Native American Tuanbia Phurtu Tlang Minthang Hna

Lairam tlang sang bik pakhat Zinghmuh Tlang le Laimi then awk kan that lo bantuk in, Mt. Adams, Mt. Hood, Mt. St. Helens le Mt. Rainier hna hi, Natiave American an tuanbia he then awk an tha lo. Hi tlang pali hna hi an i dawh tuk i, US ah a min a thang taktakmi tlang an si hna. Native American tuanbia ah, ngaih nuam taktakmi tuanbia phurtu tlang zong an si. Abik in Mt. Hood, Mt. Adams le Mt. St. Helens hna tuanbia hi, ngaknu le tlangval tuanbia bantuk a si.

Mt. Adams timi meitlang hi tlang dawh taktak a si. Tourist tampi nih an va zohmi le scientist tampi nih an hlathlai lengmangmi tlangpar pakhat a si. Hi tlang par hi rili in pe 12,280 a sangmi tlang a si. North America ah san ah 37 nak a si. Tlang sang bik cu a si lo nain, tlang minthang ngaingai a si. Laimi nih kan uar bikmi tlang pakhat cu Rung Tlang a si. Rung Tlang cu tlang sang bik a si lo nain, Hakha khua pawng ah a um caah le tuanbia ah min ngeimi a si caah a si. Mt. Adams zong hi cu bantuk cun a si ve.

Mt. Hood he unau tlang a si mi Mt. Adams

Native American pawl nih, Mt. Adams cu, Pahto asiloah Klicktat asiloah Paddo tiah an auh. Hi tlangpar hi meitlang a cawlcang ngaingaimi Cascade Range tlangthluan ah a ummi tlangpar pakhat a si. Hi Cascade Range thlangthluan hi, meitlang nungmi tampi an umnak hmun a si.

Adams tlang hi kum 1,000 renglo a cawlcang ti lo nain, "a thimi meitlang" ah scientist pawl nih an chia lem lo. Hi tlang hi Washington State ah a ummi tlang sang bik pahnihnak a si. Pakhatnak cu Mt. Rainier timi a si.

Mt. Adams hi US President John Adams timi min chuankhan in an sakmi min a si. Cascade Volcanic Arc timi meitlang aa kualmki chung ah aa tel ve mi a si. Hlan lio ah fak taktak in a rak puak i, minung zong tam ngaite a rak thihtertu Mount St. Helens in nichuahlei meng 34 tluk a hlatnak ah a um. Mt. St. Helens hi a nungmi meitlang a si. Zeitik paoh ah a puak kho pengmi meitlang a si.

Mt. Adams Ramtang timi ah hin, meitlang a rak puahnak khurka in a cunglei lei le nitlak lei aa tel. Tlangpar in nichuahlei cu Yakama Nation timi an umnak ram a si.

Adams tlang a par cu, Cascade crest timi meitlang a puahnak khurka in, meng 1.5 tiang a va sang. Meitlang a rak puah lio ah lunghang aa dilmi ruang ah tlangpar cu rawn nawn in a um. Cucaah vanlawng cung zuangmi hna nih hin, Mt. Adams le Mt. Rainier hi an palh theu tawn ti a si. A ruang cu Mt. Rainier zong hi a par a ronh caah a si.

Hi tlang hi ram a rak ngeitu Native American nih cun an uar ngaingaimi tlang pakhat a si. Native American pawl nih hin, hi tlang he pehtlai in tuanbia tampi an ngei. Columbia Tivapi a zohkhenhtu "meikhu tlang hna" (three smocking mountains) tiah an ti I, tlang pathum hi an tuanbia ah min an ngeihter taktakmi hna an si.

Bridge of the Gods timi tuanbia ahcun, Wy'east (Mt. Hood) le Pahto (Mt. Adams) hna cu Thlarau Ngan (Great Spirit) i a fapale an si. Cu unau pahnih hna cu, aa dawh tukmi ngaknu La-wa-la-clough (Mt. St. Helens) kha an duh veve caah an i cuh. Ngaknu duhnak co ding in heh tiah an i zuam.

La-wa-la-clough nih Pahto kha a duh tik ah, Wy'east nih a unau Pahto lu cu fak tuk in a tuk caah, a lu rawn lak in a tuk. Cuticun Wy'east nih La-wa-la-clough cu Pahto sin in aa lak. Tuanbia a cheukhat ahcun, La-wa-la-clough kha a co ti lo caah, Pahto cu a ngaih a chia tuk i, a ning a zah tuk caah a lu kha a thlongh tiah an ti. Cucaah a cung a ronhnak a si tiah an ti.

An tuanbia ruah ah, ngaihchia te a si. Ngaknu hi an rak sunglawi tuk i, miphun kip tuanbia ah hin, tlangval nih rak i cuh hi an si tawn i, u nau hmanh ngaknu ruangah aa thatmi zong an rak um hna. Ngaknu ruangah nihin ni tiang tlangval pakhat le khat aa thatmi zong an um peng rih ko. Native American zong nih, hi tlang pathum hna hi, ngaknu le tlangval bantuk in, an tuanbia ah an chim pengmi hna an si. Native American pawl nih hi tlang pathum kong ah hin, tuanbia tam tuk an ngei.

Lairam kan tuanbia epchun ahcun, Ui Chur nih a den caah Kawl rawn khi a ronhnak a si. A nulepa an thih caah, a tlung i, Lai tlang cu a den manh lo caah tlang a sannak a si" tiah ka timi bantuk khi a si ve ko. Native American an zumhnak, an nunphung le an tuanbia hna hi, Laimi he kan rak i lo ngai.

Laimi zong nih Rung Tlang le Zinghmuh Tlang kan uar bantuk in, Native American zong nih, hi tlang pathum hi an uar taktak ve hna. Laimi nih Zinghmuh Tlang cu "Kan Pathian biaknak-Khuazing biaknak he kan pehtlaihter bantuk in, an nih zong nih hin, hi tlang hna hi "Thlarau lei" he an pehtlaihter ve hna. Judah le Israel mi zong nih hin, an Pathian le tlang hi, an rak pehtlaihter bantuk khi a rak si ve. Israel nih cun Mt. Garizim ah Pathian ran rak biak bantuk in, Judah nih cu Jerusalem (Zion Tlang) ah Pathian cu nan biak lai ti a rak si ve (John 4) bantuk khi a rak si ve ko.

Mt. Adams he unau an timi Mt. Hood

Hi tlang pathum-Mt. Hood, Mt. Adams le Mt. St. Helens-hna hi a min a thang taktakmi tlang an si. Mt. Hood cu Oregon State ah a um i, pe 11,250 a sang. Mt. St. Helens ( 8,366 ft ) le Mt. Adams cu Washington State ah an um. Mt. Hood le Mt. Adams hi chak le thlang in artlang in an um. Mt. St. Helens cu Mt. Adams in nitlak chaklei deuh ah a um. Washington State i tlang sang bik Mt. Rainier (14,410 ft)  hi Mt. Adams in a chaklei deuh ah a va um.

Hi tlangpar pali hna hi, meitlang an si. Mt. Hood hi a hnu bik a puah hi 1907 ah a si. Mt. Rainier hi 1874 ah a hnu bik a rak puak. Mt. St. Helens cu 1980 ah fak taktak in a puah hnu ah, 2008 ah a puak than. Mt. Adams hi a puah ti lo nak kum 1,000 a si cang nain, "a thi" tiah ti awk a tha rih lo tiah scientist nih an ti. Chim duhmi cu a puak kho rih tinak a si.

Mt. Adams le Mt. Hood unau hna an i cuhmi Mt. St. Helens 

Hi tlang pawl hi, an i dawh tuk caaah tuanbia tampi a ngeimi an si. Pangpar dawhdawh an um. Ramsa a phunphun le va a phunphun an um. Tlang tang ah tibual dawh tete an um hna. Khuasik ahcun hawhra nih a khuh dih tawn hna. Tlang tang hna le tlangpar hna hi, cozah nih ramhual ah an sermi an si. Tlang kai a huammi hna caah, ke kalnak lam fatete in tlang kai khawh an si. A san ngai caah le a kih ngai caah thal caan deuh ah kai a nuammi an si. Hi tlang hna hi zei tluk in dah kai a nuamh hnga timi ka ruat tawn.

