Greater Hakha Sernak

Biahmaithi: Hakha aa rawk lio caan hi ngaihchiatnak in donghter lo in, Greater Hakha Khualipi tu hi zeitindah kan ser lai? Zeitluk than in dah kan ser lai? Zeitluk kau in dah khua kan ser lai?" timi tu hi ruah deuh ding asi. Hakha aa rawh lio caan hi, Chanthar Hakha (Modern Hakha) aa thawknak asi ti tu in ruat hna u sih law, vision nganpi he hi harnak hi tuar ti hna u sih ti ka duh.

                                               GREATER HAKHA KHUALIPI
                                                 
 Hlanlio chan ah khua an rak tlak lio ah, chan tiluan hawih in an rak tlakmi asi caah, khua tlatu hna khuaruahmi (vision) khi, tuchan mit in zoh ahcun a rak hme ngai. Hakha khua an rak tlak ning zong, tu chan mit le thil sining zoh ahcun, a rak hme tuk. Asinain an mah chan hawih ahcun an vision a hme ti awk a tha lo. Zeicatiah an mah le chan tiluan hawih in an rak hmuh khawh tawk in, a tha bik in an rak suaimi kha asi ve ko caah asi.

Khuapi tam deuhpi cu motor, tlanglawng, vanlawng, tilawng um hlan in an tlakmi hna an si. Cucaah hi thilri pawl hna rak um hlan in, tlakmi an si caah, an vision ah suai chih awk an tha lo. Cucaah "An hrut, an thei lo, an vision a bi tuk" ti awk an tha lo.

Minung kan karh i, vawleicung fimthiamnak a thangmi nih thil sining a thlen tikah thil aa thlen bantuk in a herhmi zong aa thleng ve. Hlan lio tlakmi khua hna kha, chan thar minung tam tik ahcun aa tlaklomi khua tam tuk a um cang. Cucaah hruaitu khuaruatmi hna nih cun khuathar hi an tlak lengmang tawn. Asiloah khua pakhat le khat an peh hna hi, "Metropolitan" timi Kawl nih, "Maha khua" timi khua lianlian kha an ser hna.

Tahchunhnak ah, Kawlram ahcun "Maha" timi khua cu Yangon lawng asi rih. Yangon khua cu Mirang chan 1885 in khualipi ah an rak hman. Motor a um rih lo caah an vision a rak hme taktak ve ko. U Ne Winn chan a phak tik ah, Yangon khua ah minung 3,000,000 kuakap an um tikah an i tlum ti lo. Motor nih le atam tikah asi kho ti lo.   Cucaah Myo Okkala, Taung Okkala, Thingungyun, Thaketa, Mingaladon, Hmawbi ti in khuapi thar an tlak hna i, khua an rak kauh i, Yangon cu Maha Yangon ti a rak si.

1988 Ralkap cozah akai tikah, minung 4,000,000 tluk an phan than. An i tlum ti lo. Khua, minung, innlo, motor aa tet tuk cang. Cucaah ralkap cozah nih Hlaingthaya, Shwepyitha, Dagon Myothit, ti in khuapi thar lianlian an van tlak. Dagon Myothit le bang cu, khuapi 4 an then-North Dagon, South Dagon, East Dagon le Dagon Seihkan-ti in an then hna. Khua an lian tuk.

Cucaah Yangon khua zong Maha Yangon (Greater Yangon) timi ahcun khuapi le khualeng khua tampi an i tel chih. Nihin ni ah 5,000,000 tluk minung an um cang. A cheu cu Yangon taktak in meng 30 a hlami hna an si. Atanglei map zoh ah, Greater Yangon area cu a kau ngaingai cang. Atu lio ah minung 5 million hrawng an um i, 2040 ahcun 10 million ummi "Megacity" ah aa chuah lai ti asi.

Kawlram minung an karh caah, Yangon khua lawng zong asi kho ti lo. Cucaah Ralkap cozah kai hnu ah Mandalay zong Mandalay Myothit ti in Maymyo kalnak lamkam ah khua kaupi an tlak chap. Yangon khua aa tet tuk tikah Nay Pyi Daw ti in Kawlram khualipi zong an thial ve ko. India ah Delhi te hna zong New Delhi ti in khua an tlak chap i, Pakistan ram ah Karachi cu aa tet tuk caah Islammabad khualipi thar an tlak ve. Egypt ram Cairo khualipi cu minung le motor an i tet tuk cang caah $45 billion dih in khuathar tlak ding an timh cang.



                                      Greater Yangon Area (Ref. www.google.com) 

July, 2015 ah ruahlo pi in Hakha khualipi a minh ko tik le aa rawk ko tikah zeirtiawk a tha ti lo. Cucaah hi vanchiatnak kha vanthatnak tu ah mer i, Hahka khua hi a thar in ser a herh. Hi khuathar sernak ah Laimi pumpak le chungkhar pakhat cio tuanvo kan ngei. Abik in Pu Hung Ngai cozah nih lam a kan hruai i, Lairam cozah a chuakmi paoh nih tuanvo an lak a herh.

Hakha cu Lairam hmun laili bak ah a um. Lairam Highway-4 aa tonnak khua asi caah hmunhma a rem taktakmi khua asi i, Lairam caah cun "cawkzawrhnak le tangka khualipi" (commercial le financial city) a si. Cubantuk hmun asi caah hmailei ahcun, Kawlram ah tangka tambik aa chawhnak ding khualipi pakha asi ding asi.

Atu i Hakha khualipi thar ser tik ahcun "Plan of Greater Hakha (Hakha Myo-piah Simanking) ngeih a herh. Cucu "Greater Hakha asiloah Hakha Metro" ti zong in kan auh khawh. Greater Hakha ser tikah tinhmi thil abiapimi (6) umter a herh:

1. Khua kha a fehnak hmun ah tlak ding
2. Lamsul (infrastructure) tha te te in tuah ding
3. Sining (system) ngei te le sullam ngei tein khua ser ding
4. Khua chung ummi hna kha siarem tein le lawng tein umnak ter ding
5. Hmunkip ah meihmittu motor luhchuah khawhnak in ser ding
6. Khua uktu Hakha khua cozah a dang tein ser le khua kil ding

Greater Hakha Khualipi cu system ngei tein kan ser lai ti tikah, hitin ruah a hau. Khua lai tuk ah ralkap sakhan chiah lo ding; sizung le university te hna khuahriang deuh ah chiah ding; thlanmual te hna khua he naih tuk ah chiah lo ding; innhmun ningcang lo in samh lo ding le mah duh carei in inn sak lo ding ti hi asi. Khualai ah kungtaih, town hall le park te hna chiah ding. Khua chung tilu hrawr tha tein tuah i, kokek tiva, cerh le thingkung zuah le kilven ding kha chim duhmi asi.

Cu Greater Hakha ahcun cu hitin ser ding asi:

1. Nitlaklei ah Thantlanglam lei ah Timit-Thitha tiang aa tel lai;
2. Falam lamlei ah Chuncung-Ramthlao tiang aa tel lai;
3. Matupilam lei ah Lawklung-Sakta tinag aa tel lai;
4. Chaklei kap ah Hniarlawn-Nabual tiang aa tel lai;

Cu area vialte kawmh in lamsul a phunphun ser ding asi. USA ah khua an tuah tik ah khua a dawhter bikmi cu "Beltway" timi "Khuaveltu Lampi" hi asi. Kawl nih Myo-pat-lanmah-gyi timi hi an si. Kawlram ah USA bantuk in Myo-pat-lam pakhat hmanh a um lo. Yangon, Mandalay le Nay Pyi Daw zong khi, Beltway tling a ngaingai an ngei lo. Laitlang cu a rawnh lo caah USA tluk tha cun, lam tha kan tuah kho lem lai lo nain, Lairam fingtlang sining he aa tlak ning tein tuah khawh asi ve ko lai.

Greater Hakha ahcun "Khuaveltu Lampi" (Beltway) pakhat cu hitin kan tuah khawh.

1. Chin-Oo-Sii in Hniarlawn in-Hniarlaawn ralchan tlang vel i, Chungcung khua tiang peh ding;

2. Chuncung in nitlakthlanglei ah vel i atu Vanlawngtual an zohnak Ritkuangtlang, Thantlang lamhlun le lamthar aa thennak ah chuaher ding.

3. Ritkuangtlang in duhsah tein zuanter i, Taungzalat Golf Course cung deuh vak in, Chin-Oo-Sii ah chuahter i, "Artipum pungsang" khuaveltu lampi ser khawh asi.

4. Khuaveltu lampi cu, Hakha-Falam Lampi le Hakha-Thantlang Lampi nih a laiva in a peh lai.

5. Khuaveltu lampi karlak ah lam tampi tanphei in kalter i innhmun thatha ser ding.

6. Cu khuaveltu lampi laiva ummi Chin-Oo-Sii in Falam-Thantlang lampial tiang hi khualaili (downtown) ah a tla lai. Cuka khualaili umnak lampi ahcun a kenkip in cho zaute in  khualak lam an rak lut cio lai. Acheu Hniarlawn-Nabual leiah, a cheu Nawi-Timit kuarlei ah an kal lai.

7. Thantlang-Falam karlak vialte tlangpar cungah hin, cozah zung lianlian, sizung, colleges le university lianlian sak ah a tha ding asi. Hi hmun hi hmunhma fek tuk an si pinah hmunhma dawhnak le remnak zong an si. Hi hmun laicer ah "Hlawhtling Thlacamnak Tlang" zong cu a um i, Hakha khua  laicer bak ah khua a dawhtertu taktak dingmi hmunhma ah aa chuah ding asi.

8. Chin-Oo-Sii in Hakha-Matupi-Gangaw Lampi hi pialter i, hmun a remnak in Gangaw lam a dang te in va pialter ding (Pyidawtha, Dawrthar, Khuachung, Sizung sang vialte cu kan chuahtak ding)


               Khuaveltu Lam nih cun hi tlangthluan hi a hell lai



Hi Greater Hakha ahcun lam tampi kan tuah lai i, a tlawmbik ah minung 3,000,000 kan i tlum lai. Khi tik ahcun Falam lamlei ah Chuncung-Ramthlo-Tal-Lungpi-Falam aa peh dih kho lai. Falam khi Greater Hakha i sang Myo pakhat ah a tla kho lai. Khi tik ahcun Hakha-Timit-Thita aa peh ngacha lai. Nichuahleiah Lawklung-Surkhua tiang aa peh ngacha lai. Khi tikah cun Chin-Oo-Sii in Chuncung-Ramthlo-Timit-Lawklung-Surkhua tiang town bus a um kho te lai. Cucu asi kho hnga maw? Si kho tuk.

