Khuaruahhar Odessa Leitla

Lungtuamzuang timi hi Mirang nih asteroid tiah an ti. Cucu lungtum an si. A lianbikmi vawlei Cupiter le Mars vawlei karlak ah an um i Nika hi an hel ve. Vawlei le thlapa he epchun ahcun an hmete. 

Cun lungtumzuang cu thil pakhatkhat ruang ah, an i khak, an i pah, an kuai i an lam a pial tawn. Cuticun vawlei dawhnak thazaang area chungah an rak lut. Cu a lutmi cu "arfi-zuang" timi "meteorite" ah an i cang. Arfi-zuang kan timi khi arfi taktak a zuangmi an si lo. Cu "meteorite" cu vawlei area an luh tikah an kuai le an kang dih. A cheu a kuai kholomi le a kang kho ti lo i, vawlei ah a lanmi cu "meteor" tiah an ti.

Cu vawlei i a tlami lungtumzuang nih a sukmi leitla cu "meteor crater" tiah Mirang holh in an leh i, crater timic cu "aa khorhm, vawlei kuar, vawlei a tlami" tinak khi asi ko.  

Midland ka tlawn lio ah minthang ngaingai asimi Odessa Meteor Crater timi museum le vawleikuar cu Pu Bawi Hmun nih a ka zohpi. Science lei hi a uarmi ka si caah, kai lungsi taktak. Ni a lin ngai. Thingkung zong a um lo. Phawngphai lak asiko nain, kai lunghmuih tuk i, baat ka thei lo; inn tluntak hi ka siang lo. Ka va hmuh cu thil fate asi ko nain, vawleicung le vancung i thil a umtuning kong ka ruah ah, ka lung nih a phan kho lo. Ka khuaruah a har ngaingai.

Lungtumzuang 

Mirang nih "meteor" timi hi lungtumzuang tiah ka leh. Laitlang ah arfi-zuang tiah kan timi tampi khi hi lungtumzuang an rak si. Vawlei area ah an rak lut i an linh tuk caah vawlei ah tla manh lo in vancung a san tuknak ah a puakmi le a kuaiman mi pawl an si. Vawlei ah tlami an tlawm te.

Hi lungtumzuang hi an ran tuk caah atu lio minung sermi radar nih a tlai kho hna lo. Lungtumzuang tam deuh cu suimilam pakhat ah meng 24,000-26,000 karlak an zuang i, radar nih a tlai manh hna lo. Super computer a cak taktakmi an ser khawh lawng ah a tlaih khawh men lai tiah an ruah.

Odessa Leitla Tuanbia

1892 ah Julius Henderson timi vawlei ngeitu pa nih hi hmun hi a rak hmuh hmasat. Kum tampi chung cu vawleitang gas puakmi nih vawlei a kuarhtermi sawhsawh asi tiah an rak ruah. 1920 hnu deuh ah Arizona Ramkulh i, Barringer Meteorite Crater a ngeitu fapa, D. Moreau Berringer le University of Texas i a hawipa Dr. E. H. Sellards hna nih cu vawleitla cu "lungtumzuang sukmi leitla" (meteor crater) asi tiah an ti hmasat.

Meteor Crater Museum

1939-1941 tiang cu hmun cu Dr. Sellards le University of Texas i a um ve mi a hawipa, Mr. Glen Evans nih biatak tein sceience lei he pehtlai in cawhnak le hlathlainak an ngei than. Cu hna cawhmi cu nihin ni tiang hmuh khawh ding in a um rih. 

1890 hnu deuh ah Texas ramkulh cozah nih, Texas nitlaklei i tlanglawng lam kalnak ding ca le inn saknak ding caah, hi vawleitla hrawnghrang hi Texas & Pacific  Railroad an rak pek hna. 1979 ah Texas Pacific Land Trust ni Ector County ah, cu leitla cu an hlut hna i, nihin ni tiang cozah ngeihmi museum ah at tla thai.

Lungtumzuang Leitla Umtuning

Lungzumzuang leitla hi liamcia kum 63,000 kuakap lio ah, vancung ah a zuangmi lungtumzuang nih hi vawlei a rak sukden ruangah a chuakmi leitla asi. Apummi a kauh hi dingte in tah tikah pe 550 a kau i pe 100 a thuk.  Hi lungtumzuang nih a sukmi ruang ah hin, vawlei chung in lung le vawlei tam cubic kaih 100,000 (cubic yards) a chawi ti asi.

Hi area in kili meng 2 chung hi, lungtumzuang a kuaiman mi nih hmun tam tuk ah a rak tlak hnawh.  Mah hi leitla lianmi pawng ah hin leitla fatete tampi a um rih i, an pum hawih in an lianh hi pe 15-70 kar an si i, pe 7-18 kar an thuk.

Odessa Lungtumzuang Leitla asudengtu lung hi ton 350 tluk a rak ritmi asi. Vawlei ah rang tuk in a rak  zuang i vawlei he an ton tikah a puah i a rak puak i lungtumzuang cu a rak kuai dih. Cucaah hi lungtumzuang nih fakbik in a suknak hmun pawng ah, lungtumzuang a kuaimi ton tam tuk an rak tla ve i, cu a kuaimi nih a sukmi leitla tam ngai an chuak ve. Cu hna cu vawlei khumi le leidip nih a chilh hna caah, dar-thil kawlnak thilri an hman hnu lawng ah a cheu cu ah theihkhawhmi hna leitla an si. 

Lungtumzung nih a muru thukhlei taktak in a hei vihnak taktak hi cu pe 165 tiang thuk in a va khorh. Cu a va khorhmi tiang cu an cawh i, akam hi thinglawng tein an rak kham i, dawt 10 in an rak kham. 1950 hnu deuh ah mi pakhat nih mei a duahnak ah, cu thing vailte cu a kang dih i, atu cu leitla hi mirang vawlei, thetse, lung, hnahchawl le hnawtam nih a khuh cang i a puan ngai cang.

Hi lungtumzuang nih vawlei a suk tikah a kuai dih i, a lian bik an hmuhmi cu poung 300 a rit. A fatete tampi an hmuh. Kan len lio ahcun a lian bik cu USA ram chungah khual an tlawnpi lio asi i, a rak um lo. A rit cemmi  aummi pound 197 a rit. Cawi an siang lo. A muai cu muai khawh a si. A fate nain a rit taktak. 

Odessa Lungtumzuang Leitla i an hmuhmi lungtumzuang kuaimi hi dat an khuai tikah, lung i 90% cu thir an si; 7% hi nickel an si; 1% cu cobalt, cun dar tlawmpal, carbon, phosphorus, sulfur le metal (thirhak) dangdang tam ngai aa tel. 

Vawleicung i a tlami lungtumzuang (meteor) pawl an hmuhmi vialte hi an zoh tikah, 6% lawng hi ti, thirhak (metal) an si i, 93% hi cu vawleicung i a ummi lung (rock) phun hi an si. 1% hi cu aa dawh ngaingaimi lung-thir aa cawhmi lungtumzuang (meteor) an si tiah scientist nih an ti.

