Snow le Ngaknu

 "USA um vekvek ahcun Snow tlaknak ram ah um ding. Mirang ram um vekvek ahcun Mirang tamnak khua ah um ding."
--------------------------------------------------------

Thantlang Pa Maung nih, "Ruak hngah tunglo ah thih cu zeihme san a tlai" ati bang in, USA um tung i, Kawlram le Malaysia nakin a linh deuh hna um le Mirang um setsai lo nak hna um cu, zeihme san a tlai" ti awk tlak asi ve.

"Snow le ngaknu hi an i lo." Zeitluk aa dawh lo mi ngaknu zong kan duh hnu hna ahcun aa dawh in kan hmuh hna; an ziaza a chiat i celh ding an si lo zongah kan duh chih ko hna i, an pawng um a nuam in kan theih. An pawng um kan duh i kan cim lo. Cu ngaknu cu kan pawng a um lo paoh ahcun, kan hlam theu tawn." Snow zong hi a duhmi hna caahcun cu bantuk asi ve.

United Methodist Church ah kum 4 le cheu Youth Pastor ka tuan. Kum chiar tein Ohio chaklei ummi Mansfield khua winter resort timi "Snow trails" ah, snow cit ah a riak in kan kal tawn. Hi Krihfabu hi 98% cu Mirang an si. Mino zong cu Mirang deuh lawngte an si. An muisam an i dawh fawn i, snow he cun an i tlak tuk. Zan ah kan i pum; bible study kan tuah. Kan rak i nuam tuk tawn. A kik tuk ko nain, snow a duhmi ca ahcun "akih" cu zeihmanh rel asi ti lo. Kei cu ka cit thiam lo caah voi tam tuk ka tlu-ril i ka cai taktak.

Kum khat cu snow a tla lo i, snow cit khawh asi lo. Cu kum i, kan mino hna nih snow an hlam ning cu ti awk thalo asi.  "Snow le ngaknu hi an rak i lo taktak hi te" ka ti. Duh hnu ahcun hlam lo khawh a rak si lo.

Mi tampi nih cun snow kan duh lo. Kan duh lo ahcun a tlak tikah kan rem lo i, kan huat. Huat hi thil thalo asi. Duh tu hi thitha deuh asi. Duh awk tlak lo asi zong le a kih tuk zongah, duh va zuam law na duh hnu ahcun, snow a tlak tik zongah na lawm lai i, a tlak lo tik ah na hlam lai. Ngaknu zong duh awk a tlak lo ngai le a zia a chiat ngai ko zongah na duh ko rawh hnu ahcun, a chiatnak le thatlonak hmuh khawh asi ti lo i, a um lo tikah hlam asi ve ko cang. "Snow la ngaknu hi an i lo ko."

USA i a kihnak ram um tikah, snow huat a ngah lo. Snow tlaknak ram i snow huat cu, mah caah fahnak menmen asi. USA um tikah Mirang, Minak le Spanish huat a ngah lo bantuk in, snow tlaknak hmun um ahcun snow huat a ngah lo. Snow huat cu mah thinlung i hrem asi. Cucaah kei cu snow duh, uar le snow thatnak hmuh ka zuam. Cucaah snow a tlak tik paoh ka nuam i, snow a tlak lo tikah ka hlam. Zeicatiah "Snow cu ngaknu bantuk asi."

Kan umnak Ohio hi USA ah chaklei hriangbik state pakhat asi. Canada he Lake Erie lawng ni a dan hna. Cucaah Canada lai in thlikik a rat ahcun snow atam ngai. Mirang nih hin, snow a tamnak hmun hi an rak duh i, Ohio hi Mirang zong an tam ngai ve. Mirang hi 82% tluk an si.

Ohio hi, snow zong hi, a tla ngai tawn i, khua cheukhat ahcun Winter Ski Resort zong aum len i Ohio sipuazi pakhat zong asi. Cucaah Ohio um cu a nuam in ka theih ngai. Zeicatiah snow le Mirang an tam caah asi. "Snow le Mirang miphun hi a tlak zong an rak i tlak." Asian miphun ahcun Korea, Tuluk le Japan pawl he cun an i tlak. Asian miphun (Kawl, Malay, Indonesia) tibantuk hna hi cu, kan van i rem deuh.

Mansfield khua Snow Trails (Ref. www.snowtrails.com)

Ruah lengmang ah, Kala le Africa miphun pawl hna hi, snow he an i rem tuk lo.
Laimi zong hi snow he kan i rem tuk lo. Snow huami zong kan tam. Kan rem lo zongah kan mawh lo. Snow zong nih khin Laimi hi a kan rem tuk ve lem lai lo dah tiah ka ruat. Kan i tlak lo tuk. Bia kan hal kho lo i asi. Aa tlaklomi zong duh khawh i zuam a hau.

Vawleicung pumpi zoh tik zongah, Snow tlaknak ram paoh hi Mirang phun lawngte an si dih ko. Pathian nih, "Mirang le snow hi umti ding in a rak ser ko rua hna." Cucaah, USA i a kihnak ramkulh paoh ahcun Mirang an tam deuh zungzal.

Vawleicung ram vialte zoh tik zongah, ram rum bik le ram fim bik hna hi, snow tlaknak ram lawngte an si dih. US, Canada, EU ram (28), Russia, S. Korea, China, Japan tiang in snow tlaknak ram lawngte an si dih. Cucaah "snow le fim zong hi a rak i tlai pah ko rua." Mifim ram timi paoh hi, snow tlaknak an si deuh.

Columbus Vur (February 11, 2016)

Snow hi zeitluk in dah ka uar timi hi, ka philh kho lo. 1997 ah USA ka phan. USA i hmuh ka ngaih cemmi thil pakhat cu vur (snow) asi. Ohio cu snow a tam ngai an ti tawn caah, kai lawm ngaingai. Ka tha a rak nuam. Zeicatiah video, postcard le hmanthlak ah vur aa dawhnak kha, kan rak hmuh tuk cang caah asi. Vur tlak lio hi zei tluk in dah aa dawh hnga timi ka ruat lengmang. Snow tlak lai cu ka ngaih tuk. Zeitikdah a tlak lai ti lawngte ka rak bawh.

Kan sianginn kaipi hawinu Patricia Christ timi nu nih "Thanksgiving Day cu kan vapa le ka fale sin ah ka hmang lai i, kan hmanpi ve law" tiah a ka ti i, Ashland, Ohio ah an sinah zarh khat ka va cam. Thanksgiving Day cu anau nu le inn ah kan hmang. Chunni tlak lentecelh, eidin, TV zoh in kan caan kan hmang. Kan i nuam taktak. Zanlei nitlak lai te ah, "Lake Erie hmuh ka duh ko" tiah ka ti i, an naunu vapa nih a va ka zohpi. Cu ahcun snow cu siamsiam in a sur i, cucu a voikhatnak bik snow ka hmuh cu asi.

Kan innhmai snow tlakmi 

Kan thlalangawng in ka thlakmi asi

Keimah zong hi snow ka uar tuk ve i, ka fale zong hi snow an duh tuk ve. Snow thatnak le snow tlak a miaknak le an duh awk asinak zong hi tampi ka cawnpiak hna caah, snow a tlak ahcun an i nuam kho tuk. 

Snow cu a kih lawng silo in a naal zong a naal caah, tihnunnak le khawnden sualnak cu a fawi ngai. Asinain USA chaklei deuh i um ahcun snow cu hrial khawh asi ti lo. A tlak ko ahcun tla hlah ti khawh asi lo. Kan huat zong ah a thahnem ding asi lo. Cucaah Pathian thil sermi cu an va tha dah? Genesis pakhatnak ah pei Pathian nih a sermi thil cu pakhat hnu pakhat a zoh i, "A tha tuk" (It is very good) a ti lengmang hna kha. Pathian thil ser paoh cu an tha dih tiah ka ruat i, snow cu ka duh i, ka uar. Snow a tlak lo tikah ka hlam. Snow a tlak tikah ka lawm. Snow ka hmuh tikah "It's very good" ka ti i ka tha anuam.

Keimah zong snow ka uar tuk ve i, ka fale zong hi snow an uar ve. Snow tlak an tih hrimhrim lo. Sianginn kai zong an ngaihlah lo. Snow thatnak a herhnak, snow tlak a miaknak le kan duh awk asinak zong hi tampi ka cawnpiak hna caah, snow a tlak ahcun an i nuam kho tuk. 

Snow lak ah a dir le aa lunghmuih tuk

1997 in 2000 dih tiang motor ka ngei lo. Khuachung chawh tikah siseh, dawr kal tik ah siseh, ka ke le Bus in ka kal peng ko. A kih caan ahcun a kik taktak. Hnakkhaw le hnar a tlawng lai ti tluk in khua a sik tawn. Achinchap ah thli-kik a hran ahcun a zual. Cu bantuk i bus hna sau tuk rak hngah kha a fawi in a fawi lo. Asinain khua ka ruat i, ka khuaruahmi nih khuasik a ka inter khawh deuh. Cucu zeidah asi? Snow a thatnak le a herhnak kha tampi ka ruat i asi ko. 

Cun minung hi midang kong zong ruah chih ve ahcun, harnak kan inmi hi in khawh ngai asi. A kih tuk lio bus ka hngah lio paoh ah ka ruahmi cu hihi asi:-

"Hlan lio i USA a rak ummi, Red Indian le Europe in ram a rak tlatu Mirang pawl zong motor le bus an rak ngei lo. Innchung lumternak caah mei dah ti lo, gas le electric a rak um lo. Cu tluk a kih lio zongah, an ke in an rak kal ko. Khuasik lakah khual an rak tlawng ve ko. An i pum ve ko. Keimah bantuk in kum tam tuk khuasik an tuar ve ko"

ti ka ruat. Cucaah zeitluk snow a tlak le a kih zongah, lum tein ka tuah ve i, a pawi tuk ah ka chia lem lo. Ka ke in dawr ah ka kal; ka duhmi paoh ka tuah ve ko. Snow zeitluk a tlak le a kih zongah ka duh thiamthiam rih. Khualak chawh le cawlcangh zong a har ko nain, a nuam in ka theih peng ko. Mirang zong samfa pakhat hmanh ngeilomi pei snow lakah an ludar pi he in chawh ko cu. Kei cu samfa tampi ka ngei ka ti i, lukhuh lo in ka chawk tawn. Kan nu nih a ka thah deng tawn.

Columbus snow hi a chah pah ve tawn (Dec, 2015)

Ohio snow hi, a chah tuk caan le a kih tuk caan ahcun motor ke nih a celh lo tiang zong aum. Voikhat 2014 ah Columbus ah (-13 degree) tiang in a rak kik. Minung fa nih celh ding asi lo. Leeng ah sau um khawh asi lo. Nai cikua a kih cem caan le kih cemnak hmun cu Ohio Nichuahchaklei ummi Rome khua ah asi i, February 21, 2015 ah (-39 degrees) tiang akik. Ti pipe zong a kuaimi tampi a um. Motor ke zong nih a celh lo tiang in a kik.

