Wednesday, June 18, 2014

North Korea Bomzuang (Missile)

North Korea hi aa thupnawk tukmi ram asi caah, a chungah thil umtuning taktak hi ramdang nih an thei kho tuk lo. North Korea kong a cawngmi le hlathlaimi mifim mi hna nih an ruahmi deuh lawngte hi, ramdang nih theih le hngalh an si. A chungmuru a thazaang thawnnak le dernak, a ram hriamnam zeitluk in dah athat le a tam ti zong hi, tha tein an hngal kho lo.

North Korea nih bomzuang (Missile) zong hi a ngeih lai tiah an zumh i, zeizat ciah dah a ngeih? Zeitluk hla dah a phanh khawh? Bomzuang par ah nuclear bom hna an bunh kho hnga maw? timi biahalnak hna hi, fiang tein an thei kho lo.

Asinain North Korea kong a theihngalmi hna nih, "North Korea nih an ruahnak langhternak video (propaganda film) ahcun, cruise missile timi hi ngei cang hna sehlaw a dawh" tiah an ti. Hi cruise missile hi tilawng kahnak caah sermi a si. Niam tein le khulrang taktak in a zuang khomi asi caah, i kham awk a har ngaingai mi bomzuang asi. Ralpi II nak lio ah, Hitler ralkap nih an rak hman hmasatmi hriamnam pakhat a si.


              KH-35 Tilawng kahnak bomzuang

North Korea nih 2003 ah an rak ser cangmi bomzuang phunkhat cu Russia KH-35 bomzuang he aa lo tiah an ti. Cruise bomzuang pawl hi, computer in zohkhenhmi le lamnai hmuitinh (target) dingteu tein kahnak caah hmanmi an si. North Korea bomzuang a tam deuh cu, a lianmi le lamhla kahnak deuh lawngte an si ti asi.

UN nawlpeknak in North Korea hi a nuclear le hriamnam dangdang ruangah sipuazi phihmi ram a si. North Korea nih 2006, 2009 le 2013 ah voi (3) nuclear bomb a hniksak cang. Atu ah hin, nuclear bomb tlawmpal chuah khawhnak thilri a za in a ngei tiah North Korea kong theihngalmi hna nih an zumh.

Asinain North Korea kong theihngalmi hna nih, "North Korea nih hin bomzuangmi par i bunh khawhmi nuclear kuan bom hi cu a ser kho rih lai lo" tiah an ruah. Ramdangmi an lungre a theihmi cu, North Korea nih hin, khulrang taktak in a zuangmi rili raltuknak tilawng kahnak cruise bomzuang hi a ngei kho men ti hi, an thin a phanmi asi. Cu bantuk bom hna cu, US Navy ca le South Korea Navy caah tihnung ngaimi an si ti a si.

 North Korea kongah mifim pawl an i elmi cu, "North Korea nih, Russia KH-35 cruise missile he aa lo taktakmi bomzuang ser khawhnak fimthiamnak hi khawika dah a lak hnga?" ti asi. Hi bomzuang nih hin, 150 Kg a ritmi nuclear bom hi a phurh khawh i, meng 80 tluk hla a zuang kho lai tiah tiah an ruah. Cucaah hriamnam lei kongkau theihngalmi hna cu an lau ngaingai.

Russia KH-35 cruise bomzuang hi, tilawng kahnak caah sermi a si. Falkland Raltuknak (1982) lio ah, Argentina le British an rak i kap i, tilawng kahnak hi tam ngai an rak hman. Argentina nih an hmanmi EXOCET (Azuangmi Nga) asi i, cu cruise missile nih cun, Bristh tilawng pawl a rak hlawh ngai hnga. Cu thil cu Russia nih an hmuh hnu, 1983 in Kh-35 cu ser an thawk i, 1990 hnu deuh hrawng ah tam ngai an rak ser. KH-35 bomzuang hi, lehmah 152 asau i, pawng 1,150 a rit. Pawng 320 a rimi thir kuan zumpi a phurh khawh i, cu nih cun raltuknak tilawng lianlian hi, a hrawh khawh lai ti asi.

KH-35 cruise bomzuang hi Russia nih a zawrhmi asi ahcun, UN nih North Korea hriamnam an phihmi phung hi, Russia nih a buar asi hnga tiah an ti. Acheu nih cun, North Korea nih hi bantuk cruise missile pungsan hi, Myanmar asiloah hmawngkhu in a cawkmi asi kho men tiah an zumh.


                        Exocet MM 40

North Korea nih an ruahnak langhternak (propaganda film) hi minute 50 tluk asau i, hi cruise bomzuangmi hi minute cheute lawng a donghnak ah an langhter. Cu ahcun North Korea ralkap nih raltuknak teng an kah lio le Kim Jong-Un a nih lio an lang. Hi cruise missile hi Russia KH-35 he an remhmi he aa lo tiah an ti.


    North Korea Cruise missile thar

 Mah hlan ah hin, North Korea nih cruise missile hi an ngei cang hnga maw timi cu a fiang lo. Hi cruise missile thar hi an ngeih takatk ahcun, Thlanglei Korea raltuknak tilawng pawl caah tihnung ngaingaimi le Korea Tikulh fawnghlei ram pahnih caah daihnak a um lo chin lengmang kho men tiah, mifimmi hna nih an tuah.

Atanglei ah hin North Korea bomzuang phun (4) hna nih zeitluk hla dah an kah khawh timi apiahtu map le bomzung an kal khawhmi meng zat kan tial. Hi bomzuangmi 4 lakah, Taepodong-2 hi Km 6,000 tiang a zuang kho ding asi an ti caah, Alaska, Kawlram le Australia chaklei kap tiang, North Korea in an kah khawh dingmi asi,

Aliamcia caan zongah, Japan ram cung bak in long range missile cu a hniksak cang i, Japan, South Korea le American pawl caah launak nganpi a rak chuahter. Cu dirhmun ruah tikah, North Korea nih bomzuangmi par ah nuclear hriamnam a bunh khawh sual ahcun, innpa ram pawl caah, thinphan dai lo ngai ding asi cang timi ruat bu in.






      North Korea Bomzung nih a phanh khawhmi area (Ref. www.bbc.com)

Friday, June 13, 2014

USA Tihnung Bik Khua Hna

                                                                               
 Atanglei US ramchung khua hna hi, sualnak (crime) atambiknak le tihnung bikmi khua ah an chiah hna. Hi crime lak ah hin, mithah lainawnnak hi biapi bik cem ah an chiah. Damiah-taih, fir, bank baoh, inn baoh, minung fir, motor fir, mi vuakden le tlaihhrem tiin a phunphun in an zoh. Cu tahnak fung in an zoh i, hi atanglei khua hna hi "Tihnung Bimi Khua" ah an chiah hna. Sualpalhnak a tlawmtam hawih in, kum chiar in tihnung bik khua timi hi an i thleng kho. Asinain nihin ni tihnung bik khua hna hi, tihnungbikmi khua 100 thim ahcun aa tel pengmi an si.

Sualnak atam tikah, minung an um ngam ti lo. Mitha le mi si kho deuh poah nih an chuahtak. Cucaah milu an zawr thluahmah. Cun rian le dawr nih khua an chuahtak ve. Cuticun sualnak a tamnak le tihnungmi khua i a pawi cemmi cu, innlo man an ngei ti lo. Cucah business a that ti lo ahcun, inn lianlian an chuahtak hna. Pumpak inn, sehzung, sianginn, sizung, sekhan, biakinn le movie zung te hna an khar. Cozah innlo zong an i khar. Kan umnak Columbus le Dayton khua hna zongah, chuahtakmi inn pawng kal cu lungthin a rawk tuk.