Tahchunhnak ah, 1997 ah Dayton ka phan. Culio ah Dayton-Cincinnati cu meng 55 a hla i, inn aa peh deng rih lo. USA ka um chungah, khuakar ah innlo tharthar an van sak hna i, atu cu khua pakhat bantuk ah a tla cang. Cu lawng hmanh silo in fingtlang san deuhnak Kentucky State tiang khua a va peh dih. Nikhat khat ahcun "Greater Cincinnati-Dayton Area" tiah "Metropolitan khua pakhat ah" a tla lai ti a si ko.

A tanglei ah hmanthlak zoh ahcun Cincinnati-Dayton cu aa tlai ngacha ko cang. Nikhatkhat ah Hakha-Falam zong aa peh kho te ko lai. Zeicatiah Falam le Hakha khi a hriannak in tah ahcun meng 33 tluk lawng an i hlat. Akarlak ah Chuncung-Ramtho-Tlangzar-Tal-Lungpi an um hna. Falam khua zong khi hmunhma a rem lo caah, Lungpi lei ah an i thawn deuhdeuh cang i, Hakha he aa naih chin lengmang. Duh sah tein aa peh lai i, Falam khi Greater Hakha Khualipi i sang pakhat ah aa chuah kho te lai. Surbungtlang airport an tuah khawh le bang ahcun, town bus le taxi tampi a um lai i, nuam tein kan umkal kho lai.

Greater Hakha area ah, kum khat ah minung 10,000 in kan karh caan a phan ve te lai. Hi hnu kum 300 ahcun minung 3,000,000 million kan um te kho men. Cucaah Greater Hakha Town Plan suai tikah, hlan lio chan bantuk in vision hme tuk in suai ding asi ti lo. Hi hnu a tlawm bik kum 300 tiang ca in timhlamhnak ngeih a hau. cu million 3 ca tiang in tuak chung ding asi. Zeicatiah kan vawlei a nguhmi khua asiloah minung 3,000,000 lawng tein umnak ding khua plan ser chung a hau.  Cucu a hla tukmi alo nain a hla tuk lo.

Tahchunhnak ah, Rev. Carson te nupa rat cu nizan tihni bantuk te asi ko nain kum 100 renglo asi manh ko. Carson te chan ah minung 1000 kuakap lawng ummi asinain kum 100 chungah a let 30 tluk a karh. Hipin kan karh ning a rang deuhdeuh lai. Hi lio ah, Hakha cu minung Luklak ah kum 300 cu asi ko lai i, Hakha zong minung million 3 tiang an phan kho ko. A tlawm bik ah cu tiang ca tal cu ruat chung in Greater Hakha hi ser chung ding hi,vision ngeih a herh.

Hakha hi Laitlang ah hmunhma a rem cemmi khua asi. Cu tluk in minung hei tam te tik zong ah, innhmun kan i za rih lai. Timit kan kham lai i, Timit Tidil le Lai Tidil hna in khua chung tii a za in kan hmuh khawh rih lai. Khi tik ahcun Kalay-Hakha tlanglawng lam a um te lai. Laitlang ah minung  tam paoh ahcun tlanglawng tawimi lam a um kho tuk ding asi. Hakha hrawngah vanlawngtual hmemi zong an um te ko lai.

Hakha khualipi pawng Nawi le Timit-Thitha hrawn hna hi, California Ramkulh ummi Hollywood tluk in aa dawhmi an si i, hi hmun ah Chinram Hollywood zong aum kho ve te ko lai. Movie thatha zong Lai ngaknu tlanval nih an chuah ve te lai.

Hakha cu a khuacan le vawlei hi pangpar phunkip he aa tlak. America le Europe ram pangpar kip cin khawhnak ding hmun a si. Minung tam tik ahcun pangpar in cawmnak a tling kho te dingmi khua a si. Nawi hrawn hrawng ah, Maymyo khua Gandawgyi i Botanical Garden bantuk in, Tibual le dum dawh taktak kan ser khawh. Hi a pawngah hotel thatha kan ser khawh hna. Hakha khuachung ah Cable Car kan tuah lai i, Runtlang in Hlawhtling Thlacamnak Tlang tiang kan tuah lai. Ramchung le ramleng tourist tampi an ra lai i, Hakha ah ramdang tangka tampi tourist in a lut lai.


                                

 Nawi ah dum dawh le tidil dawh kan tuah khawh (Ref. dingtitkeng.blogspot.com)
   
Atu aa rawkmi Hakha khuahlun sang, Pyidawtha le Dawrthar le chuahtakmi hmun paoh hi, National Park ah kan chiah lai i, thingram kan hnawnter lai. Ramsa phunkip le va umnak ah kan ser lai i, eco-tourism kan thanchoter lai i, cu nih cun Hakha ah tangka tampi a luhter rih lai. Hi hmun ah Greater Hakha Zoo timi hna kan tuah khawh i, saram dum lianpi tuah khawh asi te lai.

Cun Zinghmuh Tlang le Lai Tidil hrawng hi, Hakha ca tilaknak le Hlawka Uh-zin bantuk in Saram Hual ah kan ser lai i, Saram le thinkung hlathlai duhmi lennak hmun nuam ah kan ser lai. USA le ramdang in sakhi le ngengpi aphunphun tampi kan lak lai i, kan chiah ve hna lai i, Kawlram Saramdum tha bik ah kan ser khawh lai. Cuticun nelrawn ngei hmanh hlah u sih law, kan fingtlang, tupi, thingram le hrawrkuang hna hi i, "Tourist tlawnmi minthang hmunhma" ah kan ser hna lai i, cuticun Greater Hakha cu ramkip tlawnmi tourist khualipi ah kan ser khawh lai.


 Tourist len dingmi mi tlang dawh (Ref. www.wikepedia.com)


    Hlawka Uh-zin bantuk in Lai Tidil pawng hi Ramhual ah kan ser ve lai


      Hollywood Hmanh nih a tluklomi Lairam dawhnak
                                  
Kan khualipi a rawk lio ah, ngaihchiat le lungdong lawng tein um lo ding a si. Hakha khua hi zeitluk dawh, zeitluk tha le zeitluk nuam in dah kan ser lai timi vision ngan deuh tu atu tein ngeih ding kan si. Atu kan vision ah um kho sehlaw tiah saduh ka thah bikmi cu, Greater Hakha khualipi ser hi asi.

Hi bantuk sernak ding caahcun Lairam ah hmunhma dang a um lo. Hakha lawnglawng hi a remmi hmun asi. Hakha cu Aizawl, Lunglei le Saiha nakin a let tam tuk in hmunhma a kau i a rem. Tiddim, Falam, Thantlang, Matupi tibantuk zong ah minung 100,000 cung tlumnak ding hmun an um lo. Tii zong an har tuk. Hmunhma an chiakha tuk. Hi khua pawl hna hi, minung 100,000 ca leng in tuak ahcun, Hakha nak in hmunhma an rem lo deuh ving. Atu ka chimmi Greater Hakha area ahcun a tlawmbik ah minung 3,000,000 kan i tlum lai. Innhmun le lamsul an rem tuk fawn. Fingtlang an i dawh tuk fawn i, vawleicung tlangcung khua minthang ah aa chuak kho lai.

Hmailei i Greater Hakha kan ser khawh tik ahcun, Timit tiva a hnalei kan dil lai i, dintii a za in kan ngei fawn lai. Tii ah phan ding aum lo. Kan miphun kan rum, kan thawn tik ahcun, Timit le Boinu Tivapi tibantuk hna kham lai. Tibual lian le saupi kan ser khawh lai. Cu tibual in hydro electric kan lak lai i, tu chun ni i kan uar ngaimi Maha-Dat-Aaline hi, alutaw kan mer lai. Kawlrawn in Lairam ah electric zuar ti lo in, Lairam in Sagaing le Margwe Division, Rakhine Ramkulh ah siseh, Mizoram le Manipur tiang in  electirct kan zawrh hna lai i Lairam ah tangka tampi a lut lai.


Pe 602 sangmi hibantuk Shasta Dam hi Boinu ah kan dil khawh ve (USA)

Boinu Tiva kan khammi ah tibual nganpi a um kho lai i, Hakha-Thantlang pengah boat in nuam taktak in khual kan tlawng kho lai. Mizoram i Kaladan Project ah Hakha kan peh lai i, Rakhine ram in India, Bangladesh le adang ramdang he tampi kan i caw-zawrh kho lai. Cuticun Greater Hakha ahcun International Trade Show tiang hmanh kan tuah khawh ve te lai.

Greater Hakha ser ding cu asi kho maw? Kawlram cozah Demoracy system in kan kal i, zalawng tein thanchonak le sipuazi rian kan tuan khawh ahcun asi kho tukmi asi. Kawlram cozah nih a kan senh le senh lo le a kan kham le kham lo lawng a biapi. Cozah nih a kan kham lo paoh ahcun, Vision ngeih a biapi. USA zong ah fingtlang thuk taktak an kham i, tibual lianlian dam lianlian an dil i khua tampi an peh ve ko.  Hydro eletric tam tuk an lak ve ko. Fingtlang le hawrkuang sannak zongah "Beltway" (Myopat line) lianlian an tuah ko. Kan ram zongah cozah a that paoh ahcun kan tuah khawh ve hrimhrim. Cozah nih sipuazi zalawnnak pek le private riantuannak thapek lawng aherhmi asi.


 Fintlang, horkunag, nelrawn le tupi lakah Nay Pyi Daw zong an ser ve ko

2005 ah Nay Pyi Daw zong zeihmanh a umlomi rua le thing lawng a um komi ramlak in vawleicung khua dawh pakhat ah $5 billions (5,000,000,000) dih in an rak sak ve ko. Nihin ni ahcun billion tam tuk can dih cang lai. Cozah chimnak ah minung 1,000,000 an um i, a area kili meng in 2,700 asi tiah an ti i, Singapore nakin alet 10 a ngan deuh. Kawlram cozah zong nih cu tluk a lianmi le kaumi Nay Pyi Daw an tlak khawh ve ko ahcun, Greater Hakha zong cu kan ser khawh ve awk asi ko.

