Thursday, October 3, 2019

U.S Cozah Tangka Chambaumi

US cozah hi cu a thawng tukmi le rum tukmi a si caah, leiba ngei ding in ruah awk a tha lo. Ku fatin hmanmi tangka zong, aa za lo timi zong khuaruahhar a si. Asinain, US cozah hi ramdang le ramchung ah tangka leiba tam taktak a ngei. Kum fatin in tangka aa tha bal lo. A chambau zungzal ko. Bill Clinton chan ah voikhat te an tangka a rak hlei. Cu dah ti lo cu, tangka a chambau zungzal. Cozah tangka an chamhbaunak cu, a fawinak cun "an hmuhmi le hmanmi aa kaih lo caah a si ko."


Nihin ni ah, US cozah leiba hi $22 trillion a phan. $6-63 trillion hi ramdang cozah le bank ah an batmi a si. Tambik batmi ram hna cu Japan ($1,122.9 billion); Tuluk (1,112.5 billion) le United Kingdom (341.1 billion) an si. Tam bik cu USA ram private bank le cozah agency ah an si.

2019 USA cozah tangka kum hi, September 30 in a dih cang. 2020 Tangka Kum (FY) hi, October 1, 2019 in aa thawk i September 30, 2020 ah a dong ding a si. U.S. Federal Budget tuaktantu hna nih an tuaknak ah, 2020 ah hih, U.S cozah tangka chambau (deficit) hi $1.10 trillion (billion 1,100) a si lai tiah an ti. A ruang cu cozah nih ngunkhuai (revenue) an hmuhmi hi $3.65 trillion a si i, an hmanmi hi $4.75 trillion a phan. Cucaah U.S cozah tangka thatlomi hi kilven awk thalo in a tam cang ti a si.

Cozah tangka thatlomi (deficit) hi 2018 FY nakin 1% a karh deuh. Cucaah 2019 FY ah $1.09 trillion deficit a piah. Aruang cu ngunkhuai in an hmuhmi hi $3.44 trillion a si I, an hmanmi hi $3.53 trillion a phanh caah a si. Ka tial pah tawn lengmang bantuk in, U.S cozah tangka chambaumi hi, a hrampi a ruang pathum a um.

War on Terror

911 kahnak ruangah, Pre. Bush nih War on Terror tiami bia tlangtar in, ral dohnak an tuah. Cu thil nih cun 2001 in nihin ni tiang U.S cozah leiba $2.4 trillion a chapter. US ram runvennak le ralkap lei hmanmi a let hnih in a karh. 2003 ah ralkap lei phaisa dihmi hi $111.9 billion in 2019 ahcun $150.8 billion a dih. Hi phaisa vialte hi, ralkap ca, Department of Veterans Affair (ralkap pension zung) ca le a dangdang ram vennak ca a si. Pre. Trump cozah chan ah hin, ram humhimnak caah tangka tam bik an hman i, $989 billion an hman. Hihi a tam taktak. Vawleicung ah ram humhimnak caah tangka tam bik a hmangmi ram 10 nak tam deuh an hman. Tam bik a hmangmi Tuluk nakin a let (4) an hman I, Russia nakin a let 10 tam deuh an hman.

Tax Cut

Pre. Bush chan in, tax cut an rak thawk. Tax cut nih a chuahpimi ruahnak cu, company nih cozah sin an tun dingmi tangka kha tun lo in, sipuazi tuahnak an hman lai. Mipi nih thilri cawknak ah an hman ve lai. Cuticun minung tam deuh rian an tuan lai I, cozah nih tax  cut an tuahmi I an sunghmi nakin an hmuhmi a tam deuh lai tiah ruah a si. Asinain, a theipar cu a dang a si. National Bureau of Economic Research nih an hmuhmi cu, tax cut an tuahmi chung in 17% cu an sung. Company tax cut ruangah company tangka lut dingmi 50% cu an sung ti a si. Hi ruangah ngunkhuai a tlawm I, an hmanmi le a san deuh tikah cozah leiba aa chapnak a si.

Tahchunhnak ah, Pre. Bush chan I tax cut an tuahmi nih 2011 in 2020 kar ah $2.023 billion leiba a kaiter. Cu leiba tuaktannak rian (service) ca lawng bak ah, $450 billion a dih lai ti a si. Cucaah tax cut timi hi, US ram chungkhar le pumpak caahcun a rak tha ngai nain, cozah nih a hmuhmi a kai tung lo le a hmanmi a zorter tung lo ahcun, leiba tam chinchinnak a rak si.