Inn lawngkang a tam tukmi nih, khua kha chuahtakmi khua le khua rawpcak sinak an langhter i, ka dang rami zong nih pemvah le business thar in tuah an lung a chuak kho ti lo. Hi rawpcap pawl hi, cozah nih tangka million tampi dih in theh an hau. An theh lo ahcun, cu innlawngkang pawl hi khua muisam chiattertu, sining niamtertu, tumchuk tertu le mifir kua ah an tla hawi. Innlo aa kharmi le chuahtakmi a tam tuknak khua cu, "a ngan a damlomi khua asi" timi theih ding asi.

Sualpalhnak zat ka timi hi crime rate kha a chim duhmi a si. Minung cu zat lak ah cu zat nih sualnak an tuah timi khi a a chim duh.

Hi khua hna hi zeicadah hi tluk lawmmawm in sualnak a tam le tih a nun timi hi an tuak tikah, "sifah tuk ruang, fale sianginn tha tein kaiter lo ruang le ritnak sii ai a tam tuk ruang" bik ah an si ti asi. Abik in fimnak a sannak hmunhma paoh ah sualpalhnak a tlawm ti kha an hmuh. Hihi alengphawthual tahnak lawng an si.

A chung muru taktak cu "minung sualnak le dinfelonak" hi, rawhnak tu an rak si deuh. Phungthluk bia ah kan hmuhmi cu, "Sualnak cu zei miphun paoh caah ningzahnak asi" (Phungtlukbia 14:34b) ati bantuk in, hi khua hna an tlakchiatnak le ningzahnak a hrampi cu, "sualnak" an rak si ko. Sualnak cu, pumpak in, chungkhar in, khua in, peng le tlang in, ram le miphun caah ningzahnak an rak si ko.

US Ramchung Tihnung Bik Khua hna cu FBI tuaknak ah atanglei bantuk in an si. Milu zeizat dah an um? Sualnak zeizat dah an tuah? timi hawih in a buaktlak in tuakmi an si.


10. Baffalo, NY


Chuahtakmi tlanglawng Central Tlanglawng Station

Milu: 262,484
Sualpalhnak Zat: Minung 100,000 ah 1,238
Miphun ummi hna:    54.43% (Mirang); 37.23% (Minak);7.54% (Latinos/Spanish); adangdang

Khua dawh le khua tha ngai asi. Niagara Falls ruangah minthangmi asi nain, tihnung bikmi khua 10 nak asi. 1990 hnu in sualpalhnak a tlawm deuh ngai. Asinain an khuachung minung 30% cu US cozah nih sifak timi nak in sifak deuh an si. Cucaah police an tlawm i, sualnak an zawrter kho lo. Khuachung lan-ta-ye (gang) pawl an thianhhlimh hna hnu in, 2013 ahcun sualnak a zawr deuh ngai.

9. Cleveland, Ohio


               Cleveland nichuahlei in inn rawkmi hna

Minung ummi:         397,106
Sualpalhnak zat:      Minung 100,000 ah 1,363 tluk
Miphun ummi hna:   53.3% (Minak); 37.3% (Mirang); 10.0% (Hispanic/Latinos); 1.8% (Asian); adangdang

Ritnak siai tampi a luhchuahnak khua asi. Sifak an tam tukmi le an khua sipuazi a tlak tukmi nih sualpalhnak a karhter. 2013 ahcun an khua budget an i zaa lo dengmang nain, sualpalhnak zatuak ah 27% a zawr. Cucu thawngtha ngai a si.

8. Stockton, CA


            Mithahnak a umnak hmun palik nih an kulhmi

Milu:                     295,136
Sualpalhnak Zat:    Milu 100,000 chungah 1,408
Miphun ummi         40% (Latinos/Hispanic); 21.5% (Asian); 12.5% (Minak); 20% miphun dang


Khua pakhat cozah tangka a ngeih lo i aa rawk ahcun, sualnak a karh. Stockton khua zong June, 2013 ah Bankruptcy a sawkmi khua asi. Tangka an ngei ti lo. Palik an hlang kho ti lo. Khuachungah sualnak zeitluk a tam zongah palik nih an ti kho ti hna lo. Cucaah hi khua ah vuakdennak tam tuk a chuak ti asi.

7. Baltimore, MD

Hi tluk inn thatha hi an lawng dih cang  
Milu:                     626,848
Sualpalhnak Zat:    Milung 100,000 ah 1,417
Miphun ummi   :    63% (Minak); 29% (Mirang); 4% (Hispanic/Latinos); 2% (Asian) le adangdang an si

Baltimore hi, Atlantic rilikam ummi khuapi dawh ngaingai pakhat asi. Rian um lo, sifah, misual tamnak le ritnak sii nih a zawtermi khua pakhat asi. Mipi lamzulh atam ngai nak khua le buai a tam ngainak khua pakhat asi. Hi khua hi sualpalhnak a tambikmi US khua 15 chungah aa tel ve. Rinnak sii, vuakden, fir le tlaihhrem tam ah minthang khua pakhat a si. Nikum ah sualpalhnak zatuakah 5% cu a zawr i lawmh ngai ding asi.

6. Atlanta, GA

          Lam tonnak ah chuahtakmi inn

Milu:                    425,433
Sualpalhnak Zat:  Minung 100,000 ah 1,433
Miphun ummi   :   54% (Minak); 38% (Mirang); 5% (Latinos/Hispanic); 3 % Asian le adangdang

Vawleicung ah vanlawng tambik an tumnak le kainak international airport lian taktak a um. Atlanta hi ritnak sii zuar pawl lam tonnak khua asi caah a sualbik khua ah aa tel ve nak asi. Gang tampi an umnak. Kan mah Laimi hmanh 2 an thah cang hna. Nikum ah sualpalhnak zatuakah 6% a kai. Firtlei le vuakden hi a tambikmi sualnak asi.

5. Birmingham, Alabama


Chuahtakmi khua le innlo hna cu "Mithla Khua" timi ah an i chuah

Milu:                    213,258
Sualpalhnak Zat:   Minung 100,000 ah 1,483
Miphun ummi   :    73% (Minak); 22% (Mirang); 3% (:Latinos); 1% (Asian); adangdang

Ritnak sii le sifahnak hna hna hi sualpalhnak tambik a chuahtertu an si. Hi khua minung dihlakah 26% cu sifak timi nak in sifak deuh cazin ah an i tel. Hi ramkulh ah sifak cazin hi zatuakah 17% asinain hi khua ahcun 26% hi sifak an si. 1990 kum hrawngah sualnak a rak karh tuk nain, nihin ni ahcun 40% a tum cang ti asi. Cubu hmanh ahcun, tihnung bikmi khua 5 nak asi rih.

4. Memphis, TN


            Memphis i sianginn an chuahtakmi

Milu:                     652,725
Sualpalhnak Zat:   Minung 100,000 ah 1,583
Miphun ummi:      63% (Minak); 29% (Mirang); 6% (Latinos); 1% (Asian); adangdang hna an si

Hi khua palik nih an chimmi cu, report atam tuk caah cucu buainak nganpi asi an ti. Ka dang khua vialte nakin report a tam deuh tuknak khua asi. Hi khua an buainak le an lung a khawnnak bik cu vuakden asi. An nunphung hi vuakden a tam tuk ti asi. Nikum ah vuakden kum dang nakin 68 a tlawm deuh i, voi 10,333 lawng an i vua cang ti a si.