(Hi ca hi "Odessa Meteor Crater: The Phenomenon From Out of This World" catlap i lakmi asi)

Odessa Meteor Crater pialnak lam I-20 kamte a si

Hleitang ah kehlei kan pial hnu meng 1 tluk ah Museum cu a um

Museum kalnak lam ah driver hi Pu Bawi Hmun le a motor

Atanglei lung pawl hi vancung in a rak zuang i vawlei ah a rak tlami lung pawl an si. Africa, South America, Russia le Australia i a tlami lung, a kuaimanmi pawl an si. Hiti zoh ahcun kut tum ngaw tete an si ko nain, an rit tuk. Thlalang chung ah an chiah hna i, a cheu cu tha tein an lang kho lo. An konglam tete hi, lung pawng ah ca in an i tial cio hna caah, an kong ka tial ti hna lo.

Meteor Crater Museum chung cu scientce a uarmi hna le Pathian thil sermi khuaruahhar asinak kong a tuaktanmi hna caah zohphu taktak a si. Achung cu lung phun kip te an chiah i, cu lung hna cu vancung in a rak tlami lung lawngte an si. A chungah lungtumzuang a kuaimi pawl, video, map le tuanbia phunphun a um. Odessa Crater zawn i, a tlami lungtumzuang a kuaimi zong zoh ding tlawmpal a um. A tam deuh lung hna hi, ramdang a kenkip in lakmi an si.

Ka tonghmi hi pound 70 a rit. Thir lawngte a si

Chinnu le Ahnem an si. An tonghmi te hi pound 70 a rit

Ka tlaihmi hi pound 197 a rit.

Ka tonghmi te hi pound 197 a ritmi thirlung cu asi. Hi bantuk lungpi hi vancung ahcun a rak zuang ve ko. Khawika in dah aa sem hnga timi hi scientist nih an thei kho rih lo. 

Atanglei pawl hmanthlak zong hi ramkip ah an charmi lungtum zuang pawl an si. An rihnak le zei phun dah an si timi an kong ca aa tial cio. 

Lungtumzuang nih a denmi vawleikuar chung lam cungah

Leitla lunak lam an sermi kam ah ka dir lio asi. Hi pin ah hin lam hi chuk ah a va zuang thliahmah i leitla a laicer in a kal. A kam cu an thuk ngai. Lung le thetse zong char khawh asi lo. Phung in an kham caah, vawlei thilri zeihmanh char a ngah lo. 

Vawleikuar a niamnak bik hmun in inn cu cungleipi ah a um

Vawlei kuarmi a thuhnak bik hmun pakhat

Hi hmun pawng ah meiti cawhnak zong a um

Vawlei chung lung lianlian zong a hlai dih hna

Lungtumzuang nih a suk ning a fah tuk caah hitin a kuar dih

Lungtumzuang nih a sukmi area a huap in thlakmi a si

Kum thawng tampi a si cang nain thingram an keu kho tuk rih lo

Cunglei in a thuhnak lei thlakmi a si

  

Khawn maw ka ahcun mah bantuk thingkuang lianmi zong an um cang

"A rannak" zawn khi a thuk ngai. Lungpang niam nawn tluk a si

Vawlei kuarmi hi tiva bantuk in a thuk

Chinnu le Ahnem khua an cuanh lio

Meteor Crater zohmi hna caah phung an sermi a si

Meteor Crater hmai ah. Khua a hriang i mi an tlawm ngai

George W. Bush Ngakchiat Lio Inn

Ka kalnak kipah robuk (Museum) zoh hi ka huam ngaingai mi thil pakhat asi. Kawlram ka um lio ah, Mandalay hrawnghrang i tuanbia chimmi hmun tampi ka hmuh hna. Yangon zongah Boyoke Aung San Museum le adangdang robuk ka rak zoh. USA zong ah museum tampi ka kal cang.

Midland ka tlawn lio ah kai lunghmuih ngaingaimi cu George W. Bush Childhood Home le Amerian Air Power Museum an si (American Air Power museum kong cu a dang ah ka tial). Museum le tuanbia a uarmi ka si caah, kai lunghmuih ngaingai. Ni a lin nain ni linh zong biapi ah ka chia lo. Ka duhnak nih aka tei i a linh le linh lo hmanh ka thei lo ti tluk asi.

Cawn 2 ni (June 23) ah Midland ka phan. Khuami upa hna nih "Kan khua ah George W. Bush museum le raltuknak vanlawng museum a um" tiah an ti. Kai ngaih tuk. A thaizing zingka te ah kal ding kan khan. Church pastor Rev. Abraham Ram Lian Khar he Pu Bawi Hmun nih an ka kalpi.

Bush pawng ah ka dir lio

Zingka tein kan tho. H. E. B ah herhhai kan tuah hnu ah, dawr ah thaithawh kan ei ta hmasat. Cun George W. Bush a chuahnak le thannak innte zoh ding in kan kal. Museum phak lai ah, "W. Ohio Ave" timi ka hmuh. Ohio ummi ka si tik ah, Ohio Ave timi min ka hmuh tikah kai lunghmuih ngai. Mah ratnak ramkulh min te hna, lam i aa tial tik ahcun lungthin phundang te asi.

A inn cu a lian tuk lo. Dot khatte asi. Khuate ummi inn bantuk te asi ve ko. Minung zapi zaran umnak sang ah aum ve ko. Mirum tuk sang zong a rak si lem lai lod ah tiah ka ruat.

Museum hngaktu pawl cu volunteer in a hngakmi an si. Museum in a ralchan ah zung cu a um. Minung 3 nih an rak hngah. Bia tlawmpal kan ruah hna i, hman kan i thlakpi hna. Kan i nuam ngai. George W. Bush hmanthlak he hman zong ka thla ve.


                                 Inn Hngaktu hna he

Cuka i a hngaktu tarnu te a um. Cu museum i director asi. Amin ah Sue Brannon asi i, kum 78 asi cang. Amah cu Museum Director asi i amah nih achung kongkau vialte a kan chimh dih. A tar ngai nain a khul a rang, a cawlcang kho ngai. Ngaknu no te bantuk in aa dawh i duh a nung tuk rih. A ngaknut lio ah zeitluk in dik a va dawh hnga ka ti.

Mrs. Brannon nih, "Pre. Goerge H. Bush le Pre. George W. Bush an pahnih te in hawikawm tha kan si. George W. Bush nupi thit lio zongah an kan sawm le kai tel ve" tiah lunghmuih ngai in a ka chimh. Amah cu mifim le mi za taktak a rak si. Midland khua i Republican Party chair ah 2000-2010 tiang kum 10 ka tuan a ti.

