Nihin ah, ka u fapa a thi. A ruak kan vui. Ruak thlah kan lawi pah ah, kan Khrihfa upa nih "social media" ah "coronavirus rungrul kham khawhnak kakuaise (vaccine) an ser khawh cang an timi cu a si maw?" tiah a ka hal. "Ka lehmi cu, an ser kho rih lo. An ser cuahmah lio a si i, a tha lai maw, tha lo timi cu theih khawh a si rih lo" tiah ka leh. Cucu biatak a si i, a dikmi zong a si.
Coronavirus kong ah, bia a diklomi tampi a chuak. Tuluk nih "biological weapon" an sermi a si ti te hna a si. Cu zong cu a diklomi thil a si men lai. Cun "USA le Israel thohhlanzi nih Tuluk cozah nih an sermi rungrul a si i, an thlah sual caah a si, tiah an ti" mi te hna hi zumh awk tlakmki thil an si lo. Cu zong cu a dik bak lo mi a si men lai. Social media ah an ruahnak bak in an tialmi a si.
Tuluk cozah zong nih, "Hi rungrul hi, Wuhan khua i an tuahmi War Game ah American ralkap a rami nih a kan thlah hnawhmi a si kho. A si kho taktak mi a si" tiah a si khawhnak a chim ve. Cucaah Washington DC i Tuluk palaizung an palai zong US cozah nih an auh i, lungtlinlonak bia an ruah.
Hi rungrul hi, WHO le CDC hna nih cun, "biological weapons" in an ruat hrimhrim lo. Hi hna chimmi hi ngandamnak lei le rungrul kong ahcun a dik cem zungzal i, an mah chimmi hi kan pawm ahcun a tha bik a si.
Zeicatiah hi rungrul hi, vawleicungah a um bal rih lo mi, nai December lawng in a chuakmi virus pakhat a si. Dr. Li Wenliang timi "ophthalmologist" nih SARS he aa lomi zawtnak rungrul thar in a zawmi pasarih an um tiah ca a rak tialmi in aa thawk i, a mah zong cu, tihphannak ca na tial timi ruangah an rak tlaih. Tuluk cozah hi an pawi taktak ve.
Covid-19 rungrul hi, "Flu le pneumonia" he aa lomi a si ko. A fah tuk ca tu khan minung an thih tuknak a si. Upa le tar deuh caah tih a nung khun. Israel scientist Prof. Shy Arkin nih a timi cu, "Hi Coronavirus rungrul thar hi, 2002-03 i a rak chuakmi SARS he 80% an i khat. Hi rungrul nih hin, cuap-thahri ah zawtnak a dinmi a chuahter. Asinain upa caah cun tihnung a si" tiah a ti. A tu vawleicungpumpi a thimi tam deuh hi, tar le upa deuh an si hna.
Cun coronavirus hi "piat le daidim ei ah a dam" ti te hna an tial. Nihin ni ah Convid-19 rungrul hi, cozah sermi zei si hmanh nih a that kho rih lo. Antibiotic timi rungrul thahnak sii an ser ciami paohpaoh nih cun a that kho rih lo. Cucah piat le daidim tibabntuk, anhringso menmen nih thah khawh dingmi rungrul a si lo. Kan ngakchiat lio ah, "Mitfah ah buri hri khih a tha" tiah an rak ti le upa ngakchia I, buri hri an rak i khih hna. Cubantuk ceu cu a si. Ka rak i khih duh lo. A ruang cu, "buri hri le mitfah aa pehtlaihnak ka hmuh khawh lo caah a si." Vawleicung ah hin, zumh ding thil a um i, zumh lo ding thil an um ve.
Hlan lio ah, Africa ummi pa pawl nih an rak zumhmi cu, "HIV a ngeimi nih, pa a kai rihlomi ngaknu thiang ihpi ahcun an dam" tiah an rak zumh. Cu lio ah HIV rungrul hi an rak thei kho rih lo. Minung an ngawr mi tu kha a rak si. Cucaah, ngaknu no tete tam tuk an rak tlaihhrem hna i, cu thil nih zawtnak tam taktak a karhter ti a si. Nitlaklei doctors nih AIDS le HIV rungrul an hmuh hnu le an cawnpiak hna hnu, kum tam tuk hnu lawng ah, cu zumhnak cu an tei men te a si. Nihin ni zong ah khuate ahcun an zumh rih ko ti a si.
Tha tein ruat hmanh u sih law. Hi tluk tihnungmi coronavirus rungrul hna, piat le daidim ei menmen in a dam ahcun, Tuluk cozah le UNO pi hi buai ding a um hnga lo. Hihi piat le daidim zuarmi sipuazi tama pawl nih lih an tawnmi a si hrimhrim lai timi a fiang ko. A rum zong an va rumnak cang hmanh maw theih lo a si. Minung hi, biatak zumhnak in lih zumh hi a fawi deuh ti a si.
