Kawlram Ah Covid-19 An Kham Ning Hi Zohchunh Tlak A Si

Covid-19 zawtnak cu khuaruahhar taktak a si ko. Pandemic timi puul taktak a si. Nihin ni ah 3.3 million dengmang an zaw. 233,411 an thi. USA lawngah 1,088,415 an zaw; 63,535 an thi. Covid-19 hi, USA zong ah an i buaipi taktakmi zawtnak a si i, a tih zong kan tih bak ko hna. Cucu el awk um lo a si. Dawr kan kal zong ah kan thinphan bu le ralrin bu tein kal cio a si.

Ramkip Covid-19 a karh ning epchun tikah, Nitlaklei ram-Europe le North America-i a karh ning hi a rang bik. South America, Africa le Australia te hna ah an karh ning a fum ngai. Asia zongah, Tuluk, Iran le Turkey ah ti lo ahcun a kharh ning a fum ngai. Turkey hmanh hi, Asia a sinain an nunphung le nunning cu Europe he aa dang lo.

Zei ruangah dah North America le Europe ah an karh ning a ran tuk i mithi an tam tuk timi hi ka ruat tawn. Zawtnak a karh ran tuknak cu "an nuncan ziaza ruangah a si" tiah ka ruat. Zeicatiah USA le Europe hna hi an i phihkhar ning a dorh tuk. Cu hmanh ahcun mipi nih an celh lo. Zawtnak hi zei ah an rel lo. "Stay at home order" zong hi an upat lo. An tihzah lo. Duh ning paoh nungmi an tam tuk.

A cheu minung cu "Stat at home" order ruangah an thinhung. An ingpuang. Michigan Governor nu hna cu tazacuai tiang a tong." Innchung erh duhlomi pawl, hmun tampi ah lam an zul. Rilikam ah minung a tortor in an kal. Tlaih cawk ding le thawng thlak cawk ding an si lo. Cubantuk a si caah, USA zong hi mizaw an karh tuknak a si ko timi hi ruah lo awk a tha lo. Lam zulmi nih, "Mizaw lawng erh hna u. Ziah a dammi cu na kan erh?" ti a si. Cucu Democracy ram piahtana a si ve.

Tuluk, India, Japan, South Korea le a dang Asia ram tampi cu tha tuk in ram an phihkhar khawh. Kawlram hna cu, Tuluk le Thailand in a tlungmi an tam ngai. Zawtnak karh hi a fawi tuk dingmi a si. USA he epchun ahucn, Kawram ah zawtnak hi a tlawm taktak ko. Lung aa lawm tuk. Hihi a ruang cu cozah hruaitu khuakhan thiamnak le mipi nih cozah nawlngaihnak ruangah si dawh bik a si.

NLD cozah nih Covid-19 kong ah, tuanvo an lakning hi a tha ngai i, a tu tiang cu kan ram hi zawtnak lei ahcun hnangam ngai a si. Pi Suu Kyi cozah hi, hi kong ahcun upat tlak an si. Ka ram a si a fak. Doctors le sizung riantuan an tlawm. Sizung nih a tlawm. USA bantuk hna in zawt sual ahcun kan i zohkhenh kho bak lai lo. Kan cozah khuakhan an thiam ngaingai ko. Hi caah tu chun ni ah mizaw 151 lawng an um rih ti a si. Minung 6 lawng an thi ti a si. Zumh awk hmanh a tha lei lo. A ruang cu Tuluk le Thailand he kan i naihte. Zeitindah Kawlram mi kan him hnga ti hi ka ruat taw.