Kei zong hi tlang kai a huam ngaingaimi ka si caah, nikhat caan khat ahcun kai kho ve ning law ti ka duh taktak. Va kai ding cu a fawi fawn lo.

Siangbawinu a thih lio ah, a ruak thlah ah ka va kal i, California ummi Mt. Baldy timi tlang ka va kai i, lung a len ning hi chim awk thalo a si. Tlangpar ka phak ah, tlang hngaktu pa nih, "Voi khat cu hawhra a chah tuk I, motor zong a rak kai kho lo. A tum zong ka tum kho ve lo i, ni 13 ka taap a ti." Cu tlangpar kai ahcun, lung a len tuk ah hin, thih dengmang in lung a leng kho. "Ngaknu tlangval caahcun lunglen a dong lo dingmi tlang a si."

America cu ram tha tuk a si i, tlang dawhdawh a tam tuk. A ngan a dam i, tlang kai a huammi ca ahcun kai dingmi tlang hi a tam taktak. Cu tlang hna lak ahcun Mt. Hood, Mt. Adams le Mt. St. Helens zong hi, kai awk a tlak taktakmi tlang le tuanbia a ngei taktakmi tlang hna an si.

------------------------------------

Zohchihmi ca hna

1. Wikepedia ah tialmi Mt. Adams, Mt. Hood le Mt. St. Helens tuanbia zoh chih in tialmi a si.

Chin Relief And Development Program Nih An Herh

Laimi mi tampi nih CRDP tiah theihmi Chin Relief and Development Program cu a dirnak a sau ngai cang. Hi program nih aa tinh bikmi  cu Lairam thanchonak a si. Kaupi in Lairam caah riantuan cu a duh ko nain, mah pumpak le Krihfabu tangka thawhmi tete in a tuanmi a si caah le ramdang in NGO bawmhnak zong a hmumi a si lo caah, saduhthah ning bantuk cun kar tampi a hlang kho lem lo. CRDP a dirnak zong hi pumpak hlutmi tangka bak in a si rih. Sihmanhsehlaw hmailei caah cun tinhmi vision lianlian tampi a ngei ve ko.

Cu CRDP vision tampi chungah, Thantlang ah zohchuktlak  dum (model firm) tuah zong pakhat aa tel. Lairam thanchonak he pehtlai in mipi fimchimhnak tuah, thingram himbawm tein zohkhenhnak,  ramsa himbawm tein an um i an karhnak hnga zong a cawnpiak hna.

Lai Tlang lei rami nih an chim tawnmi cu, "TABC le CRDP nih Thantlang Peng ah, saram le nga te hna dawtnak kong hi a kan cawnpiak caah, tiva ah nga zong an tam deuh tuk cang i, kan tiram zong a hninghno deuh hrimhrim ko" tiah an ti tawn. CRDP nih zeidang thanchonak tampi tuah aa timh cuahmah bu in, pawngkam (environment) thanchonak caah mipi fimchimhnak a tuahmi hi a miak tuk cang mi thil an si.

Mipi zong nih, mah pumpak zawnruahnak kaltak in, ram le miphun ca ruahnak taktak he nun ahcun, thatnak hi tam chinchin a chuak ko lai tiah ruahchannak ka ngei. A taktak le a ngaingai tiah cun, Lairam cu Laimi nih kan dawt bik ko. Kawl le Mirang pa nih cun an daw kho taktak lai lo. Cucaah Laimi a simi paoh nih, CRDP bantuk bu le hruaitu lawng kha rinh lo in, a kan chimhmi kha tha tein ruah le nunpi cionak in, ram le miphun caah thil tha tuah cio hi, kan dihlak rian a si. Nuam menmen le zei khua tuaktan set lo in, a ho hmanh kan um awk le nun awk a si lo.

Nihin ni dirhmun zoh tik ah, CRDP nih vision tampi a ngeihmi chung ah a cheu cu tlam a tling rih lo mi zong an um i, a cheu cu tlam a tling cuahmahmi zong an um ve. Cu vision vialte lak ahcun, Kalaymyo Nelrawn i leikuang cawk hi a vision ngan bik pakhat a si.

Kawlram lei le USA ummi CRDP kan pa le hna hruainak le zuamnak thawng in, Kalay Valley ah leikuang acre 30 deng CRDP nih a ngeih cang. Facang lawng silo in, pe le zeidang thil zong an cin cang hna. Kum khat ah voi hnih cin khawhnak zong a um. CRDP leikuang in tam ngai a miak zong a chuak cang.

Naite ah  Kalay Valley ummi CRDP upate nih ca an tialnak ahcun Kalay Valley CRDP leikuang in facang tang 800-900 a chuak lai ti a si. Cu chung in leikuang zohkhenhnak le thuannak man ah zei maw zat a kal lai. Cun tidawpnak seh cawknak le zeidang a dihmi ah tam nawn a kal lai. A kalmi vialte van zuh tik ahcun a tangmi cu a tlawm deuh lai nain, hi leikuang nih hin a miak tampi a chuahpi cang lai tinak a si. Cucaah CRDP hi a theipar a chuak ziahmah ko timi hmuh khawh a si.

Leikuang in a chuakmi facang hna hi, Lairam ah harnak a rak tongmi Hakha khua a minh lio zongah tun tam ngaite a bawmh hna i, Thantlang peng khuate an pam lio zong ah, khua a cheukhat cu facang an rak bawmh hna. CRDP a ummi hi, mithmuh le kut tongh bak in, Laimi caah thathnemnak tampi a um cang. Hi pin zong ah, thathnemnak tam chinchin a chuak cang lai timi hi, hmuh khawh a si.

Lai miphun tuanbia zoh tik ah, mah bantuk in Laimi nih dirhmi bu pakhat nih Kalay Valley ah leikuang acre 30 deng ngeih timi cu, Laimi kan tuanbia ah a um bal lo. Hlan deuh lio ah hi bantuk vision hi a um kho te lai timi ruahchung awk a tha lo. Minung fa nih ruah ngam zong a si lo. Vision rak suai ka ahcun CRDP upate ca zong ah ruah awk a har tuk. Bia le hla lawng in hlah maw a um te rua lai ti awk tlak a rak si.

Riantuan ningcang kong an i caih lio hna

Kalay Valley CRDP upa hna le facang chuakmi cheukhat

Asinain Kawl lei CRDP upa hna le USA lei CRDP upa hna riantuannak thawng in le pumpak chungkhar tampi nih tangka an hlut cio mi thawng in, a tu ahcun CRDP cu leikuang zong acre tam ngai a ngei cang. USA cozah sin ah NGO a sinak zong tha tein register a tuah cang. Kawlram zong ah NGO a sinak tha tein register tuah a si cang. A tu lio ahcun Rev. Dr. Cung Lian Hup, CEO, hruainak in USA lei CRDP zong, hmai ah kal aa tim cuahmah cang. Cu zong ahcun mipi thazaang thiamthiam bochan a si. Ramdang NGO hna hi bochan mi an si lo.

Harnak tampi a ton cuahmah bu in, CRDP hi a lam kip in Bawipa nih thluachuah a pek i, thathnemnak tam tuk a chuahpi cang. Hi pin lei zong ah a tha chin lengmang lai. A thangcho chin lengmang lai.

Pathian lam hruainak in Dallas khuapi ah, 2019  CRDP Conference cu sunglawi tein tuah a si tik zong ah, Kawlram lei in kan pa le minung tampi zong CRDP min in visa an hmu hna. Kan pale tampi an ra. Thil khuaruahhar a si. Cu zong cu CRDP a rak that tuk nak a si. Hmailei ah, hi CRDP hi Bawipa nih thluachuah pe chin sehlaw, Lairam thanchonak caah hmang chin ko seh. A chung ummi mipi zong nih, mah le thiamnak tein dirkamh cio zong hi, a herh taktakmi a si.

Ram le miphun caah riantuan aa timi bu a si caah, Laimi dihlak vialte zong nih, tanpi le bawmh a phu taktakmi bu pakhat asi cang. CRDP nih 2019 chung ah a tuahmi leikuang hmanthlak hna le theipar a chuahtermi facang hmanthlak cheukhat zong a tanglei ah hmuh khawh a si.

