Hpakant Ah A Luangmi Mitthli

Hpakant khua ti ahcun Kawlram ah upa a simi paoh nih cun a min a thei lo mi kan um lo men lai. Mandalay University kan kai lio ah, Kachin ka hawile pawl nih Hpakant kong cu a kan chimh tawn. Hawi zong ka rak ngei ve i, an khua hmuh ka rak duh tuk nain ka rak phan kho thai lo. Hpakant ka hmuh manh lo mi ka sia a herh ngaingai tawn. 

Hpakant khua (Credit: Google earth map)

Hpakant khua hi, khua nuam le khua rum taktak a si. Kachin Ramkulh khualipi Myitkyina in nitlakchaklei deuh ah a um. Chindwin Tivapi a tennge Uru-chawng tiva hna ah a um. Uru-chawng hi tiva lianpi a si. Hlan lio ah KIA nih an rak uknak hmun a si. Nihin ni ahcun company lianlian an um i, an fingtlang vialte cu an cheu dih ngacha ko cang. Hi hmun ah hin, lunghring ruangah ral an i tu. Lunghring ruangah minung nunnak a liam. Mitthli tam tuk a luannak khua a si. Nu tampi an i zuar. Minung tampi "ritnak sal" ah an tla. Minung thahnawnmi zong an tam ngai cang. 

Hpakant lunghring an cawhnak

Cucaah Hpkant hi khua minthang taktak a si nain, "Minung thisen tam tuk a luannak khua a si." Lungvar mansung le minung thisen i thlennak hmun khua a si. Micheu caah rumnak le lianhnak khua a si nain, a cheu caah "chiatserhmi khua" le "rawhralnak khua" bantuk a si. 
Ka philh kho lo. Malaysia ah Laimi a thimi an tam ngai. 

Cucaah Laimi pakhat Dr. Bawi UK Thang nih, email ah ca a rak tial i, "Malaysia ah a luangmi Laimi mitthli hi khap riat bel nih a tlum ti lai lo ee" tiah a rak ti. Malaysia hi, Laimi caah thluachuahnak petu ram le nunnak liamnak ram a si ve. Malaysia Laimi mitthli hmanh hi donh cawk a si ti lo. 

Hpakanh i a luangmi Kawlram minung mitthli chinchin hi cu khap riat bel tam tuk donh ah aa tlum ding a ti lo chin chin lai. Zeicatiah Hpakant i lunghrin cawhnak lungkhur hi himbawmnak (safety) zeihmanh a um tuk lo. A min hi a tlawm ti lo. Mithi hi an tlawm ti lo. 

Nunnak hi, Kachin rampi hmanh nih a cawk khawh tung lo? Nunnak hi Hpakant lunghring a tlang ning hmanh in a cawk khawh tung lo? Zeica dah hi lunghrin lungkhur ah hin an nunnak hi mah tluk lawmmam in an i sian hnga timi ruah ding a si cang. Kan sifah tuk ruang le pawcawmnak dang um lo ruang maw si? A cheu cu rum duh ruangah a kalmi zong an um ve ko lai nain, a tam deuh cu sifah le harsak ruangah, zei ti tal in kan i sersiam ve hnga maw timi ruah ah a kalmi an si ko hna lai. 

July 2, 2020 ah Hpakant khua pawng, Waikha khuate ah ah lunghring cawhnak leivor a cim. Nizan tihni ZKL 10 Top News timi Kawl news ah an chimmi cu, minung 400 renglo vawleivor nih a nenh hna. Ruak 180 renglo an hmuh cang. A a dang a tlaumi ah hin Rakhine 100 renglo, Kachin 15 le Chin 3 an I tel. Chin pakhat U Hla Tun (k.35) cu a ruak an hmuh cang caah, Chin 2 an tang a ti. 

Mi pakhat nih cun "Lungkhur chung ah a cheu cu an i taap le chuah khawh le chanh khawh an si lo. An au thawng cu kan theih ko hna" tiah a ti. 