3. Oakland, CA
Christian University ah an chiahmi zunngaih par
Milu:                    395,317
Sualpalhnak Zat: Minung 100,000 ah 1,683
Miphun:            28.0% (Minak); 25.9% (Mirang); 25.4% (Latinos/Spanish); 16.8% (Asian); adangdang

Sifahnak,.ritnak sii hna le vuakden sualnak a tam bik. Hi thil 3 hi an khua caah harnak tambik chuahpitu an si. Hi khua ralchan i a ummi San Francisco khua cu, USA ah firtlei le vuakden tam ah pakhatnak hmumi khua asi. Aleng in zoh ahcun aa dawh ngangmi khua an si ko nain, achung cu sualnak tamtuknak khua a si.


2. St. Louis, MO

               Khualai chuahtakmi inn pawl

Milu:                          320,454
Sualpalhnak Zat:        Minung 100,000 ah 1,857
Miphun:                     49.2% (Minak); 43.9% (Mirang); 2.9% (Asian); adangdang

St. Louis hi "ritnak sii-ai" an zuarnak lampi cungah a ummi khua asi. Mithah lainawnnak le sualnak phunphun nih a zawttermi khua pakhat a si. Nikum ah sualpalhnak zatuakah 4% a zawr; 1990 kum hi sualpalhnak a san cem kum a si i, nihin ni ahcun zatuakah 50% a zawr cang. Asinain US ramchung dihlak ah mithah lainawn a tamnak bik khua 4nak ah aum rih.

1. Detroit, MI


 Detroit khua i sehzung chuahtakmi (Packard Automotive Plant)

Milu:                        713,239
Sualpalhnak Zat:      Minung 100,000 ah 2,137
Miphun Ummi:        82.7% (Minak); 10.6% (Mirang); 1.1% ( Asian); adangdang .

Detroit cu Motor City tiah min an sak. Hlan deuh ahcun rian a that tuknak le vawleicung khua minthang bik pakhat arak si bal. An khua sipuazi a tla. Sehzung an i rawk. Minung tamtuk rian lo in an um. Detroit khua cu Bankruptcy a si cang. Inn chuahtakmi a karh. Sifak an tam. Ritnak sii ai tamtuk an zuarnak khuapi pakhat a si. Nihin ni Detroit khua sualpalhnak hna hi a tambik cu "gang" he aa pehtlaimi asi. Mithah lainawn, tlaihhrem, bank baoh, ritnak sii cawkzuar, firtlei le vuakden a tam taktak. Nikum ah sualpalhnak zatuak ah 10% cu a zawr nain, USA ram pumpi he epchun tikah cun a let 5 in a sang thiamthiam rih.

Mah Umnak Khua Cio Zoh Tikah

Khua pakhat a thangcho maw thangcho lo timi tahnak pakhat cu, "inn lawng a tlawm maw atam? Innman a niam maw asang?" timi in zoh khawh asi. Kai chawhnak kip ah, kei cu a lawngmi, sehzung, inn, mall, dawr, sianginn, sizung ti hi ka ngia peng. Inn lawngmi a tlawmtam zoh in, hi khua hi khua chia le khua tha, doh awk tlak le tlak lo theih khawh bak asi.

Dayton ah kum 10 kan um. Dayton hi sehzung le innlawng atam ngaingai. Sipuazi a tla taktak ve. Columbus ah kum 6 kan um cang. Kan umnak ah inn lawng tampi an um ve. 2006 tiangah a hlunghlai ngaingaimi Westland Mall cu 2007 ah an khar diam. Nihin ahcun Sears dawr pakhat lawng atang cang. Cu mall pi atlu mi nih a langhtermi cu, "Columbus nitlaklei cu sipuazi a tha lo?" timi hmanthlak a langhter.

Abuaktlak in zoh tikah, Columbus khua cu, an major a that caah le aa zuam caah inn lawng hi million tampi dih in a theh hna i, vawlei lawng ah a chiah. Cu vawlei cu an zuar than tawn hna. Khuapi dang he epchun achun, innchia le inn lawng a tlawm cem pawl khua pakhat asi men lai.

Columbus inn lawngmi hmuh tikah, lung a nuam lo. Zanlei sang le bang ahcun ningti khin a um. Mithla umnak inn an lo. Minung tha a chiatter kho tuk. Atanglei inn tlawmpal hi, Columbus i inn lawng cheukhat an si ve.
                     
An khar cangmi Westland Mall
                     


            Hi bantuk chuahtakmi inn hi tampi an um

Ruah Awk Hrimhrim

Kan umnak khua cio athatnak ding caah, thla kan cam aherh. Riantuan le tax hman tein pek kan herh. Cu lawngah khua cozah a cak lai i, khua sipuazi a kai lai i, kan khua cio ah inn lawng zong a um deuh hnga lo. Pumpak cio in cozah hngatchannak ngeih lo kan herh. Asi khomi cu food stamp hna ei lo le medicaid hna ah cozah rumro bochan lo in nun a herh. Cozah a tluk ahcun khua cu a tlu ve colh ding asi cang. Kan nih Laimi zong kan umnak khua cio a thatnak hnga ding caah, heh tiah zuam le thazaang chuah cio kan hau hna.

______________________________-
Chinchiah

1. Achung ca hna hi www.forbes.com le cauk dangdang zoh chih in tialmi an si.





Wednesday, June 11, 2014

Mt. Kennedy

                                                          Mt. Kennedy

Mt. Kennedy is a very beautiful and popular peak in the Northern Chin State. It is near the town of Tiddim, the Falam District of Chin State of Myanmar. It is about 8,868 ft above sea level and is the second highest peak in the Chin State.

The peak is about half a mile from the Kalay-Tiddim Road. The peak is pretty high. It is windy all year round. The wind is very cold in the winter time. There are not many trees on the top of the peak. Some big trees were cut down in the past for cultivation corn and potato. Therefore deforestation and soil erosion became a huge problem around the mountain. Today it is like a grassland. Therefore some interest groups started planting the local beautiful trees such as cherry and pine trees. Some rhododendron trees are around Mt. Kennedy.

From the peak one can see Kalaymyo and Kalay valley in the east and Falam township in the south and Tiddim town in the west. Mizoram can be seen in the west when the whether is clear.

The people of Tiddim set up the wooden Christian cross on the top of Mt. Kennedy in the past. It was destroyed by the military government when they took power in 1988. The Buddhist monks built the pagoda on the top of the mountain by the support of the military government.

Mt. Kennedy was a strategic location and was the scene of a battle during World War II between the Japanese and British forces. The two fought back and forth for many months around this strategic location. One can see many old tank body around Mt. Kennedy until today. Some old iron bars of Japanese tanks are still laid near the Kalay-Tiddim Road.

Mt. Kennedy is one of a tourist attractions in Myanmar. It is a good place for hiking and is a perfect place for adventure. The peak can be reached by motor cycle or small car.  October-November and March-May is the best time to visit Mt. Kennedy.

Many popular birds such as "fiakfairok, tlerlung, tuklo, vangi, varit and artau" live around there. Many wild flowers blossom according to their seasons. Mt. Kennedy is not only beautiful but also a very charming peak. It is a paradise for the newly wed and lovers.


                  Mt. Kennedy


                                Kalaymyo Valley



                           Beautiful Teddim Town



Note: Hmanthlak hi www.bing.com in lakmi asi.









US State Kip Ah Pahnihnak Asimi Biaknak

                                     
USA ah minung million 317 (2014 est) an um. Hi chungah 73% nih Krihfa kan si an ti. 20% nih biaknak ngeilomi kan si an ti. Ramkulh 50 a um. Ramkulh pakhat cio ah, a pahnihnak a simi biaknak kong ka van tial.

Abuaktlak in tuak tikah, American mipi cheu li cheu thum (3/4) nih cun Krihfa kan si an ti. Cu chungah zatceu renglo deuhvak nih protestant kan si an ti. 23% nih Catholic; 2% tluk nih Mormon kan si an ti.