CRDP riantuantu hna an leikuang cungah

CRDP facang an cinka te

Facang a no deuh lio

CRDP riantuantu cheukhat hna leikuang cungah

CRDP theipar facang chuakmi

CRDP theipar facang chuakmi 

CRDP theipar facang chuakmi

Lai Tlang cu kan leilung a chia. Fingtlang a sang. Hmunrawn a um lo ti tluk a si. Leicung leitang thil chuak a um lo. Kan ram thanchonak ruah ah hin, lungdong ngaingai khi a si. Miphun dang nih a kan thlau tuk ning ruah ah, lungthin a fak tuk. Ngaih zong a chia tuk. Khuaruat zinpan ca ahcun, kan ram kong ruah ah lungthin fah hi celh ding a si lo.

Cucaah CRDP bantuk bu dirh in Lairam thanchonak rian tal hi, kan tuan hrimhrim a herh. CRDP bantuk in vision tha a ngeimi bu hna hi, a thawn deuh chinchin nak ding caah, Laimi dihlak nih tha pek le dirkamh a herh. "Cu peng, kha peng, cu nih a dirhmi, kha nih a dirhmi" timi hi ruah ding a si lo. Cu bantuk cu miphun thanchonak caahcun, ruah lo ding hrimhrim mi thil an si.

A tu Kalay Valley leikung zong hi, a tlam tlin i theipar tha a chuah khawhnak ding caah, Kawlram ummi kan Laimi hruaitu hna le mipi nih tanpi a herh taktak. "Zei dah an lawh te lai?" ti in bawling puai zoh bantuk sawhsawh in zoh ding a si lo. A bik in, CRDP hi Laimi nih dirhmi bu asi pin ah, mah Laimi kutke bak in mah tiang a phan cangmi bu a si. Krihfabu, pumpak le chungkhar tangka thawhmi bak in a dirmi a si. Hi tluk tiang dirhmun a phakmi hi, lunghmuih ding tlak thil a si.

Hi pin zong ah, CRDP hi cak chin lengmang in a kal khawhnak ding caah le a vision vialte a tlam a tlin khawhnak ding caah, careltu nang le kei zong CRDP riantuannak ah tel ve ding hi a herh hringhran ko. Ram le miphun ca riantuannak ah, CRDP nih nang le kei zong a kan herh tuk ve. Nang teh na tel kho ve lai maw?

--------------------------------------------------

Chinchiah

1. Hi capar in Kawlram lei le USA lei CRDP kan pa le vialte upat hmaizahnak kan pek hna.

Ngakchia Bia Biapi Ah Chia

Ngakchia hi kum 18 tang an si ahcun, an khuaruahmi a tliang tuk lo ti a si. An no deuh le a tliang lo deuhdeuh ti a si. Cucaah bia a kan halmi hi, upa caah ahcun hal lo ding zong a si men ko lai nain, an tlian lo caah a kan hal tawn. Khi bia a kan halmi khi, an tliannak ding tein leh a herh. Zei rello in um ding a si lo. Zeicatiah ngakchia cu theih an duhmi a tam tuk caah a si. Fiang lo in thil tuah an duh lo caah a si fawn. Bia a kan halmi khi upa caah biapi an si lo men lai nain, an mah caah an biapi tuk.

Upa nih theihthiam piak a haumi cu, ngakchia bia halmi cu a caan ahcun leh khawh ding zong an si lo men ko lai timi ruah piak cia a hau. Sullam ngeilomi zong hal an hmang men ko lai. Upa nih biapi tuk ah chiahlomi zong an nih caah a biapi tuk kho men. An thluak zong ah an i buaipi tukmi zong an si kho men timi ruah piak a hau. Ngaih huamlomi bia a kan hal zong ah, lungsau thinfual tein ngaih piak le leh ah a tha fawn.

Ngakchia nih cun, upa khi bia a kan hal tik ah, a kan leh khawh lai timi khi an i ruahchan. Zeipoh an theih dih ti khin a kan ruah. Zei paoh zong an tuah khawh dih ti khin a kan zumh fawn. Thih thiam lo le zaw kho lo bantuk tiang khin a kan hmuh. A kan bochan. Cu lungput te cun ngakchia chia hi an bia ngaih piak ding an si.

Ngakchia cu ngakchia an si caah an duhmi paoh a kan hal ko lai. An chim ko lai. Cucu ngakhcia an si caah a si. Ka halmi hi a ka leh khawh lai ti khi an zumh caah, zei tluk a harmi zong hal an hmang. Cucu ngakchia ruahnak timi cu a si.

A caan ahcun an thinlung ah a tap taktakmi bia le a sullam an theihlomi zong hal an hmang. Naite ah ka lawmh ngaimi cu ka fahniang pa, Gabriel Veltha Lian (kum le cheu) fai a simi nih bia a ka hal.

"Ka pa zei ca dah thla kan cam tik ah kan mit chim a hauh?" tiah a ka hal.

 "Ka fapa, bia tha tuk na ka hal le ka lawm tuk. Kan mit kan i chim ahcun, pawngkam ah khua kan hmu ti lo. Thil dang kan zoh ti lo. Kan tuak ti lo. Pathian lawng bak khi hei ruat u sih ti kan duh caah kan i chimmi a si."  Ka fapa te nih cun, "Aw ka pa a si maw?" a ti le aa lawm tuk.

A thaizing ah pumh ka van sawm. A huam ti lo. Cucaah a ka timi cu, :"Ka pa, kei cu mitha ka si ko le pumh ka hau lo. Ka upa Elisha tu hi a sualmi si le a mah hi i pum seh. Ziah mitha cu pumh a herh hme maw?" tiah a ka ti. Cucu ka ruat. Kan cawnpiakmi zong a si lo. Cu bia tete a ka hal tik ah, ngakchia zong hi thukpi in khua an rak ruah caan a um ve ko timi khi ka hmuh khawh.

A caan ahcun ka fapate nih cun, "Zei ruang dah biakinn theng ah kan i pumh?" ti hna a ka hal. Asiloah "Zei ruang dah Pathian cu kan biak?" ti te hna. "Pathian hi zan ah zeidah a tuah?" ti te hna a ka kal i leh awk a har ngai tawn.

Ngakchia cu bia a kan halmi tha tein kan ngaih piak hna ahcun an i lawm. An i lunghmuih. A kan zumh chinchin. Cucaah ngakchia cawnpiaknak ding caah cun, an bia halmi tha tein ngaih piak le leh hi a muru pakhat a si. An biahalmi tha tein ngaih duh lo ahcun, nuar le ingpuan in an I la le a har chinchin. An biahalmi hna tha tein kan ngaih piak hna lo le theih piak lo ahcun, ngakchia cu an uai bak.

Cucaah kan fale tha hna seh timi kan duh ahcun, fale le nulepa biaruah hi a herh. Cu biaruahnak ahcun fale nih hal an duhmi paoh hal le nulepa zong nih tha tein ngaih le leh hi a tha bik cemmi a si. Ngakchia cawnpiak le thithruai hi mission rian ngan bik pakhat a si.

Laimi cheukhat cu, ngakchia nih bia van hal tik hna ah, tha tein zoh le leh kan hmang lo. Biapi ah kan chia hna lo. Hnahnawk le luri men ah kan ruah hna. Cucu kan palh taktaknak pakhat a si. Cu tik ah ngakchia an thin a hung. An lung a fak. An tha a chia. An ngaih a chia. Upa he pehtlaihnak a cat. Cu ti a cah ahcun dawtnak le chimh ngaihnak a har cang. An bia tha tein kan ngaih piak hna lo le bia kan leh hna lo ahcun, upa nih zei a kan rel lo timi lungput an ngei. Cucaah ngakhcia le upa karlak ah pehtlaihnak zong a cat ngai tawn. Cucaah Ngakchia hi Pathian bia kan cawnpiak hna lai tiahcun, an biahalmi leh kha a herh taktakmi thil a si.

