Mi Tambik Thihtertu Leimin

Minung tuanbia thawkhlan in vawlei hi an rak min lengmang. Nihin mifim mi nih an hmuh khawhmi, minung tuanbia thawk hlan leimin ah a lian bik cu, Saidmarreh, Iran leimin asi. KM 20 tluk akau i, BC 10,000 kuakap ah a rak min mi asi.



Saidmarreh leiminh nak zawn chanthar mifim nih an tahmi

Cun vawlei hi tlangcung lawng ah minh siloin rili chung zong ah an rak min ve. Aliamcia kum 2.6 million hrawng ah, South Africa rampawng rili tang min mi hi, nihin ni tiang an hmuh khawhmi, rili tang leimin nganbik asi i, KM 20,000 tluk a kau ti asi. Laitlang nak ngan deuh tinak asi.

Chanthar tuanbia i, vawleimin nganbik cu Mount St. Helens, Washington State, USA a si i, KM 2.9 square tluk a kau. May 18, 1980 kum meitlang puakmi nih  a chuahtermi asi. Minung 57 an rak thi. Innlo le lamsul tampi a rak hrawh.



         Mount St. Helens a puah lio (1980)

Atanglei vawlei min (10) hna hi, vawleicung ah mithi tambik a chuahpitu an si. Hi vawleimin mi hna hi, lihnin, tilian, ruahsur, meitlang puakmi, tikhal tlang a minmi le vawlei amah tein a tlami hna nih an chuahtermi an si. Hi thil hna nih ruahlopi in, innlo, lamsul, khuaram a hrawh tuk pin ah, thihnak tam tuk a chuahter tawn.  A cheu cu hmunhma rempipi tiah ruahmi kha an min tawn i, cu thil nih rawhnak a chuahter ning hi afak khun.

Hi vawlei minhnak khuaram hmunhma le khua hna hi zoh tik ah, a tam deuh cu tlang sir, tlangtang, nelrawn, rili le tiva kam khua hna an si. Hmunhma cu an i dawh i, a minh hlan ahcun hmunhma nuam taktak an si. Rawhralnak nih an khuaram hna cu, chuahtakmi khua rawpcak bantuk ah a tuah hna hi, a cheu khua cu ser than mi zong an um i, a cheu cu pangpar dum le mithimi hna philhlonak hmunhma tu ah an ser thai hna.

Kan Lairam zong hi, tlang an sang. Kan tlang le hmunhma an cheng fawn. Kan vawlei hi an sawp ngai fawn i, hi bantuk zatlak puicimhnak hi ton khawh ngai asi. Abikin minung tam deuh umnak asimi Falam khua le vawlei tampi a minhnak le kahnak khua Hakha khualipi te hna ah hi thil hi ton khawh asi ve caah, inn sak tik ah inn satu hna nih, lungfim tein inn sak le hmunhma zoh thiam ngai kan herh.

Mizoram Aizawl, Lunglei, Lawngtlai le Saiha hna zong ah leimin ruang ah, khua aa rawk lawng si lo in mithi zong an tam ngai ve cang. Lairam zong ah, atanglei thil sining zoh in, ralring tein khuaram ser kan herh.

10. Diexi, Moa County, Sichuan Ramkulh, China

         Diexi lihnin 

Lihnin nih tibual thar a sermi. Hi tibual ah, Diexi khuahlun a pil

Nithla: Aug 25, 1933

Mithi: 3,100

Chuahtertu: 7.5 a fakmi, lihnin nih vawlei le khua a cimhpi hna. KM 3.5 a kaumi tibual aa ser i, cu tibual aa ser tharmi ahcun, Diexi Khuahlun cu a ningpi in a pil. Tuluk ram hi, lihnin a tam ngaingai nak hmun le lihnin ruang ah minung tampi an thih tawnnak hmun a si.

9. Gharm Oblast, Tajikistan

Nithla: July 1949

Mithi: 4000

Chuahtertu: Khait lihnin nih a chuahter. Yasman nelrawn ah min amin mi nih, mi tampi a thihter hna. An zapite a thimi hmun kip ca tuak tikah, 7,200 tluk an si. Innlo tam tuk lehpek a rak hrawh. Khua tampi a phum.

8. Ranrahirca, Peru


               Tikhal tlang a cimmi


Ranrahirca khua cu hitin lung le thetse nih akhuh dih

Nithla: 1962

Mithi: 4000-5000

Chuahtertu: Tikhal tlang aa thlaimi a min i, tikhal le lung tam tuk a minhter mi nih, khua a chilh i minung tampi a thihternak hna asi. An khua a tangmi a um set lo. Lung le thing nih a khuh dih

7.  Kelut, East Java, Indonesia

    1919 i Kelut meitlang a puahnak ka

NIthla: May 19, 1919

Mithi: 5110; khuate 104 a hrawh

Chuahtertu: "Kelud" ti zong in amin an tial tawn. Meitlang puakmi nih, a liamtermi vawlei cet nih khua a khuh hna caah an thihmi asi. 1951, 1966 le 1990 ah voi thum a puak cang. Hihi anungmi meitlang asi. Indonesia hi meitlang a tam ngai i, meitlang ruangah rawhralnak a chuak pah lengmang.


              Kelut meitlang 1990 ah a puah lio


Kelut meitlang cungah a ser chawmmi meitlang tibual tichuahnak

6. Kedarnath, India

               Tilian nih khua a chilhmi hmun khat


                 Minung aa tapmi hna an khamh lio

Nithla: June 16, 2013

Mithi: 5,700

Chuahtertu: Uttarakhand Tilian nih a chuahpimi leimin asi. Ruah a sur tuk caah, tilian a chuak. Nelrawn khua tampi a minh hnawh hna i,tilia le vawleimin mi nih rawhnak fakpi a chuahpi. Himalaya tlangthluan he an i peh caah, tlang an sang, horkuang an thuk, nelrawn ah khua an tlak hna tikah, tihnung ngaimi dirhmun ah an um peng.

5. Huaraz Ancash, Peru


Huaraz khuapi umnak. Tikhal tlang pawngah a um

Nithla: Dec 13, 1941

Mithi: 4,000-6,000

Chuahtertu: Tikhal tlang ah ummi tikhal dil (moraine dam) kha aa sat; Santa Tivapi kha, lung le tikhaltlang nih an kham i, tii tampi aa dil. Cu tidil cu ni 2 hnu ah aa sat than i, tii a tam tuk caah tivakor nih a tlum ti lo i, Huaraz khuapi kha a luan hnawh. Inn tam tuk a hrawh. 

4. Yungay, Peru

 Tikhaltlang a cimmi zawn

Innlo rawkmi cheukhat

Caan: May 31, 1970

Mithi: 22,000 (Khuakhat lawng thimi)

Chuahtertu: Lii aa hnin i, tikhal tlang sang ngaingaimi a cim. Tikhal, lung le cerhcet nih khua a niamnak vialte a khuh dih. Hmun sannak lawng a rak him. Biakinn thatha le tlakrawh inn tamtuk a rawk. Khuadang zong ah mithi tampi an rak um ve thiamthiam rih.

3. Armero, Tolina Dept, Columbia


               Nevado del Ruiz meitlang a puah lio


Armaro khua meitlang cerh nih a chilhmi


        Hitin nunnak a liam

Caan: Nov 13, 1985

Mithi: 23,000

Chuahtertu: Nevado del Ruiz meitlang a puakmi nih, tlang khuhtu tikhal vialte a titter dih. Cu nih cun "lahars" timi meitlang cerh a luanter. Cu meitlang cerh cu suimilam pakhagt ah meng 50 tluk rang in a luang i, minung an zam manh ti lo. Meitlang in aluangmi cerh hna kha a dang cerh he nelrawn ah an i tong i, Armero khua kha an hrawh.

2. Vargas, Vanezula

Vergas khua pawng i tlang a min mi hna

Caan: Dec 14-16, 1999

Mithi: 30,000

Chuahtertu: Ram in chaklei rilikam ah a um. Tlang tang ah a um. Ruahpi surmi a tuh tuk caah le a sau ngai caah, vawlei an sawp i, tlang an min. Tilian le tlang min nih rilikam khua cu a khuh. 

1. Ningxia, Haiyuan County, China


    Ningxia lihnin 1920





Innlo rawkmi cheukhat

Caan: Dec  16, 1920

Mithi: 100,000

Chuahtertu: Haiyuan lihnin nih a chuahtermi a si. "Loess" timi thli le ruah nih an pumhmi vawlei tampi kha an cim i, cu nih khua a khuh hna. KM 50,000 tluk akaumi hmunhma kha a khuh. Tiva, khua, tiva khammi le leikuang tampi a khuh.  Haiyan lihnin hi vawleicung kokek rawhralnak fakbik 10 chung ah aa telmi pakhat asi.

Biafunnak
Acunglei ka tialmi hna hi, minung tambik thihnak a chuahpitu vawlei min mi (10) kong lawng asi. Minung 500-2000 karlak a thihtertu leimin hi tam tuk a um rih. A tam tuk caah kan tial kho ti lo i, abiapi bik (10) lawng hi ka tialmi asi. Leimin nih hin minung tam tuk a thihter hna pinah innlo le lamsul tam tuk a hrawh. Lairam Hakha khua hna zong hi, leimin ruangah harnak le rawhralnak tampi a tong khomi khua asi caah, inn sak tikah hmunhma himbawmnak le a minhlonak ding hmun ah inn sak hi a biapi taktak timi kha hi tuanbia nih a kan hmuhsak chih ve.