Cu tluk kik cu anuam maw tiah cun a nuam lo. A har maw tiah cun a har ko. Na duh maw tiah cun ka duh lem lo. Asinain snow a tlak tikah kai lawm. Zeicatiah vawleicung khuacaan pakhat asi i, khuacaan a dik rih ko; a tha rih ko timi alanghtertu thil pakhat asi caah asi. Cun snow nih vawleicung khuacaan zong a remh rih. Thli a thianter. Vawleitang tiichuak a thatter. Tii a thianter pin ah tii zong a tamter fawn.

Snow tlami tlawm tuk ruangah Greenland hna cu harnak an tong cang. California hna cu ti din awk hmanh an har cang i, an cinthlaknak hmun zong tam tuk aa rawk cang. Antitica le Arctic Circle pawl i snow tlami a tlawm tuk ruang le tikhal an tit tukmi hi, nihin ni scientist buaipimi an si cang.

Cucaah hla phuahtu nih ati bang, "Fiang tein hmu kho u sih law...........sermi thil vialte hna zong hi....Pathian lamkaltu an si dih" tiah ati bantuk in, "Fiang tein hmuh thiam ahcun Snow zong hi Pathian lamkaltu a si ve ko." Pathian lamkaltu asimi cu duh ding le uar ding asi. Cu Pathian lamkaltu na uar ahcun snow a tlak tikah na lawm lai i na nuam lai. Snow tlaknak ram um zong na huam ve ko lai.

Minung cu kan thinlung put a biapi. Duh ahcun zeitluk hla zong a nai te ko. Duh ahcun zeitluk a har zongah duh asi ko. Zeitluk a kih le a har zong ah, Snow a tlak fate hihi va philh hlah.

Snow le ngaknu an i lo. Ngaknu na uar bang in snow khi va uar hmanh, snow a tlak paoh ah na lawm lai i, a tlak lo paoh ahcun na hlam lai. Zeicatiah ngaknu le snow hi an i lo.

Zeitluk a kih zongah, zeitluk a har zongah, snow a tlak caan paoh ah kei ka ruahmi cu hihi asi. Cu ka ruahmi nih snow a ka duhter i, snow tlak ah a ka lawmhter zungzal.

"USA um vekvek ahcun Snow tlaknak ram ah um ding. Mirang ram i um vekvek ahcun Mirang tamnak khua ah um ding."

Vur a tit zuahmah ahcun tha a chia tuk

Nikhat Voikhat Tein (One Day At A Time)

Pathian hla tampi a um. Cu hla vialte lakah, thazaang a ka pe bikmi hla pakhat cu, "One day at a time, sweet Jesus" timi hla asi. Asullam cu, "Voikhat ah nikhat tein, a thlummi Jesuh" tinak a si.

Hi hla nih a chim duhmi cu, "Minung hi minung sawhsawh kan si. Bawipa Jesuh bawmhnak kan herh. Nikhat ah thil pakhatte kan tuah khawhnak hnga, Bawipa nang nih lam kan hmuhsak ko. Cunglei ah zeitindah kan kai khawh lai timi kai khawhnak kan chim ko" ti khi a si. Hi hla muru cu, "Nikhat ah duhsah tein i thawn ceumau; tuah ceumau" kha a kan forh duh.

Minung nunnak lamthluan ah, hmailei ni tampi ca ruah chung kha an biapi tuk ko nain, tu chunni ah thil pakhatte tuah kha a biapi deuh. Atu caan le tuchun nikhat te hi biapi bik ah chiah a herh. Jesuh zong nih, "Thaizing caah lungre theih lo ding" kha a kan cawnpiak. Zeicatiah thaizing cu kan phan lo kho men. Thaizing cu kan caah sullam a ngei lo kho men. Thaizing khi kan ta a si lo kho men.

A taktak le ngaingai tiah ahcun, mi tampi nih, "Tu chun ni te hi biapi i kan chiah lo caah, thiltha tam tuk kan tlolh. Pumpak le chungkhar thanchonak le kan si khawh dingmi tamtuk kan tlolh. Lungthin lawmhnak le nuamhnak zong tam tuk kan tlolh. Ngaichihnak le siaherhnak in kan nunnak kan khahter tawn. Thawk rih hlan le tuah rih hlan ah, a theipar hmuh a harnak tu khi, kan cuan i, mi tampi cu kan tuah hlan le thawk hlan i, a theipar kong ah kan buai caah, "Kan tuah khawh hnga dingmi kan tlolh i, kan tuah khawh dingmi tuah kho lo le puitlinh thai lo in, kan dong tawn."

Hi hla nih hin, "Thil hi tlawm tein, nikhat pakhat tein thawk le tuan hi a kan forhfial duh." Vawlei sining zoh tikah, thil hi fate in i thawk a si tawn. Lungdong lo tein le lungsau tein, "Nikhat ah voi khat" (One day at a time)  tein tuah ceumau ahcun, thil lianngan lim khawh a si ko. Lai phungtluk ah, "Ti tuk ahcun tlahpuk hmanh nih sa a teih" ti a si. Kawl phungthluk ah, "Nikhat kaar khat hlan ahcun Pagan khua cu khawidah ah a tlik lai?" an ti ve. Mirang nih "Rome khuapi hmanh ni nikhat ah an ser lo" ti a si ve (Rome cu vawleicung khualian nganbik a rak si).

Mi tampi cu thil fate in thawk lo in, lamphawk in a parpazik phak colh kan duh. Harnak le retheihnak tuar lo in, theipar tha hmuh kan duh. Piakhat hnihte khawn hmasat lo in, million ngeih kan duh. Cu bantuk lungput ngeimi caahcun, thil kalning a dik kho lo. Cucaah "drug, mithah lainawn, gambling le minung zuarnak tiang in tuanbia a dong tawn."

"One day at a time" timi fiannak ding caah, Marco Polo nunnak hi zohchunh awk a tlak. Vawlei tuanbia zoh tikah, Marco Polo cu ke in khual tlawngmi vialte lak ah, khual lamhlat bik tlawngmi asi. Vanice (Italy) in Tuluk ram a tlawnnak hi-kallei le kirlei- fonh tikah meng 15,000 a sau. Kawlram Pagan khualipi tiang a rak phan. Khuaruahhar minung a si. Cu zatzat meng a tlawn khawhmi cu "Nikhat ah a phakmi a si lo. Nikhat ah tlawmtete in a kalmi ruang ah a si."

Marcopolo Khuallawnnak lam

Nikhat ah tlawmtete kal peng ahcun, ni hnih-thum ahcun, meng 100 in kan kal lo. Hakha in Cawngte tiang ke in ka kal ve ko. Ka pa nih, "Thau in Tlabung ah cite kan rak phur tawn" tiah voi tampi a chim. A hla ko nain an rak kal lengmang ko. Cucu nikhat meng tlawmte in kal lengmang ahcun phak lo ti aum lo. Vawleipi hmanh ke in hel khawh a si lai.

Red Army (China Communist Party ralkap) tuanbia ah philh awk thalo mi thil cu, October 1934-October 1935 kar ah a cangmi, "The Long March" (Lamhlapi Kal) timi a si. Communist Hruaitu Mao Sedong nih a ralkap pawl cu, Kuomingtan (KMT/Chinese Nationalist Party ralkap) kutin luatnak ding caah, KM 9,000 (meng 5,600) tluk, ni 370 chung ah, a zampi hna.  A ralkap cheu 10 cheu 1 lawng nih an dongh tiang an phan. Aphi chuak cu, cu a himmi nih Tuluk Communist ramp cu an dirh khawh. Cu meng5,600 cu nikhat ah an kalmi a si lo. Ni khat ah tlawmtete an kalmi a si ve ko. Cu an zammi nih Tuluk ram cu, nihin ni ah vawleicung ah ralkap, fimnak, sipuazi ah "pahnihnak" ah a chiah ko. Cu tuanbia nih, "One day at  time" timi hi zeitluk in dah thawnnak a ngeih timi a langhter.

Inn lianpi saknak ding caah, tlakrawh fatete in thawk aherh. Vawleicung inn sang bik pe 2,722 sangmi Burj Khalifa (Dubai) saknak ding caah, vawlei cung hmanh silo in vawlei tang in thawk a si. Innsang taktak saknak ding caah, niam taktak in thawk a hau. A sang taktakmi vancung khua ah mi lianngan sinak ding caah, hi vawlei ah "Nauta bik si a herh."

Sianginn kai tik ah, degree sangpi laknak caah tangcheu in thawk a hau. Millionare sinak ding caah pia khat in thawk a herh. Missionary le theologian sangsang, paastor le Evangelish lian sinak ding caah, "Ahram thawkka tein Pathian nih van le vawlei a ser" timi Gen 1:1 in i thawk a hau. Donghnak lianhnak ding caah, "Pathian zumhnak le bochannak he, thil fatein thawk a herh."

MIT ka kai lio 1993 ah, ka philh khawhlomi tuanbia pakhat ka tonmi a um. Thlaikheu a that lo caah, Thau khua cu kan rak pam tuk. Rawl aum lo. Tangka a um lo. Culio ah USA ummi Rev. C. Duh Kam le Rev. Dr. Cung Lian Hup le Malaysia ummi Thaumi bawmhnak in, Kalay Myo ah facang tun 135 tluk Thantlang tiang GMC kan rak phurh.

Thau khua kan phak cu an rak har taktak. Chim awk a tha lo. Krihfa-upa le khuanu khuapa meeting kan tuah. "Zeitindah tirawl kan phawt zamh ning hna lai? Alakka in atu kan pek hna ahcun a dih colh ko lai. Tu kum zong hi, kan lo a that lo caah kumvui zong kan pam than ko lai. Cucaah facang hi deng tein zuar si sehlaw, kumvui caah a hlei mual hlei te seh. Kumvui ca ruah zong ah lungre a thei cia ko"... tiah ka ti hna."

Kan Krihfa upa Pu Hme Thang nih, "Vungvung, thaizing ca hmanh pei lungre a theih tuk hi. Kumvui harnak ding kong, na van chim ahcun, ka khingrih ka celh ti lo. Cucaah kumvui ca kha tuak rih hlah u sih. Tu chun ah zanriah chumh ding ca ruat u sih; zanriah ei khawh in thaithawh chumh ding ca ruat ko u sih. Cun chun a phak in zanriah chumh ding ca ruat ko u sih law, kan khing a zaang deuh lai..." tiah a rak kan ti. Tah lakah nihchuak tiah kan dawng tein kan rak ni.

Cu bia nih, Jesuh cawnpiaknak a ka fiantermi pakhat a um. "Thaizing kong ah nan lungre thei hlah u. Thaizing nih a za in lungretheihnak a rat pi ve te ko lai" timi kha. Cu bia cu ka philh kho ti lo. Pu Hme Thang bia nih tam tuk ka nunnak ah, thazaang a ka pek. Cucu a dik taktak. Thau kan harnak zong cu, nikhat hnu nikhat kan tuaktan i, kum kan kan dih ko. Pam le harsat cu a har ko nain, kan pam ruangah eidin lo in mithi an um hraw lo. Cucu "One day at a time" in kan nun caah a si ko.