Krihfa asilomi hna kha teh zeidah an si? US nitlaklei ahcun, Krihfa changtu ah Buddhist an si. Ramkulh 20, abik in Midwest and Thlanglei State pawl ah Islam an tam bik. Ramkulh 15, abik in Nichuahchaklei ahcun Judaism an tam bik. Delaware le Arizona ahcun Krihfa an va changtu cu Hindu a si. South Carolina ahcun Bahai's biaknak hi tam ah pahnihnak an si.

Hi number hi the Associations of American Religious Bodies nih an tuahmi cazin a si. US nih kum 10 ah voikhat lengmang biaknak he aa pehtlaimi milurelnak hi a tuah lengmang. US ah hin biaknak leiah lungthin a kalmi le aa pumkhawmmi hi, ramkulh 28 ahcun zatceunak uak an si.

Utah hi biaknak he aa pehtlaimi an tambiknak a si i, 79% cu aa pum taktakmi an si. Main ramkulh i cheuli cheukhat cung hi an i pum ve. Biaknak he tambik aa pehtlaimi ramkulh hna cu, North Dakota, Alabama le Louisiana an si. Aa pumkhawm lo bik cu, Oregon, Vermont, Alaska, Nevada and Washington Ramkulh hna an si.

Atanglei map ah hin, ramkulh kip ah Krifa changtu a simi biaknak cio kha kan van pia

US Ramkulh Kip ah pahnihnak asimi biaknak hna


Nitlakchaklei le Nitlakthlanglei ah hin Catholic an tam. Southern Baptist pawl cu US thlanglei ah khua an sa deuh. The Church of Later Day Saint timi nih, Utah, Idaho, Wyoming le Nevada ramkulh cheukhat hi an khuhnenh.

Lutheran pawl nih hin, Minnesota, Dakotas hna hi an khuhnenh. Methodist nih hin, West Virginia, Iowa le Kansas hna hi an khuhnenh ve.

US ah Biaknak he tambik aa pehtlaimi ramkulh hna (2010)





Note:

Washington Post, June 4, 2014 ah Reid Wilson nih a tialmi zohchunh in tialmi asi.

Tuesday, June 10, 2014

Thailand: Ralkap Nawl Ngeihnak Ram

                                     Thailand: Ralkap Nawl Ngeihnak Ram

                                                      By Hai Vung Lian

Vawleicung ah Pakistan le Thailand hi ralkap nih voi tambik nawlngeihnak an laknak ram an si. Hi ram ah ralkap nawl an ngeih tukmi hi, an ram caah a dam kho ti lo mi zawtnak pakhat ah aa chuah cang. Thailand ram damlonak hi, minung damlonak he epchun ahcun, "Adam kho ti lo mi, cancer zawtnak bantuk asi." Thailand hi politics ah a cancer mi ram a si. Hi an ram zawtnak a dam hlan lo cu, Thailand hi ralkap nih nawlngeihnak an lak lengmang ko rih lai.

Thailand hi ralkap nih an ram politics, sipuazi le uknak ah an i tel taktak. Ralkap nih abuainak kip ah an tlangtlak hna i aphi an chuahpi tawn hna. Achiatnak zong aum i, a thatnak zong aum ve.

May 20, 2014 ah Thailand Ralkap Hruaitu nih "ram uknak kan lak" (coup) ati. Thailand cozah nan thutnak in tum u; lamcung ah lamzulmi hna nan inn ah tin dih u; nan tin lo ahcun kan in tlaih hna lai i thawng ah kan in thlak hna lai a ti. Lamcung ah thla 3 chung thlam aa sak in lamzulmi vialte an dawi dih hna. Bangkok le adang khua lian deuhmi paoh ah khua chung ah ralkap an khat.

Time catialtu David Scout nih, "Tutan ralkap nih uknak an lakmi hi thil thar a si lo. Thailand ram ah siangpahrang nawl ngeihnak an rak donghter kum 1932 in, tutan ralkap cozah kainak tel lo in a liamcia caan ah ralkap nih voi 11 ram uknak an lak cang; voi 7 ram uknak chuh an rak i zuam bal cang" tiah a ti. Cucu van zoh tikah, Thailand hi ralkap nih an khuhnenh (influence) an tuah tuk hna le an ram hi ralkap nih pungsang aphunphun in an mer khawh tinak kha alang.

Hi bantuk in ralkap nih uknak an lak lengmangmi hi a ruang zeidah a si?  Aa thawknak taktak cu an ram uknak phunghram ruang ah a si.

Thailand Martial Law Act 1914 nih, ram chungah buaibainak a um tik ah le himbawmnak a um tuk lo caan ah, ralkap kha mipi ukpennak cungah "superior power" (nawlngeihnak sang deuh) an rak pek hna. A liamcia caan kum 82 chungah, Thailand ram democracy hi pungsang phunphun in an chuak. Thailand cozah nih ralkap hi an sakhan ah a umter kho hna lo. Cun ram hruaitu pawl zong caan tling tein uknak an ngei kho theng bal lo. Pakistan he an sining aa lo.

Zeidah a cang timi kha atanglei ralkap nawlngeihnak laknak nih a langhter ko. Ralkap nih uknak an lak fate, a pakhatnak bik ah siangpahrang he an dirti peng. Siangpahrang nih cohlannak a ngeih tawn hna. Cutiasiah puanzar phen ah zeidah a cang?

Siangpahrang Ukpennak Donghter


Atu lio Thai Siangpahrang Bhumibol Adulyadej

June 24, 1932 ah, kum 700 tluk asi cangmi Siangpahrang Ukpennak kha, ralkap, politician le mifimthiam cheukhat hna bawm in an donghter. Siangpahrang kha ramkongkau ah nawl a ngei ti lo. Cun phunghrem ngei in siangpahrang uknak (constitution monarchy) le Parliament thimnak in ram hruainak an thawk. Asinain kum tlawmpal chungah Thai siangpahrang nawlngeihnak kha duhsahtein tlawmtete in an van umter than; ramchung ah bawiphun pawl thawnnak zong kha an nunter rih.

Phuntanh Lungput Chuahnak


Field Marshall Plaek Phibunsongkhram

Thairam cu mipi uknak in kum tlawmpal an kal ah, Japan nih a van lak cawlh i, mipi uknak aa rawk than. 1947 ah kum no tein siangpahrang a thih tikah, lunghrinnak le buainak a chuak i, ralkap nih ram uknak an rak lak. Hi ralkap nih uknak lakmi ruangah, Field Marshal Plaek Phibunsongkhram kha thawnnak thazaang a vana ngei. Hi pa chan ah hin, "Siam" rak timi Thailand ram miphun vialte kha, "Thai miphun" timi lungput hi an ram hruainak ah, a muru taktak ah a van chiah. "Pad Thai" timi lungput a van ser (Kawl nih Myanmar lumyo an ti bantuk in).

A conservative ngaimi asi i, cu ruang ahcun American cozah nih hawikawm le dawtmi ah aa chuah. US cozah he an i kawm i, an ram vanlawngtual hna zong Indochina raltuk lio ah US nih an rak hman. Vietnam raltuknak caah bawm thlatu vanlawng pawl nih Thailand vanlawngtual hi tampi an rak hman.

Ahrangmi Ralkp Uknak


Gen. Thanom Kittikachorn

Thailand mipi hna cu, 1947 in ralkap nih an uk hna. Mipi nih an duh ti lo i, an tho i, an doh hna i, 1973 ah ralkap uknak a dong. Ram chung politics ah buainak tampi a um caah, an ram a dai kho hlei lo.

