Wednesday, January 27, 2016

Boyoke Aung San Hi Chin Miphun Asi Tak Hnga Maw?

Laitlang ka um lio ah Boyoke Aung Sang hi Laimi a si. Asho Chin cithlah an si timi hi an rak chim lengmang. Sihmanh sehlaw, aho set nih "Chin" asinak an rak chim kho bal lo. "Chin asi an ti" timi lawng tein a dong peng.

Hi kong hi, hlathlai atlak taktakmi thil pakhat asi. Hi tuanbia hi, Magway Taing hrawngah va kal i, hlat ka rak duh ngai nain, tangka kan ngeih lo caah, ka rak hlat kho lo. Hi tuanbia hi a dik maw dik lo ti hlatnak ding caah cun, Boyoke Aung San a pa chuahnak khuaram ah kal a herh. An khua minung tuanbia le nunphung hlat a herh. Tar pawl interview tuah i, an "min sakning" le min sullam te hna hlat a herh. Cu ti hlathlai khawh ahcun, an tuanbia dik hi theih khawh asi men lai tiah ruahchannak a um. Caan le tangka tam ngai a dih a hau ding asi.

USA ka rat hnu zongah Boyoke Aung San te chungkhar hi Asho Chin cithlah an si timi an chim ka theih pah tawn. Cauk in rel ding aum lo caah, Oneline in Boyoke Aung Sang kong le a pa kong hi ka rel tawn theu.

Wikepedia i an tialmi tawite ah hitin an tial:

"Aung San was born to U Phar, a Myanmar-Chin lawyer, and his wife, Daw Suu in Natmauk, Magway District, in central Burma on 13 February, 1915. His family was well known in the Burmese resistance movement; his grandfather Bo Min Yaung fought against the Brirish annexation of Burma in 1886."

Hi ca te nih hin, Aung San pa cu, "Myanmar-Chin lawyer" asi timi a langhter. Myanmar ati duhnak cu, Kawlram mi tinak asi i, Myanmar-Chin nih a sawh duhmi cu, "Kawlram ummi Chin miphun" tinak asi.

Catialtu nih hin, Aung San pa hi "Myanmar-Chin lawyer" asi tiah a tial tikah, hi ca a laknak hi a hram a chim lo. Catialtu chimmi hi a dik ahcun, Aung San pa cu "Chin" bak asi tinak asi hnga. Aung San apu, Bo Min Yaung zong cu, dothlennak hruaitu a rak si i, Kawlram history ah kan rak cawn lengmangmi uar um taktakmi pa asi. Cu vial tiang lawng an tuanbia kan theih khawh. Hi pinlei ah tial lo mi tuanbia, ruah ding tuanbia thuk deuh in van ruah ka duhmi aum.

1. Natmauk khua

Natmauk khuapi hi Yin tiva kam, Pyay le Nyaung-U tlanglawnglam cung ah a um. Nichuah nitlak in kal ahcun, Pyawbwe le Magway lam cungah a um. Magway Taing nichuahlei kam deuh ummi asi. Magway Taing hi Asho Chin tampi an umnak asi.

Chin miphun tuanbia zoh tikah, rawn um zongah tlang deuh um aa thimmi miphun kan si. "Zei ruang dah Chin miphun hi tlang cung um an duh hnga?" timi an tuak tikah, "lunglen an hman tuk caah asi" ti tiang an ti phah.

Asho Chin zong hi, Kawlram a ronhnak hmun ah an um ko nain, Pegu Yuma he aa pehtlaimi tlang umnak deuh khua ah khua an sa hna. Abik in Taungdwingyi hrawng cu Asho Chin an tam taktaknak hmun asi tiah Mandalay University kan kai lio ah, ka hawipa Kawl pa nih a rak chim tawn. Chin Student Fellowship hruaitu zong Asho Chin asi i, Taungdwingyi lei in a rak kaimi asi. Natmauk khua hrawng zong hi Asho Chin tampi an umnak asi caah, Aung San pa U Phar hi Asho Chin si khawh taktak asi. Myanmar-Chin an ti tikah, Kawlram ummi, Kawl holh in a holhmi "Chin" asawh duhmi asi.

Natmauk Khua Aung San Chuahnak Inn
2. U Phar Min

Minung tuanbia ah min le a sullam hi an biapi tuk. Kawl nih "phar" "pha" timi min phun cu an hmang duh lo. Aruang cu "phar/pha" timi cu biafang thalo le dawhlo asi. "Pha-khaung, pha-te-mah, pha-tama" timi awchuah phun cu an remmi asi lo. Cucah U Phar hi, Kawl cithlah asi ahcun, hi min hi cu an sak lo hrimhrim lai.  Cun "pha" timi cu, "mi ningcanglo in, va tlonhtlamh le dinglo in thil vatuah" (pha an thiam) ti phun khi, hrawkhrol min a tlaimi biafang asi.

U Phar timi sak ding hi, Kawl caah asi kho lo. Cucaah hi biafang hi, Asho Chin ah zeidah asullam asi hnga timi hlat a herh. Asullam ka thei kho lo nain, U Phar timi hi, Kawl Min cu asi lo hrimhrim lai timi hi, 99% cu zumh ding tlak asi. Cucaah U Phar timi hi, Natmauk hrawnghrang ummi Kawl asilomi miphun min asi lai timi afiang. Cu miphun cu hlat tik ah, Asho Chin dah ti lo cu, puh ding an um lo. Cucaah U Phar min zoh in, Aung San hi Asho Chin asi lai timi zumh tlak asi.