Ref.
Atanglei website le cauk chung in Landslide timi capar chung in lakmi an si.
1. www.bing.com
2, World Books
3. www.wikepedia.com
4. www.google.com

Marilyn Monroe and Albert Einstein Roling Bia

Vawleicung dawh ah minthang bik le a lar bikmi Marilyn Monroe le vawleicung minung ah mifim bik le thluak thabik ah an chiahmi Albert Einstein hi, zanlei party ah an rak i tong bal i, bia an rak i ruah bal ti asi. Cu an biaruahmi te cu a sunglawi tukmi bia ah a tla i, mifim tampi nih an chim tawnmi bia an si.

Cu biate kan tial hlan ah, hi hna pahnih hi zeibantuk minung dah an si timi an tuanbia tawite in zoh hmasat u sih.


                  Marilyn Monroe
Marilyn Monroe cu American hlasak thiam, muidawh le movie fidi asi. 1950 in 1960 kuakap ah a rak lar taktakmi le baisakup ah minthang bik le mi tambik zohmi pawl ah a rak i thlami asi. June 1, 1926 ah Los Angeles, CA ah a chuak. August 5, 1962 ah, Brentwood, Los Angeles, CA ah a thi. A thih lio hi alar siling le aa duh siling kum 36 asi lio ah a thi. Marilyn Monroe cu vawleicung baisakup fidi ah, caih cemmi le chim a dai lo mi nu a si.


                                                  Albert Einstein

Einstein cu March 14, 1879 ah, Germany ram Ulm khua ah a chuak. April 18, 1955 ah Princeton, NJ ah athi. 1905 ah University of Zurich in degree a lak. Physics in Nobel price a hmumi asi.

German ram ah a chuakmi theoretical physicist asi. Chanthar physics are tungtlangpi bik pahnih ah pakhat asimi "general theory of relativity" a chuahpitu a si. Cun mi tambik nih an theihnak cem cu, amah nih a chuahmi thilri hna i mass-energy an i pehtlaihnak kong E = mc² timi a chuahtu a si. Hi formula hi atom bomb sernak ah an hmanmi formula a si. 

Voikhat cu zanriah dumtinak party ah Albert Einstein le Marilyn Monroe cu aa chang in an rak thuti. Champagne zu tlawmte an van din hnu ah, Marilyn Monroe nih aa thawh Einstein hnakhaw hram te ah,

"Muisam ah keimah bantuk, tluak ah nangmah bantuk asimi, fapa ngeih piak kan duh ko. Cucu a tling taktakmi fapa asi ko hnga"

Einstein nih a lehmi cu,

"Asinain, muisam ah keimah bantuk, thluak ah nangmah bantuk va si sual sehlaw ta..."tiah a rak leh.

Mirang ca in an chimmi cu hitin asi.

Marilyn Monroe..."I want to have a child. With my looks and your brains, it will be a perfect child."

Einstein...."But what if it has my looks and your brains."

Vawleicung ahcun mah duh bantuk in si khawh as i lo. Mihrut zongnih mifim tuk hrin khawh asi bantuk in mi fim tuk le thluak tha tuk zong nih mihrut hrin khawh asi ve ko. Cun muichia ngaimi nih mui dawh ngai zong hrin khawh bantuk in, mui dawh taktak zong nih muichia hrin khawh asi ve ko.

Zeicatiah "nunnak kan timi cu, minung nawl si lo in, Pathian ser ning in a kalmi kan si caah asi."

Khuachia Nih An Vuak

Khuachia hi a um taktakmi maw asi? Minung ni kan zumh sawhsawh mi dah? Cucu kan fianter kho lai lo nain Baibal nih cun, hmun tampi ah khuachia le khuavang kong a kan cawnpiak. Judah mi lawng silo in vawleicung miphun kip, Kala, Kawl le Laimi tiang ni kan rak zumh ve mi ruah tikah, khuachia hi a um hrimhrim ko tiah ti khawh asi.

Khuachia kong he pehtlai in, kan chungkhar nih kan ton taktakmi thil an tlawm lo. Ka ngakchiat lio ah, 1968 kuakap asi lai. Thil tlamtling tein ka thei kho rih lo nain, ka theihmi pakhat te aum. Cucu ka nu a lungre a rak theih tukmi le a ka puak bu in, khualu khuataw kan rak canh i kan i chawhmi asi. Cupin cu zeihmanh ka chinchiahmi aum ti lo.

Cu zan ka nu a lungre a rak theih tukmi cu, ka pa Bungtlang a tlawnnak in a rak tlun ti lo mi ruang ah a si. Zan a muih tuk cang caah, ka nu cu lungrethei taktak in a rak i chawk lengmang. Kha pin cu ka thei ti lo. Ahnu ah, ka pa khuachia nih an vuak ti a rak si.

Kan ngakchiat tuk caah, zeikong hmanh ka theihmi aum ti lo. Kan hung upat hnu ah, ka pa cu khuachia nih an in vuaknak kong ka rak hal. Ka pa nih asining cu a rak ka chimh.

Hi lio ah, ka pa le cu, "khuachia a biami an rak si; dohdang an rak ngei. Dohdang cu ka pa le chungkhar kilvengtu khuachia phun khat asi. Cu dohdang cu a caan ah cakei in aa langh. A caan ah thlarau phun in a lang kho mi asi. An biakchonh ahcun a tluang i, an biak lo ahcun rawhralnak a chuahpi theu" tiah an ti.

Voikhat cu ka pa cu, Bungtlang khua ah zu chumhnak caah, ralca umpu lianpi a va caw. Bungtlang ahcun ka nu le pa cu dawtu tampi an ngeih caah, zuu mawng nawn in ka pa cu an rak dangh ta. Cuticun ka pa cu amah lawng ralca cu a van i phurh i a rak tlung.

Zuu aa zat pah caah, khua kha muihlan ah a phan kho ti lo. Vokkokua lampial a phak ah ni a tla. Ka nu le nih an rak don nain a tlun ti lo caah an rak kirtak. Ka pa cu kan khua hauka, pawng ummi tivate "Khurte va" a phak ah, khuachia nih an rak vuak. Khurte va cu khuachia a ruh tuknak tiva asi tiah an timi asi.

Ka pa nih cun hitin ka chimh:-

"Khurte cu ka van lonh i, Cakeilu Fimnak Khurpi timi tikhur pawng ka van phan. Lungdot rawpcak a ummi pawngte ah, tarpa le a fapa ngakchia pa nih an rak ka don. Kan in dong hi tiah an ka ti. Cu lio ahcun, minung taktak ah ka ruah ko hna. Tarpa nih cun na thil i thum tiah a ka ti. Ka thum duh lo i, a thin a hung i, ka cal samtuk in a ka tlaih i, a ka duk. Cun ka thin a hung tuk i, a sam in ka tlaih ve i, ka duk ve. Cun a ka duk than lengmang. Ka duk than ve lengmang. A nih nih cun a ka duk caan paoh ah a ka khen i, kei nih ka duk caan paoh ahcun diltlang lengmang ka duk. Cun ka thilri tete a tlami an um i, ngakchia pa nih a rak char tawn."

"Cun tarpa nih cun, ka samtuk in a ka tlaih i, ka hnulei ah lo ko in a ka ngalh. Cucun ka umpu pi cu thlanglei ah a ril i, phung tiah a kuai khi ka hei theih. Cun aka duk than lengmang. Ka duk than ve i, ka kheng kho bal ti lo. Cucaah hihi minung asi ti lo ti ka theih i, lam diltlang in vawlei in vok vah in ka vak i, ka kal. Ka ai ka kio i, cu vial ahcun, a donghnak ah ka samtuk in a ka tlaih i pe 4-6 tluk ah lo ko a ka hlonh. A ka thah ko cang lai hi ta tiah ka ruat i, ka ai i, cucun Thawng Ling pa timi kan khua Krihfa upa nih, ka aikio thawng a theih cun meifar aa van i a ka don. Cun khuachia nih vuak zong cu an ka ban. Asinain inn tiang an pafa he an ka zulh peng ko."

Hihi ka pa nih a ka chimhmi cu asi. Ka pa cu a rak keu viar. A hmai zong a rak duk i a rak sen viar. Cu hnu zong ahcun ka pa cu khuachia nih inn tiang an rak zulh rih. Midang nih cun an hmu kho hna lo nain, ka pa nih cun a hmuh peng ko hna. Ka pa inn a phak i heh tiah aa cerkhawn khi, atu tiang ka mitthlam ah a cuang rih. A mit sensen aa au i, heh tiah aa hrocer. Cun amah muikhumnak ah ka nu nih vok a rak thah. Laiphung um an si caah, vok thah le zudin cu aa peh than ko.

Ka pa khuachia nih an vuak cu kan i theih hlan ti tluk asi. Asinain tang 7 ka kai lio ah, kan innpawng pa Pu Chan Er zong Khurte va khuachia nih an vuak than hawi. Cu an vuaknak kong cu, zingka ka thawh hnu ah, ka nu nih, "Zahan zaan ah Chante kan inncar Khurte va ah khuachia nih an vuak le heh tiah a ai kio le a farnu nih a rak don cu" tiah zaan ah thil cangmi kong a rak ka chimh. A hnu ah Chan Er le a farnu cu ka va hal hna. An ka chimhmi cu hitin asi.

Chante cu zuu a va ding. Zantim 12 laite ah a rak lawi. Furpi lamnal lio le ruah siamsiam sur lio asi. Chante umnak inn cu Khurte tiva ral chan, ramtang kamte ah asi. Tiva ral ahcun inn 3 lawng an rak um. Khurte cu khuachia a ruh tuk caah, zanlei mui hnu cu kan rak kal ngam ti lo.