Thau Khuahlun

Sianginn ka kainak kong ah, "One day at a time" timi nih, zeitluk in dah thazaang a rak ka pek timi tuanbia hlun ka ruat than.  Thau kan innlo, coka, tappi le lungthu, cumpi le tlahtem ka ruat. Kan innchung ah, vok pakhat-hnih, darbel pahnih dah ti lo, zeihmanh ngeihmi a um lo. Nu le pa an tar fawn. Ka nifar le unau santlai lo an si. Cu dirhmun in college kai ding cu a fawi lo taktak.  Cu tein Mandalay University ah 1984 college kai ka rak i thawh.

College kai chung vialte cu, ka har taktak ko. Chimpit a si. Voi tampi cu kholhnak tii cawknak tangka ngeih lo caan a tam. Rawltam tihal in sianginn kai cu punghman a si. "B.Sc hi zeitin dah ka dih khawh te lai aw?" ti khi ka ruat duh tawn lo nain, har tuk ahcun, ruah lo awk a rak tha tawn lo. "Zan khat nih zan hra tluk" ti kha, nithla sau tuk in ka rak thei.

Buai ruangah voi (3) sianginn khar ka tong rih. Caan le phaisa a hlei in a dih. Ruah lo ning in thil a rak kal viar. Har chinchap ah har dang nih a rak ka tlak. Cu tluk har lio caan ah "Nikhat hnu nikhat in ka thawn peng. A caan a zaat tik ahcun B.Sc ka dih ve. One day at a time timi theipar a si ti kha, ka dih hnu ah ka fiang.

Mandalay University luhnak

Leiba hmanh cham dih hlanah, MIT ah BD ka kai than i 1996 ah ka lim. BD ka dih a kumvui 1997 ah, UTS, Dayton, USA ah sianginn ka peh than, 2007 ah D.Miss ka dih. USA zong ah nunnak a fawi hlei lo. Harnak tam tuk ka tong. D.Miss tiang laknak ding caah, kum 37 sianginnka kai. Damlo ruangah kum 2 le chungkhar tlamtlin lo ruangah kum (1) a zapite kum (3) sianginn ka din. D.Miss hmuhnak ding caah kum 40 ka rau. Kum 40 chung har tuar tuk bu in, sianginn kai cu a sau ngai.

Ka ruat i, D.Miss ka dihnak ding caah, kum 40 ka rau. Israelmi nih Egypt saltannak chung in, "Biakam Ram" an luhnak ding caah kum (40) an rak rau ve. Nikhat, thla khat, kum khat ah Biakam Ram an phan lo. Pathian nih lamphawt kal kha a duh piak hna lo. Cawhnuk le khuaihliti luangmi ram cu lamphawk in phanh a ngah lo. Harnak tampi tuar in training tam tuk kai hnu lawngah a phanhter hna. Keimah zong D.Miss ka phanhnak ding caah, harnak in training tampi Pathian nih a ka kaiter ve. Israelmi zong kum 40 chung nikhat voikhat in tlawmtete an i thawn bang in, kei zong D.Miss ka phanhnak ding caah, kum 40 nikhat tlawm tete in ka thawn ve. Cucu "One day at a time" timi a si ko.

Minung nih, kan i tinhmi a donghnak hmun (destity) phaknak ding caah, kan lam aa lo cio lo. A cheu cu a har khun; a chukcho le aa ngerhnguai a tam khun. Kan lam ah tilet a tho i thlichia a fak khun. Asinain zeitluk harnak tilet le totho lak kan um zongah Bawipa cu kan Tukhaal a si thiamthiam ko. Amah nih zeipoh a uk ko. Kan kalnak lam a sau i, a har zong ah, Pathian zumh le bochan bu in duhsah tein, dinfelnak le zuamnak he tuah ceumau le kal ceumau ahcun, donghnak ah theipar tha a um zungzal ko.

"One Day at A Time" hlaphuahtu zong nih, Jesuh sin ah thla a cammi cu, hihi a si:-

One day at a time sweet Jesus..That's all I'm asking from you...
Just give me the strength...To do everyday what I haveto do...
Yesterday's gone sweet Jesus...Tomorrow may never be mine..
Lord help me today, show me the way....
One day at a time.....

Laiholh in htin kan leh khawh:-

Nikhat voikhat tein.....Cu lawng cu kan hal duhmi a si...
Thawnnak lawng ka pe ko...Nifate ka tuah awk ka tuah khawhnak hnga
Nizan cu a liam cang a thlummi Jesuh...
Thaizing cu zeitikhmanhah ka ca a si lo men lai....
Bawipa, tuchun ni ah ka bawm ko, lam ka hmuhsak ko
Nikhat voikhat te in......

Jesuh nih direct pi in cungsang ah a kan chia lai lo. A kai dingmi cu kan mah kan si. Zeitindah kan kai lai? Zeitindah kan kai khawh lai? Kan i tinhnak hmunhma khi zeitindah kan phanh khawh lai? timi ca lawng ah tthnawnnak hal i, lam kan hmuhsak ti kha kan hal ding a si. Kan kalnak ding lamthluan ah, Jesuh kha lam hruaitu ser i, cunglei kan kai khawhnak ah domtlaitu ah ser kha a herh. A seihnam bei a herh.

Careltu zong hihi va ruat hmanh. Ni nikhat ah Rome khua cu an sa lo. Pagan khua phaknak ah caan tawite in a nganh lo. Ni nikhat ah BA si khawhnak Pathian nih a tuah kho lo. Ni nikhat ah millionare si khawh a si lo. Cucu va philh hlah.

Ni nikhat ah sakmi a silomi Rome Khuarawp

Rome khua saknak ding ah tlakrawh pakhat in thawk a hau. Pagan khua phanhnak caah nikhat lam khat in kal a hau. Millionare sinak ah pia khat in khawn thawk a hau. Ph.D phanhnak ding caah A,B,C in thawk a hau. Mi ropui si na duh ahcun, "One day at a time" timi kha va tuah law, a donghnak ahcun teinak na hmuh ko lai. Bible thiamsang sinak ding caah, "A hramthawk ah Pathian nih van le vawlei a ser hmasat" ti in thawk a hau. Baibal nih a chimmi cu, "Na thawknak cu hmete hmanh sehlaw, na donghnak cu a lian lai" ti pei a si kha.

Na lam thluan ah, catang sang phak na duh maw? Nikhat ah Ph.D phanh khawh asi lo. One day at a time in na kal ahcun nikhat khat cu Ph.D na si te ko lai. Innlo tha ngeih na duh maw?  Tlakrawh pakhat tein thawk law "One day at a time" ti kha va philh hlah. Nikhat tlakrawh pakhat in na chawn ahcun, inn liannganpi na lim caan a phan kho ko. Damlonak na ngei maw? Na lung dong hlah. "One day at a time" ti in va thlawp ceumau ko, nikhatkhat cu damnak na hmuh khawh ko.

Cucaah "Nizan cu va ruat ti hlah. A thahnem ti lo. Thaizing zong va cuan tuk hlah. Zeicatiah thaizing cu nangmah ca a si lo men lai. Psalm nih a ti bang, "Nihin ni ca te ah i lawm law i nuam ko" (Ps. 118:24). Nikhat hnu nikhat....nikhat voi khat te in hmailei ah i thawn ko. Na thawn lio ah, na re i theihter tuk hlah. Na lungre i theihter tuk hlah. Zeicatiah thaizing cu na ta asi lo kho men. Cu na ta asi lo kho men mi ni kong ah zeidah na lungre a theih? Na caah ah hi nikhatte hi abiapi in a za ko lo maw? Pathian zummi caah cun, "One day at a time" pei kan dirhmun a si awk a si cu!

Cucaah Jesuh sin ah nikhat ca te lawng, Nifatin tirawl ca va cam ko. Jehovah Jireh Pathian he nunti ahcun, "Mana kha nikhat ca na ngeih ahcun na hna ngam ko. Zeicatiah thaizing caah mana dang a ra ko lai. Sabbath Ni ca ahcun Bawipa nih tam deuh an pek than ko lai. Nikhat na tuah dingmi tuah khawhnak caah thla va cam ko. Cucu na caah a za ko. Nikhat voi khat in va thawn law, cuticun ni 365 na liam ve te ko lai. Cuticun a caan a zaat tikah, teinak suiluchin cu Bawipa nih an pek ko lai.

Cu teinak suiluchin hmuhnak caah, tam tuk lehpek a hau lo. "One day at a time" timi a za ko. Cucu na lung a fian ahcun, na lamthluan ah lungsi hnangamnak na ngei lai i, hi vawleicung na khualtlawnnak lamthluan ah, "Lunglawmhnak hla kha na sa kho ko lai."

Hi vawleicung na khualtlawnnak lamthluan na kal lioah, "One Day At A Time" timi lawmhnak hla hi, Krih na zumhnak thawng in nang na sa kho cang maw?

-----------------------------------------

One Day At A Time

I'm only human, I'm just a woman. 
Help me believe in what I could be 
And all that I am........


Show me the stairway, I have to climb. 
Lord for my sake, teach me to take 
One day at a time...........

Chorus: 


One day at a time sweet Jesus 
That's all I'm asking from you.......
 
Just give me the strength 
To do everyday what I have to do.........

Yesterday's gone sweet Jesus 
And tomorrow may never be mine. ......

Lord help me today, show me the way 
One day at a time........

Do you remember, when you walked among men? 
Well Jesus you know if you're looking below
It's worse now, than then. .......

Pushing and shouting, That's crowded my mind.
So for my sake, teach me to take 
One day at a time..........

[Chorus)

One day at a time sweet Jesus 
That's all I'm asking from you.......
 
Just give me the strength 
To do everyday what I have to do.........

Yesterday's gone sweet Jesus 
And tomorrow may never be mine. ......

Lord help me today, show me the way 
One day at a time.......

[Nolh]
Lord help me today
Show me the way
One day at a time

Jim Reeves Museum

Jim Reeves hi kan ngakchiat lio tein a aw kan rak theih pengmi asi. Christmas hla hi amah sakmi ka theih hmasat mi asi. Ka chuah ahcun a thi cang. Jim Reeves hla kan ngaih fate, vanlawng in a tla i a thi tiah an rak ti tawn i, kan ngaih a rak chia. Kan zaang a rak kan raam tuk hringhran.

Jim Reeves hi a aw ngaih a nuamh khunnak cu, a aw a lian i, hla a sak tik ah a zaang a dam taktak. Mi thinlung a daihter tuk. Amah hi Elvis Presley le Cliff Richard te he an lar lio chan aa khat. Jim Reeves hi, London, Ireland, Norway le adang Europe ram le ka dang hmun tampi a tlawngmi asi.

