COVID-19 Zawtnak In Zeitindah Kan I Ven Lai?

Covid-19 tiah min bunh cangmi Coronavirus zawtnak hi, tohkuai bantuk a si. A zawmi cu, an khua a sik. An cumpi. An hrawm a fak. An taksa a fak. An thaw a pit i, cuticun an nunnak a liam. Vawleipumpi ah 76,000 renglo an zaw cang i, minung 1,120 an thi cang. Sizing doctors zong an thi i, sizung riantuantu 3,000 tluk in an zaw cang lai ti a si.

Hi zawtnak hi tih a nung taktak ko. Micheu nih cun "Tuluk cozah nih an zuat i an thlah sualmi a si" tiah an ti nain, hihi lih an tawnmi a si. Covid-19 rungrul hi "tohkuai le kiktlaih" phun a si. SARS le MERS he aa lomi a si ko. Tih a nun deuh bia tu a si. USA i Central Disease Control (CDC), WHO le Tuluk ram rungrul lei thiammi doctors nih an timi cu, "Convid-19 rungrul hi, rul, papalak, saphu le sahring an zuarnak hmun in aa thawkmi a si" tiah an ti. A zawn ciah cu an thei kho lo.

Hi zawtnak hi,  Tuluk cozah pi hmanh nih an i veng kho ti lo. An i khamh kho ti lo. WHO zong an lungre a thei.  An fimnak le rumnak zong in an doh kho lo. Nihin ni ahcun, Tuluk ram sipuazi zong tampi a tumter cang. Vawleicung sipuazi zong tam ngai a tumter cang ti a si. USA zong an i ralring taktak nain, a zawmi an um pah cang. USA ram zong Airlines hi an sipuazi tam tuk a rawk cang.

Cu tluk in tih a nung i, Tuluk ram sipuazi pi hmanh a tumter khomi zawtnak hi, minung nih i ven awk a har taktak. Zei tluk in i huhphenh le lang lo in i tuam zong ah, mit nih a hmuh khawhlomi rungrul in i ven ding cu, a fawi lo taktak ko. Misawhsawh ca zong ah tih a nung. Zawtnak kong a theimi hna doctors le nurses te ca hrimhrim ah tih a nung khun tuk. Motor, khuachung, innlo, lamsul, tihawr tiang in sii an kah len zong ah, an khen le khen lo zong theih khawh a si lo.

Cu tluk in ven a harmi zawtnak a chuahtertu hi, Tuluk nunphung ah an uar ngaingaimi sa le eidin in a si lai tiah an ruah ko. Cu lak zong ahcun, "rul, palak, saphu le sahring zuarnak market (wet market)" in a si lai tiah CDC zong nih an ti. WHO zong nih an ti. Tuluk ram mifim le doctors tampi zong nih an ti. A ruang cu mah bantuk saram hna ah hin, SARS le MERS zawtnak hrik zong an rak hmuh deuh hna i, a tu COVID-19 zong hi, hi bantuk sahring zuarnak market in aa thawk hrimhrim lai tiah an ti.

Hi bantuk rul, uico, zu le zawng sa phunphai in zawtnak a chuak tiah ruah a si

Cu "a cinmi eidin zuarnak" timi ahcun "tichung ummi saram paoh aa tel. Nga phunphun, cangai, ngaiakuang, cengkawl, lungko le chungchek tiang an i tel. Cun minung zuatmi uico, ar, va, caw, vok, sia le meheh le tuu tiang aa tel. Cun a lawnmi zu, rul, sakuh, sahniar, saphu le khuangbai tiang aa tel. Laimi pakhat nih a timi cu, "Tuluk hi an awr a khu tuk. An eilomi a um lo. Ruaci hmanh an ei" tiah a ti. Zei sa set theng in dah a rat timi tu cu an thei kho lo. 

Hi Tuluk ram nih an tonmi thil sining zoh in, Laimi zong nih kan market i eidin tirawl kan zuarmi hi van ruah deuh rih kan hau ve. Laimi le Tuluk hi kan eidin ning aa lo ngai. 

Hmur huh lo cun market kal ngam a si lo

Tuluk le Laimi nih, kan uar ngaimi sa hna cu "sakuh, sahniar, uico, zawng, vom, va phunphun, ar nungmi, va nungmi, a vakmi zu le thiahlei phunphun, nga phunphun, voksa, cawsa, chungchek, saphu, sakhi le ramsa phunphun, zawng le ngau le vom sa" hna an si. Ram tlawng sa, ngengpi, sazuk, saza, sakhi tibantuk zong kan uar tuk veve hna. Tuluk le bang cu, cakei ruh, vuivun, saihrem ti le ramsa vun phunphai hi an uar khun tuk. Hi hna hi, pumpak zuarmi an si. Cozah nih upadi chiah piak in zuarmi an tlawm. An tonghtham ning an thianghrim lo fawn lo.