Ahnu kum 3 nak, October 6. 1976 ah ralkap uknak a kaai than. Hlanlio ralkap hruaitu Thanom Kittikachorn cu ralkap cozah hruaitu a si. University siangngakchia nih ralkap cozah cu an doh. Caan saupi lam an zul; cucaah siangngakchia an i butnak Bangkok khuakam, Thammasat University kha hriamnam he an luh hnawh hna. Siangngakchia zeimaw zat an thi; 100 leng hma an pu. Cucaah ralkap nih uknak an lak than hawi.

Hi siangngakchia pawl hi, communist tanhtu, zalawng tein cachuahnak le chimrelnak dohtu tibantuk in an rak puh hna. Cucaah Thailand ram ah hruaitu hna nih an rak tih hna. Thailand cozah a tlu lai i, American ralkap pawl Thailand in an chuah ahcun, Thai ram cu communist uknak ah a tla lai tiah an rak ti hna caah, an rak kahmi hna asi.

Ralkap nih thimmi Prime Minister le ralkap i bawm in hruainak in Thailand ram cu 1992 tiang an kal. Mipi nih an duh ti hna lo. Mipi nih thimmi uknak kainak ding caah, Bangkok khua khat in lamzulhnak an tuah than. Siangpahrang Bhumibol Adulyadej nih, "Democracy duhmi hna le ralkap hruaitu hna i caihkhang u" tiah ati hna. An i caihkhan hnu ah, Democrat Party hruaitu Chuan Leekpai nih ram a van hruai.

2006 Thaksin Cozah Donghnak


                               Thaksin Shinawatra

A tank in central Bangkok during the coup of September 2006
    2006 Ralkap nih nawlngeihnak an lak lio. Bangkok

September 19, 2006 ah ralkap cozah nih mipi thimmi Prime Minister Thaksin Shinawatra cu uknak an chuh than. Cu lio ah billionaire asimi Prime Minister cu New York khuapi ah U.N. General Assembly ah meeting a kai lio asi. Thaksin thimfung a rak pe cemtu hi, khuate lei le khuapi chung riantuanmi pawl an rak si. Thaksin nih hin, sifak santlai lo bawmhnak lei ah tamtuk rian a rak tuan i, cucu micheu siangpahrang dirpitu nih an rak duh lo. Thaksin uknak a donghnak taktak cu, Thaksin nih siangpahrang a upat lo timi le siangpahrang dirkamhtu hna le khuapi chung i milaiva (middle class) pawl hna nih, siangpahrang uknak hi a lo tuk cang timi lungfahnak ruang ah, ralkap cozah an forhfial hna caah asi. Cuticun Thanksin dirpitu le siangpahrang tanhtu tibantuk in ramchung ah buainak a chuak.

Cucaah ralkap bawi nih, "miphun lungrualnak caah" ti riangmang in uknak an lak. Thaksin nih "ziknawh a ei timi le nawlngeihnak asiloning in a hman" (corruption and power abuse) in uknak an chuhnak asi.

 Mi tampi hmuhnak ahcun, cucu aruang bik asi lem lo ti a si. Angaingai ti ahcun, Thailandram i ralkap nih uknak an laktawnnak a chungmuru thil taktak cu, "Mipi cozah hruaitu lutlai hna le siangpahrang karlak dohkalh le remlonak ruang ah asi" tiah mi tam deuh nih ruah asi. Thaksin cozah a donghmi nih Thailand ram chungah tluanlonak tampi a chuahpi. Ramkongkau ah, an ram a dai kho ti lo. Thailandram thlanglei Malaysia ramri ah Muslim tapung an cak chinchin. Cuticun buainak tampi a chuak.

Yingluck Cozah


            Yingluck Shinawatra


  Yingluck Shinawatra Cozah Lutlai Hna

Thaksin cozah a dongh hnu ah, Thai ralkap hruainak in 2011 ah thimnak an tuah than. Cu ahcun Pheu Thai
Party in Thaksin farnu Yingluck Shinawatra nih atling (Amah hi Kentucky State University in 1991 ah degree hmumi asi). Prime Minister a van tlaih i, avoi 28 nak prime minister ah acang. Atapa Thaksin nih ramdang a umnak in, a farnu hi a khuhnenh. Yingluck nih hin, atapa ruahnak in a kan hruai timi ruangah, aduhlotu hna nih February 2014 in lam an zul. An buai tuk cang caah le Thailand ram sipuazi tiang in harnak a chuahphah cang caah, ralkap nih uknak an lak than.

Ralkap cozah nih, Thai uknak phunghram zong an hrawh. Zeitikah thimnak kan tuah than lai timi zong an chim rih lo. Zeican dah ralkap nih an hruai than rih hna lai? Zeitikdah mipi thimmi cozah thar an kai than te lai?Cu cozah zong cu kum zeizat dah an hmunh than te lai? Asiahteh hi a cancermi Thailand politics hi ramdang hna ah aa chonh sual te lai maw timi cu, careltu zong kutdong rel in hngah rih ding asi ko.


General Prayuth Chanocha, Commander in Chief of Royal Thai Army
nih Thai Uknak kan lak timi a thanh lio


2014 Thai ralkap nih uknak an lak lio. Bangkok


Ralkap le Mipi buai lio. Bangkok May 22. 2014













Monday, June 9, 2014

Electronic Passport in Khualtlawn Asi Cang Lai


Vawleicung fimnak a sang chin lengmang i kut in tampi tial i cauk le catlap in tuahmi thil hna hi an i hmanning a tlawm chin lengmang. Vanlawng khualtlawnnak zongah, passport hi kut in tialmi nak in Electronic Passport (E-Passport) timi hi, tam deuh hman ding in timh asi cang. E-passport hi Biometric Passport ti zong in an auh.

 E-passport timi cu "Passport cauk asi ve ko nain, cauk chungah kut le seh in minung kong tial ti lo in, cauk chungah electronic chip te kha benh i, cu chip chung ah aherhmi vialte (information) vialte tling tein khumhnak ding tuahmi passport" asi. Cu chip te ahcun passport ngeitu kong vialte kha a um lai. Passport ngeitu kutpi-nammi kutpi neh zong a cuang lai. Khual tlawngmi nih, a ID van piah hnu  in, electronic chip te cu, an van scan (rel) lai. Cuticun amah kongkau vialte kha computer ah a lang dih lai. Kutpi nammi hmanthlak he aa kaih le kaih lo zong fawite in theih khawh asi lai.

Pumpak ID le E-passport kha aa khah lawngah khual tlawn khawh asi lai. Cu electronic chip te cu airport ummi computer dah ti lo ahcun zoh khawh asi lai lo. Cucaah passport tlau le fir zong phan ding a um ti lo. An fir sual zongah, cu passport chung min le sining kha, computer ah scan tuah tu nih a scan hlan paoh cu, ahohmanh nih theih khawh asi lai lo. Cucaah passport a firtu ca le asiloning in riantuantu caah tihnung asi.

Atanglei ah E-passport chung ah thil umtuning ding asi. Hmanthlak hi hitin mit zohnak in hmuh khawh asi lai lo. Computer in scan hnu lawng ah alang ding asi lai. Ramdang passport aa dan bantuk in "chip" umnak zong aa lo cio lai lo. 
                                                        E-Passport umtuning asi


Hlan chan deuh in vanlawng zampi (hijack) hi voi tampi a um. E-passport hman hnu ahcun, hi bantuk vanlawng zampi le rawhralnak chuah hi a tlawm deuh lai tiah ruah a si. Cucaah ram zeimawzat nihcun electronic passport hi hman hram an thawk cang.