Jim Reeves

A ngakchia min:              James Travis Reeves
Min dang a ngeihmi:       Gentleman Jim ti zongah auh asi.
Chuah Nithla:                  August 20, 1923 ; Galloway, TX, USA
Cawlcangh Bik Caan:    1948-1964
A nupi:                             Mary White (September 3, 1947 ah an i um)
 Thih                                July 31, 1964; Brentwood, Tennessee. Vanlawng
                                          fate in an zuan lio ah, thlichia he an i tong sual i, an                                                 tlak caah, a manager le riantuanpi hawi Dean Manuel                                              an thi.
Asan:                                 Pe 6

Jim Reeves hi fa a ngei kho lo mi asi caah, tefa a thlau ta lo.  Mary White hi keimah USA ka phak hnupi, Nov 11, 1999 ah a thi. Ahmei thai. Zaangfak taktak asi.

Jim Reeves hi, aa duh siling le lar siling ah a thi. Hla tampi a phuah i a sak ta manh. Krihfa hlaphuahtu le hlasatu asi. Krihfa hlasami vialte lakah, Jim Reeves tluk in min a thangmi, a larmi le chan vialte tiang a hmun dingmi minung an um ti lo. Pathian nih a nun chung caan tawite ah, vawlei tlirh lak tiang in, minthannak a rak pek ve le a rak hman ve mi pa asi.

"Minung nunnak hi pangpar bang in a hung par i a uai than ko" tiah Job nih ati bantuk tein, Jim Reeves te hna an par siling le duh siling bak ah an nunnak a liam. An pam tuk; ui an um tuk hringhran.

Jim Reeves Thlan pawng (Ref.texascourthouse.com)

Jim Reeves Museum (Ref. www.oocities.org)

Rev. Dr. Clifford Van Thang nih, "Jim Reeves Museum" kong aka hal ceu in, hi capar hi ka tialnak asi. Ka hal hlah sehlaw tial zong ka lung ah a chuak lem hnga lo. Hi capar hi, Laimi caah theihtlei asi men lai ti ka ruah caah asi. Dr. Clifford Van Thang te chan ah a rak lar siling asi ve. An aw zong aa lo ngaingai. Clifford Van Thang cu "Zeicadah Clifford hi na bunh?" tiah ka hal i, a ka lehmi cu, "Cliff Richard timi hlasak thiam pa kha ka uar ngai caah asi" tiah a ti.

Pathian hlasak ah, Jim Reeves hi a lar tuk ko nain, Jim Reevs Museum hi Elvis Presley Museum tluk in a min a thang lem lo. Jim Reeves Museum hi, Nashville, TN ah a hmete a um. Mikecurb.com ah Jim Reeves Nashville Museum tiah aa tialmi website a um. Ahmun in zeidah a lawh hnga hmuh ka duh ngai. Nikhatkhat cu ka hmuh te theu lai tiah ruahchannak ka ngei.

Jim Reeves Thlan, Cartage, Taxas

Sweden ah Jim Reeves museum pakhat aum.Cu lawng cu, Jim Reeves min pumi museum cu asi tiah an ti. Pumpak nih, Jim Reeves upat peknak caah an tuahmia si. Caan khiah in zohk hawh asi tiah an ti. Sweden ummi Laimi hna nih cun zoh ding tlak asi. Ahmumi hna an um cang hnga dek maw? Cu te lawng ahcun a tuanbia tlawmte hmuh ding an um.

Amin le umnak address cu hitin asi.

                           SWEDISH REEVES MUSEUM

                                             Voxna 216
                                             828 92 Edsbyn, Sweden
                                             Tel: +46 70 524 47 51

Swedish Reeves Museum 

------------------------------------------------------

Chinchiah:
Pathian hla tampi a rak phuahtu le satu Jim Reeves upat peknak caah ka tialmi asi. 

Ka Philh Khawh Lomi "Chawngte Khua" Tuanbia

Ref. Chakmaland.blogspot.com

Chawngte (Cawngte) khua hi, Lawngtlai in nitlak-chaklei deuh, Lunglei in Nitlak-thlanglei deuh ah aum. Thingfal he an umnak aa zawn bak asi. Mizoram le Baangladesh ramri pawngte ah aum.

Phundang ngai asinak cu, hi khua ah hin, Chakma-Lunglei-Lawngtlai District pathum an i tong. Cucaah Chawngte khua cu, Mizoram Golden Triangle khua asi.

Chawngte hi Kamalanagar ti zong in auh asi i, "Chakma Autonomous District Council" (CADC) zungpi (headquarter) umnak asi. CADC hi India Constitution dirkamhpinak in April 29, 1972 ah an rak sermi asi.

CADC ram chung hi, Sq Km 1,500 akau. Minung 43,528 (2011) an um. A tambik cu Chakma miphun an si. Hi Chakma miphun hi Mizoram le Bangladesh ramri kuakap ah an um i, an milu hi 100,000 hrawng an si lai tiah ruah asi. CADC zungpi umnak asi caah, cozah department zong 27 tiang a um. Bank lian ngai zong aum ve.

Chawngte khua hi CADC ram nichuah-chaklei a kilka, Tuichawng Tiva kam ah a ummi asi. Chawngte hi then (3) ah an then:

(1) Chawngte- C (C=Chakma District)
(2) Chawngte-L  (L=Lunglei District)
(3) Chawngte-P   (P=Pawis/Lais)

Chawngte ah hi District (3) an i ton caah, Mizoram ah khua phun dang ngaingai khua pakhat asi ve. Tuichawng Tiva i a chaklei kap cu Lunglei District ah asi i, tivapi in athlanglei cu Lawngtlai District asi. Tivapi in Nitlaklei kap le Tivaral lei paoh kha Kamalanagar timi Chakmas sang Chawngte khua cu asi.

Cawngte Block ah hin, khua 84 a um. Hi khua ah, atam bik cu Chakma miphun an si. Mizo, Lai, Tuikuk, Pang le miphun dang zong an um pah. Chakma miphun hi, mi za ngaingai an si. An muisam zong an i dawh ngai. Lai le Mizo he kan i dannak ka thei tuk lem lo nain an i tamh ning cu Bangladesh kala deuh an lo.

Chakma miphun hi, Bangladesh le India ramri ah tam bik an um. Tapung zong a tho lengmangmi an si. MNF le CNF le zeidang dothlennak tuahtu tampi nih an cawlcangh hnawh pengmi hna an si caah, an fim ngaignai i an ral zong a tha ngaingai. Politics ah an thangcho ngangai.

Chakma thilthuam he sianngakchia nu pawl (Ref. www.pinterest.com)

Cawmgte cu Tuichawng Tivapi kam ah aum. A umnak hi a va niam i a kuar ngai. A khua cu a rawn ngai. Rawn cu a bi nain, Kawlrawn a lo.Thingkung ramkung zong Kawlram a lo. Chawngte ka phak bak in ka ruahmi cu, Mizoram hi Lairam nakin hmunhma remcang a rak tam deuh ti hi asi. Chawngte hrawnghrang zong hi hmunhma a rem ngai. A umnak a niam pah caah, a lum zong a lum ngai.

 Chawngte ka va phanh ah ka khuaruah a harmi cu, Phungki tam ngai ka hmuh hna caah asi. Bawm ka hawipa ka hei hal i, "Hi phungki pawl hi khawika in dah an rat?" ka ti i, "Bangladesh le Kawlram Rakhine ram lei in an ra ko" tiah a ka ti.

Chakma Phungki (Ref.www.youtube.com)

Mizoram cu Krihfa ram ah kan ruah nain a rak si thlu deng rih lo. Zeicatiah Chakma ram ah hin, Buddha bata tam tuk an rum rih caah asi. Mizoram zong an mission field a kau tuk a tang rih hi ta ti zong ka ruat ngaite.

Ka hawipa nih cun, "Chawngte khua ummi Chakma tam deuh cu Buddhist an si" tiah a ti. Pura dawh tete zong an um len hna. Phungki le Pura ka van hmuh tik ahcun, ka khuaruah a har. Kawlrawn le Kalaymyo hrawnghrang zong a ka theihter ngai. An pura zong Kawlram pura bantuk te an si.

Kamalanagar Ummi Pura

Chaawngte khuami 70% cu cinthlak in aa cawmmi an si. Vawlei a tha; tiva kam ah an um; khuacaan zong alum caah anhringso le eidin a tam ngaingai. Hmailei ahcun Mizoram sipuazi center pakhat ah a tla kho te dingmi khua asi. Mizoram Golden Triangle asi bantuk in, India-Bangladesh le Kawlram-thilri tampi a phan. Sipuazi tuah in a vakmi tampi an phan. Chawleh chawhrawl nak lei ah, a thangcho ngaimi khua asi caah, tangka zong a tam ngainak khua pakhat asi.

Cucaah Chawngte khua ummi Bawm ka hawipa nih, "Kan khua ah thil rak zuar ve ko u ca" tiah a ti i, October 1993 ah Chawngte cu ka va phan ve. Kan phanh zanlei ah, thilri zuar pah in, lakphaktii dawr atuahmi Lainu sinah kan va tang.

Cu Lainu cu Falam peng leimi asi. Cuka ahcun Palik bawi Mizo pa pakhat a rak um ve. Michuak thiam ngai asi. Burma kan si ko nain, zeitin a kan ti lem lo. Amah thut tein a thu ve ko. Kan nih zong cu lakphaktii kan ding ve ko.

Cu Lainu cu mingo, mi titsa tha le muidawh ngaingai asi. Lainu ahcun a men lo. Hi tluk miza hna hi ka ah zeidah a rak tuah ve hnga? A pam ngai tiah ka hei ruat len. Muisam dawh tukmi hna khua hriangkam um cu an pam ngai ka hei ti len.

Ahnu deuh ah, Bawm miphun palik sen (1) zong a ra ve. Bia kan va ruah pah in, lakphaktii ka hei dangh. Kan i ton ka in kan i tlak ngai. Bawm miphun tuanbia le an i thawhkehnak le Chawngte khua kongkau hna ka hei hal. Bia sau ngaite kan i ruah. Hmuhval asi ko nain hawikawm bantuk in kan i ngamh. Zeicatiah kei zong Laimi tuanbia a uarmi ka si ve i, anih zong Bawm tuanbia a uar vemi asi caah asi. Unau bantuk in kan i ruat colh.

Cu Bawm palik pa te cu, "Thil zuar ding in kan ra i, kan caah tih anung maw?" tiah ka hei hal. "Nung hlah. Zeihmanh phaang hlah u. Burma mi an tampi ve ko. Harnak na ton ahcun rak ka chim te" tiah a hei ka ti. Ka hna a hei ngam ngai.

Cuticun sau ngaite bia kan i ruah hnu ah, anih zong innlei ah a tlung ve. Kan nih zong tlun-inn lei ah kan lawi ve. A thaizing Bazaar pho ding cu kan i ngaih tuk. Zeicatiah Chawngte Bazaar cu a ngan ngai i minung an hlun ngai caah, thil kan manh ngai te lai tiah kan ruahchan caah asi. Cuticun zaan cu, nuam tein kan it.