A taktak ahcun virus cu a mah loh in a lo tawnmi rungrul a si. Minung a zawtter sual ahcun kha minun kha eidin, tirawn le si-ai tu in a thawnnter i, a mah thisen tu nih a doh i a tei hnu lawng ah an dam. A doh khawh lo ahcun an thi. Cucu virus umtuning a si. Coronavirus zong hi a mah loh te zong in lo te sehlaw theih lo a si ve ko. Nihin ni tiang tu ahcun loh lei nakin karh lei a panh deuh rih.
Convid-19 rungrul hi, "flu" timi tohkuai zawtnak phunkhat he aa lo. An sining zong aa khat ngai. Asinaina rungrul cite khi aa dang. Cucaah "flu" sawsawh nakin a let (20) a hmual a fak deuh ti a si. Cucaah an zawt tik ah an celh bak lo i, an thih zaunak a si. A cheu cu an thawp manh hna lo. An khua a sik. An cumpi. An taksa a fak. An lu a fak.An hrawm a pit. An tang a fak i, an thi colh ko.
Tohkuai zawtnak hi, kum khat le kum khat hi a ci aa dang kho ti a si. Cucaah runrul kong thiammi han nih, a herh an ti caan paoh ah, vennak sii phunphun an chuah. Tuan deuh ah flu khannak kakuaise cu, hnar chung ronh khawh a rak si nain, a tu cu a tha ti lo ti a si.
Hlan ah "flu" vennak si sawhsawh kha, H1N1 timi "influenza A virus"a rak chuah tikah vennak sii a dang an chuah than. H1N1 zong cu min an sak chawmmi a si. Flu phun khat a si ko. Tu chun Convid-19 tiah min sak tharmi zong hi, flu phun khat a si ve ko. SARS, MERS, H1N1 le a tu CONVID-19 hna hi, phun khat an si i, an cite tu khi aa dangmi an si. Hi rungrul hna hi, an sining aa lo nain an ci aa dang cio.
Vaccine timi khamnak sii chuahnak ding caah, rungrul a um tuning, a sining, a riantuan ning le DNA kha tha tein theih hnu lawng ah, khamnak si hi chuah khawh a si. Phundang in chim ahcun, rungrul i a khuaruah ning le thil a tuaktan ning khi theih a hau. Culoahcun minung nih tei khawh ding a si lo.Naite a chuakmi Convid-19 asiloah Coronavirus hi, a chuahnak a nai tuk rih. Hihi zei set te in dah aa thawk timi hi, Tuluk scientist le doctors nih an thei kho rih lo. WHO le American scientist zogn nih an thei kho rih lo. Rungrul a ratnak hram (origin) hi, "an zumhmi" lawng a si rih. An zumhmi zong an i khat fawn hna lo. A cheu nih, "rul' in a si an ti. A cheu nih "saphu" in a si lai an ti. A cheu nih "palak/papalak" in a si lai an ti. A cheu nih nih "nga le tichung chuak saram" an puh. A cheu nih a min chim khawhlomi "sahring zuarnak market" (wet market) bak in a si lai tiah an ruah. Rungrul aa thawk khawhnak hrampi a tam ngai caah, zei set in dah aa thawk timi hi, theih khawh ding cu a si lo men lai.
Cucaah Internet chan ahcun, zawtnak kong ah kong ah, vawleicung pumpi in siseh, Tuluk ram hrimhrim in siseh, a diklomi le a hmanlomi chim hi a tam kho tatkak. A ruang cu social media ruangah a si. Tuluk ram hi internet an hmang kho taktak. Vawleicung internet hmangmi 21% (2.8 billion) hi Tuluk ram ah an um. Ramdangmi pin ah, an mah hrimhrim zong hi, bia hmanlo tial an hmang. Daidim le Piat nih corona a damh timi te hna hi, daidim le piat a ei tukmi an si caah, an phuah cawpmi a si hrimhrim lai tiah ka ruat.
Nihin ni Facebook chan le social media chan ahcun, lih a tam tuk. A hmanlomi tialmi a tam tuk. A ruang cu, editors zong a um lo mi ca, mah ruahnak sawhsawh in tialmi ca kha a tam in a tam tuk. Cucaah cu bantuk a hmanlomi thil, zawndamh biachim a tam tuk caah, WHO riantuantu hna nih cu bantuk thawngzamhnak cu "infodemic" tiah min an sak.
