Indianapolis: US ah (10) Nak Tihnung Bikmi Khuapi

Indianapolis khua hi khua dawh le khua tha ngai a si. Lampi lianlian I-70; I-74; I-69 le I-65 an i tonnak khua a si caah, "Crossroad of America" tiah an ti i, a min a thang ngaingaimi khua a si. Indy 500 Motor Tlikzuamnak zong a um caah a min a thang khun.

Laimi zong thawng tam ngai an um caah, "Chin khualipi" tiah timi a si. Laimi upa deuh cu Indianapolis a phan lo mi an tlawm men lai. Laimi caah a thatnak cu, CBCUSA Headquarter zong a umnak a si. Laimi zong dawr le innlo tha ngei an tam cang. Laimi mifim cathiam zong an tam ngai nak khua a si caah, Laimi caah kan i zohchunmi khuapi a si. Lai tamnak a si caah, Indianapolis kal hi kan duh ngai ciomi khua a si.

Indianapolis (Ref: Matrix Technologies)

Indianapolis hi a khua a rawn. Warehouse timi riantuannak inn a tam i rian zong a tam caah, Laimi caah hmunhma tha ngai le khuasak tuntuknak a rem ngaimi khua a si. Khatlei ah a pawi ngaimi cu, Indianapolis hi vuakden, inn-bauh, mithah lainawn, tlaihrem le ritnak-sii tawngthammi le zuding an karh ngai caah, sualnak (crime) a tam bikmi khua pahra chung ah aa tel ve. Cucu thil pawi taktak a si.

August 3, 2018 ah Indianapolis kong ah, INDIANAPOLIS (WTHR) news nih hi tin an tial:

Indianapolis hi USA ram pumpi "tihnung bikmi khua 10 nak ah a um" tiah SafeWise timi sualnak kong a hlathlaitu nih an hmuhmi thil kha hngatchan in an chimmi a si. 

"Sualnak zeitluk in dah a tam?" timi hi, minung 1,000 ah sualnak zeizat dah a chuak timi hawih in an tuakmi a si. Cu sualnak ahcun-"vuakden, mithah lainawn, tlaihhrem, inn-bauh le thilri fir"-hna hi biapi an FBI nih an zohmi hawih in tuak a si. Hi FBI nih an hlatmi khua vialte lak ah hin, 2016 ah khua chung ah minung 300,000 cung a ummi khua lawng an hlatmi a si. 

Cu khuapi vialte lakah Detroit hi tihnung bikmi ah an chiah i, minung 1,000 ah fakpi in sualnak tuahnak hi 20 a um ti a si. A dang tihnung bikmi khuapi No.2 cu "St. Louis i, No.3 cu Memphis a si" tiah an ti. Indianapolis cu minung 1,000 ah sualnak fak 13 cung deuh a um ti a si. 

FBI chuahmi cazin zoh tikah, Indianapolis hi mithah lainawn zong kum khat hnu kum khat a karh ning a rang ngai. 2016 ah lainawnnak 144 a chuak i, 2017 ahcun 175 a chuak. Minung tambik an thahnak hna cu Nichuahchaklei ah a si i thahmi dihlak i 32% cu, cu sang ahcun an thah hna. Zatuak ah 23% cu Chaklei sang ah a chuak i, 17% cu khua in Nichuahthlanglei ah a chuak i, 12% cu Nitlakthlanglei ah a chuak.

Ref. 13 WTHR Local News (Aug 2nd, 2018)

Khuakip ah hin sualnak le mithah lainawnnak hi, a tam deuhnak sang an um i, Indianapolis zong ah, hi sang (4) hi hrial a herh. A bik in zanglei sang le zan ah hrial a herh khun.Vanchiat ahcun motor chung zong ah kahthat khawh a si caah, hi sang pawl hi hrial ah a tha. Inn hrimhrim cu cawk lo ding a si. Hi bantuk ahcun ritnak si-ai, hlawhhlang, zu le zeidang sualnak zong hi a tam khun.

Indianapolis i Laimi umnak area hi cu mithah lainawn a tlawm deuh nak hmun a si. Asinain Laimi nih Laimi inn lila hna an bauh, dawr hna an bauh, mi motor le thilri an firmi ruang ah, an innlo le thilri a himbawm lo ngai ve. Lai sui-dawr zong Laimi lila nih naite ah an bauh piak hna i, an sui tam ngaite an fir ti a si. A pawi taktak.

Indianapolis cu Laimi kan khualipi a si ve caah, a ruang phun kip ah, kan kal lengmang dingmi khua a si. Nihin thil sining zoh ahcun, Indianapolis ummi he khual he, Laimi kan ca zong ah ralrin a herhmi khua pakhat a si. A ruang cu ngakchia tleirawl aa rawkmi an tam ngai caah a si. 2016 ah Columbus zong minote 4-5 nih, caan zeimawzat cu harnak ngaingai a rak kan pek bal. Khua, Krihfabu le chungkhar he  kan i bawm i, kan i veng manh.

Indianapolis i hruaitu pakhat nih a chimmi cu, "Laimi chung zong in kum tling lo nau pawimi; ritnak si tawngthammi; zuding-saei; innlo ngeilo vaakmi; riantuan huamlo in fir vakmi; inn bauh hmangmi le gangstars zong tam ngai an um. Ngaknu cheukhat cu pa he duh paoh ummi zong an um i miphun dang gangstars he aa pehtlaihmi nu hna an um" tiah a ti. US kan phanhnak hmanh kum kuahra lawng a si rih lio ah, mah tluk in Laimi kan rawk manhmi hi khuaruahhar a si.