Politics he aa pehtlaimi bia ka hei hal pah. "2016 ca ah, George H. Bush fapa Jeb Bush aa pe lai va si kaw, tha na pe lai maw? A ho dah tha na pek lai?" tiah ka hal.

"Atu tiang ahcun Jeb Bush hi ka duh lo. Hillary Clinton hi ka uar deuh. Kei cu Party hi biapi ah ka chia lo. Ahodah USA ca ah a tha i, a ho dah ram a hruai kho lai?" timi tu hi biapi ah ka chiah ee tiah politics i a ruahning zong a ka chimh pah.

Sue Brannon he inn hmai ah

An zungah hi an museum kong ca tawite an tialmi cu ka hei zoh. Cuka ahcun a tuanbia hitin an tial:

George W.Bush nulepa (parents) cu George H. W. Bush le Barbara Bush an si. George W.Bush cu New Haven, CT ah, July 6, 1946 ah a chuak. Geroge W. Bush hi an fa upa bik asi.

A nulepa cu 1948 ah New England an chuahtak. Hmun kip ah an i thial. Houston hna ah an i thial. Cu hnu ah Texas nitlaklei ummi Midland khua ah an rak i thial. Inn an cawk i, cu an inn cu an chan chungah a pahnihnak an ngeihmi inn asi. A address cu

1412 W. Ohio Ave
Midland, TX 79701

Ni a linh pah caah ram an ro ngai. Asinain apawng hrawng cu thinkung thladem a tha ngai i a dai ngaite. Hi hmunhma te ah hin, USA i mi ropui taktak khua an rak sa hna.

George W. Bush Ngakchiat lio inn

Hika inn te ah hin, George W. Bush zong cu a thang. 1950 hrawng ahcun, hi khua hi a fak fate. Hi khua le sang ah, hawikawm he lente an i celh. Bike an i cit. Base ball an i celh. Sianginn a kai. Midland khua hi, khuate pah asi nain khua tha asi. Innpa an i daw; biaknak an tanh i pumh an huam, Ngakchia an zohkhenh ning a tha. Mi fa mah fa ti um lo in an rak i zohkhenh piak hna. 1953 February Jeb Bush a chuak. A chuah tlawmpal ah a farnu te Robin cu leukemia a ngei i a thi.

George H. W.Bush nih Bush-Overbey Oil Development company cu 1951 ah a dirh. Cun 1953 ah Zapata Petroleum Corporation timi an dirhti than i, Permian Basin timi Texas ram rawnpi ah meti an cawh. 1954 ah Bush zong cu Zapata Offshore Company i president ah a cang. Cu lio ah an company cu cozah nih bawmhmi asi. 1958 ah company cu amah tein a dirmi private company ah a can tik ah, an zungpi cu Midland in Houston ah a thial i, cuka ahcun 1964 tiang president a tuan i, ahnu ah 1966 tiang chairman a tuan. Cu lio ah Bush cu millionare a si cang.

Hi George W.Bush ngakchiat lio innte hi April 11, 2006 ah an remh i, 1950 lio an sak ning lio inn ning tein an chiah rih. Hi innte nih hin, Bush te chungkhar an rak nunning le an sining tuanbia tampi a langhter.

Khuaruahhar asimi cu, White House dah ti lo cu, hi innte ah hin USA ram chung i politics ah hruaitu lianlian hna tambik an rak umnak le thannak asi tiah an ti.

Cu innte ahcun (1) US President pahnih an rak um; (2) Governors pahnih an rak um; (3) First lady pakhat; (4) Embassodor pakhat le (5) CIA director hna an rak um. Khuaruahhar tunbia asi. January 17, 2001 ah Pre. George W. Bush nih, Midland, Texas a tlawn lio ah hitin a rak chim:


"It seems improbable in that little house on Ohio Street that there would be two presidents and a governor of Florida."

Sue nih cun lungsau thinfual tein innchung cu a kan zohpi. George W.Bush ihnak, an ngakchiat lio letecelhmi, an coka, khengbel, zunput, radio, cauk, dar-hlasa, thilsuknak seh, tikhal-kuang le an uarmi lentecelhnak thilri le hmanthlak tete, chungkhar hmanthlak le 1950 hrawng i an rak relmi makazine hna an si. Makazine cu rel an sian i, thilri dang cu tongh an siang lo.

President an rak thutnak todan cung i thut le ca an rak relmi van rel ve ahcun lungthin phundangpi asi. Ka lunghmuih kho tuk. Kawlram kan um lio ah an tuanbia cauk (biography) lawng hlah maw kan rel te lai tiah kan rak ruahmi, a innn hna van hmuh, an lentecelhnak hna van tongh le an thutnak hna van thut ve cu, a sunglawi tuk hringhran. Mang bantuk ah ka ruah.

Cabuai cung an chiahmi 1950 lio makazine pawl

President Pahnih thutnak ah ka thu ve  ko

An coka cu a bi ngai. An thilri tete zong an um rih i, an thilri chiah ning tein thil zong an chiah rih ko hna. An kheng le darkeu tete zong an um hna. 

Rawl chumhnak zawn asi

Cabuai cung ummi kheng le darkeu an si

Tikhal-kuang asi

Cite le tuktak an chiahnak asi

                                                             Kheng-tawlnak kam asi

                                           
                                                                   An rawlchumhnak hrawnghrang

An innchung cu hmunkip kan zoh hna. George W. Bush ngakchiat lio a ihnak hna le lentecelhnak thilri tete hna zong an um rih.

George W. Bush ihnak

                                                   

A ihkhun cung aa tarmi hmanthlak

An ngakchiat lio lentecelhnak

An ngakchiat lio lentecelhnak

An lentecelhnak thilri tete

Cauk an rak rel tawnmi hna

 Mileng khan ahcun an tuanbia tete an tialnak le chungkhar hmanthlak tete an um. President a tlin hnu hmanthlak pawl an si. An chungkhar hi terual ngai an rak si. An hmanthlak zoh ah mi za innchungkhar an si timi cu hmuh khawh hrimhrim asi. Hmanthlak cheukhat cu mei ceu ning a that lo caah an fiang kho lo.

                                               


                                             
                                             
Atanglei hna hi an innchungkhur ummi thilri kenkip te hman ka thlakmi hna an si. Hi innte ah hin USA president asi te dingmi mi mak taktak pahnih khua an rak sa ve ko. Minung hawi dang cio bantuk tein an rak thang ve ko.

An zunput le kholhnak

Hlanlio Dar-hlasa 

Inn hnulei

Atuanbia tawi an tialnak lungphun

Zung asi

Pre. Bush inn hmai ah dir cu a sunglawi ko

Zung kalnak piahnak signpost asi

Office hmai ah Mrs. Sue Brannnon 

Kalpitu Pu Bawi Hmun 

Nichuahlei kap kulhnak leng in thlakmi asi

      

Siangpahrang David Bawi-inn An Hmuh

Mirang nih Palace an timi hi, Laiholh in a um lo caah, Bawi-inn tiah ka leh.

