Wednesday, February 21, 2018

Columbus Khuacaan Aa Thlenning

Ohio khualipi Columbus hi, USA chaklei hriang deuhvak ah a ummi a si. Canada he aa naih. Lake Erie timi lawng nih a dan hna. Buffalo, New York, lei in kal ahcun Canada ramri hi, suimilam pa li le cheu kuakap ahcun phanh khawh a si. Canada cu North Pole he aa naih i, a kik ngaimi ram a si. Canada lei in thli a rak zuan caan ahcun, Columbus zong hi a kik ngaingai i, hawhra zong tam taktak a tla ve lengmangmi khua a si.

Pathian khuakhan maw a si? Minung nih dah kan hrawh? Vawleipumpi hi a lum chin lengmang i, khuacaan aa thleng taktak. Cucu "Climate change" tiah scientist nih an ti. An i buaipi taktakmi thil a si. Vawlei linh ning hi kum khat hnu kum khat a sang chin lengmang. Vawleicung khuacaan tahnak an ser hnu ah, a linh bik kum kum 10 an thim tik ah hin, 2007 in 2017 kar nih a zapi tein a linh bik kum ah an tla peng. Hi kum 10 chungah hin, 2015, 2016 le 2017 hi a linh bik kum an si. Hi lakah 2016 hi a lin bik. 2018 zong hi a linh bik kum a si men te lai tiah scientist nih an tuak chung cang.

Vawleipumpi a linh cem kum 10 (Rf. climatecentral.org)
Vawleipumpi khuacaan linhnak nih Ohio zong a kan zulh ve ko cang. Kan khuacaan aa thleng taktak. Zeicatiah hawhra a tlawm chin lengmang. Khuasik a tawi chin lengmang. Khuasik tlak lai Falls ah thinghnah a hrin caan a sau i a tilh a tlai deuh chin lengmang. Hlan deuh ahcun May thla chuakka hrawng lawngah thingram bir hram an i thawk. Pangpar par hram an i thawk i, a tu ahcun April thla chuakka ah thingram an hring i pangpar zong an par thluahmah cang.

Ohio khuacaan zoh bak in, vawleipumpi khuacaan cu a lumnak leikap ah aa thleng taktak timi hi hmuh khawh a si. Nizan (February 20) cu, degree 73 F a phan. A cheu sang ahcun degree 77 F a phan. Ningani hi 66 a phan lai. Kum dang ahcun May thla chuakka hrawng lawng ah 60 hrawng a phan tawn. Hmai zarh chung hi degree 51 F cung viar kai ding a si. A lum taktak. Ohio ahcun June thla chuahka tiang khi, "Aircon" thlah a hau lo nain, nihin cu thlalang awng on lo ahcun a celh celh a si ti lo. Angki pan te he lawng chawh a hau. Ohio i kum 20 khua ka sak chung ah, February thla i degree 70 F renglo a kai hi, tu chun lawng ka theih a si. Khuaruahhar a si ko.

Ohio cu a kihnak ram a si caah, hlan ahcun May 15 hlan cu cinthlak khawh a si lo. A ruang cu vawlei a kih tuk caah a si. Cun a kikmi dap nih thlaikheu a thah khawh rih. Nihin ni ahcun April thla chuakka hrawng cun thlaikheu cin khawh a si pah cang. Khua caan lumnak nih, khatlei ah thatnak zong a chuahpi nain, a tam deuh cu chiatnak tu a chuahpi.

Chiatnak a chuahpimi lak ah tihnung bik cu ram meikang le khuacaan hrem hi a si. Khua a hrem ahcun harnak phun tam tuk a chuak cang. Meikang, tii harnak, thlaikheu rawhnak le innlo meikanghnak a chuak. Cun khuacaan lum tik ah tikhal tlang lianlian an ti i rilipi tii a kai. Rili tii a thangmi nih vawleicung rili cung tikulh tampi le rilikam khua tam ngai a hrawh cang. Thli zong a hnawmhter i khuhhring le zeidang damlonak zong tampi a chuahter khawh.