Jesuh zong nih ngakchia hi a dawt taktak hna. A zultu pawl nih "An thawl hna hmanh ah, ngakchia cu ka sin ah ra ko hna seh" tiah a ti. Jesuh hrimhrim nih ngakchia hi biapi tuk ah a chiah hna. A dawt khun hna. Cucaah Krih a zummi kan zapi tein Jesuh lungput ngei bu tein kan fale cungah lungsau thinfual tein an bia ngaih le leh hi a herh  taktakmi Church Ministry pakhat a si tiah ruah a hau. Cucaah ngakchia bia hi biapi ah chiah hi, Krihfabu i a rian lianpi pakhat a si.

"Rejoice" Timi Lunglawmhnak

Mirang nih "rejoice" an timi hi, "A nganmi lunglawmhnak" (a great joy) tiah an leh. "Joy" timi biafang hi, "lawmhnak" timi a si. Hihi "nuamh" (happiness) he aa khat lo. Zeicatiah "nuamhnak" timi cu, "tuahmi, ngeihmi, hmuhmi, eidinmi le si duhmi a tlamtlin tikah, ngeih/hmueh khawhmi thil a si. Zudin le ritnak sii din bu zong ah nuamh khawh a si nain, lungthin lawmhnak taktak cu ngeih khawh a si lo.  

"Rejoice" biafang hi, Bible ah voi tampi kan hmuh. Krihfa hlabu zong ah tampi a lang. Mirang bible cheukhat ahcun "Rejoice zawn ah hin delight" timi a hmangmi zong an ve. Hi "Rejoice" timi biafang hi a liam cia caan caah an hman ahcun "rejoiced" timi in an tial. Cu "rejoiced" timi biafang hi a voikhatnak bik kan hmuhnak cu Exodus 18:9 ah a si. Cu ka ahcun "Jethro rejoiced for all the goodness which the LORD had done for Israel...." tiah aa tial. 

Hi biafang hi Mirang ahcun "rejoice, rejoiced, rejoices, rejoiceth, rejoicing" ti in a phunphun in, a mah le catlang le caan hawih in an tial. Bible lettu nih an duhmi biafang hi an hman ko hna. Hlanlio deuh ah Mirang bible ah tam bik an hmanmi King James Bible version ahcun hi, biafang hna hi voi zeizat cio dah an hman timi kan zoh ta lai.

(1) Rejoice=194
(2) Rejoiced=45
(4) Rejoicest=1
(5) Rejoiceth=28
(6) Rejoicing=18

A zapite voi 286 a lang.

Hi biafang hi, a thuk taktak mi biafang a si. Zeicatiah "i nuamh sawhsawh le lawmh sawhsawh men khi a si lo." Hi biafang "rejoice" timi nih hin, "thinlung hi phun dang tein lawmhnak a pekmi khi a si." 

Lenglei thilri le chawva menmen in hmuh khawhmi lunglawmhnak a si lo. Zei bantuk harsat ngaichiatnak ton zong ah, Pathian le a fapa Jesuh zumhnak ruang ah, lungsi hnangam tein le "lunglawm" tein um khawh a si. An si a fah zong ah an i lawm ko. An hna a ngam ko. An si a fak ko nain an i lawm i, an i nuam kho ko. Laitlang khuate kan um lio ah, kan har tuk bu ah, "Kan rak i lawmh khawh pengmi lawmhnak phun khi a si." Zei bantuk sining ngeih zong ah, lungthin dai le lungsi hnangam tein umnak tiang a chuahpi khotu lawmhnak a si. 

Cu lawmhnak cu, vawleicung thil sining zeitluk aa thlen zong ah an i lawm ko. Sunghbau, zatlak, khawnden, zawtfah le harnak phun zakip ton zong ah "Pathian remruat a si" ti in, an i lawm ko. Sifah le harsat zong ah an i lawm ko. Zeizong te ah intuar zia an thiam. Ngaihchiat zong an ing kho. 

Hi bantuk lawmhnak ngeimi hna cu, Job le Paul bantuk hna khi an si. Job cu, a ngeihchiah vialte a loh dih le a fanu fapa vialte an thih dih zong ah, "Bawipa nih a ka pek. Bawipa nih a lak than. Bawipa min cu thangthat in um ko seh" tiah a ti khomi nun a ngei. A tonmi kip hi, Pathian remruat a si ti in, AMEN a ti khawh peng. 

Paul zong, thawnginn chung a um bu, harnak tampi a tuar bu, mi sawisel fak tuk a tuar bu le a kut ah thir cikcin in an khih bu in, Krihfa pawl kha "I lawm ko u. I lawm ko u tiah ka nolh rih lai" tiah a ti pengmi a si. A mah zong hi, aa lawm pengmi a si. 

Hi bantuk lawmhnak hi cu, lenglei thil ah aa hngatmi a si lo. Pathian ah aa hngatmi lunglawmhnak a si. Hi bantuk lawmhnak hi cu, Prophet Habakuk te hna nih an chimmi "Bawipa ah i lawmhnak" khi a si: Prophet Habakkuk nih cun hi tin a ti. 

          Theipi kung cu par lo in, 
           Misur ruang zongah a thei um hmanh hlah she
           Olive thing cu tlai lo in
          Lo zong ah tirawl zeihmanh chuak loin um hmanh seh,
          Kawm chung satil run kha um lo in,
          Satil inn ah satil kha um lo hmanh hna seh law,
          Bawipa ahcun ka lawm thiamthiam ko lai I
          A ka khamhtu Pathian cu ka lawmh thiamthiam ko lai....(Hab. 3:17.18)

Habakkuk lawmhnak hi, Bible nih "rejoice" (a nganmi lawmhnak) a timi cu a si ko. Ngeihchiah thilri le minung sinak ah aa hngatmi silo in, Bawipa ah aa hngatmi lawmhnak a si. 

Habakkuk lawmhnak cu, "Theipi, misur, Olive thei, lo chung tirawl, lo chung satil le kawm chung satil inn ah aa hngatmi lawmhnak a si lo. Vawleicung thilri ah aa hngatmi lawmhnak cu a dong kho. A dih kho. Bawipa ah aa hngatmi lawmhnak cu zeitik hmanh ah a dong kho lo timi kha, Habakkuk cu aa fiang tuk. 

USA ka phak hnu ah, US i minung lunglawmhnak le Lairam i minung lunglawmhnak khi ka epchun theu tawn. 

USA cu rumnak ah a tling. Thilri, tirawl, eidin, tangka, chawva, innlo, lamsul le zeidang ahcun a tling taktak. US nak tlingmi ram hi vawleicung ah a um lem lai lo. Asinain, USA zong ah hin, lawmhnak tling a um hlei lo. A bau thiamthiam ko rih. Rumnak le tangka in lawmhnak cu cawk khawh a si hlei lo. University thatha ah, catang sang taktak kai le Ph.D tiang kai zong ah, lawmhnak taktak cu a um hlei lo. Degree nih "rejoice" timi a caw kho hlei lo i, ngaihchia tein nunnak liammi zong an um ve ko. 

A caan ahcun, kan si a fak tuk ko nain, Lairam ah khan hlah maw lungthin lawmhnak taktak (Rejoice) timi hi a rak um deuh ko rua ti hna hi, ka ruat tawn. Ka chuahkehnak ram a si ruang zong ah a si lai. USA nakin Lairam ah hin, thinlung lawmhnak taktak cu a rak um deuh in ka ruat theu tawn. Lairam kha kan rak har ko nain, kan rak i lawm i, kan i nuam tuk ve ko. USA ah kha bantuk lawmhnak taktak kha a bau in ka ruat theu tawn. 

Cucaah ruah dingmi cu, lung lawmhnak taktak (rejoice) hi titsa lei in hmuh khawh ding phun lawmhnak a rak si lo. Cucu a fian tuk nak cu, Paul nunnak ah hin a si. Paul cu Jesuh a zumhnak ah aa fiang tuk. A nunnak le a thinlung ah Jesuh hi a nung tuk. Cucaah zeitluk harnak le ngaihchiatnak a ton zongah “Bawipa ah aa lawm” kho peng. Paul bantuk taktak in lawmhnak kan ngeih khawh lo zong ah, a nun hi cawk ding cio kan si. 

Thawnginn chung ah, harnak tam tuk a ton bu in, “Bawipa ah a zungzal tein i lawm u. Ka nolh than rih ko lai. I lawm ko u” (Phil 4:4) tiah a ti peng. Paul nih lawmh a kan fialmi hi vawleicung thilri le chawva ah asi lo. Bawipa ah lawmh a kan fialmi asi. Thilri le chawva ah aa hngatmi lawmhnak cu, a hmun lo. Caan tawite ca lawng a si.