April 29, 2014 ah, International Aviation Organization (ICAO) Secretary-General, Raymond Benjamin nih, "November 24, 2015 in cun electronic passport asilomi paohpaoh cu ramdang khualtlawnnak caah kan cohlang ti lai lo" tiah a ti. Amah nih, Security Council-Counter Terrorism Committee sinah, "Electronic passport tuah ding in hnatlaknak a ngeimi ram vialte nih, electronic passport asilomi paoh cu November 24, 2015 cun kan cohlang ti lai lo" tiah a ti. 

Cun INTERPOL i Secretary-General Ronald Noble zong nih, "Passport a tlaumi le firmi hna hi, misual le hrawkhraltu hna nih an hman lai i, vanlawng kualtlawngmi hna caah, tihnung tampi a chuak kho mi a si. Malaysia Airlines in MH370 passenger pahnih nih Italy le Australia passport an firmi nih zeitluk in dah minung himbawmnak ah tihnungmi thil a chuahter timi cu an langhter ko cang" ati. 

Noble nih a peh rihmi cu, "Hi bantuk in electronic passport chuah ding in timh a rak si ka tein, nihin ni tiang ah, INTERTPOL nih passport tlaumi cazin an lakmi hi million 40 tluk asi cang" tiah an ti. 2013 ah hin vanlawng khualtlawngmi million 800 tluk an chek hna tikah, 680,000 nih passport an thlau asiloah an fir ti asi.

2013 chungah vawleicung pumpi vanlawng khualtlawngmi hi 1.2 billion an um.  Cu chungah million 400 cu INTERPOL le palik nih zeihmanh chek lo mi an si. Hi khualtlawngmi cazin ah hin, ramchung khual tlawngmi an i tel rih lo ti a si. 

Vanlawng leiah himbawmnak aum khawhnak hnga caah, US cozah zong nih October 26, 2006 in VISA WAIVER a hmumi vialte cu, US ram in luh le chuahnak ding caah, electronic passport an hman cang. US ramchung zongah himbawmnak a um deuh chin lengmang cang lai tiah ruah a si. Asinain passport in E-passport ca thlennak caah, tangka tampi a dih ding cu asi ve. 

Hi E-passport a that khunnak cu:-
               *Passport thlau le fir a um kho ti lo
               * Passport lem in khual tlawn khawh asi ti lo
               *Minung a hman lo mi khual tlawn khawh asi ti lo
               *Passport lem timi a um kho ti lo
               *Khual tlawngmi caah himbawmnak a umter deuh lai

E-Passport hi a himbawm deuh hlei lai lo tiah a timi zong tampi an um. Mifim tampi computer lei thiammi hna nih, computer zong nih a rel a palh khawh. Chuah sualnak tampi aum kho. Cucaah hihi hman hrimhrim ding asi lo tiah an ti ve. Zeiti asihmanh ah a tha lai tiah an ruah caah, a hmangmi ram an karh chin lengmang. 

Cucaah electronic chan kan phak bantuk in, Kawlram le Lairam tiang in electronic passport hi ngeih caan a phan te ko lai. Cu a phanhnak ding caah zeican dah kan rauh rih lai timi lawng ruah ding asi.


                          E-Passport umtuning muisam pakhat asi


              Airport i E-Passport luhnak ding hmun asi lai
          E-Passport Gate 
E-passport gate ah an luh hnu ah, mah tein scan tuah asi lai


 
Computer ah chip te kha an scan lai i, angeitu kong vialte a lang dih lai






E-Passport a hmang cangmi le hman a timmi le a hmang rih lo mi ram pawl 


*Hrinduk ram pawl hi E-passport hmang kho cangmi ram an si
*Hrindang pawl hi hman a tim cuahmah mi an si
*A pawlmi ram pawl hi zeihmanh hman a timmi rih lo mi pawl an si





Saturday, June 7, 2014

Zumtu Krihfa Muisam Chiattertu Thil Fihnung 6

             
Vawleicung mi vialte miding kan um lo. Nikhat caan khat ahcun sualnak tuahmi lawngte kan rak si. "Pathian hmai ahcun arfi le thlapa hmanh an thiang lo" (Job. 25:5). Cuti asi ahcun, minung cu za ah za (100%) in Pathian hmai ah thianhlim khawh ding asi lo. Thianhlim khawh a rak silonak Baibal cang tampi char ding aum. Cucaah, dinnak in Pathian lungton khawh ding asi lo timi cu, kan fiang ko.

Asinain, "Athiang mi Pathian a biapmi cu, nun thianhlim ding kha, baibal nih hmun tampi ah ah a kan cawnpiak." Cucu el khawh ding a si lo. Baibal. char ding tampi a um nain, pakhat te lawng char ka duh. Pathian bia nih, "Keimah ka thian caah, nan nih zong nan thian ve awk asi" (1 Peter 1:16) a ti. A thiangmi Pathian abiami cu, kan hrinthan cangka tein, kan thian ve ding asi. Cu thiannak timi cu, rihma khiah khawh ding asi lo. Lungthin, ziaza, tuahsernak, thutdir khuasaknak, nulepa sualnak, firtleinak, zuk-hmawmnak, zudin saeinak le a thianglomi thil paohpaoh in i thenh ding kan rak si.

Nihin ni Laimi kan Krihfami sinak ah, kan thianlonak tampi a um lai nain, kan chungmuru ziaza le lungput cu Pathian nih dah ti lo cun ahohmanh nih an kan hmu kho lo i, um ko sehl. Aleng in hmuh khawhmi thil kan tuahmi atanglei thil hna hi, "Zumtu Krihfa Muisam Achiattertu Thil Fihnung 6" an si. Hi thil 6 kan tongh paoh ahcun, kan Krihfa nunzia cu a tak lo taktak tinak a si. Nunphung he aa pehtlaimi thil an si zong ah, Krihfa ziaza ahcun aa dawhlo mi, duh a nung lo tukmi le fih a nung tukmi thil 6 an si.

1. Khaini
Khaini hi "tobacco" (khuahsi) in an sermi asi. Hmawm ka ahcun mi nih an duh tuk lo. Lem a hman caah a hmawmmi tam deuh cu alem hna. Khaini phun tampi a um. An serning aa lo ngai nain, company aa dan bantuk in a tazaih, bawm le dur aa dang ve. Khaini hi palastic in abawm in an rawnmi a um; dur in an rawnmi a um; min phun tampi in a chuak.India in a chuakmi asi i, India, Nepal, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka ram hna ah an hmawnmi a si. Khaini an chuahmi a phunphun kha atanglei ah kan van langhter.


 

                                                               Khaini a phunphun te an si

Kan mah kan hngakchiat lio in, Indiaram Mizoram in Lairam ah a phan. Cuticun Laimi kan umnak paoh ah, Khaini nih a kan zulh. "Sanseh umnak paoh ah sihal an phan" an ti bantuk in "Laimi umnak paoh ah khaini a phan ve."

Cucaah phungthluk bia bantuk kan si. "Sanseh le sihal; Laimi le khaini" ti kan chuak cang. Laimi vawlei khuazakip ah kan i thek bantuk in, khaini zong cu vawlei khuazakip ah kan thek pi ve. Nihin ni ahcun, khaini cu "Globalization" thil pakhat ah aa chuah cang.

Mizoram in Lairam, Kalaymyo, Mandalay le Rangoon tiang kan phakpi. 1992 kuakap in Laimi cu Thailand le Malaysia phak hram kan thawk. Laimi kalnak paoh ah khaini nih a zulh colh ve. A rauh hlan ah, Kala nih khaini cu an zuar colh. Malaysia in Laimi cu Europe, Australia, New Zealand, Canada le USA ah a lam kip in kan van lut. Laimi kan luhnak paoh ah, khaini a lut thluahmah ve. Cucaah, "Laimi nih khaini hi globalization ah kan luhpi. Phundang in chim ahcun, "Khaini hi Global Product ah a chuahpitu cu Laimi kan si." Mizo le India kala an si lo. Laimi kan si. Hihi kan credit pakhat asi. A chia maw a tha? Cucu careltu nih ruat ko.