Chante nih a tonmi thil cu hitin a kan chimh:-

"Zurit bu in zantim ahcun ka rak lawi. Zapi umnak sang ka van lonh i, Hnahsenpi timi thingkung lianpi pawng ka phan. Cuka ahcun tlangval pahnih nih an rak ka don i kan in dong hi tiah ka ban in an ka hruai. Minung taktak ah ka ruah ko hna. Cun lam naal nak ahcun tha tein an ka hruai ko i, Khurte tiva hlei cung kan phak ah. hlei ah an ka nam i an ka thlak. Tilu lak ah an ka hnim. Ka lu zong tii ah an ka hnim. Ka angki zaal in ka meitek an lak. Cun ka farnu nih meifar aa van i a va ka don hnu ah an ka kaltak i, heh na meitek cu tiah an ka pekta a ti."

"Inn kan phak ah meitek cu a um ti lo. A thaizing ah kan va kawl i, lungkhur fate chungah an rak sanh ko" tiah a kan chimh.

A farnu (tleicia Thla Kio nu) nih cun, "Chante inn a phak hnu zong ah khuachia nih cun an rak zulh. Cum le inncung ah an i thlai ko tiah a ti i, heh tiah a sawh chih hna le a hro hna. Asinain kei nih cun ka hmu hna lo" tiah a rak ti. Cuticun zan khuadei ngacha khuachia nih cun kan inn ah an teltum peng tiah a ti.

Cucu Thau khua tuanbia ah khuachia nih a hnu bik an vuakmi kong ka theihmi asi. Krihfa zumhnak a karh hnu ahcun, nihin ni tiang adang an vuak mi hna ka thei hraw ti hna lo.

Ka ruat than tawn. Baibal zong ah khuachia hi minung tuaitamtu le harnak petu an rak si tawn. Lairam zong ah khuachia nih harnak tampi pekmi an um i, culak ahcun ka pa le Chante zong cu khuachia vuakden an tong veve. Khuachia nih an vuakden lio hna ah, an pahnih in zuri veve an si.

Cu kong ruah tikah, "Khuachia nih zuding le zuri cu an nihsawh deuh ko hna" timi hi ruah lo awk a tha lo. Ka pa an vuak lio caan i a dongtu cu Krihfa upa asi. Chante an vuak lio caan i a dongtu cu a farnu Krihfa sawhsawh asi. Khuachia nih Krihfa cu an tih hna i, zuding cu an nihsawh ko hna ti hi hi, hi tuanbia nih alanghter ko rua tiah ka ruah,

Philh Khawh Lo Mamte (Mizoram) Tonmi Tuanbia

A caan cu 1993 August thla .asi. Ka hawipa Biak Hmun (Thau) he, Mizoram ah thil kan rak zuar. Thil zuar an tam tuk. A hram ngei setsai lo cu hawi bantuk in kan zuar kho lo. Cucaah mi nih phak duh deuh lonak, khua penpawk deuh, khuate deuh ah thil kan va zuar tawn.

Kan thil cu Sangau in, Lawngtlai in, Bungtlang tiang kan a ummi khua ah kan zuar dih cang. Atangmi cu, Lawngtlai le Lunglei karlak khua ah zuar ding kan i tim. Cucaah, Thingfal khua kan phan. Thingfal cu Lunglei district ah a um i Lunglei in KM 39 a hla. Lunglei-Lawngtlai Bus road cungah a um. Khua dawh le hmunhma rem ngai asi. Nikhat cu, Thingfal in nichuahlei ummi, Mamte Khua ah thil zuar ah kan va kal.

Thingfal le Mamte cu KM 4 tluk hrawng asi lai. Motor lam cu a pem nain motor a kal lonak asau cang. Lam zong vah lo asi caah, a bua ngai. Mah khuaram ca asi ko nain, cozah vah piak lawng maw an bawh hnga tiah kan ruat len. Luang le thing a kuimi nih lam a khuh dih. Fur cingling asi caah, cangvat zong a tam ngai. Cite in canvat cu kan thai pah. Kan thil a rih pin ah, khua a lum ngai caah, tha zong a rak di ngai.

 Zanlei sang ah Mamte cu kan phan. Sianginn saya pa inn ah kan i thum. Mi tha ngai chungkhar an si caah, mileng an ngei ngai..

Mamte cu tlangpar ah a um. Inn 100 kuakap khua a si. Thla a panh. Thal ahcun a nuam tuk ding asi. Zanlei ah thil kan zuar. Tipi tii lian kan hei zoh pah. Tipi kuanghrawn zoh ahcun lung a leng tuk.

Zan ah minung 9/10 a kan leng. Sayate le khuami upat tlak zong an um len. Kawlram ralkap cozah kong zong an ka hal i, sau ngaite bia kan i ruah hnale hmailei thil umtu ning ding kong te hna kan va ruah hna.

A kan lengmi lakah, zumh awk tlak ngaimi pa pakhat a um ve. A biaruah a nuam. Cupa cu dawr ngeimi asi. Mamte khua rinhcanhmi khuate mirum asi. Cu pa nih cun, ka hawipa nih a zuar mi Tuluk hrai fa tete cu, a bu in kan khar hna lai a ti. Apak in zuar ahcun hrai khat ah Rs.7 a si. Abu khar ahcun a niam bik ah Rs.5 asi lai tiah kan ti. Amah nih cun, hrai 25 a khar. Azate Rs.125 pek ding in bia kan i khiak. 

A kan thawh i. "Thaizing nan kal pah ah, tangka cu ready in ka rak chiah lai i, van hlam pah te u" tiah a kan ti. "Ee" tiah lungthiang tein kan leh.

Athaizing zingka te ah, kan zuar tlulomi thil cu ruksai khat tein kan i phurh i, kal kan i thawh. Hrai cawtu pa inn cu, khua a donghnak hauka ah aum. Dawr ngeitu pa inn cu kan van phan. Cu ni ngelcel cu, khuapi tein tlangrian tuan an rak hrilh ni asi. Dawr ngeitu pa inn ah, inntual he, tappi he, innchung he minung an thu lulh ko.

Ka hawipa he inn chung ahcun kan va lut. "Ka pu tangka cu kan van hlam pah" tiah ka van ti. "Ee law" ati i, a kan pek. Ka van rel i, Rs.100 lawng asi. "Ka pu a tling lo" tiah ka ti. "Ee, a bu khar pei asi kha, a tawk lutuk. Kal rawh u" tiah a kan dawi.

"Ka pu, a si kho lo. Ka hawipa hi a miakmi a um lo. Zazan zaan ah pei nangmah hna tla tein a bu khar rate in kan in pek cang kha. Amal in zuar ahcun Rs.7 in zuar asi i, abukhar asi caah Rs.5 lawng asi in pei an pek cu. Tangka cu zaangfahtein, kan chap ko" tiah ka nawl. "A za tuk cang" ati i akan pe duh ti lo. Sau ngai ka dir cang. Ka ruksai thil he cun inn chung ah ka dir ko.

"Kal rawh" tiah voi zeimawzat a ka ti. "Ka pu kan kal kho lai lo. Na kan pek duh lo asi le a hrai i khirh ko u sih" tiah ka ti than. Ka kal duh ti lo in, Rs.10 a kan chap. Rs.15 cu a tang rih. Cuticun kan i det lengmang. "Kha, a tawk lutuk tawh. Kal rawh u. In va mak em mai" tiah a kan ti i, a kan dawi than.

"Ka pu, Rs.15 a tang rih. Nizan kan biakam pei asi cu. Na pek ahau. Ka hawipa hi a miakmi zeihmanh a um lai lo. RS.15 cu chap ko" tiah ka ti i, ka dir peng rih. Ka hawipa nih cun, a kan vuak sual lai ati i, a thli tein," Kal cang ko u sih" ati peng. A kan nehsawh tuk. Ka duh hrimhrim lo. A kan pek hlan lo ka dir lai" ka ti i, ka dir ko.

Tlangrian tuan aa thawhmi hna cu, nam he, tuhmui he si hna kaw ka thin cu a phang pah ngai. "An sual pah" ti zong ah an rak ti fawn caah le mirum asi tikah, ka thling cu a za pah. Asinain a kan dehcawh ning a fah tuk caah, asi khawh hlan lo ka hal tiah ka ti i, ka dir peng ko.

"Ka pu kan pe ko. Na duh lo le kan khirh ko" tiah ka ti. Adonghnak ah, mi hmaikhah lo ah, Rs.10 a kan chap than. Asinain, Rs.5 atang rih. "Ai kha, a tawk lu tuk. Kal vatvar rawh u. In va mak em mai" a kan ti le inn leng lei ah akan nam i, a kan chuah. Ka thin cu a khenh in a ka khenh. A cutluk mi zeirel lo cu dah ka ti.

Inn leng ka van phan. A dawr ah thil phunkip te a zuar. Banhla, fu, thei, rungtuban, eiding dangdang le thilri phunphun an si.

Kai thawh i, "Ka pu, hi na lakhuih (rungtuban) hi zeizat in dah na zuar hna?" tiah lungthiang ten ka hal. "Hihi, ceng 2; hihi ceng 3; hihi ceng 4" ti in a hmet lianh hawih in a zuar mi rungtuban man cu a ka chimh.

Rungtuban cu ka zoh i, a thaw bik lai tiah ka ruahmi, ceng 2 man pakhat le ceng 3 man pakhat, azapite ah Rs.5 man ka lak i, "Ka pu anih le aw, ceng 5 ai ah i lakhuih pahnih ka la dawn" ka ti i, rungtuban bu (2) ka lak. Cun inntual par leiah kan kal.