Micheu cu kan nunnak ah kan i lawm kho tawn lo. Lunglawm thanuam lo in chun nitlak kan um tawn. Chun nitlak hmaichia pi um hna hi, a sung tuk. Re a thei tuk. Paul bantuk in, lawmhnak kan ngeih khawh ve ding hi thlacam kan herh. Paul nih “Bawipa ah lawmh” a kan fial lio ah hin, a nih cu thawnginn ah a um. A kut hnih in thir cikcin in an hren. Cu lio bak ah, lawmh hi a kan fial khawh rih. A mah zong aa lawm ko. Cucaah "Ka nawl ka cawng u" tiah a kan fial khawh. 

A caan ahcun, kan tuahsermi a that lo ruang ah kan hmai a chia. Kan i phuhrung. Kan i lawm kho loi. A caan ahcun dam lo ruang le zeidangdang kan tlamtlin lo nak a tam tuk ruang ah, thinhung, ingpuang le hmaichia in um zong minung phung a si ve ko. Nifatin nunnak ah, lawmh lo ding thil zong hi a rak tam tuk ve cio ko. Vawlei kan nunnak ah hin, lawmh lo ding thil zong tampi kan ngei cio ko lai.  

Asinain lawmhnak lei kan ruah ahcun, lawmh ding tam tuk kan ngei ve thiamthiam. Cucaah, lawmh le lawmh lo ding hi, thinlung ah a ummi a si caah, mah nih duhthim ding a si. Lawmhnak kong maw kan ruah lai?  Ngaihchiatnak kong dah timi khi a biapi. Bible nih lawmhnak le ngaihchiatnak hna hi, "Nangmah ta te an si" tiah a kan cawnpiakmi hi ruah le nunpi a herh. Lunglawmhnak hna hi, midang nih forhfial khawhmi a si lo. Kan mah tein lawmhnak ngeih hi zuam a herh.

Lawmh dingmi thil tam tuk kan ngei. Lawmh tuk ding le lawmh peng ding kan si nain, khua kan ruahmi a hman lo caah voi tampi cu kan I lawm kho lo.

Tahchunhnak ah, USA phan khomi kan simi lawmh ding a si. Motor ngeilo tampi lak ah motor ngei kan simi lawmh a um tuk. Rian ngeilomi tampi lak ah rian ngeimi kan simi, bill aa pe kholomi lak ah bills pe khomi kan simi lawmh a um tuk. "Over time ngeih" hna hi lawmh tuk ding a si. Keimah bantuk in Status ngeilo in USA ah a ummi tampi lak ah work permit le Green card ngei khomi si hi lawmh tuk ding a si. Citizen hmuh lo zongah Green card hna ngeih ko ahcun lawmh tuk ding a si. Riantuan kho lomi tampi lak ah riantuan kho si hi lawmh tuk ding a si. Lawmh ding tam tuk kan ngei. Kan chim cawk lai lo. Bawipa thluachuah hi rel zia thiam u sih law kan i lawm tuk cio ko hnga.

Tha tein ruat u sih. Los Angelis cu khua dawh, khua tha le khuanuam tuk si nain, innlo ngeilo 36,000 renglo lam cungah an um. Hakha minung nak tam an si. Lawinak inn an ngei lo. Cu lio ah lawinak inn ngeimi kan simi hi zeitluk in dah a sunlawi? 

2018 ah hin USA ah homeless hi 553,000 an um. Chin State minung nak tam an si. Hi vialte hi, vur le khuasih an tuar. Nilin an tuar. Ruahsur an tuar. Nu hrinmi minung ve lo bang. Hi tluk ram rum si ko nain USA rumnak le nuamhnak hi tem lo bak in an um ko hna. Cun USA ah motor ngeilo zong an rak tam tuk rih. Inn ngeimi hi 64.5% tluk lawng an si ti a si. Cell phone ngeilo zong tam tuk an um rih. Pawcawmnak rian ngeilo zong tampi an um ko rih hna.

USA ah hin minung 14% asiloah minung 5 ah 1 asiloah million 50 cu an cabuai ah, khim tein eidin dingmi tirawl a za in an ngei lo ti a si ko. Cucaah "USA ka phak hnu ah, kan mah nak har hi tam tuk an rak um ve" timi hi ka ruat I, food stamp le WIC ei hi ka duh bak lo. Asi kho mi caahcun kan sawk awk a si lo" timi hi kei ka dirhmun a si. Kan si khawhlo tik ahcun kan sawk ko lai nain, kan si khawh lio caan cun, midang zawnruah ve hi a herh tiah ka ruat. Cucu kei ka tlaihmi zong a si I, midang zong hi ka cawnpiakmi hna a si.

Chim duhmi cu hi tluk USA hmandh ah harmi an um lio caan ah, kan cabuai ah tirawl chambau lo tein nifatin a um pengmi cu I lawmh tuk ding kan si.  Jesuh nih a kan cawnpiak mi cu, "Nifatin kan eiding tirawl a za din kan pe ko" timi a si. Nifatin tirawl a za in kan ngeih ko ahcun i lawmh tuk ding khi kan si. 

USA hmanh ah, minung million 50 tluk, harsa ngai in an nun lio caan ah, nang le kei innlo kan ngei. Motor kan ngei. Bill kan i pe kho. Chungkhar kan zoh khawh pah rih. Kan fale sianginn thatha an kai. Computer le cell phone kan hmang kho. A cheu Food stamp le medicaid kan ngei. Bonus le 401K le Pension Plan ummi rian hna kan tlai kho. Hi bu ah kan i lawmh khawh rih lo ahcun, kan nunnak hi ruah ngai le tuak ngai a hau. "Kan lungput ah chambaumi ngeih dawh kan si." 

Khua hi tha tein ruah a herh. Chungkhar tluan lio can ahcun, Buddhist, Hindu le Muslim zong an i lawm ve ko. Pathian umlo timi zong an i lawm kho ko. 

Asinain Jesuh zumtu taktak kan si ahcun harnak, ngaihchiatnak, zawtfahnak, thihlohnak, khawndennak, sifah harsatnak, ningzah mualpho le thangchiatnak vialte tuar caan zongah, Bawipa ah i lawmh khawh peng hi, Pathian nih a kan duh. Cucaah Paul nih cun, "A zungzal tein thlacam u. A zungzal tein I lawm u" tiah Theselon khuami kha ca a kuat phah hna. Cu lawmhnak te cu, Mirang nih "Rejoice" an timi a si. Cu lawmhnak cu Pathian sin lawnglawng in a rami lawmhnak a si. Cucu nang na ngei ve cang maw?

Paul nih, "I lawm ko u. I lawm ko u ti hi ka nolh rih ko lai" tiah, cakuat a tial lio ah hin, a nih cu thawnginn chung hna ah a um. A kut kut hnih in thir cikcin in an hren lio hna a si. Hremtuar le harnak phun zakip a tuar lio caan ah lawmh hi a kan fial. Harnak, ngaihchiatnak le temtuarnak phun zakip a tuar lio zong ah, Krih ah lawmh zungzal hi, a kan fial. Hi a lungput hi uar le thangthat awk a tlak taktak.

Midang zohchunh ding caah, a chim lengmangmi cu hihi a si: Rejoice in the Lord always. I will say it again. Rejoice. (Phi 4:4)

Paul nih Bawipa ah i lawm zungzal hi a kan forh. A ruang cu, "Na lawmh ahcun na ngaih a chia kho ti lo. Na lungre a thei kho ti lo. Na thin a phang kho ti lo. Na khing a rit ti lo. Mihmai a chia ti lo. Na hnga a ngam i, na lungthin a dai ko."

Cu lawmhnak cu a man pek a hau lo. Jesuh Krih ah fawi tein hmuh khawhmi lawmhnak a si. Cucu nang na lak lai maw? Na lak lai lo dah? Cucu nangmah thu a si.