Cucaah Hakha khua aa rawk tikah thinphan ding le lungrawk ding aum lo. Hi Greater Hakha vision tu hi, Pu Hung Ngai cozah thinlung zong ah chuahter ding tu a biapi. Chin State Government thilung hrimhrim ah chuahter ding asi. Chin State Government nih atu lio hrimhrim in cu vision an ngeih khawh ahcun, nihin ni Chin State Government hi Laimi kan tuanbia a dongh hlan lo le vawlei tuanbia a dongh hlan lo, kan philh ti hna lai lo.


       Golf Course lei viale khi Greater Hakha ah aa tel dih lai



            Falam lam in Hniarlawn ralchan tlang tiang aa tel dih lai


 Lamthar aa comi zawn in Hniarlawn lei tu ah Beltway cu a kal lai     
             
Kawlram mi nih kan duh zong duh lo zongah, Nay Pyi Daw a tlak ruang ah Ser. Gen. Than Shwe cu kan philh kho ti lai lo. Kawlram tuanbia an chim fate chim peng asi ve lai. Pu Hung Ngai cozah zong an tuanbia donghlo an duh ve ahcun Greater Hakha Town Plan tu hi a rannak in ser ding asi.

Acunglei ka tialmi Greater Hakha kong hi, "Asi kho bal lai lo" atimi an um men ko lai. An ti awk asi ko. Hlan lio ah Tilawng cu tii ah aa vuan kho lai ti cu ahohmanh nih an rak zumh lo bang, vanglawng zong va bang van ah a zuang lai ti cu an rak zum kho lo. Vanlawng hi raltuknak ah a tha lai timi hi US ram hruaitu hna nih kum tam nawn cu an rak pawm kho lo. Vawlei a pum i a mer ti cu naite tiang ah a zum kho lomi an tampi rih. Rocket in Thlapa cung kai ding cu asi kho ding in an rak ruat lo. Movie lawng ah a um ding in an rak ruah nain thlapa cu kai khawh asi ko cang.

2005 i Nay Pyi Daw tlak an timhka te ah, ramdang cozah nih Ralkap cozah cu an si a fak tuk, tangka an sawksam ti in heh tiah an rak sawisel hna i "Hi ramdang lakah khualipi an ser kho ngaingai te hnga maw? an timi cu, nihin ni ah vawleicung ah a than a rang bikmi khua pakhat ah aa chuah ko. Nihin ni ah Cairo cu $45 billion dih in khualipi thar kan tlak lai ti asi. Tuluk nih Thlapa kan kai ve lai ti asi. America nih MARS kainak ding lam an kawl cuahmah. Atu ahcun vawleicung lawngah tourist khualtlawng tilo in vancung ah tourist kan thlah cang lai i, MARS vawlei hi kan lamh lai an ti lio ahcun, "Greater Hakha Sernak" cu Laimi caah a si kho ve ko hnga lo maw timi ruat bu in!!

------------------------------------

Jerusalem le Hakha Khualipi

Siangpahrang David chan thawk in, Jerusalem cu Israel miphun hna an khualipi asi. BC 1000 kuakap ah, David nih Jebusites miphun hna sin in a lak i khualipi ah a sermi a si. Jehovah Jireh Pathian sin ah thla a cam i, Pathian min in khualipi si ding ah a thimmi hmunhma a si. Pathian min in a a hammi le a namhnehmi khua asi. Cucaah Jerusalem cu Judah miphun hna caah "an zeizong le an laicer (center) asi i, an miphun nunnak ah a biapi tuk. Jerusalem rawh cu an ram aa rawh a si. An miphun aa rawh a si. Zeicatiah, Jerusalem cu an politics, an ram uknak, biaknak, sithatnak (sipuazi) le fimcawnnak aa rawh asi.

Cucaah Israel ral pawl nih Judah miphun an tei tik hna le an ram an lak duh tikah, Jerusalem lak le hrawh hi an i zuam. Cucaah Jerusalem hi ral nih voi tam tuk an kulh i an hrawh. Judah tuanbia zoh tikah, Jerusalem hi BC 4,000 lio hrawng in an rak tlak i, nihin ni tiang a hmun rih.

Hi caan chungah, Jerusalem cu voi (2) an hrawh; voi (23) ral nih an kulh; voi (52) ral nih an rak tuk; voi (44) ral nih an lak i, an chuh than lengmang than hna. Nihin ni zong ah Israel a huami Arab ram hna le Muslim ram abik in Iran ram hna nih cun, an ral taktak. Palestinian miphun nih cun Nichuahlei Jerusalem cu an khualipi asi an ti peng rih. An cuh peng ko hna.

Judah miphun nih an Pathian umnak, Pathian kechiahnak le khua thianghlim ah an rak ruahmi khua hi, daite le himbawm tein a um bal rih lo. Rawhralnak le harnak tampi a tong ve ko. Vawleicung asi caah, voi tampi hrawh a tong i, a caan ahcun an innlo an hrawh lawng si lo in, an khuakulh le biakinn zong an hrawh piak dih hna. Cutiun Jerusalem cu an hrawh, an remh, an remh than lengmang.


                Chim dailo Jerusalem Khua dawh

Nihin nih ah, Jerusalem le Hakha hi an i lo. Miphun hme veve kan khualipi an si. Jerusalem zong Israel ram laili ngai ah a rak um bang, Hakha zong Lairam laili ah aum ve. Jerusalem cu Judah mi hna an biaknak hmunlaili (center) asi bantuk in Hakha zong Rev. Arthur Carson chan in Laimi kan Krihfa biaknak hmunlaili (center) ah a cang ve. Jerusalem cu Judah miphun ramkongkau (politics) hmunlaili asi bantuk in Hakha zong Laimi caah ramkongkau (politics) hmunlaili asi ve. Jerusalem cu Judah miphun hna caah uknak hmunlaili (administration center) asi bantuk in Hakha zong Lairam pumpi uknak hmunlaili asi. Jerusalem cu Judah mi hna caah an holh, ca, zatlangnun, sithatnak (sipuazi), fimcawnnak le nunphung hmunlaili asi bantuk in, Hakha zong hi ca, holh, zatlangnun, sithatnak, fimcawnnak le Lai nunphung hmunlaili asi ve.

Jerusalem rawh cu Judah mi hna caah an ram le miphun rawh bantuk asi bantuk in Hakha khualipi a rawhmi cu Laimi kan ram le miphun rawh asi. Phundang in kan chim ahcun, "Laimi kan Jerusalem a rawh asi."

Israel mi hna caah an tuanbia philh lo a biapi tuk. An tuanbia chim peng a biapi tuk. Cu an tuanbia cu an miphun fimchimtu le thanchonak hrampi a si. Kan chim cia bang Jerusalem cu voi tam tuk ral nih an tuk; voi 2 an hrawh; voi tam tuk an kulh; voi tam tuk ral nih an lak i, an chuh than tawnmi hna khua si. Daihnak khua ti asi nain  atuabia zoh ah nihin ni tiang a dai bal lo.

Cutluk in Jerusalem cu rawhnak tong in, midang hrawhnak tuar ko hmanh seh, an hrawh zat in Israel mi hna nih caan tha an ngeih caan paoh an ser than lengmang bantuk in Hakha zong voi zeizat hmanh rawhralnak tong sehlaw, Laimi nih kan ser than ve lai. A thar in kan remh than lengmang lai. Israel mi hna nih an khualipi remh duhnak thinlung an ngeih bang in Laimi zong nih kan i tinh le seh chih a herh. Jerusalem zeitluk in rawhnak a ton zong ah, remh thannak ding ah Israel tefa han an lung a dongh bal lo bantuk in, Laimi zong Hakha remh le ser thannak ah kan lung a dongh lo a herh.

Jerusalem khua cu, a chungmuru le innlo rawk dih ko hmanh seh, Israel miphun an rawk lo bantuk in kan Hakha khualipi nih voikhatnak rawhral tong hmanh seh, Laimi hna kan lungput a rawk lo a herh.

Jerusalem innsangsang hna cim in, an kulhnak khua vampang hna cu cim in pur dih ko hmanh sehlaw, Israel mipi hna le hruaitu hna an lungput a chimh lole a pur lo bantuk in, kan Hakha khualipi cu cim in Rungtlangpi cu pur ko hmanh sehlaw, Laimi mipi le hruaitu hna kan lungput a cimh lo le a pur lo a biapi tuk.

Hi bantuk in Israel miphun hna nih, an khuaram le miphun an dawt caah an khualipi Jerusalem an dawt ve bantuk in kan nih Laimi zong nih Hakha khua hi kan dawt ve a herh. Judah mi hna nih cun, Jerusalem hi an rak dawt tuk caah, Babylon saltang le bang nih cun hitin hla an rak phuah phah:

"Maw, Jerusalem, nangmah kha kan philh asi ahcun, ka cavorh lei kut hi cawlcang kho lo in um seh; Nangmah kha kan theih camcin lo i ka lawmhnak sang bik i kan chiah lo asi ahcun, ka lei hi ka dang ah i benh seh"  (Psalm 137:5,6)

Israel miphun hna nih, hi tluk chiatserh ngamh tiang in an khualipi an dawt tik le an uar mi cu, an ram le mipun an dawt tuk caah a rak si bantuk in, kan nih Lai miphun zong nih ram le miphun a dawmi paoh nih cun kan Jerusalem Hakha cu kan dawt ding asi. Israel mi hna nih chiatserh tiang in an khualipi caah thla an cam bantuk in kan nih Laimi zong nih kan khualipi caah rawlulhnak he mitthli le hnapduk he thla kan cam awk hrimhrim asi.

Jerusalem khua cu Siangpahrang David nih thlacam nenh tein a rak namhnehmi khua asi caah, Israel uktu cheukhat hna nih Pennak ram hna an van dirh i, Samaria le Siloh tibantuk hna ah Jerusalem zuamcawhtu khualipi hna an van dirh ve tawn. Asinain David nih Pathian min chalh in a namhnehmi khualipi asi caah, a donghnak ahcun an thial kho taktak bal lo. Cuve bantuk in Hakha khua zong Rev. Arthur Carson nih Pathian min in a namhnehmi khualipi asi. Dr. East nih Mission Headquarter hi Tiddim ah thial ah a tha lai a rak ti hmanh ah, Rev. Carson nih a rak duh lo. Cucaah khuadang dang nih Hakha khua hi zuamcawh ding le khualipi asinak hi thial duh in cuh hna hmanh sehlaw, an cuh kho lai lo. An thial kho lai lo. Khuaivah kat reu bantuk ceu an si lai. Zeicatiah Pathian Bia Lairam a luhka tein Rev. Carson nih Pathian min a khenhnak khua asi caah asi.