Siangpahrang David hi Israel tuanbia ah an uar bik le upat tihzah bikmi hruaitu asi. BC 1085 ah a chuak. BC 1055 in 1015 tiang siangpahrang asi i Jerusalem in a pen hna. Kum 70 kuakap lawng anung. Amah chan hlan ah, Israel miphun hna hi an i thek ngai i, amah nih miphun 12 hna cu an fonh hna i, pennak ram kaupi a rak dirh.

 Siangpahrang a tuan lio ah Jerusalem khualipi i siangpahrang inn a sak. Ralkap sakhan lianlian asak. Jerusalem biakinn sak a timh nain a tlam a tling lo. Hi tluk in mi lianngan asi nain amah nih a rohtami innlo le thilri hi tampi hmuh ding a um lo.

Cucaah thilhlun cochuaktu (archeologist) hna nih Siangpahrang David chan i kutneh pawl hi heh tiah vawlei tang ah an kawl lengmang. Naite ah vawlei an hlai i an hmuhmi hmunhma pakhat i innrawp an hmuhmi pahnih cu Israel ram chung ah thilhlun an hmuhmi innlo a nganbik an si tiah Israel Antiquities Authorities nih an ti.

Cucu David Bawi-inn (palace) asi tiah an ti. Cu thilhlun cochuaktu hna cu The Hebrew University of Jerusalem le Insrael Antiquities Authorities an si.



Israel Pennak (David le Solomon chan B.C 990-930

A thawngmi Siangpahrang hna nih hin Bawi-inn hi hmun tampi ah an rak ngeih tawn. David zong nih Jerusalem ah Bawi-inn a ngeih i, hi an hmuhmi Bawi-inn zong hi, hi tluk a kaimi a pennak ram uknak le tawlrelnak hmunpi pakhat ah hmanmi si sehlaw a dawh.  A umnak hmun hi, hmunhma nuam le dawh ngaingai asi.

                 David Bawi-inn umnak Kirbet Qeiyafa

David chan ah hin Israel ram hi, ram khat ah an i funtom kho. Ram akauh i, nichuah chaklei ah Euphrates Tivapi tiang a rak phan. Pathian nih Abraham sin ah "Na tefa hna cu cu ram ka pek hna lai; Egypt ramri ummi tiva hna in nichuahlei Euphrates tiva tiang asi lai" (Gen. 15:18) tiah a rak timi hi, David chan ah a tling ti asi. David chan in nihin ni tiang a tling than ti lo.

Hlathlaitu (reseacher) Prof. Yossi Garfinkel le Saar Ganor nih inn rawpcak hmunhma pakhat cu "Saingpahrang David Bawi-inn asi" tiah an ti. Hi hmun an cawhnak ah hin kum 7 an rau. Hi inn hna hi David chan lio i cozah zung le ram uknak zung pawl an si tiah an ti.

Garfinkel le Ganor nih, "Hi inn hlun hna hi, nihin ni tiang kan hmuh khawhmi ahcun zohchunh awk a tha bikmi Siangpahrang David ralkap sakhan asi" tiah an ti. "David chan lio ah Judah ram ah hin, alai cozah (central cozah) nih, alai uknak hi fekfuan tein a rak um hrimhrim timi hi, al khawh lo ding hi thil nih a fianter" tiah an ti.

Nihin ni tiang ah, BC kum zabu 10 nak siangpahrang inn hna hi tha tein hmuh khawhmi an um rih lo. "Khirbet Qeiyafa" an hmuh tharmi hmun hi, BC 980 lio i, Palestine ral lio ah rak i rawk sehlaw a dawh ti asi.

Carbon 14 (14C) in an hniksak tikah, Khirbet Qeiyafa i vawlei an cawhmi hna hmun nih, Jadah ram ah hin, tha tein kulhmi khua hi kum zabu BC 11 le 10 kar ah an rak um ko cang ti kha a langhter. Hi Khibet Qeiyafa khuahlun an hmuhmi nih, bibal cawnnak, tuanbia le thilhlun cawhnak ah tampi thathnemnak a chuahpi tiah an ti.

Khirbet Qeiyafa hi Jerusalem nitlaklei 30 KM hlatnak tlangbo cungah a um. Chaklei kap ahcun Elah Nelrawn a um. Hi hmun hi Philistia le Rilikam Rawn (Coastal Plain) in Jerusalem le Hebron kalnak lampi kam ah a um caah, a biapi taktakmi hmunhma asi. Khua hi lunghak cungah tlakmi asi. 2.3 hectares tluk a kau. Megalithic lungtum in ralhau cu sak i khua cu an kulh.



                            Khirbet Qeiyafa an hlai lio

2007-2011 kum 5 chung pehtlai in an cawh. Cu chungah area hmun-5 (Areas A-E) tiang an hlai. Khuapi chung dihlak i 20% an hlai khawh. Khuakulhnak lungrual 200 Metre an hlai; khuachung luhnak kutka 2, khuacuanhnak innsang pakhat le inn 10 an hlai. Hi ka hmun ah hin, vawleicung ah minthang bik raltuknak a rak chuak. Cu raltuknak cu "David le Goliath" tuknak a si (1 Sam 17).

Hi bantuk khuapi (urban) sersiamnak ngaingai hi, Canaanite (Philistine) khuapi lak ah hmuhmi a um rih lo. Cun chaklei Israel Pennak zong ah an hmu rih lo. Asinain Judah Pennak chung i khuapi hna-Beesheba, Tell Beit Misim, Tell en-Nasbeh le Tell Beth-Shemest- hna ahcun khuapi sersiamnak hi, hmuh khawh ding an um.

Khirbet Qeiyafa hi khuapi sersiamnak a rak ngeihmi khuahlun bik pakhat an hmuh khawhmi cu asi. Hi khuapi sersiamnak hi Siangpahrang David chan ah a rak thawk cang tiah an ti.

"Inn chung i vawlei belkheng kuaimi, lung darkeu kuaimi, tuang i thilri aa rawkmi a rilmi hna zoh tikah, Khirbet Qeiyafa hi ruahlo pi in rang taktak in aa rawkmi asi" tiah an ti.


                    Ostracon timi bel cung tialmi catial


     Siangpahrang David Innpi in an hmuhmi vawlei bel aphunphun



             Biaknak lei thilri an hmuhmi asi


        Vawlei in sermi khengkuar phun

Vawlei in thil an sermi zong a rak sang ngai cang. Lung in sermi thilri, thir sermi thilri zong an hmuh. Biaknak lei thilri tete zong an hmuh. "Scarabs" (thir phunphai in sermi, cep bantuk muisam kengmi) le tazaih (seals) zong an hmuh. Vawlei in sermi thilri cungah tialmi "oastacon" timi catial zong an hmuh. Naite an cawhmi ahcun, hlan lio Egypt ram in an rak cawkmi "alabaster lungvar in sermi thilri zong an hmuh.