Alaska Ah Ngakchia Kum 5 Nih A Kih Zero Tang (-31) Ah Ngakchia Thla 18 Meng Cheu A Puak I A Kalpi

Pathian nih nulepa hi fale zohkhenhtu ding ah tuanvo pekmi kan si. Asinain USA ah hin, a phunphun ruangah nulepa nih fale hi an kaltak theu tawn hna. A cheu cu an zaam tak hna. Cuticun harnak a tonglo dingmi fale kha harnak fak pi in an tong tawn. Thihlonak zong an tawng tawn hna.

Alaska Ramkulh hi US ah a kih bik nak ramkulh pakhat a si. Khuasik ahcun zero (0) tang ah degree 40 tang (-40) tiang a kik kho. A kih tuk ahcun minung hi fawi tein thih khawh a si. Thih lo hmanh ah kutke bul lak in a thi kho. Minung thi a khal kho. Kutdong le kedong an bul kho. Cu tluk in tihnungmi a si.

Alaska Ramkulh ummi khuate pakhat "Venetie" timi khuate ah, a nu nih ngakchia kum 5 le a nau thla 18 a simi kha inn ah a kaltak hna. Cu khuate cu Alaska ah khua lian bik a si, Fairbanks, in meng 155 hlatnak ah a ummi a si. Minung 175 lawngh an um. Khua fate a si. A kih tuknak khua a si.

Alaska Ramkulh le Venetie khua umnak

Alaska cu khuasik ahcun ni a tawinak hmun a si. A nu nih a kaltak hna. A nu umlokar ah electric mei a rawk. A mui cang i an um ngam ti lo. Cucaah kum 5 minung te nih cun thla 18 a simi a naute cu aa puak i, meng cheu a hlatnak an innpa inn ah a va kalpi. Cu lio a kihnak hi, zero tang degree 31 (-31) a si an ti. Zei tluk in dek a va tuar hnga. Khuaruah tam le zaangfak taktak a si.

An va kalnak inn nih Alaska Trooper (palki) an au hna. Cu palik pawl nih vanlawng fate pakhat an hlan i, cu ngakchia umnak meng 175 a hlatnak khuate ahcun an va kal. Thil sining an tuanbia an hlat tik le an zoh tikah, "A nu nih a zamtak hramhram hna" tiah Palik nih an ti.

Kum (5) minung te cu thilri chahmi le lummi zong aa hruk lo ti a si. Kedanh zong a ngei lo i, mawza lawng aa hruk tiah an ti. Hi hna u nau te hi a nu nih zei can dah an mah te lawng in a kaltak hna timi hi theih a si rih lo.

Venetie Khuate

A hnu deuh ah an nu, Julie Peter (k.37) cu palik nih an tlaih. "Ngakchia kum tling lo an mah te lawng in chiah le ngakchia caah harnak chuahter" timi a hmuh in taza an cuai. Court nih thawnginn chung in chuah u tiah nawlbia an chuah hnu ah, Julie Peter nih cun a fale pahnih  cu zohkhenhnak nawl a ngei ti hna lo. An chuh.

Alaska Palik i bichiamnak nawl a ngeimi Ken Marsh nih "Ngakchia hi kum tling lo an si caah, Julie Peter le ngakchia pahnih pehtlaihnak hi zapi theih in kan chim kho rih lo" tiah a ti. Ngakchia hi nu le pa an si zong an tial lo.

Hi kum 5 minung te nih a nau thla 18 puak i, meng cheu a hlatnak an innpa i va kal zong cu zeitindek a theih hnga? Cun a naute zong cu kaltak lo tein a puakmi zong cu khuaruahhar a si. Hi kum 5 minung te lungput, zumhnak, dawtnak le zawnruahnak a ngeihmi hi, khuaruahhar a si. Zei bantuk minung dah a si hnga timi ka ruat. Rak fim tuk lo le kha ti harnak tuar ngamh lo in, inn ak rak i benh ko hna sehlaw, Alaska khuasik ahcun an ruak in an hlawm hna lai.

US hi hi bantuk in ngakchia kaltak i, a thimi hi an tlawm ti lo. A cheu cu motor chung ah an kaltak hna i, an thi. A cheu cu inn ah an kaltak hna i an thi. A cheu cu tirawl lo in, inn khan ah an hren hna i, an thi. Ngakchia temtuarnak ruah ahcun, lungthin a kekkuai tuk tawn.

USA ah hin, ngakchia ningcanglo tuah (abuse) le tha tein zohkhenh lo ruang ah, nikhat ah 8 lengmang an thi. A buaktlak in kum khat ah 1,500-3,000 karlak an thi tiah cozah nih an ti.

Hi tluk ram fak, kan Lairam hmanh ah, ngakchia zohkhenh thathi lo ruangah a thimi an um tuk lo. Hi tluk ram rum le ram thawng ah, ngakchia tha te zohkhenh lo ruang ah, nikhat ah 8 tluk thih cu a tam taktak. Minung zaangfah awk tlak bik cu, ngakchia hi an si. A van changtu ah tar an si. USA ah hin, tha tein zohkhenh lo ruangah, ngakchia le tar hi kum khat ah tam ngai an thi ti a si. A pawi taktak.

Hi ca a relmi vialte nih, fale zohkhenh hi zeitluk in dah a biapit le a herh timi hi ruah cio ding ah, hi ka ca hi ka tialmi a si. Kan fale cio hi, tirawl khim tein an um i, an ngan a dam i, himbawm tein an um cio nak hnga ding hi, nulepa 100% in tuanvo kan ngei. Cucu kan tuan lo ahcun Pathian chawkengtu tha kan si lo timi hi, kan zapi tein theih a herh.

------------------------------------------

Zohchihmi ca:

1. 5 Years Old in Alaska carried toddler a mile in temperature 31 degrees velow zero

https://www.msn.com/en-us/news/crime/5-year-old-in-alaska-carried-toddler-half-a-mile-in-temperature-31-below-zero/ar-BBXUT8T?ocid=spartandhp

Cenral Ohio Hi Silicon Valley Bantuk A Si Kho

Central Ohio hi, USA ram chungah minung an karhnak bik hmunhma pakhat ah a tla ve. 2050 ahcun million 3 an um lai ti a si. Cun Central Ohio in meng 400 chungah minung million tampi an um. Khuapi lianlian a simi Chicago, Washington DC, Indianapolis, Cincinnati, Cleveland, Toledo, Dayton le Pittsburgh hna hi meng 400 area chungah an um hna. A dang khuapi lian pahmi tampi an um rih.

Motor lam a that ngaingai caah umkal a fawi taktak. Cucaah Central Ohio hi minung an than bantuk in sipuazi lei zong ah thangcho cuahmahmi hmun ah aa tel. Rian a that caah, chanthar mino mifim cathiam tam tuk an van i thial caah, a partment thatha tam tuk an sak hna. Cu zong cu an khat thluahmah. Innhlan man zong  kai taktak i, Columbus i inn man fahnak bik High Street hrawng cu $3,000-4,000 kar hna an si. A cheu cu inn man a fah tuk caah kan re a thei deuh tiah a timi zong an um ve hna.

Company minthang zong an lut pah ziahmah i, Central Ohio hi "Sillicon Valley" bantuk a si te kho men tiah a timi zong an um. Zeicatiah Sillicon Valley i company minthang thang an rak rak luh caah a si. An income zong a tha. Hilliard ummi Amazon Data Center ah, minung 37 an tuan i, kum khat an mah lahkhah chung tangka lutmi lawng hi, 8.4 million a si an ti. A ti ti awk thalo a si.

Cun Columbus hi 2015 ah Community Forum timi nih City of the Year Award an rak pek. Hi kum ah hin vawleicung khuapi 400 renglo zuamnak a tuahmi chung sin Columbus nih pakhatnak a rak hmuh. 2017 ah US cozah ODOT tuahmi America Smart City challenge zong ah Columbus nih pakhatnak a lak than. Cu he pehtlai in, "Columbus nih motor a mah tein aa mawngmi kan hman hmasat lai" tiah an rak I kam I 2018 ah an hman khawh taktak.