Vawleipumpi a linh a karhnak a ruang bik cu, sehzung, motor, tlanglawng, tilawng, aircon le zeidang meikhu kip nih a chuahtermi Carbon Dioxide (CO2) dah ruang bik ah a si. CO2 hi thingkung nih a dawp i, thinkung nih minung le saram herhmi Oxygen a chuah than. Minung kan karh i, thingkung tam tuk a loh tikah, Carbon Dioxide dawptu a tlawm chin lengmang. Khatlei ah minung kan karh tikah CO2 chuahmi a tam chin lengmang. Cuticun CO2 kha vancung ah meikhu bantuk in aa zel i, aa tap i, kan vawlei kha a uam i, a lumnak a si.

Cucaah vawleipumpi lum zorternak ding caah, CO2 zorter a hau. CO2 zornak ding caah, sehzung khu, motor-vanlawn-tlanglawng-tilawng tibantuk seh khu zorter a hau. Cucaah a caan ahcun motor mawnghlo in ke le cycle umkal zong thapek ding a si. Mei duah lo ding le meikhu tam tuk chuah lo cio kan herh. A biapi bikmi cu, kan umnak khua cio ah thingkung dawt le zohkhenh le a hnah a thahmi thingkung tampi cin kan herh. Laimi hi thingkung cin kan huam lo pin ah thingkung huami kan tam tuk. Cucaah Lairam kan khua hna zong hi, an rocar tuk. Cucaah Lairam ah siseh, kan pemnak ramdang ah siseh, thingkung cin kha tha kan pek a herh.

Columbus khualai ah park an tuah tharmi 
Meikhu chuah hi kan thumh khawh i, thingkung cin hna kan tan cio ahcun, vawlei khuacaan hi tampi kan remh khawh ko lai. Kan umnak Columbus hna hi, Cozah nih project an suai i, Green Columbus tiah min an sak. Cu nih cun khuachung hnawmtam char dih ding le "thilchia hman thannak" (recycle) program tha taktak an ser. Vawlei lawngmi ah community dum tam ngaite an tuah hna i, USA ram pumpi ah hin Columbus khua i community tam bik a umnak khua a si an ti. Park nuam tete zong an ser i, puai tuahnak hmun nuamnuam ah an ser hna. Cu ticun Columbus a hrinnak ding caah, million tampi dih in cozah nih rian an tuan.

Hlanlio ah tii nih a khuhmi Dam hmun ah hitin park an ser

Cun vawleipumpi khuacaan that deuhnak ding caah, Columbus khua City Cozah zong a phunphun in an i zuam cang. Thli a thiannak ding caah, lam kip in an i zuam. Minung nih motor tlawm deuh an mawnghnak ding caah, khuachung hmun kip ah cycle lam thatha an tuah. Downtown hi hmun kip in cycle cit in kal khawh a si. Hlan lio ah Tidil (Dam) lianmi zong an sah hna i thingram an cin i pangpar dum ah an ser hna. Khuapawng ah tiva aa rawkmi kha an tharchuah hna i, hlanlio bantuk tein tiva dawh tete an ser. Hmunkip ah tichuak a thatnak lai, tangka dollar million dih in thing tampi an cin i, hmawng an ser hna. Cun cerh thatnak ding caah vawleidaam (wetland) heh tiah an ven. Khua laifang ah inn an theh i, park nuamnuam an ser.

Cuticun khuachung hninhnonak le thli thiannak hi biapi tuk ah an chiah. Cuticun vawleipumpi khuacaan aa thlengmi cu, khua pakhat dirhmun in an doh ve i, khua caah thathnemnak tampi a um ve ko. Thingram an cinmi, pawngkam an runvenmi, park tha tete an sermi nih, Columbus tampi thanchonak a pek ve i, minung nunning zong duhsah tein a thangcho chin lengmang ve.


No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....