Israel mi tuanbia kan zoh tik ah, Samaria nih biainak le politics ah Jerusalem an doh peng i an zuamcawh peng caah an rawk. An khua chuahtakmi khua an i chuah. Nihin ni ah Samaria le Siloh khuate hna cu an rawk cikcek i, a lungpawm lawng an um cang. Vawlei tuanbia ah bia in chim ding lawng in an um i, a khua hmuh ding an um ti lo. An tuanbia a loh bak in an lo viar hna. Zeicatiah Pathian thimmi khua Jerusalem kha an huat le an doh peng caah asi. Cu ve bantuk in Rev. Arthur Carson hmang in, Hakha zong Pathian nih a thim cangmi khua asi. Hakha a dohmi le a zuamcawhmi Lairam khua paohpaoh Samaria le Siloh an rawh bantuk in an rawk kho ve.

Israel mi tuanbia kan zoh tikah, Pathian nih a thimmi khua cu rawhnak tong ko hmanh seh, a fek zungzal. A rawk thai kho lo. Cucaah David chan BC 1000 in kan rel ahcun Jerusalem khualipi tuanbia cu kum 3,000 renglo asi cang. Rawhralnak voi tam tuk tong ko hmanh seh, Pathian nih a kilvenmi, a humhakmi, a zohkhenhmi le a dawtmi khua asi caah, a tuanbia a dong kho lo. A hmunh lawng silo in a tha chin lengmang; a sunglawi chin lengmang; duh a nung chin lengmang i, vawleicung khualipi vialte lakah chimrel cemmi, a kong caih cemmi le chim dailo khua a si peng.

                             Jerusalem bang chim dailo ve dingmi Hakha Khua

Cuvebantuk in Hakha zong rawhnak tong ko hmanh seh, Hakha cu Carson chan in Pathian nih Lai miphun caah a thimmi khua, a kilvemi, humhakmi, zohkhenhmi le dawtmi khua asi. Cucaah atu ah rawhralnak tong ko hmanh seh, hmailei Hakha cu aa dawh chin lengmang lai; a tha chin lengmang lai; a sunglawi chin lengmang lai; a lianngan chin lengmang lai i, Kawlram khua vialte lakah chim dailomi khua asi ve than lai. Ramkip nih theihmi, caihmi le chim dailo khua asi than ve ko lai.

Jerusalem hi vawlei ramkip nih chim dailo khua asi peng khawhnak ding caah le an remh khawh peng lengmang nak hnga ding caah Israel miphun hna nih hrampi ah an chiahmi cu an Pathian asi. Laimi zong nih kan Jerusalem Hakha khualipi hi chim dailomi khua i a can peng khawhnak hnga ding caah, hrampi ah Pathian chia ve hna u sih!!!!

Hakha Leimin Research Tuahnak Kong "Muko Makazin" Capar

Hakha cu Lairam kan khualipi asi. Laimi kan caah kan Jerusalem asi. Hakha a rawh cu kan ram a rawh bantuk asi i, kan miphun caah sunghnak nganpi asi. 1982-1984 Hakha ka um lio tein Hakha khua vawlei aa thawnning le aminh ning cu ka hmuh lengmang. Cu lio caan tein ka lungre a rak thei. Sihmanhsehlaw kan tuah khawhmi le chimrel khawhmi a um lo. Hakha leimin kong ah cozah nih zeital an ruat hnga lo maw ti lawng khi ka rak ruat tawn.

1997 US ka kal lai te zong ah, Sizung sang vawleimin mi pawl cu ka va zohta. Ka tlun inn tleicia Pu Lai To te inn in, ralchan lei, No.1 High School Certual thlanglei ummi inn pawl an dum a kakmi le a minmi cu ka hei hmuh thluahmah ko. Ka tlun-inn in Chin-Oo-Sii lei a kakmi ka zulh. Chin-Oo-Sii phak lai tiva tiang a kak thluahmah ko. Cu hmun cu inn hmun an samh. "Hi hmun hi cozah nih zeicadah innhmun an samh hnga?" timi ka ruat. Kan cozah hi "ruahnak" (vision) an ngei lo taktak timi cu hmuh khawh asi.

1997 ah USA ka phan.Hakha vawlei kakmi kong cu ka ruat peng i, Zion Par Makazin Vol.2 i, Hakha Leimin kong ka tialnak zong asi. Cu lawng cu asi lo. 2012 CBCUSA BT Meeting, Dallas ah $2,000 tal chuah ko u law, Hakha Leimin hi Survey tuah a hau ko. Culoahcun Hakha khua ah, innlo, lamsul, khua rawhnak le minung nunnak tiang in liam khawh asi. Hakha khua leimin hi hlathlai deuh ahau tiah ka rak ti. Upate an hna a tla i, an rak dirkamh caah, $2,000 cu an rak chuah. Kai lawm ngaingai. 

Rian tampi kan tuan kho lo.Kan tuan manh fawn lo. Kei ramdang ka um tikah a harnak khun asi. Ka duhning in thil a kal kho lo. Asinain Muko Makazine, June, 2013 ah Hakha Leimin Research Tuahnak timi tlangpi tar in capar ka rak tial. Kan saduhtha, tinhmi le survey tuahnak ding hmun (9) kan rak thim i, cuka zawn cu biapi bik ah kan rak zohmi asi.

Pu Joel Ling sinah capar ka kuat. Ka kuat hnu thla khat ah, "Ka capar na hmu maw? Thawng na ka thanh lo le?" tiah ka hei ti. Aka lehmi cu, "Ka hmuh. Ka caan aa tet tuk le kan let manh lo. Atu June thla ah kan chuah lai. Na ca ka hmuh hnu le atu kan chuah hlan kar ah dah kaw, inn 11 hrawng a rak min an ti cu" tiah a ka ti i, ka lau taktak.

BT Meeting (2012)lio ah Hakha Sizung caah CBCUSA nih chapel sak ding an rak timh lio asi. Biatung ka dirh lio ah ka rak chimmi cu, "$2,000 tal cu kan chuah piak ko u. Hakha leimin survey tuah hi a biapi tuk. Atu chapel nan saknak ding hmun Sizung sang hi tih a nung tuk. Kan chapel hmun hna hi tha tein zoh u law thim u. Amin khomi asi. Nan tha chia hlah u. Zeitik dah aminh lai timi biahalnak lawng ruah ding asi?" tiah ka rak ti.

July 30, 2015 ah Lemin survey tuahtu committee kan upa Pu Chan Hrem nih a ka chonh i, "Sizung chapel zong kha a kak i a min ding in a um ve ko" tiah ati tik ahcun, ka lung atha lo. BT i ka rak chimmi cu a tling taktak. Chapel lawng silo in ruak chiahnak zong a kak ve ati rih. A rau lai lo. Hakha sizung zong a kak lai i a min than lai. 

Pu Cung Hu a kan tlawn lio (2014) ah, "Lairam cozah nih, hi a min zau dingmi hmun ah, khi tluk sizung tha an sakmi cu a pawi tuk. Vision an ngei lo tuk" tiah ka rak ti. Pu Cung Hu nih a chimmi cu, "Tibual zong an chilh dih i, inn sak ding an ti. Sizung kha a thlanglei cu a min viar dengmang cang" tiah a ka ti. Kan cozah hi, zei khuadah an rak ruah hnga timi ka ruat. "Khuaivah tha bawngh in an tha an bawngh i, caan sau hman lo dingmi sizungpi an sakmi cu, ka khuaruah a har taktak."  

Khuaruahhar asimi cu, vawlei a kak kho tiah ka ruahnak hmun (9) hi a lang in ka thim i, Leimin survey tuah ding ah kan i selmi (target) mi asi. Cu kan i selmi hmun (9) lakah, tutan leimin ah hin, hmun (8) aa tel. Khuaruahhar pakhat asi rihmi cu, amin bak ding in ka ruahmi Keisih Sang hi tutan ah aa tel lo. Lunglawmh awk ngai asi. Asinain Keisih Sang cu a luat hlei lai lo. Ruah dingmi cu, "Zeitikdah a ,minh lai?" ti lawng asi.

Hakha khuami hna nih rak rel i, khua an ruahnak hnga ding caah ti in, vawleimin kong capar cu Pu Joel Ling sinah ka kuat.  Pu Joel Ling nih ka tialmi capar cu hitin atamhmawih (comment):

 "Tutan capar lak ah, lungrethei ngai le relphu ngai.....fim a kan chimtu le ralrin a kan petu capar asi caah kan i lawm" tiah Editor hmurka ah a rak tial (Muko Makazin, June, 2013)

Cu Muko ka capar cu atanglei ah zohchun ding ah ka van tar than. Chuahpiaktu Pu Joel Ling le Muko Makazin tuanvo ngeitu cungah lunglawmhnak ka ngei. 

 

Hakha Rescue Committee (HRC)

Chinchiah: Hihi HRC an sernak kong Pu Jacob Thang nih a tialmi, bawmtu asi men lai timi ruahchannak he, ka blog ah ka tarmi asi. Cafang pakhat nih aa palhmi remhmi dah ti lo cu amah ning tein tar asi. Fian deuhnak ding caah thil cangmi number tete ka bunh piak. 

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Dear Nu le pa hna,

 Ni 11 chung faktuk in le cat lo in ruah a sur caah Hakha khuami minung
 15,000 renglo harnak tongmi an si. Cucuah harnak tongmi hna sinah
 bawmnak tlamtlingte in an sin a phak khawhnak dingah Hakha Rescue
 Committee (HRC) cu 31 July 2015 ni ah hun dirh a si. Attachment ah
 tlamtling deuh in rak zoh uh. Attachment a rel ko lomi caah a tanglei
 ah ka hun thil than.

 Nan theihmi email ah forward rak tuah cio dingin kan nawl hna.