Siangpahrang Bawi-inn (palaces) a veltu innkhan pawl ah, thil an chiahmi tampi an hmuh. Cu hna lak ah, thir le dar phunphai sernak, vawlei in sermi khengkuar le Egyot ram chungmi alabaster lung in sermi khengkuar zong an hmuh.

Khuapi in chaklei kam ah, meter 15 asau i meter 6 a kaumi tung ngeimi inn pakhat an hlai. Cu inn cu thilri khawnnak inn a si tiah an ti.

Hi thil an hmuhmi David Bawi-inn hmun hi, a sunglawi tuk. Cucaah, hi hmun ah hin innlo sang pakhat tlak ding tiah ruahnak an chuahmi zong, Israel Antiquities Authority le Natural Parks Authority an i bawm i, an el hna.

A ruang cu hi hmun hrawnghrang hi, Israel ram caah a biapi tukmi hmunhma asi caah miphun dum (national park) asi tiah an ti caah asi.


------------------------------------

Zohchunhmi ca

1. http://www.jpost.com/Features/In-Thespotlight/Archeologists-uncover-palace-from-Kingdom-of-David-320226

2. Jpost.com 7/18/2013

Philhmi Bible Paraltha (Hero)

Vawleicung ah hin, minung nih kan uarmi hna hi ek ngei lo in kan uar hna; kan huatmi hna le zei i kan rel lomi hna cu, zeitluk in thil tha an tuah le upat awk tlak an si zong ah, kan thangthat duh theng hna lo. Abik in bawi, uktu, mirum, milian, mifim le thil ti khomi cu an sining nak lengpi zong kan cawi hna i, cawi ding le thangthat ding tlak taktak tu khi kan thangthat tawn hna lo. An tuanbia le an tuahsermi kan philh tawn.

Bible zong hi, minung nih tial ve mi tuan bia asi caah, minung ziaza, nunphung le tuanbia he aa then kho lo. An cawisan mi hna cu an cawisan hna. An tuanbia chim tlak asi tuk lem lo mi cu, tampi an chim hna lo. An cawisammi hna cu an sualnak le palhnak zong tampi chim piak an si lo i, an thatnak lawngte hi hmuh piak an si.

Bibal Biakam Hlun ka rel fate abik in Siangpahrang David le Solomon kong ka rel fate, ka lung a tha lo mi tuanbia pakhat a um. Cucu "Philhmi Paraltha" (Forgotten Hero)  pa kong a si.

Cu pa cu, ziaza ah, ram le miphun dawtnak ah, dinfelnak ah, zumhtlak sinak ah, tuanvo upatmi sinak ah, hawi zawnruatmi sinak ah, mah nuamhnak nakin a ram-miphun le a bawi hna kong ruahnak ah, Siangpahrang David nakin a let tam tuk in upat hmaizah a tlakmi pa a si. David nakin a pasal deuh vingvan i, David nakin pasaltha deuh ruahnak lungput a ngeimi asi. A tuahsernak zong David nakin a let tam tuk in a dingmi pa asi nain, amah cu "Philhmi Paraltha" tu asi. Amah tuanbia cu tlawmte lawng Bible ah chim asi i, David tuanbia tu cu tam tuk lehpek chim asi.

Cu pa cu, Siangpahrang David nih a thahtermi hna "Paraltha Uriah" a si. Uriah hi Siangpahrang David nakin upat hmaizah awk a tlak deuhmi pa asi. A tuanbia uar um tukmi hi, 2 Samuel 11 ah tling tein aa tial. Tuanbia tawi te a si nain, pasaltha taktak tuanbia asi.

David nih a pennak ram a kauh. Jerusalem kha a lak i a khualipi ah a ser. Nichuahlei ah ral a tu. Hi lio ah ral biapi taktak a tukmi cu Syria mi le Ammon mi an si. Voikhat cu a ralbawi Joab kha Ammon mi hna khualipi Rabbat Ammon khua kha tuk ding in a kulhter. Hi khua hi Rabbath ti zong in an tial. Nihin ni Jordan ram khualipi Amman khi asi. David tu cu Jerusalem ah aa din.


            Hlanlio Irael le Ammon ram map

Zanlei sangah David cu siangpahrang inn cung i aa chawh lio ah, minu dawh ngaingaimi aa kholh kha a hei hmuh. Cun mi a hei thlah hna i a hlatter hna. Mi a tlahmi hna nih, "Eliam fanu Bathsheba" asi. "Uriah nupi asi" tiah an rak chim. David nih mi a hei thlah hna i, Bathsheba cu a va lakter hna. Zan ah a ihpi. Bathsheba cu nau a pawi. david nih nawlbia (10) lak ah, "Tang dang na pawm lai lo" timi nawlbia nganpi a buar. Cu tik ah, David sin ah, "Nau ka pawi" tiah a hei chimhter hna (2 Sam. 11:-1-6).


         Jerusalem khua ummi Siangpahrang David Inn

2 Sam 11:6-27 ah, David hi zeitluk in dah a sual timi tuanbia kan hmuh i, Uriah hi zei tluk in dah paraltha asi timi, ram le miphun dawtu Hero a sinak kan hmuh. Tuanbia a tawinak in kan tial lai. David nih Bathsheba bia a theih tikah, a um kho ti lo. Ka mual a pho cang lai ti a theih. Zeicatiah mi nupi a hrawh. Lakfa a pawiter. Cucu Judah biaknak ahcun "ngaihthiam khawh dingmi sualnak asi ti lo." Lungcheh tlak sualnak asi cang."

Cucaah cu a sual thuhnak ding khua a khang.  "Zertian lungput" he khua a ruat. A sual thuhnak ding ca i khua a khanmi hi, zeitluk in dah tihnung asi timi cu Samuel ah aa tial dih. Pathian mi hman an rak si ko nain, sualnak ah fak tuk in an tluk tik ahcun, a khuakhanmi hi a chiatkhat lawng silo in tihnung le tuksapur a rak si.

David Lungput (2 Sam 11:6-8)

1. Ral tuk siling bak a si nain, David nih Joab sin ah bia a hei cah i, "Uriah kha rak ka kua" tiah a ti. Cu tluk tihnungmi ral an tuk lio ah, a nih nih "sual thuhnak" ca khua a rak khang. Mah sual thuhnak ding ca tu kha, ram le miphun ca ral tuknak in, biapi deuh ah a chiah.

2. Joab le ami hna ral an tuk ningcang le rakap hna umtuning cang kha, "Ka phahle tein thawng aa halter." Hruaitu hna nih lungtak asilomi ka phahle thawngpang hal te hna zong thil tha lo asi.

3. Uriah cu, "Na inn ah vung kal law, na ke vung i tawl" tiah ati. A inn ah va kal sehlaw, a nupi he va it hna seh law, fa a pawimi hi "Uriah fa tu ah cang seh le kei tu cu sualnak in ka luat lai" ti khi David thluak a si.