Bazaar kalmi hna (Ref. kchakma10.angelfire.com)

Zingka tein kan tho i, Cawngte bazaar ahcun kan i pho ve. Burma lei in a rami, tlangval le ngaknu tete zong an um ve hna. Nuam ngai in bazaar ahcun kan thu hna. Khuate lei in bazaar a rak kaimi an tam ngaingai i, bazaar cu a hlung thlai taktak. Kalaymyo Bazaar kai bantuk asi.

Suimilam pakhat hrawng kan i pho. Thil zong zeimaw zat kan manh pah cuahmah cang. Culio ah kan pawng ummi Burma mi cu nu he pa he, pakhat hnu pakhat ka hmu ti hna lo. Mi kan tam pah caah an kalnak zong ka thei fawn lo. "Ziah hme Burma mi hi, pakhat hnu pakhat an um ti hnga lo?" tiah ka lung khin ka hei ruat pah. Lunghrin awk zeihmanh ka thei lo.

A caancaan ah palik pakhat hnih te khi kan sin ah an ra i, kan thilri an zoh; kan pawng ah an i hel tawn. An kir than lengmang. Caan tlawmpal ah, nizan ka tonmi Bawm palik pa te cu ka sin ah a ra.

A thli tein, "Vunga, kan bawipa nih Burma mi vialte tlai dih hna u ati le zam u; kan in tlaih hna lai hi. A dang zong kan tlaih len cang hna" tiah a rak ka chimh. Ka lau tuk. Palik kan pawng i atu le tu an ratmi kha, kan mah ngiat ruah ah pei asi ko cang hi tiah ka ruat i, ka thin cu dukduk in a tur.

"Mah ruang pei asi lai hi. Kawlrammi khawidah an kal dih ziahmah hnga? Duhsah tein an um ti lo" tiah ka timi kha an tlaih ko cang hna hi te tiah ka ruat. Ka lau taktak. Kan zam manh lai maw timi ka ruat i, ka thin a tur thluahmah.

Bawm palik pa cu, bia ka hei hal pah. "Zei ca dah tlaih cu na kan timh?" tiah ka hal.

"Nizan i lakphakti zuarnu Lainu muidawh nu kha, kan Bawipa he an i duh. Lainu an pa kha, motor mawng asi. Caan saupi khual a tlawnnak in, nizan zanlei ah a rak tlung. An nupa an i si. Palik bawipa he an i ngaizawngmi kha a theih i, zahan zaan kha an buai. Cucaah, kan bawipa a ing a puang i, Burma mi vialte tlai dih hna u tiah order a chuah caah asi. Nan zam lo ahcun kan tlaih hna lai. Kan khamh kho hna lai lo" tiah a thli tein a rak ka chimh.

Palik dang zong cu an i hel lulh ko. Mi cu an ngia pah hna. Tlaih ding caan tha an bawh.

Aw...a va pawi taktak dah ka ti. Nu cu le aa dawh tuk fawn. A fim tuk fawn. Cu ngelcel cu ka ti. Amah ruang lehlam ah kan mah tiang kan tuar ka ti i, ka lung a nuam lo ngai (An i duh taktak le tak lo cu ka thei lo. Palik pa a ka chimh chinmi asi). Nu zong cu "Fakhat ngeih le pangpar tonh" an ti bang, midawh taktak nau (1) ngei asi.

Ka kalpimi hawipa cu, zei thei lo in nuam ngai in thil a hngak len ko. "Khah na thilri fim zawk. Tlaih a kan timh cang hi" tiah ka van ti i, a mit cu mupi mit bantuk a van au cang.

Kan thilri cu a bil zong bil ti lo in, ningcang lo in kan sanh zawkzawk i kan zam.  Kan zam pah ah, Bazaar chung thumi, Burma mi kan hmuhmi hnihkhat cu kan hei chimh pah ve hna. Kan nih cu, cuticun kan tluninn ah kan zaam colh. Thaithawh khim tein kan ei i, Hmunlai ah riak ding in kan kal.

Hmunlai lei kan kal pah ah khuazaza ka ruat. Bawm palik pa te kha rak um hlah sehlaw cu atu hi thawng ah, tleu ko in ka tla ko hnga ka ti i lawmhnak in ka khat. Tihnak le harnak chung in chanhchuahtu dingah Bawm palik pa te, Pathian nih a kan khan piak tiah ka ruat.

Bazaar kan um lio ah, "Ziah hme Burma mi pakhat hnu pakhat an i zuh ziahmah?" ka timi zong a ruang ka van fiang. Bazaar i aa phomi Burma cheukhat kha an zam manh hnga maw? Thawng dah an hei tlak ve hnga? Kha Lainu le a vapa kha tah an i then hnga maw? Mi ramdang ah an tlamtling hnga maw? Palik bawipa kha tah a thinlung zeidah a lawh hnga? Nupi ngei cia hna asi hnga maw?An lunghrinhmi hna hi a dikmi tah asi hnga maw?" ti in, khuazaza ka ruat. Ka caah a thahnem lo mi asi nain, ka tonmi asi caah nihin ni tiang ka philh kho lo.

Kan Burma hawi dang kha zeidah an hei lawh hnga timi ka ruah ah, chun nitlak um khua nuam lo. Mah rammi te harnak tuar cu kan hnak a rak faak ve.

Exodus chungah "Tangdang na pawm lai lo" (Exodus 20:14) tiah Pathian nih nawlbia a rak kan pekmi asi. Sual vialte lakah, "tangdang pawm" sualnak hi, mithah lainawn changtu sualnak asi i, vaa le nih tuar khun asi.

Hi vialte Burma nih kan tuarmi zong cu, tangdang pawmnak nih a chuahpimi theipar pakhat asi ve. Lainu cungah maw ka thin a hun deuh? Mizo palik pa cung dah ti awk zong ka thei lo. An lunghrinhmi hna zong cu a dik le diklo ka thei lo. Ka theihmi khawhmi cu, "Burma mi cu an tlaihmi hna kong lawng asi. Kan mah zong cu, thil zong zuar manh lo in kan rak zaam. Bawm palik pa te nih luatnak kan pe hlah sehlaw, thawnginn ah a tleu ve ding khi kan va si ko."

Nihinni ahcun kum 32 a liam cang nain, Chawngte i ka tonmmi tuanbia te kha ka philh kho rih lo. Ka thinlung le mitthlam ah a cuang peng ko rih. Chawngte khua tonmi tuanbia ka ruah fate, Bawm palik pa te zong, ka philh kho ve ti lo. Zeicatiah har lio caan i a rak kan bawmtu hawikawm cu philh awk an tha ti lo.

--------------------------------------------
Zohchihmi Ca

1. www.Chakma.blogspot.com
2. "Chakma Autonomous District Council" at Wikepedia,org

Tihnung Bikmi Bomzuang (Missile) Phun 10

Khuaza vantoi a phan khomi tihnung taktak bomzuang (missile) pawl hi, Mirang biafang in cun Inter Continental Ballistic Missiles (ICBM) tiah an ti. Chim duhmi cu, "tontinent" (taih) pakhat le khat kha duh paoh in a kap khomi bomzuang tinak asi. Laiholh in leh awk a har deuh caah, atawinak in ICBM tiah ka hman ve.

ICBM tiah ti tlakmi bomzuang cu a tlawm bik ah KM 5,500 ( meng 3,400) hlatnak tiang a zuang khomi bom kha ICBM tiah ti asi. Hi nak tlawm cu ICBM taktak ah an chia hna lo.

ICBM Achuahnak Aruang

Vawlei Ralpi II nak ahcun Russia le USA cu hawikawm ram an si nain, ral a dih cangka in an i hua colh. An i huatnak aruang bik cu, politics ah an dirhmun aa dan caah asi. Russia cu Communist ram asi i, USA cu democracy ram asi. Russia cu Communist hna an pa asi bantuk in USA zong democracy ram an pa asi ve. Cu an dirhmun aa dan caah an huatralnak asi.

An mah cu direct in an i kap lo nain, Korean Ral ah siseh, Vietnam Ral ah siseh, Arab-Israel Ral vialte lio ah siseh, indirect in an i kap peng. Hi lio caan hi, a dai ngaimi a lo nain, Communist ram hna le Democracy ram hna huatralnak a san tuk caah, Daite Kahnak (Cold War) tiah an tinak asi. Hi Daite Kahnak caan ah hin, huatnak asan tuk caah, ICBM ser zong a rak i thawknak asi.

ICBM timi bomzuang tuanbia hi zoh tikah Rakpi II lio ah Hitler nih a rak sermi V-2 Bomzuang hi ruahnak (idea) aa thawknak cu asi.

1953 ah USSR nih Sergei Korolyov kha ICBM ser thawk ding in tuanvo an pek i, tangka tampi an chuah piak i, R-7 (Russia P-7) rocket kha a pakhatnak bik ah an ser i,  May 15, 1957 ah R-7 rocket kahnak (launch vehicle) in an rak kah. Km 400 (meng 250) tluk a zuan hnu ah a rak tla. August 21, 1957 ah R-7 cu an kah than i, Km 6,000 (meng 3,700) hlatnak tiang a rak zuang kho. Cucu vawleicung a pakhatnak bik ICBM cu asi. February 9, 1959 ah cun Russia nitlak chaklei ummi Plesetsk timi hmun ah ICBM ralkap hi, a voikhatnak bik raltu kho dingmi ah Russia nih a rak ser hmasat. Hi R-7 rocket kahnak hi, vawleicung a pakhatnak bik vawleilem (satellite) an rak kahnak zong a si.

USSR nih ICBM a van ser cangka in USA zong nih ser hram an thawk colh ve. Cuticun hriamnam ser zuamnak a sang chin lengmang. An tha chin lengmang, an mual a fak deuh chin lengmang i, lam hla deuhdeuh an zuang kho fawn. Hi ICBM pawl hi, thermo nuclear bom pakhat asiloah pahnih phur kho ding in an sermi hna an si. Thermo nuclear bom cu atom bom nakin a mual a fak deuh rih.

Hlanlio bantuk in atom/nuclear bom hna hi, vanlawng in phurh i thlak ti lo in, akah in kah i duhnak hmun paoh ah tlakter ding kha ICBM nih aa tinhmi asi. Russia le USA nih hin, an umnak ram in vawleicung khaw zeika paoh an kah khawh dih ding asi i, ICBM cu tihnung taktakmi hriamnam a si.

Lamhlat Bik Phan Khomi ICBM

USSR le USA hi an fimnak a san tuk veve tikah, vanlawng in bom phurh i va thlak hnawh ding kha a fawi ti lo. Cucaah ICBM tu hi, cak deuhdeuh in an ser i, tihnung taktak asimi atanglei ICBM hna hi an ser hna. Lam hlat bik a kal khomi ICBM cu hitin an si:

1. R-36 (SS-18 Satan), Russia

R-36 hi, vawleicung ICBM vialte lakah lamhlat bik a phan khomi ICBM asi. Km 16,000 tiang a phan kho. Ton 8.8 a rit i, ICBM vialte lakah a rit bik zong asi. Phun tam nawn an ser i, Mod 1-Mod 6 tiang aum. Acheu cu MIRV (Multiple Independent Re-entry Vehicles) timi nuclear bom dang cio (10) tiang an phurh khawh. Cu bom pakhat cio i a puahnak thazaang cu 550 kilo-tonne (kt) in 750 kkt tiang an cak kho ti asi. Mod 1 hi 1975 ah hman ding in an rak chiah cang.