Mipi nih cun inntual khat in a kan zoh ko. Dawr ngeitu pa nih cun, a rak kan dawi i, rungtuban ceng 4 man a lianmi pakhat a rak kan chap. "Ka pu, um ko seh ka ti i, innleng ah ka va chiah than." A duh lo i kna thil cungah a khin peng i, inn tual par tiang a kan dawi i, kan thil chungah a sanh.

Lampi sau nawn te kan kal hnu ah, lungdar ngan nawnpi a um i, cu ka ahcun namte kan i chuah i, rungtuban cu bu (3) cai taktak in kan ei. Amah nih cun ka det hna lai i, tling lo in tangka ka pek hna lai tiah aa ruah nain, a rungtuban buu (1) fang 4 man tu asung chinchap.

Cuticun ni le thla an liam ziahmah. A hnu 1994 April hla ah, Mamte khua cu ka va phan than. Kan tuanbia ka ruah ah, Burma pa hi asual tuk an ti lai i, an ka vua sual te hnga maw tiah, ka thin cu a phang pah. Ka phuhrung ngai.

Ka rak tlunnak inn ah ka va tlung than. Ka tluninn sayapa nih aka chimhmi cu hitin asi.

"Vunga, kan hnu nan ka kan tlawn i, dawr ngeitu pa rungtuban ceng 5 ai ah na laknak kong kha, heh tiah kan inn ah khuami  an i caih. Kha pa kha nan khual maw asi? tiah an ka hal. Asi ee. B.Sc asi. B.D kai lio asi" tiah ka ti hna.

Khuami nih cun an thawh i, "Nan khualpa nih dawr ngeitu pa tangka a hal lio kha, kan zapi ten kan zoh ko hna. Zeitindah an i ti te lai tiah. Kha nan khualpa kha a thil ti dan a dik taktak. Dawr ngeitu pa nih, tangka ceng 5 a pe duh ti lo i, ceng 5 ai ah lakhuih (2) a lak daih. Kan lung a awi dan cu" tiah an i caih len a ti.

"Khakha, khawika khuami dah asi? A thilti dan kha a mak rio" an ti le ka thawh hna i, "Thau khua asi; Lawntlai i PuHmun Hre te khua khi hme te" tiah ka ti hna le "A ni nge-ngiai ang. A thilti dan a mak deuh a ni" tiah an ti ati.

Cun an ti rihmi cu, "Hi dawr ngeitu pa a zer tuk. A thilti dan a tha lo taktak. Burma mi hitin a ti lengmang hna. Nan khualpa nih khati a ti kha, kan lung a awi taktak a si" tiah an ti ati.

Cu ceu cun "Ka tuahmi ruang ah an ka vua sual te lai maw?" tiah ka rak phanmi kha, phan awk aum ti lo ti ka theih i, ka hna a ngam ruang mang.

Ka tlun inn pa nih a timi rihmi cu, "Zan i kan inn i hrai an khar lio hna ah khan, thaizing tangka nan hlam tikah, tling in an pe te hna lai lo ti kha, kan rak ruah cia asi. A mah zia te asi" tiah a ti.

Mizoram kan tlawnnak kong ka ruah fate, "Mamte khua tuanbia" te zong kha ka philh kho bal lo. Ka tluninn zong nih an philh ve lai lo. Tlang riantuanmi hna le mi rumpa zong nih a tu tiang a philh ve rih lai lo dah!




            Kan rak vahvaihnak Mizoram Map

Tangka Rs. 60 In Palik Ka Tlaihnak

Mizoram ah Laimi a kan cawmtu an si ve. Pangkhua le Sangau cu Thau he cun aa naihniam tukmi kan rak si. A dawt zong kan rak i daw. Sangau le Pangkhua caam cu Thau caam tluk ah kan rak ruah.


Thau in Pangkhua kal tikah, hi ka zawn in Tipi tan a si.
         (Pho: Rev. Dr. C. Duh Kam)

A caan cu 1993 kum ah asi. Mizoram ah khual ka rak tlawng. Hram ka ngeih lo caah le a karh sang tuk in mi do ka cawi caah, tlaihkhih ton le sungh zatlak ka rak tih tuk. Midang cu an hram (azin) atam caah palik le ralkap theihhngalh zong an ngei i, Sangau khua hna khi chun laipi ah an pal ko. Kei cu ka pal ngam ti lo.

Cucaah Pangkhua in arkhuang in ka thawh tawn i, Sangau cu lamphawk in deika teah ka hrial tawn. Voikhat cu, Pangkhua in tuan taktak in ka thawh i, Sangau Bawiveng an timi sang ka phak ah, mi an tho tuk rih lo. Khua a niamnak cem an cawhmi lamphawk in ka kal.  Palik le ralkap chawhvahnak lampi kha ka hrial. Cu hnu ah dawthluan i innkarlak lamte in, dak tiah van chuah i, lampi tlawmte van hrawn hnu ah, certual in Ceural lei ah duak tiah lanh ding ka tim.

Lamphawk cu ka van zul i, cho ah ka van kai. Dawr thluan ka van luh bak ah, palik pa nih a rak ka bawh i, ka thilri sala-eih cun a ka tlaih colh ko. Pheikalh nih zuu a awh mi bantuk bak in aka tlaih. Cawl le zam awk zong a tha mi asi lo.


 Sangau khualaili asi. Hika leikap hriangah palik sakhan a um

Lakphakti dawr ah a ka luhter. Thil cu a ka bunghter dih. "Ke danh ka herh caah, na kedanh kan cawk lai. Hihi zeizatdah na hauh?" tiah a ka ti.

"Ka pu, Rs.120 ka hauh" tiah ka leh. "Asile tangka ka ngei tlamtling deuh lo i, Rs.60 hi kan pek chung lai. RS.60 cu a baa in asi lai" tiah a ka ti. Sangau palik nih thil ba lak cu pek ti lo asi ko cang lai ti kha ka fiang. Cucaah, "Ka pu, RS.90 tu ka pe law, i lak ko. Bat lo in" tiah ka ti. "Tangka ka ngei lo. Kan bat ko lai" tiah a ka ti ve. Asile a tha ko. Ka bat ko ne tiah ka hei leh. Kedanh cu aa lak.

"Hi pa hi,Sangau palik ah a sual ngai; Burma mi a tlaih tuk hna" tiah an timi si ko lai tiah ka ruat. "Ka pu anih na si maw?" tiah ka van hal. "Sii ee" tiah a ka leh. "Aw asi maw? Kei cu college kai liomi ka si. Nawnte a ta ka si. Nawnte cu na thei maw?" tiah ka hal. "Aw, Nawnte ta maw na si? Nawnte cu thei tuk ee" a van ti. "Ka pu, nan nu lei in chungkhar pei kan si cu" tiah ka van chap chin lengmang. A celh ti lo.

"Na kir lei cu rak kan tlung te, Phaisa zong na kir lei ah kan pek te lai a ti. "Ee" ka hei ti ko.

Thil cu ka va zuar. A thla in ka rau. Ka zuar dih hnu ah, ka rak tlung. Ka tlun pah cu raltha taktak in palik sakhan ah ka lut i, ka va leng hna. Cu lio ah voksa thaw taktak an rak chumh; thaithawh thaw taktak in an ka pek. Palik pa nih cun, "Vunga, pawisa te kha a remcang tlat lo" tiah a ka ti.

A ka pe bal ti lai lo ti kha ka theih cia ko cang caah, ka lungchung cun ka ngaihthiam diam cang. Asinain, ka ka in kan ngaihthiam ka ti duh lo. "Ka pu, ka rat than tikah ka pe te ko" tiah ka leh. A ngaingai tiahcun, Mizoram cu voksa man a fak ngai i, an voksa ka eimi hmanh kha, Rs. 60 man cu asi ko cang.

Mandalay ah ka va zuang. Thla khat fai ka rau. Mizoram cu ka phan than. Sangau ka phanh tik ah, cu palik pa cu Lawngtlai ah a rak i thial cang. An umnak ka va hlat i, Lawngtlai palik sakhan ah ka va leng than hna. Leiba cawh ka kalmi asi lo. Kelam ah ka va len pah bia hna asi. Lakphakti thaw taktak an ka saoh i, bia sau ialte kan va ruah hna.

Ka lawi lai ah, palik pa nih cun, "Vunga, phaisa kha a remcang rih lo ee" tiah a ka ti than. "Ka pu, ka rat than tikah ka pe te ko" tiah ka leh than. Ka ngai-thiam hlei lo. Ningcang lo thilti a hman mi hi, a lung fim cikcek seh ti ka duh caah asi.

Cu hnu ah, Lawngtlai cu voi tampi ka phan. A caan ah an inn ah ka va leng hna. A caan ah khualak ah kan i tong; a caan ah dawr ah kan i tong. Kan i ton fate, "Vunga, phaisa te kha aremcang rih lo" ti khi a ka chimh lengmang. RS.60 nih pei a thinlung thawng ah a tlakter cang hi timi ka hmuh le kai lawm ngai. Kedanh le a tet cang fawn. A um ti lo mi caah, RS.60 van chuah zong cu, nupi fate cawmmi palik caah a har ngai fawn. A ka batmi le a philh kho fawn lo.

Cuticun kan i ton fate, "Vunga, phaisa te kha a rem cang tlat lo" tiah a ka ti zungzal.

Ahnu ahcun, capo in, "Sangau palik pa tangka RS.60 in ka tlaih" tiah ka ti theu tawn. Kedanh a ka chuh ka in ka thinlung in, Pathian hmai ah ka ngaihthiam diam cang nain, nihin ni tiang ka ka cun kan ngaihthiam ka ti rih lo. Kan i ton than ti lo caah, tinak caan zong a um ve ti lo.