 Jacob Thang
 Information Secretary
 Hakha Rescue Committee



 Hakha Rescue Committee (HRC) Thawngthanhnak

Bia Hram Domh

1.  22 July 2015-1 August 2015 tiang ni 11 chung cat lo in ruah a sur caah Rungtlang hnarcheu uak cu tlangpar in a hung cimh ruang le hmun kip ah min cimh  ruangah Hakha khualipi ah harnak tongmi minung 15,000 renglo kan si.

2. Cat lo in ruah a sur ruangah ni 7 a rauh hnu ah Pyidawtha sang le
 Dawrthar sang cu min cimh ruang ah inn (15) hrawng an rawk i  inn 100
 hrawng cu inn chuah tak in chungkhat sin ah an i thial kam hna.

3. Ni 8 nak ah Ketheibo sang  vialte cu min cimh ruangah umnak hmun ngei lo in
 Khaikam hall ah bawktom in khua an sa hna.

4. Ni 9 nak ah Khuahlun sang cu min cimh ruangah umnak hmun ngei lo in Khuathar leiah ah
 bawktom in khua an sa hna.

5. Ni 10 nak ni ahcun rungtlang pi cu a  hungcim ruangmang. Dawrhlun sang in a thlanglei vialte cu hrawh dih a zalh caah khuathar lei ah bawktom in khua an sa ve hna.

6. Ni 11 nak ni ahcun sang kip in mincimh kan tong hna, a hlei khun in thimphang a
 simi cu Rungtlangpi  hnarcheu uak a hung cimh tik Hakha um minung
 hnarcheu uak cu inn ah um ngam loin himnak kawl in chungkhat sinah
 siseh, khuathar leiah siseh bawktom in tlikzam cio a si.

7. August 1, 2015 tiang ah inn lo chuaktak in harnak tongmi (victim) hi minung 15,000
 renglo kan si i, inn lo a rawkmi 370 renglo a si cang. Khuabe le Beute
 cu min nih an khua ningpi in a hrawh dih caah Hakha khuathar ah
 bawktom in khua an sa.

8. Hakha peng khua dang a hrawhmi kan thei fiang rih lo. Hakha ah inn lo rawkmi, inn lo chuahtakmi inn, minung cazin kan lak cuahmah lio a si nain fiang in kan hngal kho ri lo.

9. Cucaah khua caan ruangah harnak a tongmi hna bawmhnak riantuan dingin
 Pastorte le Chin Civil Society Organizations hna nih 31 July 2015 ni
 ah Hakha Rescue Committee (HRC) cu hun dirh a si. Hi committee nih
 riantuan dingah a hmaithlakmi cu bawmhnak cu vaivuan lo in tlamtlingte
 in harnak tongmi hna nih bawmhnak an hmuh khawhnak dingah riantuan
 ding a si.

 Tinhmi

 1.    Khua caan nih a pekmi harnak ruangah harnak a tongmi bawmhnak cu
 ramchung ramleng he pehtlaihnak ngei in bawmhnak riantuan ding.

 2.    Harnak tongmi thut umnak, eidin tirawk le hnipuan, ngandamnak le
 fim cawnnak a herh ning in riantuan ding.

 3.    Harnak tongmi hna caah a fekfuanmi umhmun khuar khawhnak riantuan ding.

 4.    Hakha peng chung um khuate vialte ah harnak tongmi bawmhnak rinatuan ding.
 Bawmhchanh Ningcang

 Khua caan ruangah harnak a tongmi Hakha le Hakha peng khuate vialte ah
 dornak (Camp) tawlreltu bu le HRC khuakhan lairelnak in tuanvo pekmi
 sub-committee le mah lungthote in bawmhnak riantuantu bu hna he hmun
 khatte ah riantuan ti ding in khua khan a si. Zei catiah harnak tongmi
 hna bawmhnak cu vaivuan lote in an sinah tlamtlingte in a phak
 khawhnak ding le an caah thathnemnak a um khawhnak ding caah ruat in
 khua khan a si.
 Hakha Rescue Committee Sernak

 Chairman   -  Rev. Paul Tum Ceu    -    Senior Pastor, HBC, 0943197042
 Chairman - 2  Rev. Nawl Cung Lian    -    General Secretary, HBA. 0943082964
 Chairman- 3- Pu Hrang Vung        -    Secretary, Khuanu-Khuapa, 09400311896
 Secretary -  Rev. Tluang Ceu    -    Secretary, CPTC,0933346647,09400302758-
   tlngceu@gmail.com

 Secretary- 2  Pu Chan Hrem        -    Volunteer group. 09442000120
 Secretary- 3  Pu Jacob Thang        -    President, CYO. 09400303504- jcthang@gmail.com

 Treasurer -Pi Van Thla Cer        -    President, CWO. 09400303390
 Treasurer-2  Sym Ram Nawn        -    CARD. 09400303362
 Treasurer-3  Salai Van Cin Thang    -    Shalom. 09442000894

 Members
 1.  Pu Thawng Vung            -    Secy, Rual U.
 2. Rev. Pawluh            -    AGS, CACC. 09422536099
 3. Rev. Pek Hmung            -    Vice President, HCMF. 09442000394
 4. Rev. Dr. S. Lian Hup Ling        -    Secy, HCMF. 09400303559
 5. Pu  Lalawmpuia            -    The Hakha Post
 6. Holy Tawk Tling Thang        -    The Chin land Post
 7.  Pu Chan Bik Lian            -    Lian Computer
 8. Pu Cung Hu                -    Blood Donation Group
 9. Saya Cung Mang            -    GREEN
 10. Thang Pi                -    Rual U
 11. Rev. Sang Hre            -    HBC
 12. Rev. Lal Pek Lian            -    Immanuel
 13. Rev. Ni Cung Thang        -    Chin Civil society Network
 14. Pu Thawng Cung Nung        -    Chin Foundation
 15. James Ngun Hre            -    Karuna, Hakha
 16. Pu Van dawt Hu
 17. Sister Ni Cer
 18. TT cable
 19. Ronal cable
 20. Sang 6 khuabawi hna an si.

 Zung Sernak

 Hakha Rescue Committee zung cu Chin Peace & Tranquility Committee
 zungah hram bunh siseh.

 Bank Account Sernak
 Hakha Rescue Committee bank account cu CB bank ah treasurer minung 3
 min in tuah siseh. Cu hnacu Pi Van Thla Cer Hniang, Pastor Betty Ram
 Nawn le Pu Van Cin Thang  hna an si.

 A Voi 2nd Hakha Rescue Committee Meeting (1 August 2015) ni ah Bia Chahmi

 1.    Hakha Rescue Camp Sernak
 Hakha khua le peng chungin harnak tongmi hna caah a herh ningin camp
 ser ding. Camp ah khuasami hna le chungkhat sahlawh rualchan sinah
 bawktom in khuasami hna caah tuaktan in a tanglei bantuk in  camp kan
 ser chungmi hna cu:

 (a)    No. (1) Khaikam Rescue Camp
 (b)    No. (2) Khuathar Rescue Camp
 (c)    No. (3) Bethel Rescue Camp
 (d)    No. (4) Khuahlun Rescue Camp
 (e)    No. (5) Dawrhlun Rescue Camp
 (f)    No. (6) Gangawlam Rescue Camp
 (g)    No. (7) Cawbuk Rescue Camp

 2.    Eidin Tirawl Tawlrelnak Kong
 Eidin tirawl tawlrelnak cu camp committee tawlrenak in khua khan
 lairel ding. Central committee nih harnak tongmi camp cio nih an herh
 ning in bawmh chanh khawh i zuam ding. Atu tiang harnak tongmi hna
 thutumnak camp zohkhenhtu hna cu a tlanglei bantuk in a si.

 No. (1) Khaikam Sub-Rescue Camp    - Pu Chan Hrem (Secretary 1)
            - Van Dawt Hu
            - Khaikam Sub-Rescue Committee
 No. (2) Khuathar Sub-Rescue Camp    - Rev. Tluang Ceu (Secretary 2)
            - Pastor Van Nuam
          - Khuathar Sub-Rescue Committee

 3.    Ramchung ramleng thawngpang thanhnak le pehtlaihnak cu atanglei
 bantuk in ser a si.
 Information Sum- Committee -     Jacob Thang (Secretary 3)
         -    Pastor Van Nuam
         -    Holy Tawk Tling Thang (The Chinland Post)
         -    Lalawmpuia (Tha Hakha Post)
          -   Rev. Ni Cung Thang (Zion)
           -  Chan Bik Lian (Lian Computer)

 4.    Kan miphun nih harnak kan tonmi chungin himnak hmuh khawhnak dingah
thawngthanhnak lei in siseh, data laknak in siseh, humhimnak
 (security) lei tuanvo laknak ah siseh, thawngthanhnak in siseh
 information sub-committee le CYO nih a herh ning in riantuan ding.

 5.    Zumhtlak in le felte in riantuan khawhnak dingah Hakha Rescue
 Committee min in seal ser ding. Hmuhnak (receive) le hmannak
 (expenditure) voucher a um lonak ah HRC voucher hmang in seal le
 national ID number hman ding.

 6.    Information committee nih zapi theih fian khawhnak dingah English
 le Laica in thawngthanhnak ngeih ding.
 

Kan Thawngpang Tawi

 1. August 2,  2015 tiang Hakha kan sining cu inn lo chuahtak in minung
 15000 renglo kan si. Chunkhat sahlawh rualchan sin ah bawktom in
 khuasami hna cu tam deuh an si caah fiang in hngalh khawh an si lo.

 2. August 1,  2015 zanlei tiang camp ah khuasami cazin lak khawhmi hna
 cu chungkhar in 1048; minung 2666 an si. Cu bantuk in thawngpang cu tawlreltu hna nih thawngthanh lengmang khawh kan i zuam lai.

 3..    2 August 2015 tiang ah a tanglei bantuk in camp ser a hung si.
 (a)    Khaikam Rescue Cam No (1)
 (b)    Khuathar Rescue Camp Mo (2)
 i.      Carson Baptist Church, Khuathar
 ii.     Basic High School No. 2, Khuathar
 iii.    Believe Church, Khuathar
 iv.    Church of Jesus Christ, Khuathar
 v.     Free Methodist, Khuathar
 vi.    AGTI siang inn
 (c)    USDP zung
 (d)    Bethel Baptist Church
 (e)    Amezon Private School

 4.    Hakha khua ah inn a rawk cangmi 368 an si. Khuate lei fiang in kan
 thei ri lo. Khuabe 18 le Beutekhua  in inn 15 cu khua chuah tak in
 Hakha khuathar camp ah an um hna.