Hi ICBM hi a ran ngaingai caah second pakhat ah km 7.9 (7.9km/sec) in a zuang kho. A rit tuk nain a ran ning khuaruahhar in a rang.

R-36 Russia Bomzuang

2.  DongFeng 5A (DF-5A), China

DongFeng-5A hi Tuluk sermi asi i, Km 13,000 tluk a zuang kho ve. NATO nih cun CSS-4 tiah min an auh. Km 13,000 chung paoh cu, aa tinhmi a khen khawh ti asi. Tuluk ram in USA hi an van kah khawh lai ti asi. DongFeng-5A hi Km 12,000 a kal khomi DF-5 ICBM an tharchuahmi asi.

1983 ah Tuluk nih DongFeng-5A cu aa tinhmi dik deuh in a kheng khomi thilri in an rak tharchuah. Hi bomzuang hi a rih ah kilogram 3,000 in 3,200 ah kaiter chap. Atom bom kuanfang (6 MIRV) aa ken khawh i, bom pakhat a rih hi 600 kg a rit. Dothnih in a puakmi rocket engine pahnih an bunh. Computer in a kalnak ding lam chakmermi asi i, tinhnak hmun ah a khen khawh ngai.

DongFeng-5A Tuluk Bomzuang

3. R-29 RMU Sineva (RSM-54), Russia 

R-29 RMU Sineva hi NATO nih cun SS-N-23 Skiff tiah min an sak. Km 11,547 tiang a kal kho. Delta IV submarine (Tichungpil tilawng) in kahmi ICBM asi. Russia Tiralkap nih an hmanmi asi.

2007 in Russia Tiralkap hriamnam ah an chiah chih i, 2030 tiang rinh khawh dingmi asi. Hi bomzuang nih nuclear bom 4-10 karlak aa ken chih khawh i, bom pakhat cio te kha, hmun dang ka dang cio ah an va tla kho. Rockect dotthum in kahmi engine in a kalmi asi.

4. UGM-133 Trident II (Trident D5), USA

Hi UGM-133 hi submarine (tichungpil tilawng) in kahmi ICBM asi i, Km 11,300 tiang a kal kho. US Tiralkap tilawng Ohio le British Vanguard Class Submarine ah ah hman hna. Ohio-class submarine ah 2042 tiang hman khawh ding ti asi.

UGM-133 hi Cape Canaveral ah January 1987 ah ah an rak kah hmasat. US Tiralkap nih 1990 in an hman. Nuclear bomb kuanfang W88 asiloah W76 pariat tiang a phurh khawh. Dotthum tiang aa kap khomi rocket an hman. Hi rocket siamtu hi Lockheed Martin Space System an si. Suimilam pakhat ah meng 13,000 tluk rang in a zuang kho mi asi.

UGM-133 Trident-II

5. DongFeng 31A (DF-31A), Tuluk

DongFeng 31A bomzuang hi NATO nih cun CSS-9 Mod-2 tiah an ti. Km 11,200 tluk hla a kal kho. Pawng 1,000  a ritmi Nuclear bom kuanfang pakhat lawng aphurh khawh. Bomzuang dangdang hna hi, DongFeng-31A in an hei serchinmi lawngte an si. Tuluk ralkap PLA miakpi tlaimi ralkap (Second Artillery Corps) nih DS-31A bomzuang 10 hi, 2006 in an mah hman khawh dingah an chiah hmasat.  Tlang in kah khawhmi Julang-2 (Jl-2) zong hi DF-31 kha hrampi ah chia in an serchap rih. Hih dot (3) in a puakmi asi. An kahnak hram i a um lio ahcun, 42 tons a rit.

DongFeng-31A

6. RT-2UTTKh Topol-M, Russia

Hi bomzuang hi Km 11,000 a zuang kho i, Topol ICBM sang deuh in an siammi asi. Truck asiloah vawlei ah aa bunhmi kahnak in an kah khawh i, 550kt atom bom kuang pakhat a phurh khawh.

47.2 mt bomzuang hi Moscow Institute of Thermal Technology (MITT) nih an serchuahmi asi i, Votkinsk Machine Building Plant ah an rupmi asi. USSR aa rawk hnu ah a pakhatnak bik ICBM an serchuahmi asi. Laser ceunak sang taktakmi zong nih kah tikah a hrawk kho lo i, ceunak (radiation) le "electromagnetic thazaang" le nuclear thazaang 500m tiang a ing kho ding in an sermi bomzuang asi.

Topol-M nih hin atom bom kuanfang MIRV (6) tiang aa phurh khawh. Dot thum in a puakmi asi i, second pakhat ah mitre 7,320 (7,320m/s) in a zuang kho. Khuaruahhar in a rang.

7. Minuteman-III (LGM-30G), USA

Hi bomzuang hi Km 10,000 tiang azuang kho mi asi. Hi bomzuang hi, USA nih tlangah aa bunhmi bomzuang an ngeihchun a si. Boeing for the Air Force Combat Command nih an serchuahmi asi. 1961 ah a voikhatnak bik an rak hniksak.

Sang deuh in an sermi Munuteman-II le III hna cu 1964 le 1968 ah an rek hniksak hna. Minuteman-III cu 1970 ah Minot Air Force Base ah hman khawh ding in an rak chiah hmasat. Minuteman-III hi USA hriamnam tuanbia ahcun, a pakhatnak bik atom bom kuanfang chikkhatte ah tam nawn a keng kho tu (MRV) a si.

Bomzuang hi pawng 76,000 (34,473kg) arit. Dot (3) in a puakmi asi. Suimilam pakhat ah meng 15,000 tluk rang in a zuang kho.

8. M51 ICBM, France

Hihi tichungpil tilawng (submarine) in kahmi asi. Km 10,000 a zuang kho. Franch Navy nih an ngeihmi asi. 2010 ah a voikhatnak bik tilawng chungah an bunh. Franch Tilawng ralkap hmanmi Triomphant submarine ah an chiahmi asi. 2015 ah Nuclear kuanfang aphur khomi bomzuang in thlen ding asi. Hi bomzuang hi 50t a rit i, bom kuanfang hmun dang cio a kheng khomi (6) a phurh khawh. Kuanfang pakhat cio an thazaang cu 100kt-150kt an si.  Dot 3 in a puak kho mi asi.

M51 ICBM an kah lio

9. UR-100N (SS-19 Stiletto), Russia

UR-100N hi NATO nih cun, "SS-19Stiletto" tiah min an sak. Russian Strategic Rocket Forces nih a chan (4) nak bom zuang an sermi asi. Km 10,000 tiang a kal khomi bomzuang asi. 1975 ah a voikhatnak bik sakhan ah chiah an thawk i, 2030 tiang hi hman khawh ding asi. Bom kuanfang (warhead) 6 tiang aphurh khawh. Kuanfang pakhat ah 550kt thawnnak thazaang an ngei. Achak mer khawhmi asi caah, tinhmi hmun te a kheng kho mi asi. Dot hnih puak in kahmi asi.

10. RSM-56 Bulava, Russia

Hihi NATO nih cun SS-NX-32 tiah an ti. Russian Navy nih tichungpil tilawng (submarine) ah an bunhmi asi. Km 10,000 tiang a zuang kho. Borey timi phun tichungpil tilawng ah an hmanmi asi.

Yuri Dolgorukiy tichungpil tilawng ah January 2013 in an hman. Bomzuang pakhat nih nuclear kuanfang 6 tiang a phurh khawh i, kuanfang pakhat a puahnak thazaang cu 100kt-150kt asi. Bomzuang i a rih cu 1,150 Kg a rit. A rang taktakmi bomzuang pakhat asi.

RSM-56

Donghnak

USA le Russia hi a ho dah a hriamnam atha deuh hnga le a thawng deuh hnga tiahcun USA nih a buaktlak cun a tei deuh ko. Asinain nuclear bom le ICBM lei ahcun USA nih Russia hi a tei lo. Acunglei tihnung bikmi ICBM phun 10 lak ah hin, phun 5 cu Russia ta an si. An cah lawng silo in an ngeihmi zong a tam tuk fawn.

Cucaah NATO ram hna nih Russia ram kam rumro hna i raltuknak an cawn hnawh tik ah siseh, Ukraine buai ruang i EU le USA nih Russia an hrocer tuk tik ah siseh, Crimea buainak le Syria kong ah siseh, Russia hi a kam in an kam lo. Cucaah an hriamnam cherhchan in an i hrocer lengmang ve. Russia Pre. Putin zong nih, "Vawleicung ah nuclear hriamnam tha bik a ngeimi kan si. Russia vawlei hi kar khat hmanh NATO nih kan det hna hlah seh. An kan det ahcun, a kan tu ngami ram cu, kan cil dih lai" tiah a ti tawnnak asi.

Hi ICBM hna a ngeimi ram cu, ram khat le ram khat an i tu ngam ti lo. An i tuk ahcun a theipar a chia lai ti kha an fian ko caah, Russia le USA zong hi, zeitluk hmanh in buai hna sehlaw, an mah taktak cu aa kap ngam veve dingmi an si lo.

Cucaah tih a nung tukmi ICBM hi i runvennak le hrocernak hriamnam lawng ah an tla rih i, huatnak in sermi hriamnam an si ko nain, daihnak chuahpi hriamnam ah an tla. Pakistan le India zong an i hua-ral tuk ko nain fak in an i kah ngam lo nak cu, nuclear hriamnam an ngeih veve ruang ah asi i, Russia le USA zong an heh tiah an i hrocer zongah an i kah ngam taktak lo nak cu, nuclear hriamnam le ICBM ruang ah an si.

Cucaah "Raktuknak caah sermi ICBM hriamnam hna hi, vawlei daihnak hriamnam tu ah an cang" kan ti ahcun kan palh tuk lem lai lo. Zeicatiah hihi rak um hlah sehlaw, cu Russia le USA hi an i nawng men cang hnga!

Boyoke Aung San Hi Chin Miphun Asi Tak Hnga Maw?

Laitlang ka um lio ah Boyoke Aung Sang hi Laimi a si. Asho Chin cithlah an si timi hi an rak chim lengmang. Sihmanh sehlaw, aho set nih "Chin" asinak an rak chim kho bal lo. "Chin asi an ti" timi lawng tein a dong peng.

Hi kong hi, hlathlai atlak taktakmi thil pakhat asi. Hi tuanbia hi, Magway Taing hrawngah va kal i, hlat ka rak duh ngai nain, tangka kan ngeih lo caah, ka rak hlat kho lo. Hi tuanbia hi a dik maw dik lo ti hlatnak ding caah cun, Boyoke Aung San a pa chuahnak khuaram ah kal a herh. An khua minung tuanbia le nunphung hlat a herh. Tar pawl interview tuah i, an "min sakning" le min sullam te hna hlat a herh. Cu ti hlathlai khawh ahcun, an tuanbia dik hi theih khawh asi men lai tiah ruahchannak a um. Caan le tangka tam ngai a dih a hau ding asi.