Cucaah Rs. 60 te nih khan cu palik pa thinlung cu a temtawn taktak. A thinlung a free ti lo. A tuahmi sualnaknih a thinlung a temtawn taktak.

Cucah thil fate asi zongah, thil nganpi asi zongah, a diklo ning in kan tuahmi sualnak le thil thalo nih, minung thinlung hi thawng ah a kan thlak khawh. Cucaah thil fate zong ah hin difelnak hi tanh le nunpi a rak herh. Cu lo ahcun, nunchung thil fate nih thawng thlak khawh a si. Sangau palik pa zong ah, ka tangka RS.60 nih caan sau tuk a thinlung thawng ah a thlak. Kha thil te kha a philh hlan chung paoh cu, a thinlung thawng a tla ding asi.



                Sa-ngau khua

1. Tlangbo asannak cem khi, ralkap sakhan asi.
2. Vorh leikap hi Pangkhua lei asi.
3. Lam tlar (3) a ummi lakah a cung cem khi ralkap sakhan kalnak asi; alaiva khi Pangkhua lei kalnak asi; atang cem khi ka zulhmi lam a rak si.

Biatak Nih An Luatter Lai

Biatak cu zeidah asi hnga? Cucu leh awk ahar ngai. Phun tampi in leh khawh asi lai. Baibal le biaknak lei in leh khawh asi bantuk in, philosophy lei zong in leh khawh asi. A tawinak in chim ahcun, "Biatak timi cu, lih a si lomi; tawn le phuah cawpmi asi lo mi; hlennak le a dikolomi aa tel lo mi, alem asi lo mi, ding le dik tein chim le tuahmi khi biatak ti cu asi ko."

Cu biatak chim cu kan nunnak ah a biapi tuk. Biatak cu biatak asi i, midang nih zeitin an chim le mer piak len zongah biatak cu biatak asi ko. Mi nih lihcim, hrawkhrol, firtlei le ningcang lo in an kan hmuh zongah, biatak i tlaih ahcun biatak nih a donghnak ah teinak a hmuh thiamthiam. Zeicatiah biatak cu doh khawh a si lo.

Cu biatak chim cu, minung kan nunnak ah a herh taktak. Biatak chim tikah, tihnak, phannak a um ti lo. Mi nih thiam a kan coh lo zongah, biatak i tlaih hnu ahcun, "phuhrun" awk hrimhrim a um ti lo. Bitak tanh ahcun, sungh zongah a pawi lo. Midang nih an zapitein biatak an tanh lo le kan bia a nun lo zongah, biatak cu tanh thiamthiam ding asi. Zeicatiah biatak tanh hnu paoh ahcun, a caan a phak tikah, midang nih thiam coh khawh asi. Cu thiam co caan cu, kan thih hnu  le kan hngalh lo hnu zong asi zongah a pawi in ruah ding asi lo.

Biatak chim hi zeitluk in dah a biapit timi hi voi tam tuk ka ton. India khual kan rak lawn lio ah, ralkap nih voikhat cu a rak kan tlaih, Nan khua khawidah asi tiah an kan hal i, a cheu cu Pangkhua tiah an i ti. Kei ka zawn a phan i, "Thau asi" tiah ka ti. Ka phelh bal lo. Voikhat cu, Lawngtlai bazaar ah kan thil kan zuar. Kawlram mi an tam ngai. An khua an i hleng i, tlaihkhih an luat.

Palik pa cu ka thilri a rak zoh. Sau nawnte a rak i chawk lengmang. Nang khawi ka khua dah na si tiah Mizo holh in a ka hal. Thau tiah ka leh. Thau cu khawidah aum tiah ati i, Burma ah ka ti. "Asi le na thil i bil law, palik camp ah kai" a ka ti i, foreign case in thawng ah a rak ka thlak. Rak i hleng ning law ka rak luat ve men ko hnga. Asinain thawnginn ka um lio ah ka ruat i, biadik chimmi kha, ka ngaichih hlei lo. Zeicatiah khua i hlenak cun thawngtlak kha a tha deuh ko tiah ka ruah. A ruang cu biatak tlaih kha caan sau caah a tha tiah ka ruah caah asi. Zanlei mui lai teah an ka chuah i, khi pin zongah Burma mi chawh in ka chawk peng ko. Ka zei a pawi ti lo. Rak i hleng ning law cu, ka sining taktak he ka chawk ngam ti hnga lo.

Biatak chim cu thinphan awk aum lo. Tih awk a um lo. Phuhrun awk a um lo. Ngaichih awk aum lo. Zeicatiah, "Biatak nih cun luatnak le hnangamnak a kan pek." Jesuh nih a kan cawnpiakmi cu, "Biatak nih cun an luatter hna lai" (               ) ti a si ko. Kan thlarau ca luatnak lawng siloin kan titsa ca luatnak hrimhrim zong asi.

1994 May thla ah, Mizoram ah thil ka rak zuar. Culio cu Rakhine Tapung pawl, Parva thlang teah an i dil phuk lio asi. Kawl ralkap nih Kawlram lei in an bawh hna. Mizoram lei in Assam Riffle le Mizoram palik nih an rak ngiatchaih ve hna. Cu lio ahcun, Lawngtlai in Bungtlang leiah khua khat hnu khua khat in khual tlawn ka thawh.

Lawngtlai in a nikhatnak ni ah Mampui ah ka riak. Mampui in Bungtlang kal ding ah bus ka bawh. Cozah Bus lianpi a rak phan. Bus cu ka dirter i, driver nih mi an khat tuk cang ati i a dir duh lo. Cu hnu ah, Suras Bus a ra than. Ka kham than i, kan khat tuk cang ati i, an ka lanhtak than.

Yangon MIT ah, bible sianginn kai le ka duh fawn. Kal aza deng cang. Ka thilri zuar ding le a tam pah rih. Tuzan Bungtlang phak lo ahcun ka tinhmi vialte a pelh dih ding asi. Truck tal aum hnga maw tiah chun tiang ka hngak. Chun ah Kala minak lamco pawl a phurmi, "Painar truck" a ra. Cucu ka kham i, an ka dir piak. Cuticun painar truck cu aman ka pek i, ka cit.

Bungtlang khua ka phak lai, KM 1.5 tluk hrawng kan phak ah zan 9 le cheu asi. Thal lio asi nain khua a mui tuk cang. Painar Camp ahcun truck cu a tang. "Nan inn ah ka riak kho ve lai maw?" ka ti hna. "Asi kho lo. Khual dang riah a ngah lo" tiah a ka leh. Faruah thawh hran lio asi, cakei le zeidang tih ding a um ve caah, lamkam riah awk le asi kho fawn lo.

Cucaah ruksai khat tein ka thil cu ka ben. Sala-eih songkhawi nganpi khat in ka thil a zaang deuhmi cu ka liang ah ka khin i, lam phawk in Bungtlang lei ahcun ka kal. Lam phawk cun, KM cheu tluk lawng a hla. A muih tuk cang caah, dahmei ka ceuh i, lamphawk cu ka zul thluahmah.

Lamphawk cu mi dum karlak te khin a kal i, palil sakhan tang deuh Bus lam ah a va chuak than. Bus lam ka van chuah bak ah, dahmei a ceu taktakmi in tang thup an van ka ceuh. Meithal an ka hmuah i, minung 5 nih an ka kulh ko cang. "Ziah mah tluk tlai ah khua na rak luh?" tiah Mizo holh in an van ka hal. Bus ka bawh lengmang i  aum lo caah, painar truk ka zul le an camp ah a tang i, riah an sian lo caah ka rak lan" tiah ka leh hna.

"Na khua khawika dah asi?" tiah an van ka hro. "Thau" tiah ka leh hna. "Thau cu khawika dah aum?" tiah an ka hal. "Burma ah" tiah ka leh hna. "Hi tluk tlai hnu ah, tuzan khawika dah na ih lai?" tiah an ka hal. "Tlunnak zong ka thei lo. Hotel ah ka hngat lai ka ti ko" tiah ka leh hna.

Cu vial ahcun, Laiholh tein in, "Ka nau, kan inn ah va thum. Ka naupa inn a hngakmi aum ko. Ngasa le dinhhang thawte  aum; buh zong tawr in aum le zanriah khim te in va ei" tiah aw a hung ring. Ka lau ko. Ka hnakkhaw hmanh khi ka zumh lo ti tluk asi. Cu tluk muizam thinphan siling i palik nih, cu tluk in Laiholh aw-nem chonh cu ka khuaruah a a har. Palik pahnih kha, "Kan inn tiang hei thlah u" tiah ati hna le an sakhan tiang an ka hlah. Ka thil zong an ka chawn rih.

Zan tlai deuh ah, Laiholh te in a rak ka chawntu pa cu a rak tlung. "Ka nau, nai hi Rakhine tanpung an tam tuk i, a buai tuk. Cucaah cat lo in duty zan ah kan ciah. Cupin ah, tuzan kha Bungtlang khua ah anupi he aa thenmi, misual a vaimi aum le cucu tih a nun ngai caah, kan bawh peng i, dahmei he na rat chuahmah ah khan, amah bak na si lai tiah kan ruah caah, kan rak in bawhmi na si" tiah a ka ti.