 5.    Inn lo chuahtakmi inn hmundang aa thialmi chungkhar inn 3500 renglo
 an si cang. Hakha khua ah inn rawkmi le Hakha peng ah  fianh khawh lo
 iinn rawkmi tampi an um. Data kan lak cuahmah lio a si.
 

A Rannak in Bawmh Herhmi
 (a)    Eidin ti rawl, dinti thiang
 (b)    Zumput kalnak (Ek inn)
 (c)    Hni puan fanh-aih le ihphah puan
 (d)    Ngandamnak zohkhennak lei aherhmi si
 (e)    Lakhruak umnak inn

Hakha Minhnak Aruang

Hakha minhnak a ruang hi tampi a um lai. Pathian dantatnak le Hakha khuami an sual ruang ah ti hna in puh ding asi lo. Pathian auhnak asi timi zong in puh ding asi lo. Zeicatiah Pathian kha bia kan hal khawh lo caah kan zumhnak le ruahnak lawng an si. Cucu kan theih khawhlomi thil an si. Kan vawlei a minh tikah "Pathian kha direct in puh lo in, a ruang tu kha kawl le tuak a hau." Culoahcun hmailei ah sunghbaunak le zatlaknak kan tong chin lengmang lai.

Vawleicung ram tampi minung hna nih vawlei minhnak cu an ton lengmang. America, Russia, China, India, Brazil, Chile, Iran, Nepal, Bhutan le Pakistan tibantuk hna ah vawlei minhnak cu an tong lengmang ko hna. USA le bang ahcun hmunhma rempipi an tla i, innlo tampi a rawk lengmang. Kum fatin in minung 25-50 kar an thi peng i 3.5 billion sunghnak a chuak peng ti a si. USA kan phak hnu hmanh ah, leiminhnakhi tam tuk a chuak cang. 2014 ah Oso leimin nih khuate a phum i minung 43 an rak thi. Ohio hmanh ah, hmunhma rempipi an min le an tla ko.


       USA ah hmunhma rempi hitin a min ve ko. Oso, Washington State (2014)


Nai Hakha vawlei minhnak hi a ruang kan zoh hna. Minung thluak in tuaknak ahcun a ruang pahnih a um. Pakhat cu kokek thil ruang ah asi i, pahnihnak cu minung tuahsernak ruangah asi. Cu aruang hna cu:

1. Vawlei Muihmai 

Hakha cu pe 7,000 renglo sangmi Rungtlang pang ah a um. A umnak hmunhma a cheng. Hmunn cheng paohpaoh cu, akokek tein an minh a fawi. Hi bantuk minhnak hi vawleicung ramkip ah hmuh khawh asi. Lairam zongah hmun tampi a min lengmang ko. Tahchunhnak ah, achennak hmunhma a tamnak Chile, Nepal, Bhutan le Iran tibantuk hna hi an min duh ngaingai.

2. Vawlei Sawp

Ka chim cia bang in Hakha umnak Pyidawtha, Dawrthar, Sizung sang hna hi Rungtlang a rak minmi vawleivawr aa dilmi cungah a ummi si dawh asi.  Hakha vawlei hi leivawr phun in a um caah "tha a ngei lo. A tha a der caah, vawlei tolh a fawi. Vawlei a vang; a dor; a chungah ruahtii tampi a lut kho. Ruah a sur tikah ah ruahtii kha khulrang tuk in vawlei chungah an lut. Cucaah cerh tiput ah an cang. Tilu le tiput nih vawlei dip duhsah tein a khorh i a niamnak ah a kalpi. Vawlei tam tuk a zawrter tikah adonghnak ah atanglei vawlei nih a tuarh lo tik ahcun, vawlei minhnak a chuak.

3. Vawleichung Lungdar

Hakha umnak Rungtlang chungmuru ah hin, lungdar kaupipi um dawh asi. Cu lungdar cungah a ummi vawlei cu an tha a der caah, duhsah tein an tolh lengmang i, a caan a zaat tikah an min. Minung an tam deuh, innlo an sang deuh i an rit deuhdeuh. Cucaah vawlei minhnak hi a tam chin lengmang. Hi pinlei zongah, innsak tikah an i ralrin lo le nincanglo in inn an sak ahcun, vawlei tolh a rang chin lai i, vawlei minh hi a tam chin lengmang ko lai.

4. Tongva In Aa Thawk

Hakha leimin hi acunglei in a tlami asi lo. A niamnak bik Tongva in aa thawkmi asi. Tongva in aa leem i aa zuuk ziahmahmi asi. Atanglei tuk in aa thawkmi asi caah, acungpahlang in kham khawhmi asi lo. Kham ahcun Tongva in kham ahau ding asi. Cucu aho hmanh nih ti khawh ding asi lo. Asining zoh tik ah, a min hnga dingmi a dih hlan lo chung le achung muru ah a ummi lungdar tiang a phak hlan chung a min peng lai. Cucaah khua umnak hmunhma thial lawng rian asi.

6. Cangdonh Leikuang

Vawlei a sawpnak le a vannak hmun ahcun, tii aa dilnak hmunhma paohpaoh hi, a daam peng i minh an fawi chin lengmang. Cucaah cangdonh leikuang le ngakan tibantuk hna zong hi vawlei minh a zualtertu an si ve. Zeicatiah tii aa dilmi kha vawlei tang in an pil i, vawlei kakmi chung in vawlei chung kha a va hawrh viar caah asi.

7. Minung Tuahsernak Ruangah Leimin

Minung thanchonak nih thanchonak cu a chuahpi nain pawngkam (environment) rawhralnak a chuahpi. Kokek thilri hna minung an hrawh tik hna ah chiatnak thil dang a rak chuak ve. Hakha leimin hi zoh lengmang tikah minung nih thanchonak kan tuahmi nih, vawlei minhnak a chuahpi ve.

Hakha thanchonak kong he pehtlai in, naite ah Rev. Dr. Lal Uk ka hal. Cozah nih khuaheltu lam hna an cawh tik le khuachung lampi tam tuk an kauh tikah, zeitluk in dah khua vawlei le pawngkam runvennak aum? USA ahcun lamsul le zeidang thanchonak an tuah tikah hitin pawngkam an venning asi tiah ka ti. A ka lehmi cu zeihmanh pawngkam vennak aum lo. Thanchonak kha a hringhrimlo in tuan asi ko tiah a ti. Cuti asiahcun Hakha khua ah pawngkam le khua rawhnak tampi a chuak te lai tiah ka ti. Zeicatiah thanchonak nih vawlei le pawngkam rawhnak a chuahpi tawn caah asi.

Tutan Hakha minmi zong kokek in hmunhma a chiat le vawlei a fehlo caah asipinah minung nih an tuahmi thanchonak ruangah asi timi hmuh khawh asi. Cucu zeitindah asi?

(a) Thingram Aloh Caah: 
Hakhat khua hi hlanlio tupi bantuk in a um lio ahcun, ruah a sur tik zongah ruahtii kha thingkung hram le thinkung nih a dawp hna. Vawlei kha thingkung hram nih a fehter hna. Ram nih ruahtii kha vawleitang ah lut kho lo in vawlei cungah a vaivuanhter khawh hna. Khua a lian chin lengmang. Khua innlo le lamsul a karh tikah thingram an lo chin lengmang. Cu thil nih vawlei minhnak a chuahpi. Hi bantuk in khuapi an karh tikah vawlei minhnak hi, ram kip ah hmuh ding a um. Cucaah thingram tampi cin hi, vawlei minhnak hmun ah thapek a herh.

(b) Innhmun 
Hakha khua hi, Pyidawtha in a cunglei paohpaoh ahcun innhmun samh ding asi ti lo. Ralkap sakhan zong ser ding asi ti lo. Paliklen pin cu thingram zuah viar ding asi. Gangaw lam an cawh, innhmun tampi an samh tik le Paliklen ah inn hmun hna thuk tuk an cawh tikah, kokek in vawlei a rak fek cia lo i, cu ruangah vawlei minh a zualnak asi kho.

(c) Taih-inn 
Innlak ah lunginn le tlakrawh inn cu an rak rit tuk. Vawlei a nemnak le fehfuanlonak hmun ah, hihi sak phung asi lo. Hakha cu enginering nih innsak tikah tha tein zohkhenh piak a um rih lo. Zei rira lo in inn aa sak caah, vawlei cimh a tamnak asi. Ka sakmi inn a rihnak le a vawlei tha tein zoh chih a herh. Pyidawtha le Dawrthar tibantuk vawlei fehlonak hmun ahcun, "tlakrawh le lung inn" sak ding asi lo. Hihi cozah nih kham a herh.

(d) Lamsul
Hakha khua cu a cheng. Vawlei a van i a tolh mi vawlei phun asi fawn. Lamsul kau tuk le diltlang sang tuk in cawh a ngah lo. Diltlang a san tuk tikah vawlei kha a niamnak lei ah tolhnak thazaang a cak chin lengmang. Vawlei diltlang le innsang hna zong hi, vawlei dawhnak thazaang (earth's gravity) nih a rak dawh ve hna i, an minh a fawiter deuh. Atanglei map van zoh u law, Khuachung Sang in, Sizung Sang in Khuathar tiang an cawhmi khua a veltu lam khi, a fekmi asi lo. Hlan lio ah rak cawh cangmi lam, a min viar i, aa rawk viarmi lampi a si. Hlanlio ah truck kal khawhnak in an rak cawh cang nain, a tolh viar i a lo mi lam asi. Khi lam hrimhrim khi cawh ding asi ti lo. Hi lampi an rak cawhmi cu, Hakha tuanbia theih lo tuk le hmailei ah zeiah a cang kho timi ruahnak ngeihlo asi ko. Vawlei kau tuk le thuk tuk in an cawh tikah, a minh a fawinak chin a rak si.


            Hi bantuk a chennak ah lam kau tuk cawh ding asi lo


    Khuachung-Khuathar lam hi a feklo mi asi. Cawh ding asi lo (Ref.www.shantafoundation.org)



                            Lam cawh tikah hitin vawlei vawr holh ding asi lo. Hmunkhat ah pon ding asi.