A tu President Trump nih a tuahmi "tax cut" ah hin, pumpak tax an thumh pin ah, corporate tax timi company lianlian tax an thumh I, company hme deuhmi zong tax an thumh hna. Hi tax cut caah hin, hi hnu kum 10 chung ah billion 1,500 (1.5 trillion) ngunkhuai a zor lai ti a si. Joint Committee on Taxation nih hi "ngunkhuai thumhnak" (tax cut) nih hin, a miak 0.7% a hmuh ve lai I cu nih cun ngunkhuai an hmuhmi a kaiter ve lai tiah an ti. Cu a kaimi van tuak chih tikah, kum 10 chungah $1,000 billion hi, ngunkhuai a zorter lai ti a si.


Tangka hmanmi a kaimi

US cozah hi kum chiar tein tangka a dihmi hi a tam chin lengmang. Ralkap ca ah tam bik a dih. Cun a dang Medicare le Medicaid le food stamp zong ah tam ngai an dih. A cheu nih Social Security caah $1trillion a dih tiah an ti. Asinain Social Security cu payroll taxes le Social Security Trust Fund nih 2034 tiang a pekmi a si.

FY 2020 caah Medicare caah a dih dingmi hi $702 billion a dih ding a si. Hi Medicare tangka I 49% lawng hi, deficit ah ah a lut ding a si. A tangmi 51% cu payroll taxes le an liam vemi (premiums) nih a pek ding a si.

A tangmi cozah tangka dih dingmi (mandatory budget) vialte nih deficit an tamter chin. Cu lakah Medicaid hi FY 2020 caah $426 billion a dih ding a si. Medicaid cu tangkalut (income) tlawmmi chungkhar caah a si.

Hi cozah tangka dih dingmi program chung ah hin, mah tein aa zohkhenh kholomi chungkhar le pumpak ca bawmhnak aa tel. Cu chung ah $611 billion aa tel. Hihi mipi zohkhenhnak (welfare program) caah a si. Hi chungah Food Stamp, tangka bawmhnak le innhlannak bawmhnak ca an I tel. Cun rian ngeilomi bawmhnak (unemployment benefit) zong aa tel. Student loan zong aa tel. Cozah riantuanmi le palik le ralkap caah pension le disability program ca zong aa tel dih. Hihi Congress nih "Act of Congress" in bia an khiah chawm tawnmi a si.

Ramharnak (recession) a rak I thawk kum 2001 tangka thatlo timi hi tlawmte a rak tum. Asinain 2006 I ramharnak a rak chuah tik ah deficit tam chinchin ah a kaiter. 2009 ahcun sipuazi a tlak tuk cang caah bank tlanhnak caah $700 bak deficit ngei in cozah nih bank an rak tlanh. 2008 in a hnu 2013 tiang hi cozah tangka thatlomi (deficit) hi $1 trillion cungah a um peng.

A tanglei ah hin USA cozah deficit um tuning ka van tar. Kehlei hi kum chiar tein deficit (-) an piahmi a si. Vorhlei kap hi kum chiar tangkalut Gross Domestic Product (GDP) a si.  


Federal Deficit-fed (USD billion nominal)
GDP-(USD billion nominal)
2007
$161.00
$14,452.00
2008
$458.55
$14,713.00
2009
$1,412.69
$14,449.00
2010
$1,294.37
$14,992.00
2011
$1,299.59
$15,543.00
2012
$1,086.95
$16,197.00
2013
$679.54
$16,785.00
2014
$484.60
$17,522.00
2015
$438.49
$18,219.00
2016
$584.65
$18,707.00
2017
$665.37
$19,485.00
2018
$779.00
$20,501.00

(Chinchiah: US cozah deficit hi 2016 in 2019 tiang hi a karh chin lengmang. YF 2019 ahcun US deficit hi $1.09 trillion tiang a kai cang. USA sipuazi tlak tuk lio i, bank le motor company hna cozah nih an tlanh lio caan tluk deng in deficit a karh

A tu lio U.S. budget zaat lo mi hi karh chinchin i, $984 billion phan. Cucu U.S ram GDP dihlak i 4.6% a si cang. 2018 deficit cu $779 billion a si i, cu kum GDP hmuhmi dihlak I 3.8% lawng a si. 2012 in U.S cozah tangka chamhbau bik kum a si tiah an ti. Sipuazi tlak tuk lio, 2009 ah deficit 1.5 trillion a rak si. Rian hi a rak har taktak. Nihin ni ah US leiba hi, zeitindah an i tuah te lai timi dirhmun ruah ah, lungretheih ngai a si.  