Ruah lengmang ah, nulepa nih "Kan tlolhmi le lanhtakmi" a um ko rua. Riantuan, tangka kawl, innlo le motor tuktak lawng ah kan ruat tuk sual maw?" timi hi chek ngai kan hau hna. Hihi ruah a hau:

"Nunnak a ngeilomi chaw le va ruang ah nunnak a ngeimi kan fanu fapa hna kan thlau dingmi hna cu a pam tuk."

Indianapolis ummi Laimi mino zong hi aa rawkmi an tam tuk ve cang caah, Indianapolis i sualnak a karh timi zong ah hin, Laimi nih tampi kan chap ve lai timi kha a fiang ko. Laimi ruang ah zeizat dah "sualnak a karh?" timi zong hi, Laimi nih hlathlai a phu ngai ve cang.

Indianapolis hi minung an karhning zong a fum ngai. Indianapolis i pastor pakhat nih a chimmi cu, "Indianapolis cu minung a rak lutmi le a chuakmi hi an i zat hrawng a si an ti" tiah a ti.

Hi bantuk sualnak (crime) a karhnak paoh cu minunng an zor lo hmanh ah, an karh ning a fum. Ohio ah Cleveland khuapi cu US ka phanh ka ah khua lian bik a si nain, sualnak a tam i sipuazi a tlak caah minung an zor i, a tu ahcun Ohio ah pathumnak ah a tla. 2018 ah USA ah "Murder Capital of USA" ah an telh ve mi ah aa cang. Detroit te hna hi, USA ah khuapi min thang a rak si nain, sualnak a tam tuk caah mirum pawl nih duhsah tein an chuah tak i, a hnu ahcun an khua cozah hmanh "bankruptcy" tiang a phan.

USA sining zoh tik ah, "Sualnak le sipuazi le fimcawnnak hi aa pehtlaimi an si" timi kha an hmuh. Sualnak a karhnak paoh ah, fimcawnnak a chia i, sipuazi a tla. Sipuazi a tlaknak paoh ah, sualnak a karh ve than i, fimcawnnak a zor.  Fimcawnnak a zornak paoh ah sualnak a karh pin ah sipuazi a tla. Cucaah sualnak teinak ding caah ah hriamnam thabik cu "fimcawnnak a si" ti a si.

Indianapolis zong USA ah minung tam ah 14 nak hi kum tampi a rak tlaih. Tu chun ahcun 16 nak ah a tla cang. An karh ning a fum ngaingai cang. Laimi le bang rak pem hlah u sih law, minung an zor ngaingai kho men. Hi pin zong ah sualnak a karh peng ahcun, a tla chin lengmang khomi khua a si caah, Indianapolis Laimi vialte zong Indianapolis thatnak le thanchonak ding caah, tuanvo an ngei ve.

Ruah le nunpi a haumi cu hihi a si. Ralzam dirhmun in USA kan rak phan hna. Krihfa deuh lawngte kan si. Kan phanhnak ram ah thiltha chuahpitu siloin thil chia a chuahpitu le khingrit phurtu kan simi cu thil pawi taktak. Nihin ni thil sining ah, Indianapolis Laimi mino cheukhat cu, kan umnak ram ca ah thatnak pakhat te hmanh tuah lo in, an caah chiatnak le harnak tu a chuahpi tampi an um. Hihi kan miphun nih biatak tein kan i ralrin lo ahcun, hmailei ah harnak nganpi kan tong kho. 

Cucaah, Indianapolis ummi Laimi zong kan umnak khua caah, thil chuahpi khotu kan si khawhnak ding caah, a tanglei thil hna hi biapi taktak in kan ruah a herh:

(1)  "Christian ethics" (Krihfa nunzia) hi biakinn cio ah biatak tein kan i cawnpiak a herh. Aruang cu sualnak timi hi thlarau issue lawng siloin social, environmental le pyschological issue hna an i tel chih tawn caah a si.

(2) Kan fale hi rian le tangka kawl ah tha pe lo in, fimcawnnak ah thazaang pek a herh. Zeicatiah "sualnak le fimcawnnak" hi aa tlaimi an si ti a si.

(3) Nunnak a ngeilomi tangka, innlo, chawva, motor le suingun ruangah fale umpilo le chonhkhianh lo tiang in riantuan hi kan i ralrin a herh. Fale sin ah kan um le biaruah deuh a hau.

(3) Kan fale hi Pathian he aa pehtlaimi lam le cawnpiaknak ah kan kalpi lengmang a herh.

(4) Ngakchia kha an ngakchiat lio tein, dinfel le biatak chimnak in lam kan hruai hna a herh.

(5) Fale hi pawngkam tha kan ser piak hna a herh (Psalm 1:1-3). Hawikom chia le hawikom sual he an i komh suallo nak ding caah kan mit in cat lo in ven an herh.

(6) An no lio ah tangka duh tuknak thinlung an ngeih sualnak hnga lo le drug le gambling an tuahnak hgna lo zoh peng an herh. Zeicatiah "Tangka hi sualnak viale hrampi a si caah a si" (1 Tim 6:10).

---------------------------------------------------------------------