Africa zong ah, EBOLA zawtnak a rak chuah lio ah, lihchim a rak tam taktak. A diklomi tam tuk a rak i tial. Cucaah January ah Tuluk ram ah corona zawtnak a chuah tik ah, WHO hi an thin a rak phang cia. A diklomi thawngzamhnak a tam tuk lai timi an rak phang. Who nih an tuahmi rian (project) pakhat cu, "EPI_WIN" timi a si. Asullam cu "WHO Information Network for Epidemics" timi a si. Cun zawtnak lei poahpaoh ahcun, US cozah tang ummi CDC (Central Disease Control) timi nih an fianter peng ko. WHO le CDC nih an chimmi paohpaoh hi a hman mi a si i, a dang chimmi paoh hi cu, hna hnih in ngaih ding an si rih. A hmanmi zong aum kho ve nain, a hmanlomi tampi a um kho.
A taktak ahcun, nihin ni tiang ah hin, Convid-19 virus thahnak le khamnak si hi chuah ding in an hlathlai lio lawng a si rih. An hniksak lio lawng a si rih. Zeitik ah dah tha tein an chuah khawh lai timi a fiang rih lo. Tuan zong ah a si kho. A kum zong in a rau kho. WHO nih cun thla 18 a rau rih lai tiah an ti. Hi chung ah minung zeizat remruam dah an zaw te lai? Zeizat dah an thi te lai?
US Pre. Trump nih cun, "Coronavirus khamnak si chuah khawhnak ding hi a naite cang" tiah a ti ko nain, hihi scientist nih cun a hman lo. Zeitik kan chuah khawh lai aa thei rih lo. A rau kho ngai rihmi a si tiah an ti. Scientist chimmi hi a dik ahcun sau ngai an rau kho rih men.
February 22 tiang ah hin, Tuluk rampi chung ah, minung 76,288 an zaw cang i, minung 2,345 an thi cang. Ram 28 ah zawtnak a karh cang. Hi rungrul hi khawika dah a um ti zong theih a si lo. Vawlei ah maw? Tii ah maw? Thli ah maw? Zawndamh bak in kawl i thah a si. Tih a nung taktak.
Nihin April 5, 2020 ahcun vawleicungpumpi ah mizaw 1,226,644 an zaw i, 66560 an thi cang tiah WHO nih an chim. USA ram pumpi ah 311,886 an zaw i, 8,493 an thi cang. Italy hi mithi tambik an si i, 15,362 an thi. A changtu ah Spain a si i 12,412 an thi. A pathumnak ah USA an si. Palinak ah France an si i 7,560 an thi ve cang.
Cu tluk in tih a nungmi rungrul thahnak ding le khamnak ding caah, vawleicung fimnak nih a tlinh rih lo. A tu lio ah, Tuluk, US, Europe le Australia hna nih hin, tihnung taktak a simi CONVID-19 rungrul khamnak le thahnak hi, an i zuam cuahmah lio lawng a si rih. USA zong ah an test cang. Pentagon i scientist pawl nih a thami le tlamtlingmi khamnak sii sernak caah thla 12-18 kar kan rau lai an ti. Israel scientist zong nih an hniksak cang.
A tu tiang ahcun Chloroquine timi raifanh si zong a tha ti a si. Asinain a that ciah le ciah lo hi, hniksaknak lawng a si rih. A tu hi an hmanmi sii paohpaoh hi, hniksaknak (trials) an tuah lio lawng an si rih. Khamnak sii hi, a tu tiang ahcun Covid-19 khamnak sii hi phun (20) an ser i, a tha tiah cohlan taktakmi a um rih lo. Hniksak lio lawng an si rih hna.
Japan ram i "Flu" (tohkuai) thlawpnak caah an hman tawnmi Avigan timi i Fuji Film nih USA ram minung 50 sin ah, an hniksak cang lai ti a si. Japan ram ahcun March thla ah an hniksak cang i a tha tiah ruah a si. USA ah hin sii hi an hniksawn tawn i, USA nih a tha tiah an pawm ahcun vawleicung ramkip ah fawi tein an hman khawh cang lai ti a si.
Sii hi a tha i hman awk a tlak timi cu USA ahcun FDA nih cohlan hmasat a hau. An mah nih an cohlan chung paoh cu "trails" timi deuh lawngte a si rih. Vawleicung i ngandamnak lei le rungrul lei kong a thiammi hna nih, khamnak sii chuahnak ding caah hin, "kum zeimawzat kan rau rih lai" tiah an ti.
-------------------------------------------------------
Zohchihmi Ca
1. Israel Scienst: You're not going to see millions of people die from Covid-19
https://www.timesofisrael.com/israeli-scientist-youre-not-going-to-see-millions-of-people-die-from-covid-19/
No comments:
Post a Comment