Cun "Tu zing kha kei zong Lawngtlai in Bus ka rak i cit. Driver pawngah ka thu. Bus na phar lio le a dir duh lo kha kan hmuh ko. Keimah cu hi Bungtlang palik sakhan i sakhan-hmu ka si. Laimi dawh ka si ve cu. Sangau khuami" tiah a ka ti. "Asiah ka farnu Nawnte na thei maw? Sangau cu ka farnu thei lo an tlawm dah kaw?" ka ti. "Ka theih tuk hme te" ati le bia zaza kan i ruah. Cu zaan ka hnangam ning cu chim awk a tha lo.

Mizoram khuate cu meh a har ngai. Cu lio ah, an ngasa a thaw tuk. An zariah a thaw tuk. Rawltam asi; thadit asi, lungretheih asi. Cu zaan rawl khim taktak an rak ka danghmi kha cu ka rak i lawm tuk. Atu tiang ka philh kho lo.

Zan ka van it. Zinglei 2 hrawng ah, minung pa pahnih cu an tlaih hna i, palik bawipa inn ahcun an van luhpi hna. An kutke an tem hna. An chuih, an lamh, an tuk, an thawngh hna i, an aikio tuk ah a hrum bak in an hrum. Palik cu zuu an i zaa nawn fawn. Ngaihthiam an hal hna zongah an duh lo. An zual chin.

Palik nih cun, "Nan mah mihrokhrol, mi lihchim, Chawng-Oo khuami nan si ko nain, Champhai kan si tiah nan va hleng. Lih chim kan duh lo. Nanmah Burma mihrokhrol" tiah an ti hna i, zan khua dei an vuakden hna. An ai kio tuk ah tuk a sum. A hnu ahcun a ai zong an ai kho ti lo. Ka zaang an fak tuk. Chanh le ka chanh ngam hna lo. Palik cu an ri fawn i, ngaihthiam va hal piak le ka ngamh fawn lo. Cuticun ka thlanhripi he ka ihkhun cungah ka ciah ko.

Palik bawipa cu a ra i, "Ka nau dai tein it ko mu. Hi hna hi mihrokhrol le milih chim an si caah kan vuaknak hna si. Nang cu dai tein it ko" tiah a ka ti. Cu tluk aikio bu cun zeitin dek ka va hngilh khawh ruah hnga?

Cuti an hrem chung hna vialte cu, hngilh lo in ka um. Ka umnak hmun i, Pathian sin tu ah heh tiah thla ka rak campiak hna. Mah rammi te ka chanh khawh lo mi hna cu tiah ka lung hi a rak tha bak lo.

Ka ruat than. Dahmei an ka ceuh lio i, ka khua an ka hal lio ah, an thei lem lai lo tin, Pangkhua asiloah Sangau ti hna in rak i hleng ning law, Chawng-Oo mi an vuakden hna bantuk in pek an ka vuakden ve hnga hi" timi ka ruah ah, Jesuh biate kha ka lung ah a chuak. Cucu zeidah asi tiah,

                              "Biatak nih an luatter hna lai" (John 8:32).

ti a si. Biatak chim cu, thlarau ca lawng luatnak si lo in, titsa ca hrimhrim ah luatnak asi. Cucaah kan nunchung thil fatein thil nganpi tiang biatak chim cu luatnak asi timi thei bu tein, nun le biatak chim cu Krihfa dihlak nih kan i zuam cio awk asi.

                

                                "The Truth will set you free."

Khaini le Ngandamnak

                          
                                    Khaini a ratnak khuahsi an cinnak

Khaini cu, khuahsi (tobacco) in an sermi asi. India ram company nih an ser. A phunphun a um. An ser tikah, Kala ca in an tial caah, a chung ah zei bantuk sivai (chemical) dah aa tel timi kan thei kho lo. A cheu cu dur in a um i, a cheu cu plastic bek in an chuahmi an si. Khaini a mak ve nak cu, a rim a chia ngai nain a hmawm mi nihcun an duh taktak. Aidi a ngeih caah, a hmawm ciami caahcun i sum a har ngaingaimi thil pakhat asi.

A cheu khaini dur/bek ahcun Mirang ca in tlawmte an tial. Cu Mirang ca in an tialmi ah biapibik in ruah dingmi thil pahnih a um:

1. Dot not sale for a minor (Kum tling lo cu zorh khawh asi lo)
2. Sale only for India (India ram chung lawng ah zuar ding)




              Khaini a phunphun


Cu ca nih a langhtermi cu tobacco (khuahsi) in siammi thilri asi caah kum tling lo caah tih a nung tinak alanghter. Cun hi thil hi ramdang ah zuar lo ding asi timi kan hmuh khawh. Cucaah kum tling lo nih tongh tik ah le USA ti bantuk hna ramdang i zuar ahcun, a silo ning in zuar (illegal) asi tinak asi.

Zei ruang ah dah ramdang ah zuar ngam ding asi hnga lo le India ram chung zuar ding lawng in an chuah hnga timi ruah tikah, minung ngandamnak caah tihnung asi caah asi.

Hi khaini nih minung taksa ah a tanglei damlonak hna hi a chuahpi khawh tiah research tuahtu hna nih an ti. Researth aphunphun an tuah hnu ah, khaini nih atanglei damlonak fak pipi a chuahpi tiah an ti.

1. Kaa cancer (kaa, lei, dang, hani cancer) a chuahter khawh
2. Hrawmhrawk cancer a chuahter khawh
3. Pawpi hmatnak le pawpi cancer a chuahter khawh
4. Cancer asilo zongah kaa le chungril damlonak a chuahpi khawh
5. Kum no tuk in a tongthammi cu nau-inn connak le cinnak a chuahpi khawh
6. Nulepa si huam lo nak a chuahpi khawh
7. Vunhawng a rocar ter khawh
8. Thluak chinchiah khawhnak a zawrter khawh
9. Mit khua hmuhnak a zawrter khawh
10. Hani hmatnak le haa fahnak a chuahter khawh
11. Minung thisen a ei khawh caah, minung a derter khawh
12. Cuap he aa pehtlaimi damlonak tampi a chuahpi khawh

Vawleicung ah minung an thihbiknak aruang tampi lak ah, khuahsi hman ruangah a thimi hi tamlei ah paruknak a si tiah an ti.



Acunglei graph hi vawleicung minung thihnak tambik achuahtertu thil hna an si. Khuahsi hi paruknak ah a um.

Cucaah khaini hmawmmi cu, an nun hnga ding kum tluk nung lo in an nunkhua a tawi deuh an ti. India bantuk minung an tam tuknak ram ahcun, khaini hi minung karh a fumtertu deuh khawh caah, khaini an sernak zong asi tiah atimi zong an um ve.

USA ah life insurance te hna cawk tikah, khaini hmawmmi cu an zawrh duh hna lo. A ruang cu tuan deuh ah an thi ko lai i, tangka kan sung tuk lai tiah an ruah caah asi.

Khaini le khuasi in sermi thilri tambik a chuahnak ram pakhat asimi India ah, "kum khat ah kaa cancer hma a ngeimi  tharmi 80,000 lengmang an karh ti asi. India ram i kaa caner ngeimi 80%-85% cu "khaini, cakuat, sunghani, bidi hmangmi pawl an si" ti asi. Hi kaa cancer zawmi pakhat thlawpnak ah Rs.100,000 lengmang kum chiar a dih ti asi. India ram i cuap cancer 90% cu cakuak nih a chuahpi mi asi" tiah an ti.
(Ref. TNN, May 30, 2014 ah an tialmi news zoh chih dingah atanglei ah copy ka langhter chih).

Khaini nih tihnungmi kaa le hrawm cancer a chuahtermi hmanthlak a cheukhat atanglei ah kan van langhter.

 
Khaini bek a phunphun asi. Kum tlinglo nih hman lo ding timi an tial


                      Kaa cancer phun khat




Khaini nih a chuahtermi biang cancer




             Khaini nih hani a hmantermi 

Khaini nih hmur atanglei a ei-mi




 Hmawm tikah hitin hmawm a si. Khaini nih saa hitin a hei ei.

Hi tluk in tih anungmi khaini hmawm cu zeidah a lawh hnga tiahcun, "mah le mah poison i pek tluk asi." 



Reference: TNN, May 30, 2014 le hmanthlak hi bing.com in lak chinmi an si

---------------------------------------------------------------


World No-Tobacco Day: Tobacco effigy burned to discourage consumption

TNN, May 30, 2014

VARANASI: In order to create awareness against the use of tobacco in any form, social organization Subeh-e-Banaras burnt an effigy of cigarette and tobacco at Bhartendu Park in Maidagin on the eve of World No-Tobacco Day (May 31) on Friday. A seminar was also organised by Sai Institute of Rural Development in Pishach Mochan locality.

The faculty of dental sciences, Banaras Hindu University, is going hold an awareness programme to discourage the use of tobacco and inform people about its harmful effects on Saturday. Dean, faculty of dental sciences, TP Chaturvedi, said that oral cancer is the 10th most common cause of death. Tobacco is one of the main causes of oral cancer. India ranks 1st in the world in oral cancer cases.

Around 80-85% of oral cancer cases are due to use of tobacco, khaini, sunghani, bidi and cigarette. Around 80,000 new cases of oral cancer are detected in India per year. The figure had increased to more than 1 lakhs patients per year. Tobacco smoke is very dangerous and around 90% of lung cancer cases are caused by smoking.

Ka Pa Lungphun

Laitlang ah lungphun tampi ka hmuh tawn. Lungphun tam deuh cu a thimi hna nih, an nun lio ah sunparnak an hmuhmi, thil an ti khawhmi, sa an kahmi, rawl an ngeihmi, an chunhthahmi, sawm an tukmi, puai an tuahmi, fanu fapa an puaknak, fanu fapa hna catang le riantlaihmi kong tampi tial an si tawn.