Khaini kong carel ding tampi a um. Khaini nih "kaa cancer a chuahpi khawh; nauinn a conter khawh i, nulepa si duhnak a zawrter khawh; nau cuangmi a rawhter khawh; pawpi fahnak, lal rawhnak, chunfahnak phunkip, chungril damlonak tampi a chuahter khawh" ti asi. Zawknak aphunphun a chuahpi khawh caah, khaini cheukhat cu a bawm ah tih a nunnak kong tial chih asi.


Khaini nih hi bantuk dam harmi hma a chuahter

Khaini hi ngandamnak a hrawh khawh ngai caah, a cheukhat ram ahcun a bawm ah ca an tialter hna. Minung kan taksa a hrawk biktu thil hi, Laimi nih tambik kan hmawm tik ah, Laimi caah khaini cu kan sipuazi, ngandamnak le Krihfa ziaza a chiattertu bik thil pakhat asi. Zumtu caah fihnung bik thil pakhat asi caah, zumtu atimi Krihfa paohpaoh nih khaini kan hmawm lo ah a tha. Ka ruat tawn.

India ram kam kan ummi hi kan vanthatnak tampi a um nain, Laimi caah vanchiat bik asimi cu, :"Laimi hi Indiaram nih Khaini hmawmmi miphun ah a kan chuahter mi hi asi." USA sianginn zongah kan fale tam ngai nih khaini ruangah harsatnak an tong cang. Palik nih tlaihmi zong an um cang hna. Asinain khaini kan thin kho rih lo. Khaini nih Laimi cu sal ah a kan tlaih cang lai. Cucaah khaini a hmawmmi zumtu cu, Krih sal silo in khaini sal kan si timi theih ahau.


                      Khaini nih a chuahpimi hani cancer pakhat

2. Zuu
Zuu phun tampi a um. Alcohol timi kha chim duhmi asi. Laimi cu zuu din tikah a zaa ti a thei lo mi miphun kan si. Zudin ka thiam timi hi, Laimi caah a um kho lo. Mirang le Minak ca zong ah a um kho hlei lo. America University sianginn  lianlian zongah zuu nih buainak le rawhnak tamtuk a chuahpi peng ko. America le Europe ram zong ah, zudin an thiam hlei lo. Krihfa ram rak timi Europe le America ram te hna zong, zuu nih a khuh cuahmah hna. Cucaah Zuu cu "satan zun" an timi hi a biadik a lo. UNO nih report an tuahnak ah, vawleicungah "bing, ritnak si-ai phun kip le cocaine te hna nakin zuu nih a thihtermi hna an tam deuh ti asi."

Laimi zong kan zudin hi kan luan tuk. Biakinn le ruakinn tiang in zudin kan hmang. USA ah, khualak le lamkam ah zudin a ngah lo. Asinain Laimi cheukhat cu, zuthawl he a vakmi le thingkung tangah zuthawl he a thumi kan tam tuk. Zudin s lai. Mi pakhat nih a chim bal. "Rangoon ah Kawl Buddhist sinah phung kan va chim i a kan lehmi cu, :Krihfa zong an ding; Buddhist zong kan ding; zeidah aa dannak a um" tiah an rak kan ti a si. Zeitindah miphun dang sinah zudin bu cun thawntha cu kan phuan ruan hnga?

Paul nih, "Mi tampi cu an nuncan ziaza nih Krih vailamtahnak ral ah a canter hna" (Phil 3:18) ati bantuk in, Krihfa cheukhat cu kan nunzia nih, "Krih vailamtahnak ral" ah a kan ser. Zeibantuk zumtu hmanh, zuu kan din ahcun Krih ta kan si kho lo. Satan ta kan si. Ph.D si zong ah, doctor si zong ah, pastor le evangelist si zong ah, zuu le saa he aa ciah ko mi cu, Bawipa ta kan si kho lo. Satan fa kan si ko.

Zu din cu ningcang lo le sullam ngeilo khuasaknak a si. Zu cu thatnak chuahpitu a si bal lo; chiatnak le rawhralnak chuahpitu lawngte a si. Mi pakhat cu "zu a ding le a zu dinnak in thatnak le nuamhnak a tong timi ka chan chungah ka thei bal rih hna lo. Hmailei caan dongh tiang zong ah kan thei hna lai lo."

Hi atanglei hmanthlak hna zoh tikah, vawlei ram fimbik America zong ah zudin cu an thiam hlei lo timi a lang ko. Zu cu chiatnak le sualpalhnak chuahpitu lawngte asi timi kha, hi hmanthlak nih tehte an khan ko.



Zuu cu mi zei ca hmanh ah ningcang lo umnak le sualnak lawngte a si.


Zuri Nu: Nu le pa nih hiti nung ding in maw an hrin hnga?

    
Zuri Nu: Zunput i luhmuah hi maw a chuahchan asi ko hnga? 


Nu le pa caah lunglawmhnak a si kho hnga maw?

3. Kuak
Kuak nih, "Cancer, Cuap zawtnak, thin damlonak, pawpi fahnak, chungril damlonak, kal fahnak, nau rawhnak, nau pumtling lo chuahnak, haa le hani rawhnak, lei-dang le ka fahnak, mitchiatnak le thluakchiatnak a chuahpi khawh."


Kuak nih a chuahpimi cancer an hlaimi

Kuak a chiatnak cu ka blog ah ka tial cang. Ka hmuh tawnmi cu hihi asi. Mirang pek, Laimi pek, Kawl pek, zeipek va si ko hna seh. Cakuak zumi kong ah a dikmi thil pakhatte a um. "Kuak zumi cu sikan ngeih an i harh tuk." A ruang" An zuk ciami cakuak bul cu an keng huam ti lo. An umnak hmun paoh ah an hlonh. USA khualak le lampi a hnomhtertu cem le azohchiattertu cem thil cu, cakuak bul an si. Mirang zong nih an hlonh; Spanish zong nih an hlonh. Kawl le Laimi zong nih duhnak paoh ah kan hlonh. Kan mah kan innkam lila ah cakuak heh tiah kan hlonh. Cakuak zuk cu sikan ngeih khawh lonak asi.


Kumtlnglo in cakuak zumi caah rawhnak a fawi chin

Cakuak cu a chiakha cemmi thil pakhat asi. Kuak nih, pawngkam a zu lomi ca zong ah rawhnak a chuahpi khawh. Cucu "secondhand smoking" an ti. America hi kuak chiatnak kong a theibik le kuak a zu bikmi ram an si. American nu ko hi kuak zuk an zual. Kuak zuk chiatnak theih khi damnak asi hlei lo; zuk lo lawng khi damnak asi. American hi kuak chiatnak an theih tuk nain azubikmi ram an si. Cucaah cancer ngeimi an tam tuk. Nauinn le hnuk cancer zong USA ah a tam khun. "Kuak cu zawtnak lawng siloin sipuazi hrawk khotu a si. Kuak ruangah minung tamtuk cancer in an zaw lengmang.

Cucaah "Cakuak na zuk paoh ahcun, nangmah le nangmah na hrawh lawng si lo in, midang nunnak hrawktu zong ka si" timi kha va philh hlah. Midang nunnak na hrawh poah ahcun, Pathian mawhpurhnak cu na cungah a tlung lai. Cucah zumtu Krihfa muisam chiattertu cakuat hi hrial a herh.