Facebook Data Center sak cuahmahmi design 

Hi bantuk in technology lei ah thancho ngaingai caah, Sillicon Valley bantuk a si te kho men tiah an tinak a si. Naite ah Acre 415 kaumi Facebook nih an van cawk i, Facebook Data Center lian taktak an van sak. Cun Google nih million 600 man data center an van sak ve than. Cun Amazon.com nih data center 15 Cun Planet Oasis timi entertainment company nih acre 350 kaumi are ah $2B project an tuah cuahmah lio a si. Disney World nakin a lian deuh lai ti a si. A tu lio ah hotel lianlian le a partment lianlian zong an van sak cuahmah hna.

Cu ti cun Central Ohio hi, hmailei ahcun Silicon Valley bantuk in a hlunghlai te kho men tiah sipuazi thiammi tampi nih an ruah. Thanchonak zong hi Pathian thluachuah a si ve caah, kan umnak khua a thancho tik ah hin lunglawmh awk ngaingai thil a si ko.

Google Data Center sak cuahmah mi design

Lairam Ah Nga Zuat In Pawcawmnak

Ramdang ah hin, dumhau zong in an i cawm ko hna. Cangdongh leikuang tuahnak zong in an i cawm ko hna. Cun coffee le lakphak cin zong in an i cawm ko hna. Satil, vokte le arte zuat zong in an i cawm ko hna. Nga, cang-ai, ngaikuang, cengkawl le rili cengkereuh zuat zong in rumnak an hmuh khawh ko hna. Saveh zuat le pu rungrul zuat le khua zuat hmanh in an i cawm ko hna.

Lairam ahcun tlanglo tuah le leikuang tuah dah ti lo cu, pawcawmnak tling taktak in thil kan tuah kho lo. Hihi kan thiam lo caah maw a si? Kan thazaang a tlawm deuh ca maw a si? Kan i biatak lo dah a si timi ka ruat tawn. Asiloah thil tam tuk kan kemh ca dah a si hnga?

A ruang hi ka thei kho thlu taktak lo. Ram tampi he epchun tikah, Lairam cu hmunhma a tha tuk ko. Tii zong a tam ko. Khuacaan zong a tha ko. Vawlei zong a tha ko nain, thil kan tuahmi hi kan puitlinh kho tuk lo. Hihi ruah awk ngaingai kan si cang.

Kan piahtana thilbuai ah ka ruahmi cu, "lungthawh" lawng in thil kan tuah i, biatak thla lo le caan sau ca ruat lo in, caan tawite chung ah theipar thatha chuah kan duhmi ruangah, thil kan tlamtlinhlonak a si tiah ka ruat. Lungthawh in riantuan le thil ti hi, zeihmanh ah tlam a tling kho tawn lo. Riantuan cu kan thawk ko nain, sau kan pehzul kho lo. Hihi thil pawi ngai a si.

Tang thum ka kai lio ah Laitlang ah ngakhur cawh le nga zuat a rak lar. Kan khua ahcun, cerh kip hi an rak cawh dih. Tiva ti laknak a thatnak hmun paoh cu, ngakhur in a rak khat. Kum 3-4 cu an rak tuah hna nain, a hnu ah a ho hmanh nih an rak pehzul ti hna lo. Ngakhur cu pakhat hnu pakhat an i rawk. An chuahtak hna i, a tu cu an um ti lo. Tii cu a um ko. Ngakhur zong an um ko nain, tha tein an thlawpbul hna lo caah an loral dih.

Thantlang le Hakha zong ah ngakhur cu tam taktak an rak tuah hna. Nawi hrawng ahcun an tlam a rak tling ngai. Hakha Pyidawtha sang ahcun, Pu Hre Lian Kio te  nih an rak zuat i, tlam a rak tling ngai fawn. Timit ah cozah nih an zuatmi zong nga cu an thang duh tuk nain, tha tein an zoh lo caah, nga a chuah hnga tluk in a chuak lo. A tu aa rawk cang hnga dek maw timi ka ruat tawn.

Hi vialte kan ngazuat zong ah kan tlam tlinlomi hi, Market a that lo ca maw a si? Kan I biatak lo ca maw a si? Nihin ni zong ah Kawlrawn in a chuakmi nga lengmang hi, Hakha le Thantlang zong ah bochan a si. Ziah Lairam in nga hmanh kan chuah kho lo maw timi ruah ding a um ngaingai.

Ngakhur cawh hi ka rak huam tuk i, ka ngakchiat lio ah kan khualu ah ngakhur hna ka rak cawh ve. Ngakchia khuakhan cu a tlam a rak tling lo. Ti thatnak zong ka rak hmuh khawhlo caah a rak si.

1988 ah Thau ah ka tlung., College an khar. Zeihmanh tuah awk a tha lo. Laklawh in khua ah ka um. Cucaah um sawhsawh cu tiah, Hnahkharsih ah ngakhur a hlunmi aa rawk viar cangmi ka va remh.

Ngakhur hlun a si. Cerh in an khat. A khal dih caah ngakhur hrim nakin cawh a har deuh. A leivawr hui hrimhrim a rak har tuk. Ka nulepa nih "Pate, na ti kho lai lo. A ho hmanh nih an tuah kho lo. Vok le satil nih an hrawh dih ko lai" tiah an ti. Ka tuah ceumau i ka lim. Ka upa he Zur tidil ah nga kan va lak i, ka thlah. Kum khat hnih ah nga cu a thawng bak in an karh. Lehmah 10 tiang a saumi ah an i chuah. Kan ah chungkhar caahcun ei cawk lo ngacha a si ko. Khua ka um thiam lo caah le MIT ka kai caah zohkhenhtu an um ti lo i, nga cu an lo. Mi nih maw an fir? Saihrem nih dah a seh hna timi cu ka thei kho lo. An vaivuan viar.

Naite ah kan church member pakhat, Pu Ngun Tling cu Laitlang ah a va tlung. Victoria Camp ah ngakhur kaukau a va cawhpi hna i, nga kan zuat lai i, CNF caah pawcawnak le sipuazi caah a si kho lai tiah a ti. Tangka tampi a dih. Hihi a tu lio ah Laitlang ah ngakhur lei sipuazi ahcun tinhmi ngan bik le rian nganbik a si kho men. Tlamtling hram sehlaw, Laimi nih cawn ding a tlakmi thil ah i chuah hram she timi hi, saduh ka that tawn. A lawmh zong ka lawmh taktak. Hihi an puitlinh ahcun, Lairam le Mizoram ah nga tampi a kuat khawh te lai. Amah nih cun, a karh a rangmi fungtial kan thlah lai tiah a ti. A that ahcun cawn ding tlak a si te lai tiah ka ruat.

Ramdang ahcun thil an tuahmi tete ah an tlamtlinh. An puitling ko. Lairam ahcun "ngakhur ser le nga zuat" zong hi kan tlamtlinh kho lo. Hmunhma a um. Tii a um fawn ko nain, Kawlrawn in a ra mi nga hna kan i bochan peng rihmi hi cu, Laimi hi kan khuaruahmi le kan riantuan ning a si deuh ti lo tiah ka ruat. Kan ram te in a chuakmi nga hi ei kho ve cang u sih law a tha ding a si.

A tanglei video ah hin zoh u law nga an zuatmi a va tam tuk ning chim awk tha lo a si. Hihi ram sifak an si ve ko. Lairam nakin an ram a tha hlei lo. Asinain an nih cu, an i biatak. An lung a sau. Nga karhnak ding lamsul zong an kawl. Pawcawmnak le rumnak taktak ah an chuah ko. Hi a tanglei video zoh in, Lairam zong ah ngakhur tuah hi zuam a herh. Rumnak tling le pawcawmnak a chuahpi khotu rian ah ser a herh.

Hihi Laimi dihlak nih ruat u sih. Thil fatein, thil nganpi tiang, Lairam hi Kawlrawn thilchuak lawng ah kan i hngat peng ko ahcun, kan Lairam hi a than hnga tluk a thangcho bal lai lo. Kawlrawn bochan peng in kan nun ahcun, Kawlmi le Kawlram cozah zong nih, zei ah a kan rel lai lo. A kan nek peng ko lai. Lairam ah aa chawk dingmi tangka zong, Kawlrawn a zuan pengmi cu kan sung taktak.