Hpakant mithi mi hna ruak

Chungkhar nih mui hmuh lo tein hi tin hmun khat ah an vui hna

Hpakant lunghrin lungkua ah hin, Tuluk le Kawl company tampi an lut. 2014 ah hi Hpakant lunghrin lungkhur in $31 billion man bak lunghrin a chuak ti a si. Hi ka hi vawleicung lunghrin lungkhur ngan bik a umnak a si. Mi tampi an thih tawnnak cu, lung an cawhnak vawleivawr an hlonhmi kha aa pawngmi an sang tuk i, cu vawlei vawr thaimi hna hi a cimh hnawh tawnmi hna a si. 

2015 zong ah pe 200 sangmi leivor a cim i, lungcomi riahbuk 70 a nenh i minung 113 an rak thi. Kawlram i lungcomi thihnak ah a fak bik thihlohnak a si. Tu tan hi, ca an tialmi a cheukhat (ACSY tialmi) ah minung 400 hrawng a nenh hna i, ruak hi 182 an hmuh cang tiah midang chimmi an rak tial. Kawlram hi a pawi ngai tawnmi cu, "ral tuknak le hi bantuk cozah caah minchiatnak a si khomi thil ah hin, mithi zat hi tha tein an chim tawn lo" ti a si.

May 4, 2018 zong ah minung 17 an rak thi ko. A thip thiar in tam tuk an thi cang. Hi ka hi ningcanglo in lunghrin cawhnak hmun a si caah, cozah nih tha tein himnak an tuah lo ahcuh hi pin zong ah a thi te ko lai. A tuan le tlai, a tlawm le tam lawng a si. 

2019 ah April ah voi khat a cim i minung 50 an rak thi. July ah a cim than i minung 14 ruak an char; palik pahnih an rak tlau i, an zapite 16 kuakap an rak thi. Pali-nga thih hi cu a tlawm ti lo. 

May 2028 ah a thimi ruak

Naite Hpakant mithi ruangah Kachin ram i cozah lei tuanvo ngeitu a cheukhat zong an phuah hna ti a si. NLD cozah nih bawmhnak zong a pek hna timi a si caah tha a van nuam deuh. Hpakant lunghring khur hi, upadi tha tein an chuah i, kilven lo ahcun minung zong an thi peng rih ko lai. Upadi an tuah hmanh ah, nunnak a har tuk ahcun minung an lut thiamthiam ko lai. Cucaah a hrampi cu "cozah thancho le kan ram ah pumcawmnak rian ser hi a si." Kum khat hnu kum khat a thimi minung cazin zoh ah a tlawm ti lo. Hi pin zong ah an thi kho ko.

Hpakant lungkhur minmi le mithi zat (Credit: Irrawaddy News)

Hpakant hi Yangon in meng 950 a hla. Yangon in siseh, Kawlram khua zakip in lungcawh ah an ra hna. Laimi zong a kalmi tampi an um. A thimi zong an tlawm ti lo. All Chin Societies Yangon nih an tialnak ah cun, Chin mi zong pahnih an thi ve ti a si. 


Tu tan Hpakant lunghring khur a cimmi ah hin, minung ruak tam ngaite an char cang. An kawl cuahmah lio zong a si rih. Minung zeizat ciah dah an thi timi hi an thei kho te hnga dek maw? Nulepa nih zeitik hmanh ah ruak hmuh ti lo nak ding ah an nunnak a liam ko. Ngaihchia tuk a si. 

Lung a that lo tukmi cu, "Kawlram cozah zong nih ngaihchiatnak ca an tial lo pin ah, Daw Aung San Suu Kyi zong nih, hi hna hi 'ta-ya-win' lungco mi an si lo" tiah a ti ti a si. A dik ko lai. Asinain a taktak ahcun kan Kawlram hi, chungkhar cawmnak rian tuan ding a um lo. Pawcawmnak a har tuk. Cucaah minung tampi cu rum duh ruang hmanh si si lo in, nunnak le pawcawmnak rian dang tuan ding a um lo caaah vansan tuk ah lungkhur cawh hna an kalmi hi a si. Rian um sehlaw, pawcawmnak um sehlaw, ho dah Hpakant ahcun a va kal duh hnga?"