          Kuak nih hani tlumnak a chuahpi

4. Kuva

Laimi hi, Mizoram kam le Kawlram i kan ummi hi, kan vanthatnak tampi a um ko. Mizoram kam le Kawlram kan ummi vanchiatnak bik pakhat cu, "kuva khai" kan hmanmi hi a si. An sin in a thami i lak lo in, a chiami tu a  kan zawrh ve le kan i cawk.  Mizoram Krihfa zong an haa sen cekcuk in duh an nunlonak bik pakhat cu Kuva an khai tukmi asi. Ngaknu dawh tete zong an haa sen cekcuk le nak cekcuk in kuva khaimi an tam tuk. Duk that ngai lo ahcun hnamh ngam lo dingmi an tam tuk. Cucu nih cun Mizoram Krihfa zong an nunzia duh a nunlo tuk nak pakhat a langhtermi asi.


Kaa sencuk um cu hmaihngal ding aum tuk lo

Laimi zong hi, kan mah chinchap ah. Thiltha cawng lo in thil chia rumro kan i lak. Mizo sin in "khaini le Kuva" khai kan cawng. Kawl sin in "kuva le sepawleih zuk" kan i chap than. Nitlaklei le nichuahlei in "khaini, cakuak le kuva" nih a kan karceh. Cucaah, Laimi tampi cu nun ziadawh cawng ti lo in, "Khaini le kuva nunzia" tu kan cawng. Kuva sencuk khai bu in zeitinhme Pathian thawngtha cu kan aupi rua hnga?

Ameria zongah, India, Thailand le Kawlram kuakap ram tamtuk kan umnak cu inn man an tla. Aruang tampi lakah, "kuva" kan khaimi pakhat aa tel. Lamcung hna ah kuva hang hna duhpoh in kan chak mi nih, khua a zoh a chiatter. America nunning a niamter. Kan nunning khi Mirang rem ding kan rak si lo.

Columbus ah voikhat cu dawr pakhat ah kan kal. Snow a tlak tuk lio a si. Snow var taktakmi cungah cinghngia nih saa seh bantuk in sen cur in thisen bang a luang ko. Accident hlah maw a um rua ti nalak ah, kuva hang Nepal/Bhutan ram minung pawl nih an rak chakmi asi. A pawng ah dawr pakhat a um i, cucu Nepal dawr asi; khaini le kuva a khat thup ko. Snow vaarmi lak i kuva hang sencur chakmi hmuh tikah, American minung cu van chim lo, keimah hmanh nih an dawr thil cawk cu ka lung a chuak kho ti lo.


Kuva haang lampi cung an chakmi.

5. Tikor
Tikor hi khuahsi in sermi khuahsi haang thlormi asi. Zureu bantuk in taktak in an sermi asi caah, a hmual a fak tuk ding asi. Tikor nih haa a sehter khawh; hani a ei khawh; ka, lei, dang, pawpi hmatnak, cuap, lung, thin, kal caah damlonak a chuahter khawh. Abik in cuap damlonak le tampi a chuahter khawh.

A rim a chia taktak. A mual zong a pin tuk. Laimi kan nunphung ah a thami le chiami tampi an um veve. A chiami tampi a ummi lakah tikor kan nunphung ah a chia biktu kan si. TABC ramchung ah zukhmawm a hmangmi pastor poah cu "ordain" pek ti lo ding tiah, 1996 kum ah meeting kan rak tuah i, zapi hnatla tein kan rak khiah. Khakha zohchunh tlak le cawn tlak thil a si. Nihin ni tiang an pehzulh ko lai tiah ka ruah. Cu ahcun, Tikor, khaini, sadah, kuak phunphun zumi le zudingmi cu ordain pek lo ding" ti arak si. Laitlang association dang zong nih zulh ding tlakmi phungbia asi.

Laimi nih "Khaini hi globalization" ah kan luhpi bantuk in, Tiddim lei nih khin, "Tikor hi globalization" an tuah ve. America tiang in tikor an ngei. Voikhat cu mi pakhat cu tikor hmawm bu in, sekhan a kal; a cil a chuak; a rim a chuak i nurses, doctors le  cu an ka lawng an rak i hup. An thaw hmanh an dawp kho ngelcel lo. America ram tiang tikor hmawm cu, zoh a chia kho taktak.


   Tii thazaang in tikor an zuk lio.

Tikor cu haa a rawhter tuk. Fih a nung tuk. A hmawm lomi caah cun a pawng hmanh ah um ngam asi lo. Cutluk in fih a nungmi thil hmawm bu le rim nam cukmak um bu in Pathian thawngtha phuan cu zeitinhme tikor hmawn lo mi miphun nih an kan zulh duh rua hnga? Cucaah hi tluk taksa caah fihnung mi tikor cu thlarau ca zong ah fih a nung ve ko hnga lo maw?



6. Sadah
"Tobacco" (khuahsi) in sermi a si. Arim a chia. Taksa chung tiang in rim a luh khawh caah, sadah hmawmmi le hmawnlomi cu an pawng kal in aa thei kho. Kaa, lei, dang, pawpi, cuap, thin, lung, kal le nauinn cancer a chuahter khawh tiah an ruah. Sadah nih minung kachung minung titsa khi duhpoah in a ei khawh.


Sadah hmawm ruangah a hmami cancer hma

Voikhat cu Columbus kan umnak ah Life Insurance tuahtu Mirang pawl an ra. Life insurance kan caw cio hna. Cakuat ka zu lo timi kha an van hniksak hna i, ziah na zuk ko tung tiah van ti hna. Cakuak asi lo; sadah ka hmawm tiah an van ti. Cucu zeidah asi kan zoh ta lai tiah an ti. A bawm te cu kan van zoh. A bawm ah cafang fiang rual in an tialmi cu, "Tobacco can cause cancer" tiah aa tial. Hi khuahsi nih cancer a chuahter khawh ti asi. Cucaah sadah hmawnmi vialte cu life insurance an pe duh hna lo. An pek hna hmanh ah a man a sang tuk cang.

Sadah ruang ah Laimi US ah rian chuahmi an um len cang. India le ramdang tampi ah sadah ruangah kaa canermi tampi an um cang. Pawpi le chungril fahnak zong a tuarmi tampi an um cang. Cuttluk in taksa a rawk khomi thil tongh cu, Zumtu Krihfa Muisam chiattertu asi.


Sadah nih a chuahpimi kaa cancer hma


Biafaunnak
Minung kan nunnak caah tih anungmi, a tha lo mi le chiatnak a chuahpitu asi ti kan thei ko nain kan tonghtham peng ahcun, kan pumsa rawhnak lam kan chuahpi asi. "Kan pum cu Thiang Thlarau Biakinn" (1 Kor. 6:19,20) asi bantuk in, hi kan pum hi thiang tein chiah hi Bawipa nih a duhmi asi. Cu Thiang Thlarau biakinn thiang tein a chia lomi poah cu, "Zumtu Krihfa Muisam Chiattertu" ka si timi hi ruah a herh.

Leng lang taktak in, hi thil (6) tuah hi thil tha lo asi timi a thei ko nain a tuah pengmi cu misual an si ko. Cathiang nih, "A tha timi thil hi ka tuah awk asi tiah a thei ko nain a tuah lo mi cu MISUAL asi" (James 4:17) ati. Hi acunglei thil (6) zong ka suam le ka tongh lo ah a tha tiah a hngal ko nain a tongmi cu MISUAL a si ve ko. Cucaah hi thil (6) a tongmi paoh cu, misual cazin ah kan i khumh timi kha theih a herh. Asiahcun atu liote ah nang teh na umnak cazin zeidah a si?









Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....