Kaptel khua an hrenkhumh lio hna (Rf. Irrawaddy News)

Hakha le Thantlang le khuate lei zong, an i ralrin ning le khua an i hren ning an chim ah, Tuluk ram Wuhan khua bantuk tluk in, upadi an rengh timi kan theih tikah, lung aa lawm. Hi ti i ven lo ahcun, hlahphawih ahcun khuaci mui ding le ci a mit khomi zawtnak a si. Kan umnak Columbus ah nu pakha cu, a nulepa nih Covid-19 in zarh khat chungah an thihtak. A ta pa nih a thih tak ve hawi. A vapa a zual tuk hawi ti a si. Chungkhar pathum an thih tiang news nih an chuah hna. USA ah chungkhar pahnih thi cu an tam tuk ti a si. Chungkhar ning in thih khawhmi zawtnak a si caah tih a nung. Ralrin bak a herh ko.

Kawlram nih, ramri an phihning, khualtlawn khap ning tete zong rak theih tikah, kan ruahnak lengpi in Kawlram le Lairam hi an rak i rep tiah ka ruat. A hlankan in hi ti ralrin khawh hi, kan ram caah cun a tha bik a si ko. Hi nak lam tha hi a um lo. Tuluk le S. Korea le Japan zong an i hren ning a that tuk caah an him deuhnak le zawtnak zong an tei ning a rannak a si.

Yangon le Mandalay ah "Zan-chuak hlah" timi upadi zullomi zong an tlaih hna le thawng an thlak hna ti kan theih. Yangon, Mandalay le khuapi tampi ahcun, minung an erh bak ko hna timi kan theih tik ah, a thatnak tampi a um. Yangon hna hi, New York bantuk in thihsual ahcun, khuachung ah ruak a khat ko hnga. Tiva ah hlonh dah ti lo ahcun, a vui in siseh, a khangh in siseh, an ti kho lai lo. Cucaah kan ram cozah le mipi an i venning hi upat awk a tlak ngaingai tiah ka ruat.

Khatlei ah ruah ding a um pah ruah tiah ka ruahmi a um ve. Covid-19 hi Tohkuai bantuk in, thli le minung kemh in aa chawnhmi a si lo tiah ti a si. Innkhan fatete chungah mizaw um sual belte ahcun "thli in aa chonh kho" (airborne disease) a si tiah an ti. Cucaah zawtnak a ngeimi nu le pa he, naih tuk in um le i tonghthamnak um lo le thilri hna in chonhnak um lo ahcun chonh a har ngaimi zawtnak a si ve. Minung tam tuk hna hmun khatpi ah um lo ahcun, chonh awk a har pahmi a si ko tiah an ti. Cucaah ralrin ding cu a si nain, thlitu lak hna zuang phun in ruah le tih tuk lehpek ding cu a si lo. Zawtnak ngeimi he naihniam tuk um lo tu a biapimi a si.

Kawlram an i venning hi, "a can ahcun a luan tuk deuhmi" zong a lo. Zeicatiah Laipa pakhat Myikyina a tlawngmi a um le Kawlram cozah nih Myikyina leng hrimhrim chuah an sianh ti lo" tiah an ti. Cun motor chungah an umter hna. Motor chung in chuah zong an senh hna lo" ti a si. Cruise ship cung in chuah an senh hna lo timi he cun aa lo lo. Motor chung i sau tuk um cu a fawimi a si lo.

Lairam khuate pakhat ah, "Khuapi dhung in a rak tlungmi motor mawngmi kha, ramtang an um lio ah, nawlbia cu a rak chuak. Cucaah ramtang ah an umter peng hna" ti a si. Khuami zong an zawt lo le an mah zong an zawt lo ahcun, kha tiangtiang hren kha a herhmi a si lo. Zawtnak a ngeilomi cu i chawnh awk a ummi zawtnak a si lo." Inn ummi an zawt lo i, lo ummi zong an zawt lo ahcun tlun le khuachung ah umter kha tih ding a si lo." Ralrin cu a herh nain tih tuk lehpek ruangah ningcang lo tiang in i hren zong kha mah le mah harnak i pek a si kho ve.