Hmailei ah phan ding a si maw?

Tax cut tuahnak ruangah deficit piahmi hi cu a cheu nih cun pumpak, chungkhar le company ah tangka tam deuh a luh caah, cu nih cun hram ah an chiah lai i, caan sau ahcun ram sipuazi a thatter lai tiah an ruah. A cheu nih cun US hi a leiba a tam chin lengmang ahcun sipuazi a tla lai ti an phang. Cucaah Tea Party timi zong an chuahnak a si. GOP nih cozah tangka hmanning le leiba hi biapi ah an chia lo ti in a thinhung i, Republican Party in a chuakmi an si. 

US cozah nih tangka a cawimi hna bank le ram hna nih cun, "US nih a kan cham kho lai lo" timi an phang ve. Raltuk awk le a tha ding a si fawn lo. US nih caan sau tuk bak ahcun hmailei ah kan sung thai sual lai timi an phang. US nih ram dang ah tambik leiba a ngeihnak ram hna cu, Tuluk le Japan an si. Ram fatete zong ah tam ngai a ba. Greece ram zong a leiba a tam tuk. Tangka hman awk an rak ngei ti lo i, mipi lam an zul. Buainak an rak chuahpi I, an cozah a rak tlu dengmang. EU um hna hlah sehlaw an rak lo kho men. USA zong hi, deficit a tam tuk ahcun, harnak fak taktak a chuak lai lo ti khawh a si lo. 

USA ummi vialte kan rian cio a si

Kan umnak USA hi, a leiba a tam tuk ve caah, hihi kan i pehtlai lo ti in kan um awk a si lo. Deficit a zornak ding hi kan rian cio a si. 

Abik in food stamp, tangka, medicaid le rian ngeilomi bawmhnak tibantuk hna a hmumi cu, pehtlaih ciate a si. Cucaah USA i kan um tikah, tax hna hi hman tein pek ve ding kan si. Tax kan pek tik ah zai ding a si lo. Kan hmuhmi chung cio in pek a si ko. Cun cozah kan bawm ve timi ruah a herh. Cozah sin tax pekmi hna hi, a tam deuh cu kan mah mipi ca lila ah a hmanmi a si. Asi khomi nih cun, food stamp le tangka bawmhnak hna sawk ding a si lo. Asi khomi cu cozah bochan lo tein nun cio a herh. Medicaid zong in a si kho mi cu chuah le company ah cawk cio hi cozah kan bawmh ve a si caah, a thami a si. A zeizong kong ah, cozah sin in hmanlomi lih chim in food stamp le Medicaid bawmhnak hna hi, sawk lo tein um ahcun cozah kan bawmh cio a si ding a si.

Cozah a bawmtu kan si khawhlo hmanh ah, a sunghbautertu le a eihmuartu zumtu Krihfa kan si lo ding hi a biapi tuk. Pastor zong si u sih, mipi zong si u sih, Krihfabu zong si u sih, pastor le riantuantu thlahlawh hna hi, tha tein tuah ve le tax tha tein pek ve hi a herh. Sushi tuahmi zong nih, a miak tampi hmuh a si bantuk in tax hi tampi tun ve ding a si. Cuti kan tuah lawng ah, USA cozah zong hi a leiba a zor lai i, kan techin fapar chan caah thil tha a um kho lai. Atu ning tein a kal peng ko ahcun hmailei ah USA cozahpi hi zeitindah a si te lai timi hi, ruah chung awk a har ngai cang!

-------------------------------

Zohchihmi ca hna

1. Current US Federal Budget Deficit 
https://www.thebalance.com/current-u-s-federal-budget-deficit-3305783

2. Budget/Congressional Budget Office (https://www.cbo.gov/topics/budget)




























































No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....