3. Yangon Tarnu Bia

Rev. Dr. Clifford Van Thang nih bia le lampeh ah, Pu Sui Maung (LBC) nih a tonmi bia kong a kan chimh. Cu bia cu hlathlai (research) a phu taktak tiah ka ruah. Khuaruahhar "Oral tuanbia" (Ka tuanbia) asi. Achimmi cu hitin asi:

"Pu Sui Maung nih, Yangon ah mithi kan ngei i, ruak hummi caah zahphek kan cah lai tiah kan kal. Zahphek dawr ngeitu tar taktak nu a rak um. Cu tarnu te nih cun, 'Ka fale zei miphun dah nan si?' tiah a kan ti. 'Chin' kan si tiah kan leh."

Tarnu te nih cun aa thawh than i, "Aw..Boyoke Aung Sang apa miphun hawi maw nan si? Kan ngakchiat lio ah, Boyoke Aung San a pa "U Phar cu, ka pa he hawikawm tha tuk an si. Chin pei an si cu" tiah a kan ti ati."

Hi tarnu te hna hi a thi cang hnga maw? A thih rih lo ahcun, Aung San pa, U Phar tuanbia hi tling tein hal ahcun, Aung San te chungkhar kong hi, tling tein a chim khawh lai tiah ruahchannak a um. Hi tarnu te hi, aw hna rak lak i, hman hna rak thlak ahcun, Laimi caah rosung taktak asi hnga. Cu rosung cu Laimi nih zungzal in kan thlau thai lai timi phan a um ngai.

4. Asho Chin le Politics

Chin miphun lakah, Asho Chin hi politics ah minthangmi an si. Boyoke Aung San pu, Bo Min Yaung zong cu Mirang caan sau ngai dohtu asi. Aung San pa U Phar zong cu Sihni asi. Aung San zong Kawlram Independent pa asi. Aung San Suu Kyi zong nihin Kawlram ralkap uknak thlengtu asi ve than.  Keimah zong Aung San Suu Kyi le a vapa le a fale kha an inn ah lennak caan tha kan rak ngei bal i, zeitluk in dah a fim timi kha ka mit bak in ka hmuhmi asi.

CLCC (Chin Literature and Culture Committee) General Secretary a rak tuan balmi, Salai Tin Maung Oo hna hi June 26, 1976 ah Insein Thawnginn ah Gen. Ne Win ralkap cozah nih an rak thahmi asi i, hi pa hna hi a min a thang taktakmi siangngakchia hruaitu asi. U Thant ruak i buai lio ah an tlaihmi pa asi. Cu lawng silo in Mai Ni Ni Aung te hna chanthar mino ah a za taktakmi politician pakhat an si.

Politics zong hi cikawr in akalmi asi. Hi bantuk in politics ah Asho Chin pawl an rak cahnak tuanbia tete zoh tik zongah hin, Aung San te hna zong hi, "Asho Chin cikawr" an si ko lai timi hi, ruah awk aum. Zeicatiah "sakap pawng um ahcun sakah asi i, ngatlai pawng um ahcun nga tlai" si khawh phung hi, minung kan sining asi tawn.

Salai
Salai Tin Maung Oo (Ref. Chinlandguardian.com)

Ruah Awk

Kawlram tuanbia, nunphung le miphun sining hawih in zoh tikah, Kawlram hna i hruaitu si ding ahcun, atu kan chan tiangah "Tlangcungmi" si ding cu asi kho tuk rih lo. Hi thil sining hi U Phar chan zong ah asi ko lai. Aung San chan zong ah asi ko lai. Aung San Suu Kyi chan zong ah asi ko lai. 

Nihin ni ah hin, Aung San Suu Kyi thinlung ah Kawl ka si aa ti hnga maw? Asho Chin ka si aa ti hnga maw? Cucu a biapi taktak ko nain, a chim ngam lai ka zum tuk lo. Zeicatiah nihin ni ah, Chin ka si ti sehlaw, hmailei ahcun NLD hruaitu ah asi kho hnga maw? Kawl nih an hmang duh lai maw? Hmailei ah teh, Kawlram pumpi hruaitu ah an Kawl nih an hmang duh te hnga maw?" timi ruah ding tam tuk a um tikah, a thih lai dah ti lo ahcun, a chim ngam lai lo. Politics mit in zoh ahcun, mifim caah, chim phung zong asi lem lai lo. 

Cucaah Aung San te chungkhar hi Chin an si taktak hnga maw timi cu, chim, rel le hlathlai deuh cu a herh ngaingai. Hmailei DNA testnak hna tuah khawh tik ahcun, an tuanbia hi kan hmuh te khawh men ko tiah ruahchannak aum. Cu ruahchannak cu ataktak a can khawhnak hnga ding caah, chanthar Laimi mifim cathiam le hlathlaitu (researcher) hna kut ah, hi thil hi a ummi asi. Cu DNA hna in hniksaknak kan tuah khawh hlan chung ahcun, "An si kho men?" timi hrawng lawng in a dong peng khomi tuanbia pakhat asi rih.

Cucaah hi ka chimmi tuanbia le Wikepedia ah an tiami, Aung San pa U Phar i, "Myanmar-Chin" asi timi te hi, chanthar mino nih tam deuh le thuk deuh in hlathlai ding in a herh taktakmi rian nganpi pakhat asi. 

Nikhat khat ahcun "Boyoke Aung San hi Chin miphun asi tak hnga maw?" timi hi fian khawhnak lam aum te hmanh maw timi ruahchannak he!!!!

------------------------------

Zohchimi 

1. Aung San (ttps://en.wikipedia.org/wiki/Aung_San#Early_Life)

2. www.chinlandguardian.com

3. Interview with Rev. Dr. Clifford Van Thang on January 26, 2015. Columbus, Ohio, USA.



























No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....