8. Kokek Ruah le Tilu

Acunglei kan tial ciami vialte hna pin ah, Monsoon ruah (Furpi ruah) fak tuk in a surmi le sau tuk asurmi ruang ah Hakha a minhnak asi. Tutan ah Hakha lawng asi lo. Bangladesh, India, Nepal le Kawlram pine le taing 13 ah monsoon ruah ruangah harnak an tong ti kha kan hmuh. Asia ah minung 493 an thi cang. Hakha cu pakhat te zong kan thi lo i, ngaihchiatnak chungah lunglawmhnak asi.

Tutan Monsoon (furpi) ruah hi a huapmi a kau i, a sur ning a tuk tuk. Zeitluk in dah a tuh ti ahcun, lehmah 27 renglo a sur ti asi. Atanglei ah India, Bangladesh, Nepal le Kawlram ah zeitin dah ruah a sur timi a piahtu map le thawngpang chimtu asi. July thla canceu in aa thawk i, Lairam hi July thla dihlai ah a phak kha asi.



                            Ref. www.weather.com


Donghnak

Hakha vawlei minhnak kongah, ruah, tilu, vawlei a chenmi, tlang a sanmi, vawlei a vangmi ti pawl cu, kokek thil an si i, kan remh khawhmi an si lo. Asinain hi leimin kongah, minung tuahsernak tampi aa tel ve. Cucaah khuaram a himbawmnak hnga minung tuanvo tampi kan ngei. Cucaah inn sak tik ah siseh, lam sersiam le lamcawh tik ah siseh, thingram zohkhenhnak ah siseh tuanvo a ngeimi khuanu khuapa si a herh. Cozah hrimhrim nih inn hmun samh tik le lamsul tuah tikah mifim mi hna ruahnak lak bu tein khuaram ser a hau. Thanchonak riantuan tikah lamsul, leilung le tiram rawk lo ding in riantuan a herh. Culoahcun atu bantuk rawhralnak hi kan tong than kho lengmang ko!!!

Rungtlang Aa Cheunak Kong "Zion Par Magazin" Capar

Ka dam lo ruangah 1982 ah Thantlang sizung in Hakha sizung ah ka thial. 1983-84 Hakha No. 1 High School ah sianginn ka kai. Zarhpini hi voi tam deuh cu, Khuathar ah kan i pum. Lampi kan hrawn caan, Myopat lam kan hrawn caan asi. Cun dum kan tuah, ca kan zoh, saihremkung ka sam i, a kenkip ah ka vaak. Cu thil nih Hakha vawleimin kong hi tam deuhte a ka theihter.

1984-85 in college ka kai. Hakha cu ka tlunkal pah ah ka tang lengmang. Kan umnak, Sizung sang le apawngkam hi, ka va chawk than tawn. Pyidawtha le Dawrthar vialte zong ka chawk lengmang. Pyidawtha cu Paliklen in Lunghleiva tiang; Dawrthar cu Lunghlei va in Auto zung le Keisih sang tiang kha a buaktlak in ka chim duhmi asi.




               
Khualheltu lam le Hakha khua (Ref. www.shantafoundation.org)

Acunglei hmanthlak zoh tikah, Rungtlang khi a kuar i a pan i, a beumi a lo. Vailamtah an rak bunhnak in a sannak cem zawn khi a kuar i, a minmi a lo. Vawlei a minh ning le Rungtlang pang a panning, achen ning le tivahrawr umtuning; Paliklen in Pyidawtha le Dawrthar hmunhma leitla phun in an umtuning zoh tikah, mincaham a tlami a lo ko. RCM biakinn chak cu a tla timi a fiang ngai.

Pyidawtha le Dawrthar vawlei hna hi, aminmi vawlei an si caah, kokek vawlei si dawh an si lo ti ka ruat. Hakha tii a tammi zong khi, leivawr phun in a um caah, an vang i achung ah tii fawi tein an lut kho. Cu ti cun hmunkhatkhat ah cerh in an put than. Cucaah ti a tamnak asi.

A liamcia kum tampi ahcun Rungtlang khi atu nakin a rak chah deuh lai. Pyidawtha le Dawrthar rawn hna khi atu tluk in an rak kau lai lo. An rak rawn fawn lai lo. Lihnin ruang ah maw asiloah thil pakhatkhat ruangah Rungtlang khi rak kak lai i a rak i cheu lai. Cu aa cheumi atangmi cu atu aa cheu thannak, a kahnak le a minh thannak asi.

Liamcia kum tam tuk lio i a rak min mi kha, vawlei a rak tolh Pyidawtha (Paliklen tel chih in), Dawrthar, Sizung sang le atu Lung biakinn rawn tibantuk ah, a dotdot in an rak i dil hna lai.  Kum thawng tampi a si tikah a minhnak ah thingram an keu; a minhnak kha aa thei kho ti lo. Cuticun Pyidawtha le Dawrthar hmunhma rem an chuak i, leivawr cungah khua kan tlak. Acunglei akakmi le a minmmi hi, hlanliio kum tam tuk ah a rak min cangmi atangmi a min thanmi si dawh a si.

Hakha khua hi leivawr cungah a um caah a fek lo i, aa thawn pengnak asi. Kum 500, kum 1,000 ca in kan tuak ahcun an fek lo ti hi ka chim peng. Zeicatiah vawleimin le leivawr phun cu kum tampi hnu ah minh le tolh an hmang. Tahchunhnakah, vawlei minh a tam taktaknak California hna ahcun vawlei hi a kum in an tahter hna i, a kum a cang taktakmi kokek vawlei cung lawngah inn an sakter hna. Vawleimin cu kum a no. Hakha vawlei hi tah hna sehlaw a no taktak lai.

Hakha khua vawlei tolhmi le min mi hi, a cunglei in aa thawkmi silo in Rungtlang aa semnak Tongva in aa thawkmi an si. Atu aminhnak lawng siloin Tongva in Chin-Oo-Sii ltiang le Chin-Oo-Sii le Hniarlawn karlak hmunhma hna hi, hmailei ah tolh than ve lai maw ti kha tha tein hlathlai a herh. Atu Hakha khua minmi vialte hi, kham khawh dingmi min an si lo. Cucaah Hakha khua hi chuahtak a hau i, khuathar dawh tein ser a herh. Cu khuathar cu ningcang le sining (system) ngei tein Chin State Cozah nih ser a herh.

Tutan i Hakha khua hi tluk a cimh tik le Rungtlangpi a tolh ka hmuh tik ahcun, ka rak ruahmi "Hlan lio kum tam tuk lio ah Rungtlang hi a rak i cheu ko" timi hi ka zumh chin lengmang. Rungtlang hi a rak i cheu, a rak tolh ko timi le Hakha leimin kong ca ka tialnak cu Zion Par Makazin Vol.2, pgs 90-94 (2011) ah asi. Ca ka tial ngaingai hi cu Dayton kan um lio 2008 ah a si. Cauk an chuah hi 2011 ah a si. Cu capar cu atanglei ah ka van tenh chih.



    Zion Par Magazine Vol.2 (2011) Phaw (cung& tang)

  


Lawmhnak

Capar a rak ka chuahpiaktu Zion Chiurch cungah lawmhnak tampi ka ngei. An biakinn zong hi a min ko lai. Tuan ah thialkam khawhnak an tuaktan ahcun a tha bik ding asi. Zion Church kongah ka ruah tawnmi cu hihi asi. "Zion Church a ming cang ti hna sehlaw ka khuaruah a har lai lo. Zion Church a min rih lo a him ko an timi tu hi ka khuaruah aharmi asi." Bawipa nih thluachuah pe ko hna seh!




,

Hakha Leimin Hi Pathian Dantatnak Asi Maw?

Ruah a sur tuk ruangah Hakha ah vawlei tam tuk a minhmi hi, mi tampi nih aruang an ruahnak an chim cio. Hi lio ah hin mi tampi nih "credit" laknak tu ah hman an i zuam. Hakha rawhralnak hi, pumpak min thatnak le hawihlei in Pathian dawtmi pungsan in an i umter. A pawi taktak. Lairam mipi le Laimi Krihfa zumtu taktak asimi hna zong hi, kan zumhnak le sining kan i fiang lo taktak timi hi, tutan ah tampi hmuh awk aum.

Midang nih zeitin an ruah cu ka thei lo. 1982-84 Hakha ah sianginn ka kai. Sizung sangah kan um. Hakha khua Tawngva hna Hniarlawm lamchak le Sizung thlang hrawng cu Saihrem kung kan samnak, dum kan tuahnak le vokrawl kan kawlnak asi i, hmun tam tuk ka chawk. Hakha vawlei hi zeitluk in dah aa rawh i, hmailei caah Hakha zeitluk in dah a rawhter khawh lai timi le hi hnu kum 500-1,000 ca tiang ruah ahcun Hakha khua ah innlo that sak ding asi lo timi hi ka rak chim pengmi asi. Ka chim lawng silo in ca in ka tial i, cucu hmuh ding in an um. Mi tampi nih an rel.

Hakha hi leimin ruangah aa rawk kho timi hi, Zion Par Makazine Vol.2 (2011) ah ka tial. Muko Makazine ah June 2013 ah ka tial. "Hakha hi vawleimin ruangah aa rawk kho i, Hakha hi duhsah tein hmunhma thar ah thial a hau" timi hi ka rak tial lengmang. Blog zong ka tuah i, blog ah ka tial. CBCUSA BT meeting ah siseh, ICBC kan tlawn lio hna le CEBC kan tlawn lio hna zongah ka rak chim lengmang.

USA Laimi nih kan upatmi Rev. Thawngling Mualhun nih an Krihfabu kan tlanw lio ah, Hai Vung Lian hi, Hakha Leimin Research a kan tuahpitu, Laimi ka philosopher le scientist pakhat asi" tiah capo zong in introduce nak a ra ka tuah phah. Philosopher le scientist zong ka si lo nain, Hakha vawleimin hi tih a nun tuk caah, ka chimrel a tam tuk caah an ka tinak asi.

Hakha pengmi an tamnak paoh ahcun Hakha Leimin kong ka chim peng. Nan chungkhat hi inntha nan sak piak hna ahcun Khuathar lei tu ah sak piak hna u tiah ka ti tawn hna.