Laimi zong hi kan eidinmi ralrin a herh ko. Sacek kan eimi zong hi ngandamnak caah a tha hnga maw timi ruah ngai a hau cang. Tutan coronavirus hi rul, saphu le papalak le sahring an zuarnak market bak in aa thawk lai tiah an ruah. Hlan ah a chuakmi SARS zong an eimi palak (papalak) sa in a si ko an ti. Palak hi bible zong nih "fihnung le ei lo ding" tiah a timi a si (Leviticus 11:19). Bible nih eilo ding a timi sa paohpaoh hi, minung caah ngandamlonak a chuahpitu deuh eidin cu an rak si hrimhrim ko.

 Tuluk ram hi, "va zawtnak" (bird flu) zong in minung zeimawzat an rak thi than. Cu vialte zong cu, an nunphung i an sunhsakmi ramsa le vawlei vakmi sa an ei ruangah an puh ko.

Tuluk hi ka ruahnak bantuk an si lo.An rak i thianhlim tuk ve lo. USA zong ah hin, an eidin dawr pawl hi a tam deuh cu, an hnawmtam ngai. An market zong a thianghlim tuk lo. Leng ah thil zuar an hmang fawn. A tuktak, saruh, saphaw le thingram tuktak in sermi sitama sii an ding ngai fawn. Cucaah an i thlahphawihnak hi a si kho.

Lairam zong hi kan market i sahring kan zuarmi le hnawm kan hlonhmi hi ralrin a herh. Lairam market le eidin dawr pawl hi, video in zoh tik ah an thianghlim lo ngaingai. Tho le thopaw he rawl i cuh bantuk a si caah, thianhlimhnak hi biapi taktak ah chiah a herh. Culoahcun "SARS, MERS le CONVID-19 zawtnak hna kan Lairam ah a tlun sual ahcun kan lo ko lai. Kan miphun harnak tam taktak kan tong kho. Cucaah, tutan i Tuluk nih an tonmi thil sining hi, Lairam caah fim a kan chimtu le ralrin petu siter ahcun a tha ding a si.

Thil sining zoh tik ah, Kawlram le Laimi zong hi kan market thil zuar ning hi, an thianghlim lo ngai. Vawlei ah phah an si ko. Sa zong thianghlim tein fim khawh a si lo. Thopaw le tho he i zit bak a si ko. Cucaah Hakha le Thantlang le a dang Lai khuapi hna i market hi thianghlim deuh tein tuah a herh. Hnawm zong lamhlat deuh ah hlonh le pawngkam zong thiang tein tuah cu a herh taktak ko.

Kan eidin tirawl zuar ning zong hi a tha bik tein kan tuah khawhnak ding hi, dawr ngeitu nih zuam bak a herh. Zawtnask rungrul kai lo ding tein, tein tuah a herh taktak.

Yangon khua lamcung zuarmi sa hna hi thianhlim awk an har

Cozah zong nih tha tein upadi le policy ser le mipi nih zulh ve hrimhrim a herh. Mipi nih an zulh le zulh lo zong tha tein chek a herh. Kan sifah chinchap, minung tlawm chinchap, sizung riantuan ding tlawm chinchap ah, doctors le sizung riantuantu tlawm chinchap, coronavirus bantuk hna, Laitlang ah a chuah sual ahcun, harnak fak taktak kan tong kho. A chuah sual ahcun, kan in rungveng kho bak lai lo timi hi a fiang ko. Tuluk hmanh an i ven khawh lo mi cu, Kawlram le Lairam ah ven awk a har taktak.

 Cucaah, SARS, MERS le COVID-19 zawtnak pawl hi, an ran tuk caah le tih an nun tuk caah, a chuah hlan le kan ton hlan in, a hlankan in mipi zong ralrin kan herh. Kan Lairam hrimhrim ah kan tonnak hnga lo Pathian bochan bu in kan nun zong a herh i, minung leikap in thianhhlimhnak lei zong in heh tiah kan tan cio a herh ko.

COVID-19 zawtnak nih Lairam a kan tlunh suallo nak ding caahcun, hi tin kan i runven a herh:

1. COVID-19 a chuahter khotu tiah ruahmi ramsa le inzuat satil sa hrial an herh.
2. Eidin zuarnak dawr nih tirawl thianghlim tein zuar ding
3. Sathahnak le zuatnak market sa pawl hi an chungah rungrul um maw um lo timi chek ding
4. Hnawmtam ningcang lo in hlonh lo ding
5. Khua in a hlatnak ah hnawm hlonh ding
6. Market hi thiang tein rungrul thahnak sii in tawl tawn ding
7. Sapiat hmang in pumpak kholh tawn le thianhhlimhnak biapi ah chiah ding
8. A zawmi pawng ah um lo ding. A zawmi cu innchung ah tha tein chiah ding
9. Vawlei ah a lawnmi saram le butit khaubawk pawl ei hi hrial ding
10. Thopaw le tho phunphun hi, a thah khawh chung in thah cio ding

Hi tein kan i ven ahcun, Lairam ah zawtnak tampi kan kham khawh ko lai!!