USA ka rat hnu zongah Boyoke Aung San te chungkhar hi Asho Chin cithlah an si timi an chim ka theih pah tawn. Cauk in rel ding aum lo caah, Oneline in Boyoke Aung Sang kong le a pa kong hi ka rel tawn theu.

Wikepedia i an tialmi tawite ah hitin an tial:

"Aung San was born to U Phar, a Myanmar-Chin lawyer, and his wife, Daw Suu in Natmauk, Magway District, in central Burma on 13 February, 1915. His family was well known in the Burmese resistance movement; his grandfather Bo Min Yaung fought against the Brirish annexation of Burma in 1886."

Hi ca te nih hin, Aung San pa cu, "Myanmar-Chin lawyer" asi timi a langhter. Myanmar ati duhnak cu, Kawlram mi tinak asi i, Myanmar-Chin nih a sawh duhmi cu, "Kawlram ummi Chin miphun" tinak asi.

Catialtu nih hin, Aung San pa hi "Myanmar-Chin lawyer" asi tiah a tial tikah, hi ca a laknak hi a hram a chim lo. Catialtu chimmi hi a dik ahcun, Aung San pa cu "Chin" bak asi tinak asi hnga. Aung San apu, Bo Min Yaung zong cu, dothlennak hruaitu a rak si i, Kawlram history ah kan rak cawn lengmangmi uar um taktakmi pa asi. Cu vial tiang lawng an tuanbia kan theih khawh. Hi pinlei ah tial lo mi tuanbia, ruah ding tuanbia thuk deuh in van ruah ka duhmi aum.

1. Natmauk khua

Natmauk khuapi hi Yin tiva kam, Pyay le Nyaung-U tlanglawnglam cung ah a um. Nichuah nitlak in kal ahcun, Pyawbwe le Magway lam cungah a um. Magway Taing nichuahlei kam deuh ummi asi. Magway Taing hi Asho Chin tampi an umnak asi.

Chin miphun tuanbia zoh tikah, rawn um zongah tlang deuh um aa thimmi miphun kan si. "Zei ruang dah Chin miphun hi tlang cung um an duh hnga?" timi an tuak tikah, "lunglen an hman tuk caah asi" ti tiang an ti phah.

Asho Chin zong hi, Kawlram a ronhnak hmun ah an um ko nain, Pegu Yuma he aa pehtlaimi tlang umnak deuh khua ah khua an sa hna. Abik in Taungdwingyi hrawng cu Asho Chin an tam taktaknak hmun asi tiah Mandalay University kan kai lio ah, ka hawipa Kawl pa nih a rak chim tawn. Chin Student Fellowship hruaitu zong Asho Chin asi i, Taungdwingyi lei in a rak kaimi asi. Natmauk khua hrawng zong hi Asho Chin tampi an umnak asi caah, Aung San pa U Phar hi Asho Chin si khawh taktak asi. Myanmar-Chin an ti tikah, Kawlram ummi, Kawl holh in a holhmi "Chin" asawh duhmi asi.

Natmauk Khua Aung San Chuahnak Inn

2. U Phar Min

Minung tuanbia ah min le a sullam hi an biapi tuk. Kawl nih "phar" "pha" timi min phun cu an hmang duh lo. Aruang cu "phar/pha" timi cu biafang thalo le dawhlo asi. "Pha-khaung, pha-te-mah, pha-tama" timi awchuah phun cu an remmi asi lo. Cucah U Phar hi, Kawl cithlah asi ahcun, hi min hi cu an sak lo hrimhrim lai.  Cun "pha" timi cu, "mi ningcanglo in, va tlonhtlamh le dinglo in thil vatuah" (pha an thiam) ti phun khi, hrawkhrol min a tlaimi biafang asi.

U Phar timi sak ding hi, Kawl caah asi kho lo. Cucaah hi biafang hi, Asho Chin ah zeidah asullam asi hnga timi hlat a herh. Asullam ka thei kho lo nain, U Phar timi hi, Kawl Min cu asi lo hrimhrim lai timi hi, 99% cu zumh ding tlak asi. Cucaah U Phar timi hi, Natmauk hrawnghrang ummi Kawl asilomi miphun min asi lai timi afiang. Cu miphun cu hlat tik ah, Asho Chin dah ti lo cu, puh ding an um lo. Cucaah U Phar min zoh in, Aung San hi Asho Chin asi lai timi zumh tlak asi.

3. Yangon Tarnu Bia

Rev. Dr. Clifford Van Thang nih bia le lampeh ah, Pu Sui Maung (LBC) nih a tonmi bia kong a kan chimh. Cu bia cu hlathlai (research) a phu taktak tiah ka ruah. Khuaruahhar "Oral tuanbia" (Ka tuanbia) asi. Achimmi cu hitin asi:

"Pu Sui Maung nih, Yangon ah mithi kan ngei i, ruak hummi caah zahphek kan cah lai tiah kan kal. Zahphek dawr ngeitu tar taktak nu a rak um. Cu tarnu te nih cun, 'Ka fale zei miphun dah nan si?' tiah a kan ti. 'Chin' kan si tiah kan leh."

Tarnu te nih cun aa thawh than i, "Aw..Boyoke Aung Sang apa miphun hawi maw nan si? Kan ngakchiat lio ah, Boyoke Aung San a pa "U Phar cu, ka pa he hawikawm tha tuk an si. Chin pei an si cu" tiah a kan ti ati."

Hi tarnu te hna hi a thi cang hnga maw? A thih rih lo ahcun, Aung San pa, U Phar tuanbia hi tling tein hal ahcun, Aung San te chungkhar kong hi, tling tein a chim khawh lai tiah ruahchannak a um. Hi tarnu te hi, aw hna rak lak i, hman hna rak thlak ahcun, Laimi caah rosung taktak asi hnga. Cu rosung cu Laimi nih zungzal in kan thlau thai lai timi phan a um ngai.

4. Asho Chin le Politics

Chin miphun lakah, Asho Chin hi politics ah minthangmi an si. Boyoke Aung San pu, Bo Min Yaung zong cu Mirang caan sau ngai dohtu asi. Aung San pa U Phar zong cu Sihni asi. Aung San zong Kawlram Independent pa asi. Aung San Suu Kyi zong nihin Kawlram ralkap uknak thlengtu asi ve than.  Keimah zong Aung San Suu Kyi le a vapa le a fale kha an inn ah lennak caan tha kan rak ngei bal i, zeitluk in dah a fim timi kha ka mit bak in ka hmuhmi asi.

CLCC (Chin Literature and Culture Committee) General Secretary a rak tuan balmi, Salai Tin Maung Oo hna hi June 26, 1976 ah Insein Thawnginn ah Gen. Ne Win ralkap cozah nih an rak thahmi asi i, hi pa hna hi a min a thang taktakmi siangngakchia hruaitu asi. U Thant ruak i buai lio ah an tlaihmi pa asi. Cu lawng silo in Mai Ni Ni Aung te hna chanthar mino ah a za taktakmi politician pakhat an si.

Politics zong hi cikawr in akalmi asi. Hi bantuk in politics ah Asho Chin pawl an rak cahnak tuanbia tete zoh tik zongah hin, Aung San te hna zong hi, "Asho Chin cikawr" an si ko lai timi hi, ruah awk aum. Zeicatiah "sakap pawng um ahcun sakah asi i, ngatlai pawng um ahcun nga tlai" si khawh phung hi, minung kan sining asi tawn.

Salai Tin Maung Oo (Ref. Chinlandguardian.com)

Ruah Awk

Kawlram tuanbia, nunphung le miphun sining hawih in zoh tikah, Kawlram hna i hruaitu si ding ahcun, atu kan chan tiangah "Tlangcungmi" si ding cu asi kho tuk rih lo. Hi thil sining hi U Phar chan zong ah asi ko lai. Aung San chan zong ah asi ko lai. Aung San Suu Kyi chan zong ah asi ko lai. 

Nihin ni ah hin, Aung San Suu Kyi thinlung ah Kawl ka si aa ti hnga maw? Asho Chin ka si aa ti hnga maw? Cucu a biapi taktak ko nain, a chim ngam lai ka zum tuk lo. Zeicatiah nihin ni ah, Chin ka si ti sehlaw, hmailei ahcun NLD hruaitu ah asi kho hnga maw? Kawl nih an hmang duh lai maw? Hmailei ah teh, Kawlram pumpi hruaitu ah an Kawl nih an hmang duh te hnga maw?" timi ruah ding tam tuk a um tikah, a thih lai dah ti lo ahcun, a chim ngam lai lo. Politics mit in zoh ahcun, mifim caah, chim phung zong asi lem lai lo. 

Cucaah Aung San te chungkhar hi Chin an si taktak hnga maw timi cu, chim, rel le hlathlai deuh cu a herh ngaingai. Hmailei DNA testnak hna tuah khawh tik ahcun, an tuanbia hi kan hmuh te khawh men ko tiah ruahchannak aum. Cu ruahchannak cu ataktak a can khawhnak hnga ding caah, chanthar Laimi mifim cathiam le hlathlaitu (researcher) hna kut ah, hi thil hi a ummi asi. Cu DNA hna in hniksaknak kan tuah khawh hlan chung ahcun, "An si kho men?" timi hrawng lawng in a dong peng khomi tuanbia pakhat asi rih.

Cucaah hi ka chimmi tuanbia le Wikepedia ah an tiami, Aung San pa U Phar i, "Myanmar-Chin" asi timi te hi, chanthar mino nih tam deuh le thuk deuh in hlathlai ding in a herh taktakmi rian nganpi pakhat asi. 

Nikhat khat ahcun "Boyoke Aung San hi Chin miphun asi tak hnga maw?" timi hi fian khawhnak lam aum te hmanh maw timi ruahchannak he!!!!

------------------------------

Zohchimi 

1. Aung San (ttps://en.wikipedia.org/wiki/Aung_San#Early_Life)

2. www.chinlandguardian.com

3. Interview with Rev. Dr. Clifford Van Thang on January 26, 2015. Columbus, Ohio, USA.

Facebook Nih Nuamhnak Azorter Maw?

Mi pakhat cu, "Ka hngilh kho lo" tiah aa caih lengmang ka theih. "Zei ruang dah na hngilh khawh lo" tiah ka hal. "Facebook ah, mi an thahmi le tihnungmi ka zoh lengmang le asi ko" tiah a ti. "Ziah cucu va zoh hlah law asi ko cu te?" tiah ka leh. "Zoh le ka duh; ka zoh ah le ka tih fawn; zoh le zaan ah ka hngilh kho lo" tiah ati. Cucu minung pumpak nunnak ah thil pawi ngai asi.

Asiahcun, "Facebook nih minung a nuamhter deuh maw? Asiloah kan i nuamhnak dah a zorter deuh?" Cucu pumpak nih ruah ngaingai a herhmi chan ah kan phan than cang.