Thil hi a can hlan in kan chim chung ding asi. Abik in Pathian nih akan chimh kan ti ahcun a can hlan in chim chung ding asi. Israel Prophet taktak hna nih cun an zapi tein thil a can hlan kum 700, kum 100, kum 50 tibantuk in an rak chim chung cia. Prophet Deu nih cn lih an rak chim ve tawn.

Atu ah Lairam ah prophet phun in aa ruatmi nih cun "a can hnu tu ah an chim. Baibal Prophet he an i dang taktak. Bible Prophet nih cun, a can hlan in an chim chung; Lairam prophet phun cu a can hnu ah an chim. A can hnu tu ah,  "Cu tin ka rak ti, kha tin ka rak ti, asi te lai ka ti theu; cu ruang ah kha ruang ah kan ti tawn. Mah le mah credit pek kan duh tuk." Cucu thil thalo le lungput dik lo pakhat asi. Pathian dehcawh le Pathian zeizelo asi. Pathian min ningcang lo hman asi. Cucu Nawlbia nih a huat ngaingami thil pakhat asi.

Kei cu prophet ka si lo. Mi sawhsawh ka si. Laimi le Lairam a daw ve mi minung pakhat ceute ka si. Hakha khua kong ka ruah lengmang ah ka ka lawng in chim lo in, ca in tam tuk ka tial cia. June, 2015 ah Midland ka tlawng i, cu zongah cun voi tampi upa cheukhat sinah ka chim. Pu Bawi Hmun le bang nih cun Hakha minhnak kong a theih tikah hitin text a ka kuat..

"Atu lio cu Hakha kong na ka chimhmi ka tuak lengmang le na ka chimmi a rak hman tuk hringhran; piangthar zawlnei tluk na si ka ti. Pathian nih kilveng hna seh. Minung kan pam hraw lo le kan van nei ti ding khi asi ko. Kan dam rian zong kan tuan ko hih" 

Pu Bawi Hmun chimmi hi a dikmi asi. Tutan ruahsur, thlihrang le leimin hi India, Bangladesh, Nepal, Vietnam le Kawlram ah a chuakmi asi. Hi ram chung ah minung 490 an thi ti lio ah, Hakha ah pakhat te hmanh kan thih lo tikah kai lawm i, Pathian ka thangthat. Pathian dantatnak tu ruat lo in Pathian dawtnak, velngeihnak le runvennak tu tam deuh ka hmuh i, ka lawmhnak a sang tuk.

Bawipa cu "Kan tukhal asi; a thukbikmi muihnak horkuang chung in kal hmanh ning law Bawipa zeihmanh ka ti lai lo" tiah Salm hlaphuahtu nih a phuah bantuk in, Hakha mipi hna a thukbikmi muihnak horkuang chung an kal lio caan zongah an nunnak vengtu hna cu Bawipa asi.

Pu Bawi Hmun nih a ka ti bang, Pianthar le zawlnei cu ka silo nain Hakha khua kong ah ka chimmi hi a dik tiah ka chim ngam. Zeicatiah kei cu Krihfabu mipi hmai ah ka chim; CBCUSA hruaitu upa hmai ah ka chim; Makazine ah ca ka tial; Blog ah Mirang ca le Laica in ka tial. Hakha aa rawk kho timi hi voi tam tuk lehpek ka chimrelmi asi. Hakha leimin hi hmun (9) hi tihnung bik asi i, hi hmun hi Researh tuah ding in tinhmi (targetted areas) siseh tiah kan thim i, cu lak ah hmun kaupipi hmun (8) amin. Aa rawk dih ti tluk asi.

Nihin ni Hakha aa rawkmi ka hmuh tikah ka ngaih a chia. Ka lung a fak. Ka mang tiang a chia. Ka rawl eika a thaw lo. Lairam ah ka tlung kho fawn lo. Ka lung a fahning chim awk a tha lo. Hngilh sia hmanh a rem lo. Hi tluk mipi an sunghbau le zatlak lio ah, innlo ngeilo um lio le eidin awk ngei lo in um lio ah, Hakha khuapi zeitinhme kan si lai ti lio le mitthli lawng a tlak ko lio ah, Hakha leimin hi crusade tuah ah thawngtha ngaih an chuah lo ruang ah ti bantuk te hna, an sual tuk ruang ah ti bantuk te hna, Pathian nih dan a tat hna ti bantuk te hna an chim ngammi cu khuaruahhar zumhnak asi.

Cu raungah asi le silo timi cu mipi nih hintin cuaithlai ding ah ka van tar duh. Hakha an sual ruang ah maw vawlei a minh? Crusade an kai lo ruangah maw sunghbau le rawhralnak a chuah? timi zohnak le fiannak ding caah atanglei thil cangmi pawl kan zoh tuah lai.

Tutan ruah surmi hi Bengal Rili ah a chuakmi thlichia kha Bangladesh ram cung aphanh tikah duhsah tein Cyclon thlipi ah aa chuah. Cucu amin ah Cyclon Komen tiah min an sak. Tlang a phak tikah Laimi nih thlipi ka timi thliphun ah aa cang. Ruah le thli a zawimi thlipi asi.

Cu nih cun India, Bangladesh, Kawlram le Vietnam ah fakbik in thli le ruah fak khun in asur ter i, ruahsurmi hi pe 3 renglo in a tuk ti asi. Ruah hi atam deuh cu lehmah lawng in tahmi asi i, atu cu ape bak in a phan. Hi ruah hi July 24-August 2 kar hi fak bik in a sur asi.

Cu nih cun tilian le min minh a chuahternak asi. Cu ruah nih zeitluk in dah rawhnak a chuahpi timi cu:

1. Asia ram ah minung 493 a thihter hna.

2. Kawlram chung lawng ah 27 an thi. Hakha ah kan thi lo ti tluk asi.

3. Kawlram hmun li-Chin State, Magwe, Sagaing le Rakhine State ah rawhnak tampi a chuak. Kawlram state le division 14 chungah hawihlan ahcun hmun 3 lawng ahim; ahnu ahcun hmun khat lawng ahim ti asi. Kachin ram tilian ruangh boat a pil i minung 9 an thi ve.

4. Hakha ah chungkhar dawng 1,000 renglo innlo ngeilo in um. Number aa thleng lengmang ve. Inn tampi a rhawh ve ko nain ka dang he epchun ahcun a dintuai ngai ko. Minung zong ka dang bantuk in kan thihraw lo. Ka dang harnak he epchun ahcun Hakha harnak cu a zia ngai. Kan ton hmasatmi asi caah a fak tuk in ka ruah le asi.

5. Hi hmun 4 ah hin leikung cinthlaknak acres 400,000 ti nih a phum; acres 30,000 hi a hrawh viar; acres 73,000 hi rawhnak zeimawzat a chuahter. Rakhine ram ahcun Rohingya Refugee 140,000 an rak zohciami hna pinah tilian ruangah 7,000 an i chap than. Buddhhist innlo 23 ah an zoh hna.

6.  India ram ahcun Manipur le West Bengal le Odisha ah harnak le rawhnak tambik a chuahpi.
     Manipur lawngah minung 20 an thi. West Bengal ahcun minung 40 an thi; inn 38,000 a hrawh dih; inn 205,000 fak ngai in an rawk; khua 9,900 chung minung 3.7 million tilian ruangah harnak an tong; Odisha ah minung 480,000 tilian in harnak an tuar i camp 1,5000 an ser i minung 210,000 an cawmken hna.

7. Bangladesh ah minung 199 an thi; inn 55,000 a hrawh dih.

8. Nepal le bang ahcun July 17 in tilian a chuak cang i, minung 2 an thi. Hakha hrawh lan in, innlo tam tuk a rak hrawh cang.

Cucaah hi acunglei India, Bangladesh, Kawlram le Vietnam i an tonmi rawhralnak, thihlonak, a chuakmi harnak vialte hi atu thli le ruah ruangah an si ve hna. Hakha nakin a let tam tuk in an i rawk i alet tam tuk in harnak an tong hna. Lam naibik Kalay Myo khua rawhning le harnak tuar ning cu zapi hmuh asi.

Asiahcun hi biahalnak hi ruah a hau.

1. Hi ram vialte rawhralnak hi Hakha mi crusade kai lo ruang ah maw asi hnga? Hakha an sual ruangah maw Kalay Myo hi tii nih a khuh hnga?

2. Hakha an sual ruang ah le Crusade kai lo ruang ah maw, India, Bangladesh, Vietnam ah rawhnak a chuah hnga?

3. Hakha an sual ruangah maw Midang harnak an ton hnga? Hakha sual ruangah midang harnak ton si sisehlaw, Pathian hi dingthlu lairel Pathian kan ti kho hnga maw?

4. Hakha ah rawhralnak a chuak te lai ti hi ka rak theih chung ko tiah an ti ahcun ziah acan hnu lawng ah an chim? Ziah a can hlan in an chim lo? Kei zong a can hlan in pei ca ka tial i, a chim lengmang ko cu? Ziah ca an tial lo? An chim cia ve lo?

5. Hakha Laipa sual ruangh ah Kalay Myo Kawlpa dantat chih cu Pathian nih a tuahmi asi lai tiah na zum maw?

Adonghnak ah Hakha ah thil cangmi hi Pathian dantatnak asi le si lo cu ka thei lo. Acunglei ka tialmi vialte ruah chih bu in, careltu nih aphi chuah cio ding asi. Zeicatiah Pathian nih "Dan ka tat hna caah asi" tiah a ka chimh lo caah asi. Ruah ding belte a um. Prophet deu hi hlan lio ah an um i, nihin ni ah an um i, hmailei ah an um peng lai ti cu va philh hlah. Hihi va ruat. Pathian dantatnak asi ahcun Hakha lawng dantat silo in India, Bangladesh, Vietnam, Kawlram, Nepal tiang dan a tat hna tinak asi hnga. Asiahcun vawleicung ram 200 dengmang ah hi ram 4 maw an sual bik hnga? Ziah a dang dantat in hi ram 4 lawng dan a tat hna hnga? Hi vialte hi Hakha sual ruang le crusade kai lo ruang maw asi hnga? Hakha sual ruang le crusade kai lo ruangah maw Bengal Rili in cyclon hi aa sem hnga? Cu hlan ah minung ting tampi a thihtertu cylon thlipi le tilian vialte hi Hakha sual ruang ah maw arak si hnga? Cucu ruah chih a hau.