1988 kum furpi lio ah ka pa a rak thi. Ka pa a thih tikah, khuami ngaknu tlangval nih Lungkak vaa ah lungpher dawh ngaite an van lak i, a lung kan rak tial. Alung tialtu ah Pu Chan Hngak (Germany um) asi.

Alung donh cu tial kan i tim. Tial ding ka thei ti lo. Zeicatiah a thih ni lawng kan theih i, a chuahni kan thei ti lo. A kum zong hman tein kan thei kho fawn lo. Kum 79 asi lai tiah amah thirual nih an tuak ning hawih in, K.79 in a kum cu kan tial. Cupin cu tial ding aum ti lo. Lungpher cu le aa dawh ngai. Amin tial i, "Cu ni thla ah a thi" tipi lawng van tial ding cu, a kawk-tlawng tuk fawn. Zeitin dah kan tial ne lai tiah ka ruat. A ruah awk ka thei lo.

Zeicatiah ka pa cu, a nun lio ah thil pipa  atuahmi zeihmanh a um lo. Khuabawi le tlang a tuan bal lo. Catang a ngei lo. Zen cu voi tampi a phomh i ram voi tampi a vai nain, sa a kap bal lo. Rawl zong chimtlak a ngei lo. Chungkhar pawcawm kho menmen asi. Fanu papa degree la le cozah riantuan kan um lo. Puai ropui ngai a tuah fawn lo. Sasawm a tu lo, bawite bawipi a bawi lo. Christmas le Kum Thar hmanh a tuah bal lo. Cucaah, atuanbia hrimhrim tial ding aum lo ti tluk a si.

Cucaah, a tial awk ka thei ti lo i, ka pa u fa Pu Mang Sui (Pu Khen Tur fapa) ka auh. "Ka pa lungphun ah zeitindah ca kan tial lai? Tial ding dah ka theih lo?" tiah ka hal. A rak ka timi cu, a cunglei ka tial cia mi bantuk te in aka ti.

Na pa hi, a nun lio ah zeipipa chimtlak ngai a tuahmi sinak zeihmanh a ngei lo. Atuanbia tial awk aum lo. A tuanbia tial awk a ummi le mi zaapi zaaran nih an ngei khawh lo mi cu, na nu a dawt tukmi, a fale an dawt tukmi hna hi, a nih caahcun chimtlak cem tuanbia a si ko. Na pa cu a nunzia aa dawh tuk. Dinfelnak a tanh, mitoi ah aa dawr, mi bawmh a huam, riantuan a huam; mi zawn a ruat. Caw a kanh tik zongah, midang caw an tlamtlin hlan lo le inn an phak hlan ahcun, tluntak a duh hna lo. A ding taktak mi asi" tiah a ti.

Cucaah na pa lungdonh ahcun hitin tial ah aa tlak bimi  asi. Na pa nih rorah an chiahta hna lo nain, nan caah rosung bik an chiah piakmi hna cu, "Nupi, fate an dawtnak hna asi ko" tiah a ti i, amah ruahnak in ka pa lung cu, hitin kan tial:-

                                        PU TIAL HNOK
                             

NUPI FATE CUNGAH LUNGPUT THIAM BU TE IN CU NI THLA AH A THI.

Ka pa lungphun cung catial cu, cu vial lawng a si. Ka pa lungphun cu, Thau khuahlun nichuahlei Thantlang kalnak lamkam ah a um. Khual tlawn ka umkal pah ah siseh, thlanmual kan kal caan ah siseh, ka pa lungphun te ahcun ka va thu tawn. A caan ah, thla ka camta tawn. A caan ah khua zaza ka ruat i, ka pa a nun lio caan i, lo kan kalnak, tiva kan kalnak, ramtang kan vahnak, lo kan vahnak, ka nu le pa tiin lo kan riahnak, lo kan duahnak, khau kan hawhnak, rap kan chiah tinak, tha-hau lak i a rak ka puaknak vialte ka mithlam ah an cuang than tawn.

Methaw deuh le sathaw deuh kan ngeih paoh ah, ka nu le keimah a thaw bik a kan pek hmasat tawn kha ka philh kho lo. Cun tlawmte a hlei kho deuh ding asi ahcun, "chuncaw caah hei chiah piak u" ati i ahlei in kheng tein an ka chiah piak tawn. Rawl kan ei caan paoh ah, ka nu le pa kam teah ka thu i, kan eiti tawn. Cu vialte cu kan thinlung ah an chuak thuahmah tawn. Kan upa cang ko nain, ka pa thlanlung ka phak fate, ka pa he kan umti ko rua ti tluk in, zeizong vialte nizan bantuk te khin ka ruah tawn.

Ka pa cu zu a ding. Tang 3 ka kai tiang zuu kan chum. Kan inn ah zuding an rak tawr. Zuri vuak hi voi tam tuk ka hmuh. Cucu har ka rak ti tuk. Ka pa cu, zuu a din le rit caan zongah ka nu a ngiar bal lo. Fale a kan ngiar bal lo. A fimhrin ahcun chim ding aum ti lo. Zeitluk zuu a rit zong ah, ka nu le fale hi kutpar in a kan tong lo. Biafak ka khat in a kan ti lo. A lung kan tlin lo nak ahcun, a mit sen lawng in a kan zoh. Cucu asi ko.

Cutluk cun, ka pa hi, nupi fate cungah a lungput a tha. Ka pa nih biachia holh chia a chim ka thei bal lo. A fale hi dawt kan i hlawh lo; hawi dang kan canh hna lonak a tam ko. Asinain, awhrang in a kan raak bal lo. A thin a hun caan ah a hraam in a hraam ruangmang tawn. Ka nu a raak le sik hi ka thei bal lo.

Lo an kal ah an kalti. Inn an tlun ah an tlungti. Zarh an hman ah an hmangti. Rawl an ei tikah, a thaw deuh paoh cu, ka pa nih, ka nu a pek; ka nu nih ka pa a pek ve. Zei an tuahnak paoh ah an i zuldawi peng. Cucaah Thau pastor Rev. Hrat Ling nih cun, "Pa Uk nu le pa cu Hrangngawn te nupa an lo" tiah biakinn chung ah a rak ti hna. Cuticun daw tein an chan chung khua an rak sa.

Ka pa a van thi. Ka nu nih a timi cu, "Hnokte a thi lai le, zeitluk in hme ka ngaih a chiat te lai ka ti le Biak Thawng Nu le pa (CJC Pastor) nih thla an ka camh le ka dai dup ko" tiah a rak ti. Ka pa a thih tikah, aa lungsak colh. Ngaichih awk thil zeihmanh an i ngeih lo i, dawtnak leiba cham ding an i ngeih veve lo. Siaherh awk um lo tein an i thihtian.

Ka pa a thih cu college kum 3 nak ka kai lio asi. A thih hnu ah, BD ka kai than. 1996 ah BD ka dih. 1997 in USA ka phan. USA ah MATS le D.MISS ka dih. Atu pastor ka tuan tiang hi, a caancaan ahcun "ka pa thlanlung" te kha ka ruat theu tawn. Ka nupi le fale cungah ka thin a hun caan le ka lung a tawi caan, nupi fate ka sik hna caan le ka nupi he kan i mawhchiat caan ah, "ka pa thlanlung" te kha ka mitthlam ah a cuang i, nunzia a ka cawnpiaktu, zuamcawhtu le fimchimtu asi than tawn.

Ka pa lungphun cung i, "nupi fate cungah lungput thiam bu tein tein a thi" timi biafang cu ka caah zuamcawhtu biafang asi. "Kei pastor ka si, ziah nupi fate cungah nun ziadawh te ka ngeih lai lo" timi nunzia a ka cawnpiak. Ka pa thlanlung bia hna cu, ka caah rosung tuk asi. Ka panih, inn le lo, sui le ngun, chaw le va, ka roh ta hmanh hlah sehlaw, nun ziadawh dawtnak rosung a ka chiahta mi cu, ro vialte lakah rosung bik asi ko.

Ka ruat than. "Ka pa thlanlung" cu lung asi caah, a rawk caan a phan ko lai. Cafang zong a rawng a loh caan ahcun a lo ko lai. Cu lungphun cu hmuh awk um lo in, aa rawk le a loh caan zong a um ko lai nain, "ka pa thlanlung" cungah aa tialmi DAWTNAK BIA hna cu zungzal an lo kho ti lai lo. Tii le mei, ruah, thli le rial le zei thil hmanh nih a hrawh khawh ding asi ti lo.

Zeicatiah "dawtnak cu a hmun zungzalmi thil pathum lakah, a lianngan bikmi thil asi caah asi" (1 Cor. 13:13).


Note: Hi ca te in dawtu hrigntu ka pa Pu Tial Hnok upat hmaizah ka pek.

Vawleicung Ram Hme Bik 10

                             By Hai Vung Lian

Atanglei hna hi vawleicung ah a hme bikmi ram 10 an si. A hme bik in, a lian bik ah kan tial hna lai.

10. Maldives Ram
Killi (sq) meng in 115 lawng asi. Indian Rilipi cungah a ummi tikulh 2000 tluk in aa sermi ram a si. Tikulh 200 lawng hi, minung umnak a tha. Minung 340,000 an um. Mirang uknak in 1965 ah independence a hmumi ram a si. Rili in pe 5 lawng a san caah, rili tii alum chin lengmangmi le rili tii a san chin lengmang mi nih, atu kum zabu 21 nak a dih ahcun, hi tikulh ram hi tii nih a phum dih lai i, tlang ah zaam an hau te lai tiah an ti.