Vawleicung thil hi, hman zia thiam ahcun an tha dih ngacha ko. A tha lomi cu an tlawm te. Asinain thil hi, hman zia thiam an har tuk. Facebook zong a thatnak a tam tuk nain, hman thiam lo ahcun nuamhnak nakin nuamhlonak deuh a chuak kho. "Nuamhnak kawl cu nuamhlonak" timi bia hi, Facebook ah a tling kho.

Facebook hi February 4, 2004 ah Mark Zuckerberg le hawi le 4 nih an dirhmi asi i, Mark Zuckerberg hi CEO asi caah, amah cem hi thlurmi asi. An dirhnak kum 11 fai asi. Nihin ni ah riantuantu minung 11,996 tluk a ngei. Kum khat an hmuhmi dihlak US $12.466 billion (2014) asi.

Bloomberg Businessweek January 16-22 kar i an tialmi ah, India ram lawng hmanh ah facebook hmangmi 300 million an um ti asi. Free Basics program tiang Facebook nih an tuah piak hna i, India ram ah company dang he buainak tete zong aum phah.

Facebook i an mission biafang cu "to make the world more open and connected" (Vawlei tam deuh onter le pehtlaihter) ti asi. An mission bantuk tein, nihin ni Facebook hmangtu hi an karh chin lengmang i, thlachiar hmangmi cazin zoh tikah, million 1,118 fai an si ti asi. Khuaruah har asi. Facebook cu "Ahuapmi a kau tuk" i minung duhmi a tling kho dih. Pumpak kong in ram kongkau in, a chia he a tha he a tling kho dih.

Asinain ahamngtu hna nih "Lungthin in aman tampi an cawi" ve ti asi. University of Michican study (2013) nih an hlathlainak ah, college siangngakchia kum rualral asimi Facebook hmangmi pawl hi, "An i nuam lo deuh chin lengmang" ti asi.

PLOS One nih ca an chuahmi (August 14, 2013) ah, "Nichiar te Facebook biaruahmi hi million 500 leng an si. Facebook hmangmi hna hi, caan khat hnu caan khat an i nuamhnak a zor i, an nunnak ah an i lungsi lo deuh chin lengmang" tiah an ti.

Vawleicung ah thilthar pakhat a chuah tikah, cu thilthar a tawngmi hna i an lungput le an i nuamhnak (happiness in life) hi mifimmi hna nih hlathlainak (research) an tuah tawn. Facebook kong zong hlathlainak an tuah. Biapi bik an theih duhmi cu, "Facebook nih, minung a nuamhter deuh maw" timi asi.

Hi bia hi, Facebook a tawngmi lawngte an hal hna. Facebook a tawngmi hi an rak i nuam ngai rua tiah ruah an si. A hmangmi zong nih nuamh ruah ah an hmanmi asi. Asinain aphi an hmuhmi cu khuaruah har asi.

 "Facebook a tawngmi hi an i lawm lo deuh i, an thin a hung deuh" ti asi. Nai ah Thawngpang pakhat an chimmi ah, "USA hi minung an thin a hung deuh chin lengmang" tiah an ti. Pa nakin nu an thin a hung deuh chin lengmang ti asi fawn. Aruang tampi aum lai nain, Internet le Facebook zong aa tel kho ve mi a si.

Denmark ram i Copenhagen Khualipi ah ummi, Happiness Research Institute nih November 2015 ah, Facebook hmangmi minung 1,095 lakah hlathlainak an tuah. Hi lak ah hin, 94% cu Facebook nichiarte a zohmi an si. Hi Facebook thumi cu, phu (2) ah an then hna.

Lungthin nuamhnak he aa pehtlaimi biahalnak an tuah hna i, cucu mark sangbik (10) in pek asi. Hlathlainak an thawk hlan ah, biahalnak an tuah dih hmasat hna. Cun ni (7) hnu ah cu biahalnak cu an hal than hna. Group pakhat cu zarh khat chung facebook an tonghter hna lo; adang pakhat cu nifatin an tongh ning kel tein an tonghter peng hna. Cu buu (2) hna an i nuamhnak mark an epchun hna i aphi an hmuhmi cu hitin asi.

1. Facebook atawng pengmi buu nih aa thawkka i an hmuhmi mark cu 7.67 asi i, Facebook nichiar te an hman bu in, an i nuamhnak a karhmi cu 7.75 a phan.

2. Facebook tongh an bantermi hna phu khat i a hramthawk an i lawmhnak an tah tikah, 7.56 lawng asi nain, zarh khat a liam tikah an i lawmhnak cu, 8.12 ah a kai.

3. Khuaruahhar ngai asimi cu minung 1,095 chungah, Facebook a chuahtakmi chungah 88% cu kan i nuam deuh an ti i, Facebook a thu pengmi chung ahcun ka nuam atimi cu 81% lawng an si.

4. Cun hi Facebook deklomi pawl cu, bia an khiahning a dik deuh; thil tuah tikah tha-thawhnak an ngei deuh; an thin a phang lo deuh; an lungre a thei lo deuh; an um a har lo deuh; an nunnak ah an lung a tling deuh ti asi.

An hmuh rihmi thiltha pakhat tu cu, minung pakhat i a lungretheihnak kha 55% cu Facebook nih a tumter khawh ve ti asi.

Happiness Research Institute lutlai (CEO) pa, Meik Wiking, nih a lu a phihnak cu a sau ngai nain, a tawinak in cun, hitin asi:

"Facebook tawngmi le tonglomi an thinlung umtuning hi ti aa dannak a ruang bik cu, Facebook reltu hna nih hin, social media chung minung hna le an mah kha an i epchun lengmang caah asi" tiah ati.

Ngaihchiat awk an ton le an ngaih a chia; thin hun awk an rel le an thin a hung; tih awk an rel le an thin a phang..." cuticun mi sining kha an i hrawm peng i, cu thil nih an i lawmhnak azorter ti asi. Facebook cu, "Nifatin nunnak taktak" (real life) asi tung lo i, cu thil cu hmannak taktak a tlawm tuk ti asi.

Cucaah Facebook hmangmi dihlak i 39% cu "An hawikawm tluk in kan i nuam lo" tiah an ruat ti asi.

Abuaktlak in zoh tikah, Facebook cu minung million tam tuk an i hrawmmi asi i, second pakhat ah hmanthlak le ca thawng tam tuk a lutmi asi. Cu vialte cu theih le rel cawk ding zong an si lo. Cu vialte ca le hmanthlak cu, minung nifatin nunnak ah, "aherhmi" le "a thahnemmi" an um fawn lo. Zoh nuam le rel nuam sawhsawh deuh lawngte an si.

Facebook a thatnak tampi a um nain, a thatnak nakin a chiatnak tu hi, pumpak caah a chuak deuh tiah ruah asi. Zeicatiah Facebook chung ca hna hi, ahman he hman lo he cawhhrup in an si. Computer nih le mi a hleng khawh tuk fawn. Mi nih an duh paoh in an tial i an thlah hna. A dik le diklo zohpiaktu le remh piaktu an um lo. A tha he, thalo he, a dik he dik lo he, mah duh carei in tial le thlahmi an si. Mi pakhat le khat duh poh i capo, i tinak, i siknak, i volhpamhnak, i sawiselnak, i thangthatnak le i cawnglawmhnak..ti'n a phunphun tein a um.

Cu vialte cu thawngpang an si nain, kan herh ngaingaimi thawngpang (news) an si tuk hawi lo ti asi. CNN, Fox, MSNBC, NBC le BBC tibantuk hna an si fawn hawi tunglo. Rel nuam le zohnuam tuk an si fawn; khulrang tuk in atu te thlakmi kha atu te ah chuah khawh colh an si fawn.

Cucaah athatnak cu chim cawk cu asi ve hnga lo nain, Facebook nih hin, minung thinlung nuamhnak cu a zorter bak ko tiah research tuahtu pawl nih an ti. Kan i nuamhnak ding caah ti'n Facebook ah an thu i an zoh ko nain, an comi taktak tu cu, lunglawmhlonak tu a tam deuh ti asi.

Facebook ruangah, nuva an i chawn ti lo; pa le fa an i chawn ti lo; u le nau an i chawn ti lo; an mah le Facebook cio ah an thu; Minung nakin Facebook kha hawi ah an i ser deuh cang i, Facebook ruangah "social buainak" tamtuk lehpek a chuak cang ti asi.

Cucaah mi tampi cu Facebook in an chuak cuahmah cang. Facebook a huami le zoh aa summi an tam chin lengmang. Asinain, "Mit nih vuai a ngeih lo" caah Facebook in a chuakmi nakin a lutmi hi nifatin te an tam deuh chin lengmang ti asi. Phundang in chim ahcun, "Facebook a rimi" an tam deuh chin lengmang.

Cu thil nih a langhtermi cu, vawleicung ah aa nuam lo mi an tam deuhdeuh; lungretheimi an tam deuhdeuh; thinphangmi an tam deuhdeuh; umharmi an tam deuhdeuh; thachiami an tam deuhdeuh" ti tu kha a rak si.

Careltu nangteh Facebook ah nikhat ah voi zeizat dah na thut? Suimilam zeizatdah na caan na pek? Voi tam deuhdeuh na thut i, suimilam tam deuhdeuh caan na pek paoh asi le "Na nuamhnak a tlawm deuhdeuh" ti kha theih ve ding asi ko. Minung cu kan i lawh cio lo caah, "Facebook nih nuamhnak azorter maw?" timi zong pumpak sining nih tampi a ngeih khawh ve men.

Ruah dingmi pakhat belte cu atang rih. Minung cu lawhnak tampi kan ngei hna. Mifimmi hna nih, hlathlainak (research) tha tein an tuah i an chimmi cu mi tam deuh caah a dik tawn. Mi tam deuh caah a dikmi cu, mi tampi sining nih an i hrawmmi asi ko ti asi.

Cucaah ruah a herh taktakmi cu, "Facebook na relmi nih an numahter deuh maw? Asiloah na nuamhnak a zorter deuh maw?" timi cu careltu pumpak nih ruah le tuak cu a herh taktak. Na nuamh deuhnak asi ahcun, rel ko law, na nuamhnak zortertu asi achun ban ding asi ko lo maw? Cucu a ho nih dah an in hnek in, an in thloh khawh rua hnga? !!!!

---------------------------------------

Zohdhihmi Ca

1.  Staying-off Facebook Can Make You Happier Study Claims
(http://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/news/staying-off-facebook-can-make-you-happier-study-claims-a6728056.html

2. Study Finds Quitting Facebook Makes You Happier and Less Stressed
http://www.huhmagazine.co.uk/10779/study-finds-quitting-facebook-makes-you-happier-and-less-stressed

3. Facebook Makes Us Sadder And Less Satisfied, Study Finds
http://www.npr.org/sections/alltechconsidered/2013/08/19/213568763/researchers-facebook-makes-us-sadder-and-less-satisfied

4. Facebook Use Predicts Declines in Subjective Well-Being in Young Adults

http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0069841#s2

5. Bloomberg Businessweek January 16-22 Chuahmi