Cun Yangon le Mandalay tibantuk zong ah khua a lin; aircon hman a hau; tangka dihnak a tam; riantuan awk nih a um ti lo. Cubantuk dirhmun ah pawcawmnak hi a fawi lai lo. NLD cozah nih a harsami chungkhar tal hi cu, dawng khat ah ting 5-10 karak tal bawmhnak hi, tuaktan piak kho hna sehlaw a tha tuk ding a si. Pumak mirum nih lungthawh caan hlutmi cu a tampi ko lai nain, cozah tanpinak um lo ngaingai cun a tlam a tling kho lo.

Babu cozah nih, an tuak lo zong ah State cozah nih mah thiam ning in  le ti khawh tawk tal tuaktan a herh taktak. An chimmi ah, " Yangon hrawng ah arti pum khat le kazunzuat tom khat an bawmh hna" ti an chim. Sifakmi caahcun a thahnem tuk ko nain, cucu vansan taktak khi a si ko.

"Aw. Hi tluk in maw kan ram a si a fah ko? Mirum cu an rum tuk ko nain, ei cawp bar cawp khuasa pawl caah Kawlram hi zeitluk in dah an har hnga? Hi tluk in maw kan ram cozah hi a si a fah ko" timi ruah ah, rawl-ei ka hmanh a thaw lo. Kan mipi zong zaangfak le cozah zong zaangfak an si.

Yangon ah hi tin an erh ve hna (Rf. Irrawaddy News)

Kawlram a thangcho tuk cang? Lamsul a a tha tuk? Innlo a tha tuk. Inn sangpipi zong a tam tuk cang tiah an ti le kan rak i lawm tuk. Asinain hi bantuk har lio caah ah, sifak santlailonak nunnak le bawmhnak cozah nih a tuah khawh hlan chung cu, kan ram a thangcho ti khawh ding a si tlu rihlo. Tuan ding rian a tam tuk rih. Mirummi hi har lio caan ah nun sian a herh tuk. An ngeihchiah hi, sifak santlailo caah pekchanhnak hi tuah taktak a herh. Nun an hrawmh hna awk a si.

Cozah cu cozah a si le hi bantuk caan ahcun tanlak deuh a hau. Hi har lio caan ahcun cozah nih ting 5-6 tal bawmhnak a tuah lo i, erh sawhsawh in erh cu zeitindah mipi tam deuh an nun khawh lai? Zeicatiah sifak cia kan si. Zapizaran cu tangka chiahmi a um lai lo. Cu lio ah rian le tuan lo. Mei, tii le inn man pek a hau thiamthiam.  cozah bawmhnak le um lo ahcun zeitindah an nun khawh hnga? Cozah nih a erh lei lawng ruant lo in, an eidin le nunnak zong a ruah bak a herh. A herh le ramdang ah do hmanh a cawi a herhmi a si. Mirum cu an zei hmanh a pawi lai lo nain, kawl cawp bar cawp sifak caahcun Covid-19 cu mangtam bantuk dirhmun phakter khotu a si kho.

Yangon khualai lampi zong hi ti bak in a lawng ko (Rf. Irrawaddy News)

 Cucaah mipi an erh lio hna le zawtnak karh lo tein an tuah khawh bantuk tuk in, chungkhar pakhat hmanh rawltam tihal in an um lonak ding caah, cozah zong nih tuah khawh tawk bawmhnak tal cu tuah ve a herh. Cu bantuk a tuah lo ahcun, luhhmuhzi buainak (social problems) hi chungkhar ah tam tuk a chuak kho ding a si. 

Cucaah Kawlram le Lairam ah Covid-19 an kham ning a tha. Zohchunh tlak ngai an si bantuk in, sifak santlailo chungkhar nunnak zong tluang tein an kalnak ding caah, tha tein ruah chih ve hi, cozah rian ah a biapi taktakmi rian a si ko. Tuah cu a fawi lo nain zuam khawh chung in zuam a herhmi thil a si.