 Maldives Ram khualipi Male (Milu 103,693 an um)


        Maldives Ram Tikulh Lianmi pakhat

9. Seychelles Ram
Killi meng 107 lawng asi. India Rilipi cungah a um vemi tikulh ram asi. Minung 81,000 an um. 1976 ah Mirang kut in independence a hmumi ram a si.


                               Seychelles Tikulh pakhat

8. Saint Kitts le Nevis Ram
Killi meng 104 lawng asi. Caribbean rili cung ummi tikulh ram a si. Minung 39,000 lawng an um. 1983 ah zalawnnak a hmumi ram a si. Tikulh pahnih lakah, Nevis tikulh cu a hme deuhmi asi. Cu tikulh nih zalawnnak hmuh a duh ahcun, hmuhnak nawl pek ding in, an ram phunghram nih nawl a pek caah chuahnak nawl a ngei.




                               Saint Kitts and Nevis Ram

7. Marshall Islands
Killi meng 70 lawng asi. Hi tikulh thluan hna hi, "Kwajalein Atolls tiah an ti hna hi, tikulh aa ngerhmi an si. Vawleicungah tikulh aa ngerhmi a lianbikmi an si. Tikulh lianmi 34 a um. Minung 58,000 an um. 1986 ah Independence an hmu. Hi ram hna hi, tuan deuh ahcun, "Trust Territory of Pacific Islands tiah an rak ti hna i, USA nih a rak zohkhenhmi ram an si. A niam ngaingai caah, rili tii a lummi nih harnak apek te lai tiah ruahmi ram a si.




                       Marshall Islands



6. Liechtenstein Ram
Killi meng 62 lawng asi. Ram fate asi. Minung 34,000 an um. Rhine River kam ah a ummi ram asi. Fingtlang nih an ram a kulh dih. Switzerland le Austria ram karlak ah, Alps tlangthluan chung ah a ummi asi. Siangpahrang uknak in aa hruaimi ram a si. An sipuazi hi tazaihkhawng siam asi.


                     Liechtenstein

5. San Marino
Killi meng 24 lawng asi. Hakha hmanh a ngaw lo. Italy ram chaklei a laiva ah a ummi ram asi. Mount Titano timi tlang cungah a um. Minung 29,000 an um. Europe ram ah, a hlun bikmi ram asi tiah an ti. Kum zabu AD 4 hrawng ah an rak tlakmi ram asi tiah an ti.


                       San Marino


            San Marino Republic hmanthlak

4. Tuvalu Ram
Killi meng 9 lawng akau. Coral timi lung in aa sermi tikulh 9 a ummi ram asi. Meng 360 a saumi Polynesia timi tikulh ram thluan chungah a ummi ve mi tikulh ram asi. 1978 ah zalawnnak a hmu. Hlan ah Ellice Islands tiah an rak ti hna i, minung 12,000 an um.
         

               Tuvalu ram

                     Tuvalu Airport

3. Nauru
Killi meng 8.5 lawng a kaumi ram asi. Minung 13,000 an um. Pacific Rilipi cungah a ummi tikulh ram a si. Phosphate timi dat in lung aa sermi tikulh asi. 1968 ah zalawnnak a hmu. Hlan deuh ahcun, Pleasant Island tiah an rak ti.


                                         Nauru Island


                      Nauro

2. Monaco
Killi meng in 0.7 lawng asi. A area meng khat a tling deuh lo. Hi ram fate hi, Mediterranean Rili kamte i, French Rivera timi hmunhma ah, a ummi asi. Nice timi khua pawngte ah a um. Monte Carlo timi Casino ruangah min a thangmi khuaram pakhat asi. Cun an siangpahrang Prince Grace ruangah a lar ngaimi ram fate a si. AD kumzabu 13 nak in independence ram asi caan silo caan ti in a rak um lengmangmi ram a si. Minung 32,000 an um i, khuaruahhar ngai a si.




                         Monaco




       Monaco hi tourist tamtuk an kalnak ram a si.

1. Vatican City
Killi meng 0.2 lawng asi. Vawleicung ram hme bik asi. Hi ram chungah minung 770 lawng an um. An zapi tein ram chungmi pakhat hmanh an si lo. Cu ram fate nih cun, a min a thang taktakmi St. Peter's Basilica hi a kulh. Cucu vawleicung Roman Catholic million 1,000 fai asimi hna an zungpi a si. Hi Vatican City hi, Athianghlimmi Zohtu (Holy See) tiah min an auh. Hi ram hi, Rome Khualipi, Italy, khualai ah a ummi ram a si.


            Vatican City & St. Peter's Basilica


                                             Vatican City Map

Note: Hmanthlak hi www.bing.com in lakmi an si.

Ngakchia Raithawi Ruangah Minung Pali An Tlaih Hna

                                                           
April 25, 2013 ah News.nationalpost.com/2013 nih "Chile ram ah ngakchia anung in rai an thawi ruangah minung pali an tlaih hna" tiah thawng an rak zamh. Aa thawknak a ruang cu, "anti-Christ" (Christ dohtu) timi cawnpiaknak ruangah a si.

Hi cawnpiaknak phunphai hi, Baibal Biathlam chung ah tam ngaite a um. Laimi thawngtha chimtu tampi zong nih an chim lengmangmi cawnpiaknak pakhat asi. A caan ah Pope hna anti-Christ an ti; a caan ah WCC hna anti-Christ an ti; a caan ah Saddam Hussein le Pre. Obama tiang in Anti-Christ ah an chiah hna. Aphunphun te an rak puh tawn hna.

Hi Chile ram ah ngakchia raithawinak zong hi, kalsual bu (sect) pakhat an hruaitu pa nih, "vawlei donghnak caan hi a nai tuk cang i, hi fate hi Christ-dohtu (anti-Christ) asi caah a nung in raithawi a hau ati caah, meiphu a alh hluahmahmi ah, a nung in an thlaknak asi."

Cu naute cu thla-3 lawng asi rih. Cu naute cu rilikam khua Valparaiso timi khua pawng i a ummi khua pakhat, Colliguay timi khua, tlangcung ah an kaipi i, Nov.21, 2012 ah meiphu ah an paih ti asi. Naute a nu, Natalia Guerra (kum 25) nih, a fate raithawi ding cu a sian ko i, raithawi ding in nawl a pek hna an ti. Cu an tlaihmi hna pali lak ahcun a nu zong aa tel chih ve.

Rai an thawining cu hitina si.

"Naute cu a taklawng in an chiah. Aikio kho lo ding in a kaa ah tape in fek tein an huh dih. Cu hnu ah thingphal cungah an ihter. Cu hnu ah thlarau (spirits) an auh hna hnu ah, naute cu meiphu an anung in an hlonh" tiah, thil hlathlaitu Palik bawi FBI bantuk asimi, Miguel Ampuero nih a chim.

Cozah nawlngeitu hna nih, hi kalsual bu hi 2005 ah an rak sermi bu asi i, chungtel 12 an si. An hruaitu hna cu Ramon Guistovo Castillo Gaete (k.36) asi i, anih cu a zam i tlaih khawh asi rih lo ti asi.

"Hi bu chung ummi hna hi, an zate in mifim cathiam (professional) lawngte an si" tiah Ampuero nih a ti. "Pakhat cu ralkap pension asi i vanlawng cung riantuanmi asi; adang pakhat cu movie tuahtu asi; pakhat cu thil pungsan suaitu an si; an zate in sianghleirun degree lami an si" tiah palik bawi nih a ti.

Palik nih an timi cu, "An bu hruaitu Castillo Gaete adonghnak an hmuhnak cu, Peru ram ayahuasca din ding cawk ah, khual a va tlawng lio hi asi tiah a ti.

Ayahuasca timi cu, banisteriopsis caapi timi zuun-ruang lawng in an sermi lunglohnak sii phunkhat asi. Cu ayahuasca cu minung lung fimlo in umter khotu asi. An din lio ahcun khua an ruahmi hi a si taktakmi in an ruah. An hna in bia le thawng an theih; an mit in thil an hmuh; asinain ataktak ahcun a ummi an si lo ti a si. Cu sii cun a member pawl kha a control hna ti asi.

Cuticun Pathian min chal in, kal sual bu cu a dirh i, ngakchia raithawinak tiang a phakpi hna. Kal sual kan timi cu tih a rak nung taktak timi kha hi tuanbia nih a langhter.


     Valparaiso rilikam nuamhnak hmun

Hi bantuk ngakchia raithawinak hi, Africa ram Uganda ram witch doctor (hnam doctor) hna zong nih an hman i, minung tampi an thah hna ti asi. Hi bantuk hnam doctor pawl hi, Uganda ahcun sipuazi tha ngai asi. Hi hnam doctor hi thawng tampi an um ti a si.

Hlanlio Israel mi hna cu Egypt saltannak in an chuah tikah, Canaan ram an luh lai ah, fihnungmi thil "ngakchia raithawinak"  tuah lo ding le atuahmi cu thah ding in, Pathian nih, nawlbia a rak pek hna ( Leviticus 18:21; 20:1-5; Deut. 12:31). Cu tluk cun, "minung raithawinak hi Pathian nih a fihmi le a huatmi asi." Asinain hlanlio Israelmi hna nih, Canaan ram an rak luh hnu ah, voi tampi an rak tuah ve.

Hi ngakchia raithawinak hi, fih a nungmi thil asi i, khuachia sin in arami zumh sualnak a si hrimhrim lai ti cu zumh lo awk a tha lo. Hi bantuk kalsualmi hna hruaitu ruangah, ngakchia zeizat remruam dek an nunnak a va liam cang hnga?