4. Uriah siangpahrang inn in a chuah bak in siangpahrang laksawng nih a hei zulh colh. "Zertian bu in pekmi laksawng cu, tih a nung tuk. Ziknawh asi i cucu Pathian nih a huat taktakmi nunzia asi. David nunzia hi, tih a nung taktakmi nunzia asi. Hika zawn David nunzia hi, minung zapi zaran sining nunzia te asi ve ko. Minung hi zeitluk in dah kan sual khawh timi a langhtertu thil asi.

Uriah Lungput le David Lungput (2 Sam 11: 9-13)

1. Uriah cu a nupi sin ah a vung kal duh lo. Siangpahrang sin-um vialte hna umnak, siangpahrang innka hram ah khal ko i a it diam ("Uriah cu inn ah a vung kal lo" tiah sin-um hna nih David an va chimh tik ah, David cu a awlawk a chong cang).

2. David nih, "Khual tlawnnak in na rung tlung asi lo mei? Zei ca dah na inn ah na vung kal lo?" tiah a ti. (Hihi dawtnak bia ngai a lo nain leirawinak bia a rak si. Kaa pahle dawtnak tihnung tukmi asi). 

Uriah nih David bia a leh i, cu a lehmi nih Uriah hi pasaltha (Hero) a sinak a langhter.
                
         "Israel le Judah kuang cu thlam chung ah a um i, ka bawipa Joab le ka bawipa a sal le hna cu            ramlak ah an riak ko; cuti asi ko lio ahcun maw, va ei va din awk le ka nupi he va nuamh awk            ah, ka inn ahcun ka vung kal hnga? Nangmah na nun bantuk le na nunnak a nun bantuk in,                  mah cucu ka tuah lai lo" 

Hi Uriah bia nih, Uriah cu a ram le miphung cungah siseh, a ralbawi Joab le a ralkap hawi cungah zumhtlak in a um. An ram le miphun caah a ralbawi pa le ralkap hawi ral an tuk lio caan ah, anupi sin kal le nuamh kha aa tim hrimhrim lo. Zeitluk in David nih a lem zong ah "zumhtlak" asinak kha a kaltak hlei lo.

David nih Uriah cu a thawh than i, "Nihin zong, hika ah hin caam law, thaizing ah kan kalter lai" tiah a ti (2 Sam 11:12).

3. David Zertiannak 

David nih cuti bia a ruahni le a thaizing cu Uriah cu Jerusalem ah a cam. A nupi he an i tong rih lo. David nih ralkap sawhsawh i a tuah theng ballomi thil Uriah caah a tuah piak. Cucu zertian lungput a si i, a lungthin zik a nawh khi a si.

 Siangpahrang David nih:
         
              "Uriah cu a sawm i, ahmaika ahcun a ei a ding, cucaah a ritter; zanlei ah a bawipa sinum                    hna  sin i va ih awk ah a chuak; sihmanhsehlaw a inn ah a vung kal lo" (2 Sam 11:13)

Hika zawn ah, "a ritter" timi biafang hi ruah tikah, David nih zu a dangh i a ritternak a sullam cu "anupi sin ah lungfim lo in va kal sehlaw, va it-ti hna seh" ti kha a thluak in a tongh caah asi timi kha hmuh khawh asi. Cu tluk a rit bu zong ah, "a inn ah a va kal lo" timi bia nih hin, Uriah hi zeitluk paraltha (Hero) dah asi? Raltuk lio ah nupi sin ih lo ding timi kha zeitluk in dah aa tlaihchih khawh timi a langhter.

Cu tluk nupi dawh, ngaih awk a tlak taktakmi, uar awk le mitthit awk tuk asimi nupi umnak pawngte phan ko nain nupi sin kal duhlomi pa Uriah cu "khuaruahhar in zumhtlak pasal tha asi."

Hika zawn ah Siangpahrang David le ralkap sawhsawh Uriah lungput epchun tikah, "Uriah lungput cu Hero lungput asi i, David lungput cu minauta le sal lungput a rak si." Mizertiang hna lungput hi tih a nung tuk nain, zertiannak lungput nih Hero lungput cu a tei kho bal lo i, a hnin kho in a thial kho lo" ti kan hmuh.

4. Mah Thahnak Hri Phurhter

David thinlung hi zeitluk in dah a sual timi hi 2 Sam 11:14-27 ah kan hmuh. Tuanbia sau ngia kha a tawinak in hitin ka tial lai.

Uriah cu Jerusalem ah a cam. David nih a sual thuhnak caah deh a timh nain a dek kho ti lo. Cucaah ralbawi Joab sinah cakuat a tial i, Uriah lila cu a phurhter. "Amah thihnak ding i khuakhannak ca" cu Uriah nih aa phurh. Mah thahnak ding kong khannak ca phurh cu, amang tal khi a va chia hnga dek maw? Lungthin nuamlo hna in a va um hnga dek maw?

Cakuat chung ah aa tialmi ca cu, Uriah caah tih a nung taktakmi ca asi. Ca chung ah David nih hitin a tial:

           "Uriah cu ral hratnak bik hmun, hmaisuang bik ah khan na chiah lai; an tuk i a thihnak lai                      hnulei ah nan tontak te lai"

Joah nih Rabbah khua cu a kulh i a doh. David cakuat ning tein Uriah cu raltha mi hna umnak hmun tiah a hngalh khawhmi, ral hratnak hmun ah a chiah. David saduhthah bantuk tein Uriah thihnak cu Joab nih a khan i, "David salle tlawmpal le Uriah zong cu an thi ve."

David dirkamhtu, Jerusalem dirkamhtu, Israel pennak dirkamhtu Paraltha thihnak cu, David nih cuticun khua a khan. David lungput hi ruah ah, tih a nung, fih a nung, hruaitu sual taktak a rak si. A ngaingai tiahcun, "Uriah cu Israel mi hmanh asi lo nain, Israel a dirkamhtu ralkap tha-Hit miphun tu a rak si." Aamh le miphun hmanh asilonain Siangpahrang David caah zumhtlak lungput a ngeih caah, ral a tuk piak lio ah, David tu nih cun "sual lungput" he Uriah thihnak cu a rak khan.

David lungput hi zeitluk in dah a zer timi kan zoh rih lai. Ralbawi Joab nih zualko David sin ah a hei thlah. Ral an tuknak kong thawngchia cu David sin ah a hei thanhter hna. Ral an sungh tik le siangpahrang ralkap hna an thih ahcun, siangpahrang cu an lung a rawk i, Pathian lei an i mer i, thla an cam i, vacam hna an i phulh tawn phung asi nain, Joab le a hawi le pawl ral an sung ti a theih tik le Uriah a thi ve timi a theih tik ahcun, David cu "Ka tlam a tling" ti phun in, aa lawm tuk. Joab nih cun thawngchia thanh cu a ngaihlah ngai.