Keimah zong Maisho ah ka rak kal. Lung kan rak co. Zeidang riantuan ding a um lo. Sipuazi tuah le tangka hram kan ngei lo. Nunnak lam a har tuk cang caah vansan tuk ah, Maisho tiang ka rak kal. Maisho zong ah lungkhur cimh le min minh a rak tlawm lo. Ka kal lio zong ah lungkua thuk taktak ah ka rak lut. Ni hnih le zan hnih kan rak rau. Mi nih an kan chimhmi cu, lungkhur pakhat cu minung an luh lio ah a kua a cim. Zeitihmanh in cawhnak lam a um lo caah an thi ko tiah an rak ti. 

Lung kan cawhnak hmun pakhat cu lung a rak chuak ngai. Mah cu thlang deuh ah lung lian taktakpi aa khangmi a um. Cu lunglian taktak pi cu a ho hmanh nih an co lo. An chimnak ah, mah lung lianpi tang ah hin, lung tam tuk a rak chuak. Lung thatha a rak chuak. Voikhat cu an cawh lio ah, lungvar cawtu Tuluk nu mirum kha mitpurh ah a va lut i a va zoh ve. Vanchiat ee tiah a va zoh lio ah, cu lungkhur cu a min i, mah lungpi nih hin a cimh hnawh hna. Minung 18 tluk an thi tiah an rak ti bal. Lung a lianh tuk caah le cawh ding ah tih a nun tuk caah an hlai kho ti hna lo. A cawh zong an co ngam ti lo ti a si. Mah lung lianpi tang hi cawh ahcun cu Tuluk mirum nu nih aa kenmi lung hmanh hi thawng tam tuk man a si lai tiah an rak ti tawn.

Maisho zong ah lung nih a kan rilh hrulh. Ralkap nih a kan thah hrulh. Ralkap le tapung karah kan rak i tenh. Harnak tampi kan tong. Thi dengmang in lung kan co. Vawlei kan phur. Vawlei kan tawl. Thi dengmang in kan um caan a sum theu. Voikhat hna cu ka zam manh le a si. Kan lungkhur a min le ka per manh nain, ka keng hi vawlei min mi nih a ka huai manh. Maisho ahcun thih hi zei rek lo te a si. 

Hpakant lunghring kawlmi hna

Tu tan Hpakant thimi tampi ka hmuh tik ah, Maisho kan sining le tonmi kha mitthlam ah a cuang. Ka philh kho lo. Dam tein kan kirmi cungah Pathian lawmh lo awk a tha lo. Rak thih khawh tuk ding kan rak si cio ko. 

Tuluk nih an timi cu "Kan nih cu thih kan tih lo. Sifah tu kan tih" an ti. Cucaah Maisho zong ah siseh, Hpakant zong ah siseh thih tih lo bak in, rian an tuan taktak. An mah zong a thimi ah um ve ko lai nain, Kawlrammi lungcotu pawl hrimhrim hi lungvar mansung ruangah an nunnak mansung a  hlomi an tam tuk cang. 

Hi pin ah minung zeizat nunnak dek a liam rih te lai? Hi pin ah Kawlram minung mitthli hi khap riat bel zeizat remruam dek Hpakant ah a luang than rih te lai? Hihi kan sifah tuk ca maw a si? Rum kan duh tuk bia dah a si? Ruah ding tampi a um ko. 

Hi vawleicung rumnak le suingun kan kawl lio ah, hihi ruat u sih. "Minung nih hin hi vawleicung pumpi hmanh hi co sehlaw a nunnak a sungh tung ah zeidah a thahnem? Minung nih hin Hpakant lung vialte co ko hmanh sehlaw, a nunnak a va loh tung ahcun zeidah a thahnem hnga?"

----------------------
Cherhchanmi

1. ZKL Top 10 Channel on YouTube Premium July 7, 2020