Pa le pa hna kuh le dai kan hmanmi (Gay ah ruah bak asi)
31. Vawlei sawhsawh hna i, rawl ei kan hmanmi (cabuai hman ding)
32. Kut in rawl ei kan hmanmi
33. Pa nih zunzun tikah zunput hnawh ta lo in 'eng zuai' in chiahta kan hmanmi
34. Hnawmpawn pawng le parking hna ah zudin saei le phekah hna kan hmanmi
35. Inntual hna ah lang-sar tuk in lumeh kan hmanmi
36. Alanghlat in, min in thangpi auh kan hmanmi
37. Pawngkam zawnruat lo in, zan tlai tuk tiang nuamh kan hmanmi
39. Motor cung in cilchak, tii le juice thlen le hnawnhne hlonh kan hmanmi
40. Lam kal tikah, "orhlei kap in kallo in, mi he kalh in kal kan hmanmi"
41. Priavate in parking ah an mah nawlpeklo in motor park kanh
42. Mi motor chuahnak kham lak in motor park hman
43. Midang inn siseh, zung siseh, auhta hmasat lo in mithla chuah in va chuah
43. Rawlhrawn sawm tikah sawmmi kha ti-rawl hnek tuk hman
44. Lawmhnak bia chim "Thank you" ti philh le chim lo
45. "Thank You" ti an chim tikah "Welcome" ti chimlo pi in um
46. "Hmaikhahlo" timi ngeih tuk (Yes kha yes, no kha no ti ding)
47. Kawlram bantuk in innpa theih in aukhuan le sik hman (911 he zitnak asi)
48. Thin-hun sawhsawh ruangah 911 auh hman (kan shock taktak kho)
49. Caan upat lo le rian tlai (Time is money ti philh hlah)
50. Midang rian ah va sawhkhih tuk (Privacy buar ah an chiah)
Hi nunphung (50) hi ni fatin nunnak ah aa tel pengmi an si i, "Buar Sual A Fawitemi American Nunphung" an si.
Hihi Laimi nih kan buar cemmi le "Ameican pawl lau lak in kan tuah tawnmi hna zong asi." Laimi lawng silo in, ramdangmi nih an buar cemmi zong an si. Hihi na zulh khawh le na ralrin khawh ahcun, "thil a theithiammi le mifim ah American minung nih an in ruah lai." Fim coh a duhmi nih cun hi thil (50) hi zulh ding asi i, hruh coh a duhmi nih cun buar lengmang ding an si ko. Na buar paoh ahcun, American cu an lau cang "Culture shock an tong" timi theih zong aherh.
-----------------------------------
Chinchiah
1. Culture Shock kong hi, nunphung buar lo ding timi capar dang ah zeimaw zat cu ka tial cangmi asi.
2. Culture Shock kong tling deuh tein rel a duhmi nih cun Paul G. Hiebert tialmi Anthropological Insights for the Missionaries timi cauk rel ding asi. Paul G. Hiebert hi mi za taktak asi. Missionary an fapa asi i amah cawnpiaknak ah Chicago ah lecture ka rak kai bal cang. Cauk zong tam ngai a tialmi asi.
No comments:
Post a Comment