David tu nih cun, zertiannak bia cu zualko sin in Joab sin ah hitin a hei cah than.
     
              "Hi thil hi na lungre i theiher hlah. Zeicatiah vainam nih cun atu ah pakhat, ahnu ah a dang                     pakhat ti in pei a thah phung asi ko cu" (2 Sam 11:25)

tiah hnemhnak bia le thapeknak bia a hei chim. Lungtak asilomi ka pahle bia asi. A ralkap an thihmi cu, David caah lunglawmhnak ah a tla. Zeicatiah Uriah a thih ve caah asi. Uriah a thih tikah, Bathsheba nih David lakfa a pawimi a mual a pho ti lo. David nih mi nupi a hrawhmi a mual a pho ti lo. Amah sualnak thuhnak ding caah, Israel ralkap paraltha (Hero) Uriah nunnak cu a liam.


                      Rabbath Ammon khuahlun
       
Biadonghnak 

Vawlei tuanbia zoh tikah, hruaitu le mithawng mi hna chiatnak cu mipi nih hmuh khawh asi lo. An santlaihnak le an thawnnak le an thilti khawhnak lawngte khi hmuh piak an si. An min chiatnak le sualnak vialte khi kan hmuh piak hna lo. Cun sifak santlai lo le mi nauta cu zeitluk an fel, an i zuam, an that, an din ko zongah, mi nih theihpiak an si tawn lo bantuk in, Paraltha Uriah zong hi "Phihmi Bible Paraltha" (Forgotten Hero) pakhat asi ve.

Hi bantuk in philhmi paraltha hi bible zongah an um bantuk in, Laimi chung zong ah tampi an um ko cang lai timi ruat bu tein!

Vate le Minung Hawi An Si

Voikhat cu Mirang mi za tatkak pahnih nih, zeitluk a hrangmi saram hmanh hi minung nih tha tein kan chonhkhianh hna le kan kawmh hna ahcun an ngam ko tiah an ti. Ramtang ah an kal i, Turkey va le va dang phunkip onh kha an cawn i, an kawmh hna le naihtete in an um kho ko. Sakuh, vom, ngal, tlumpi le va phun kipte an va kawmh khawh hna. Lungkua chung ummi tihnung ngaimi rul hmanh bia an va ruah i, ngam ngai in an kawmh khawh.

Laimi nih ruachawk cu kan tih taktak. Kan hmuh ahcun kan thah le zamtak bak asi. Ruachawk cu a kawmh in kawmh ding cu kan thinlung ah a um kho lo. Asinain India ram ah rul in paw aa cawmmi hna le rul lei thiammi hna nih cun, ruachawk hmanh khi lentecelhnak, biaruah awk le hawikawm ah an i ser hna. An pawcawmnak zong ah an ser. Hmun tampi ah lim cu innchungkhar zuatmi "uico le chizawh bantuk" duhnung saram ah an chiah ko hna. Zaangfahnak le dawtnak aum ahcun, ruachawk le minung hmanh an i hnam ko.

        Dawtnak he cun rul hnawmh khawh asi

Zeiruang dah Laimi hi saram he kan i ral hnga? Kan mah zong nih kan ral hna i, saram nih a kan tih tuk. "Saram nih tihbikmi miphun hi zei miphun dah an si?" tiah ka hal hna sehlaw, "Laimi kan si?" tiah ka leh ko hna lai.

Zeicatiah sa nih a kan tih tuk. Sakhi le bang cu, "A kan hmuh cangka in alau le hawk colh." Ngengpi zong a tliknak ah a lutaw hmanh aa hngal lo. Vom zong cu thiam. A rilh bak in a ril ve hawi. Saram lawng si hlah. Afim deuhmi le aphing deuhmi va asimi "thlaberh, kaite, mu, langak, pitlung le thlanthla" nih cun, Laimi an hmuh ah a zam bak in an zam. A kan tih tuk. Va hrutmi le adamlomi lawng nih Laimi cu a kan ngamh. Tlang le thli chung tlawnglengmi nih akan tih lawng asilo tii chung ummi nga le cangai tiang nih a kan tih.

Zeiruang ah dah hi tluk lawmmam in Laimi hi saram, va le nga nih a kan tih hnga timi hi ruah lo awk a tha lo. Aruang cu "mehsa" caah kan i tuah tuk hna caah asi. Cupin ah "nek kan ngei." Saram kan hmuh ah, zeirel lo in kan um hna. Kan upat hna lo. Kutsip thaihnet kan ngei. Lung in cheh, hauh, dawi, dum le tlaih khawh ahcun ramsa hrem a hmangmi kan si. Kan kah le thah hna lo zong ah, "um siarem lo in kan tuah hna." Nunnak ngeimi ah kan rel hna lo.

Cubantuk a chialkha ngaimi nunphung a ngeimi kan si caah, thilnung paohpaoh nih cun a kan tih dih. Laimi a ngamhmi saram, nga le va cu an him lo. A rauh hlan ah, "meicum le uhkang" an phan colh. Kan sihfah tuk ruang maw asi hnga? Kan nunphung nih a kan fimter lo bia dah asi hnga" timi ruah ding a um.

Cu culture ru ramdang zong ah kan i kapi pah rih. USA zong ah Laimi umnak khua tampi ka tlawng. Mi tampi nih an timi cu, kan khua mino tlangval pawl nih, "Khualak le ramhual i aummi va hna zong air gun in an kah hna; khualak aa chawkmi cawmpai an thah hna; nga ningcang in lo in sur an vorh; ningcang lo in an sio hna" tiphun hi a tam tuk.  Cucaah Laimi umnak paoh ahcun, "tiva nga an zor" ti a si. Ramsa phin hram an thawk ti a si.

Ka fale zong hi USA ah an chuak ko nain Laifa an sinak "tekte ci lo hlah" an ti bang a lo kho lo. Mi uico nih a boh hn ahcun "hauh le dehdai" an rak hmang tawn. Ahnu ahcun "uico dehdai lo ding, chizawh hmuh tikah dum lo ding, va thah lo ding le lung in cheh lo ding, a tlawngmi zu, thiahlei le zeidang thilnung zong thah bak lo ding" tiah kan cawnpiak hna.


                          US ahcun Zazuk he hitin komh khawh asi ko

Abik in "nga" dawtnak kong cu kan cawnpiak hna. A caan caan ahcun Asian Restaurant kan kalnak ah nga tampi an zuat i, nga cu an zoh i an i nuam tuk. Nga cu an nun a tha tuk. Cucaah ka fale nih an duh tuk hna. Rawl an pek hna i, an i nuam tuk.

Voikhat cu anu nih nga a cawk i, a pumpipi in a kio hna le cabuai ah a van chiah thup. Kan fapa pakhat Elihsa nih, "Ka pa, nga cu that hlah u. Nga cu ei hlah u. Eiding asi lo. Fish is the good guy. Don't kill OK? Don't eat it OK?" tiah a kan ti.

Ngasa cu kan pek len zong ah a ei duh ti lo. "Nga cu mitha pei asi cu?" tiah ati i, sau lak te nga a ei duh lo. Keimah zong ngasa ei hmanh ka lung a tho setsai ti lo. Cu hnu cun, kan innchungkhur ah, "Fish is the good guy" tiah kan ti thai. Capo ah kan saih. Ka fapa nih "Nga cu mitha pei asi cu" tiah ati bang, Saram hna hi an mah kokek tein an rak sual lo. An rak phing lo. Kan dawi hna lo le kan ral hna lo ahcun, minung kan hawi an si kho ve ko.

America ka um hnu in, Minung le thilnung ramsa, nga le va hna an i naihniam tukmi ka hmuh ah hin, lunglawmhnak in ka khat. Ka lunghmuih tuk. Kan nih Laitlang vial ah khan cun, "Saram le minung kan rak i ral mu? US ahcun Saram le minung hawi bantuk pei an rak si ko hi" ti khi ka ruat. US lawng siloin ram fimmi ahcun, Kawlram "Phuwintang" tiang in Minung le ramsa komh khawh a rak si ko.

Ka professor pa nih  voikhat cu an dum thianh a ka fial. Cuka ahcun va nih an eimi thei a tlai ngaimi a um. A bur ngai i an inn a zoh a chiatter ngai. "Ka hau lai aw?" tiah ka hal. A ka lehmi cu, "Hau hlah. Va rawl ei awk an ngei lai lo" tiah a ka ti. Mifim ram ahcun, cu tluk cun va zawn an ruat.

Voikhat cu apartment pakhat ah inn ka va hlang. An manager pa cu kan i theithiam ngai. An zung innka luhnak kam bakah "zupi" nih kat a reu i, an zung tangah zupi cu khua a sa. A lian tuk. Atu le tu a lut a chuak i, a vawer zong a van tun i, inntual hrawng cu hnawm ngai in a chiah tawn.

Voikhat cu zupi cu a rak chuak. Amit i chim nawn pi lang herhuar pi in a bawk ko. Manager pa cu ka hei thawh i, "Ziah hihi nan thah lo?"tiah ka hei ti. A ka thawh i, "Ziah kan than len ko lai? Zeihmanh hna a kan hnawh tung lo. Amah um te in pei dai tein a um ko cu" tiah a ka ti. Ka ning zong a zak ngai. Thil kan hmuhning le tuak ning a va dang hringhran dah ti ka ti.

Kan Krihfabu Emmanuel Chin Baptist Church nih Galloway sang ah innhmun kan cawk. Hmun laicer ah thingkung dawhdawh tam taktak abu in an keu. Cuka ahcun va an tam taktak. Bu an tuah i, kum fatin va tampi an karh. Kan thah hna  lo caah le kan dumdawi hna lo caah an ngam tuk. Cu vatete kan hmuh tik ah kan i nuam i, kan hawikawm bantuk an si. Biakinn hmun ka phak tik i, va ka hmuh hna lo le an aw ka theih hna lo ahcun ka hlam hna. Ziah tiah cun, "Hawikawm ah ka tuah cang hna caah asi."



                  Vabu tampi umnak ECBC biakinn hmun

USA ah zuva hi zeitluk in dah an ngam timi hi ka khuaruah a har. Tahchunhnak ah, kan inn tual i khuahmung kung fate ah va nih buu an rak ser i, fa an hrin tawn. Ka fale nih vabu le vati an va hmuh. "Ka pa vate nih bu le ati kan hmuh. Vate a bawk ko" tiah an ti. An i lawm tuk. Vate cu a dek zong an dek lo. Ka fale cu, khuahhmung kung fate ahcun a kai i, thei an lo tawn. Vate zong a bawk ve ko. Ka fale zong nih an hnursuang lo i, vate zong a zei a pawi ve lo. A bawk ve ko. Tlaih duh ahcun "Amei in sum i lak colh ding khi asi ko" nain, zeihmanh kan ti lo caah dai tein a tlumh ve ko.

Ka hmuhmi cu, ka fale hi "vate he hawikawm an si" kho ti hi asi. Ka fale nih, vate an hmuh i an thinlung aa nuam tuk. "Kan vate" an ti le an i uar tuk. Hawikawm ah an ruah. Atu le tu vate cu an bih tawn.Vate zong cu zeitluk hna an cheh zong ah, "Mi hnachet chung an si" ti a theihthiam ve ko. Azei a pawi ve lo. Azam zong a zam lo. A bawk ve ko. Ka fale thei an lawh pah zong ah, cuticun dai tein um ve ko. Atanglei hmanthlak hi, pe 2 tluk naih in ka vate thlakmi hmanthlak asi.

Kan inntual theikung fate ah bu a tuahmi vate

Ka fale hiti thei an lawh lio ah vate zong a bawk ve ko

Kan vate cu a tlumh lo caan ah hitin a vak tawn

Minung nih kan ral hna lo, hnursuan lo le dumdawi lo ahcun cu tluk in vate cu a ngam ko. Va le zu cu chimhau lo. Sazuk, sakhi le ngengpi hmanh, khualak ah an ra lengmang i, minung lakah an um ko. Vom le ngal hna zong khualak ah an lut theu tawn. Ohio ah ngengpi pakhat cu sianginn chung tiang a lut i, rawl a kawl phah. Acheu minung innchung tiang in an lut ko.

Cucaah Prophet Isaiah nih "Ser tharmi" Bawipa Tlangthiang (Zion Tlang) cung ahcun, zeitluk in dah daihnak, hnangamnak le remnak a um te lai timi kha, hitin a hmanthlak in a rak chim chung:

"Cinghngia le tufa cu an tlawng ti lai" (Isaiah 65:25a)

Tufa cu cinghngia caah cun ei nuam bik a rawl thaw bik le lak a fawi bikmi asi. Cinghngia cu tufa caah cun tihnungbik mi hrawktu ral asi. Sihmanhsehlw, "Zion Tlang thiang ahcun remnak le daihnak a um ti cang lai" tiah a rak ti. Cucu thlarau vawlei caah a hmuhmi vision asi.

Cu vision cu vawlei titsa caah hman ahcun, USA ah a tling ti awk tlak asi ko cang. Zeicatiah "USA ahcun minung le saram hna kha kan tlawng ti ko cang. Kan karlak ah huatnak, ralnak, tihnak" an um ti lo cu ta. Ka fale zong vate he hawikawm an si khawh ko ahcun, midang zong an si kho dih ko lai.

Laitlang ah khin Laimi le Saram hi dai te le pakhat le khat tihnak um lo tein kan um kho ve te hnga maw? Hawikawm kan si kho te hnga maw? USA ummi Laimi na si ahcun, nangtah saram he na ral rih ko maw? Hawikawm dah nan si ve cang?