Cucaah Lairam hi a mah tein aa todelhmi ram ah a um khawhnak hnga ding caah, ngakhur tampi tuah le nga tampi zuat zong hi, Lairam mipi kan rian pakhat a si. Pathian bia mi cu thathut lo ding hi, Bible nih a kan cawnpiak. Kan tha hi a thut awk a si lo. Kan tuah khawh tawk rian cu, upa ngakchia in tar tiang nih kan tuan cio awk a si. Cuticun ram le miphun sernak ah tan kan lak cio a herh ko cang. Kan ram ah kan mah tein kan i todelh i kan i cawm khawhnak ding caah, ngakhur tampi in tuah le pawcawmnak lam zong hi kan ruah ve a herh cang.


-----------------------------------------

Chinchiah: 

A tanglei video hi zoh u law, an nga zuatmi hi zeitluk in dah a tam? Zei tluk in dah an tangkalut a that lai timi cu, ruahdamh khawh a si ko.

https://youtu.be/mtKCr3B8RqM

A Zaw Lo Nain Ka Zaw Tiah Aa Ruatmi Hna Zawtnak

Vawleicung ah hin, zawtfahnak le damlonak a phunphun a rak um. Taksa damlonak in, lungthin le thlarau damlonak tiang a rak um. Damlonak hi a phun a tam tuk hringhran. Zawtnak a ruang theihlomi zawtnak a um bantuk in, a ruang theihmi zawtfahnak zong tam tuk a rak um.

Cun rungrul hmuh khawhmi damlonak a um i, rungrul um ko nain hmuh khawhlomi damlonak zong a rak um. Sibawite nih hngalh khawhmi zawtfahnak a um bantuk in, theih khawh bak lo mi zawtfahnak zong a um ve. Cuticun damlonak, fahnak le zawtnak hi phun zakipte a rak um. Cu damlonak cu, minung dihlak nih phun khatkhat in ton cio a si. A tonglomi a ho hmanh an um lo.

Hi damlonak le zawtfahnak phun vialte lak ah, tihnung taktak a simi zawtnak pakhat cu, "Zawtnak a ngei lo nain ka zaw tiah aa ruatmi hna an zawtnak" hi a si. Hi zawtnak in a zawmi hi an rak tam tuk ti a si. Hi zawtnak ngeimi hi, mifim zong an i tel. Mi dawh zong an i tel. Ralbawi zong an i tel. Miphun kip an i tel ko. Nu he pa he a zawmi an rak tam tuk.

Hi zawtnak hi Mirang nih cun "Hypochondria" tiah an ti. "Zawtnak a ngei lo nain ka zaw tiah aa ruatmi hna an zawtnak khi a si."

Minung hi zawtnak ngei bak lo nain zawt khawh a si. Fahnak ngei bak lo le taksa ah zawtnak zong um bak tung lo in, "Lungthin in ka zaw, ka dam lo" tiah mah le mah "ka zaw tiah i ruah ruang ah, a zawmi hi an tam takatak" ti a si ko tiah chanthar silei thiammi nih an ti.

Hypochondria timi damlonak a ngeimi hna nih hin, "Ka zaw, ka damlo" tiah an i ruat zungzal. Sibawi te mit ah siseh, minung ser khawhmi seh le thilri in an damlonak an thei kho bak lo nain, kan dam lo tiah an i ruat peng. "Damlonak kan ngei" tiah i ruah pengmi ruang le an taksa ah damlonak a um tiah an ruah peng caah, cu bantuk minung cu an dam kho ti lo. Hmun khat a dam ah hmun dang ah an zawtnak aa thial than.

Hypochondria timi mah le mah ka zaw tiah aa ruat pengmi hna cu, hi damlonak rung ah hin, an thinlung an i tei kho lo. An thin a phang zungzal. An damlonak ruangah, an lungre a thei zungzal. Hi bantuk fahnak a ngeimi hna hi, a cheu cu tlaihhrem a tuarmi hna an si khun. A cheu cu vuakden an ton ruang hna ah a si.

Hi bantuk damlonak a ngeimi hna hi, a can ahcun an dam ko. An zawtnak a lo ko. An i nuam ko. Rian zong an tuan ko. Asinain a hnu can can khat ah a rak chuak than tawn. Fahnak an tuar than. Lungretheihnak an tuar than. Cun an fahnak kha a rak chuak than lengmang. Fahnak a rak chuak than lengmang, Zeitluk in thlawp zong ah dam tlian khawh a si lo. Damnak tling hmuh hi a fawi lo.

A ruang cu, an zawtnak le damlonak hi, an taksa ah rungrul um caah a si lo. An taksa le chungril ah damlonak a um taktak caah a si lo. An damlonak le fahnak hna khi, "An thinlung khuaruahnak ah" a um caah a si. Hi bantuk hi dam tlian timi a um kho lo. An khuaruahnak an thlen khawh I, an damlonak kha "Ka dam" tiah an i ti khawh lawng ah dam khawh a si. Cu lo ahcun damnak tling a um kho lo. An i caihciar peng. A can ah an dam. Luklak ah an zual than. Zeitluk si pek zong ah an dam kho lo. Thlacamnak zong in an dam kho taktak lo. A ruang cu an lungput an thlei lo caah a si.

Hi bantuk damlonak a ngeimi hna hi, sibawite zong nih thlawp an i harh taktak hna. A ruang cu sii a um lo caah a si. Cucaah an thlawpnak nak hna hi, lam pahnih lawng a um.

 Pakhat cu, "cognitive-behavior therapy" timi "minung chuahpimi lungput damlonak thlawpnak" a si. An lungput thlenter nak in thlawpnak a si. Hihi can a rau. Pahnihnak cu, "lungthindamnak sii: (antidepressants) timi sii pawl in an thlawp hna.

USA ka phak hnu ah, mah batuk a zawmi Laimi hi tam ngaite ka hmuh cang hna. Doctors ka si lo caah, hi zawtnak hi an zawtnak a si timi cu chimnak nawl ka ngei lo. Asinain an sining zoh lengmang ah hihi an si timi hi, fiang tuk in ruah khawh a si.

Tahchunhnak ah, Laimi pakhat cu US a rat tik ah Medicaid a ngei. Sizung ah voi tam ngai a kai. Sibawi sin ah aa piah peng. Tangka hi a dih kho taktak. Medicaid cu cozah liam piakmi a si caah, zeitluk aa piah zong ah a mah nih fang khat hmanh a dih lo. Emergency a kal zong a tam. Cun sekhan aa piah zong a tam. A thi an lak. A zawtnak phunphun in an hniksak. Zawtnak an hmu lo. X-ray an thlak. Ultrasound an thlak. MRI an thlak. A damlonak zeihmanh an hmu lo. A thlik tiang in an zoh. A chungril vialte minung theih khawhmi paoh cu an chek dih. A taksa a thatlonak le chiatnak pakhat hmanh an hmu lo. Asinain "Ka zaw. Ka damlo" tiah a ti peng. Sibawi te hi an lung a dong taktak.

Cucaah khua ka ruat. A vapa ka timi cu, "A Medicaid hi thi seh law a tha. A Medicaid a nun chung cu a dam lai lo. A ruang cu Medicaid cu cozah nih tangka an liam piak. A mah tein fang khat hmanh a  liam lo tik ah, harnak a tuar lo. A lungre a thei lo. Mah nih liam lo ahcun, a fawi nakin fawi tuk in doctors sin kal le piah lengmang zong hi, lungthin damlo a si kho" tiah ka ti.

Van that ah a Medicaid cu a thi taktak. A mah caah cun vanchiat a si nain, ka ruah piakmi hna cu, an caah van that a si te ko lai tiah ka ruat.

Zarh hnih thum a raoh ah "Ka damlo" a ti I sizung ah a um than. Medicaid a hmuh khawh ti lo caah, $8,000 fai an mah tein liam a hau cang. Bomhnak an sawk tikah an income ning cun, bomhnak a hmu kho ti lo. Tlawmte lawng a hmuh. Cucaah, sizung leiba vialte an mah tein liam a hau cang.

Cucaah "Rian na tuan a  hau. Na dam lai. Na zawt than ahcun Medicaid hi na hmu kho than ti lai lo. Cucaah na damlo ahcun zeitindah mah vialte tangka hi nan liam khawh lai?" tiah ka ti. Rian a va sawk. Rian a hmu I, a dam. Nau zong a ngei. Rian zong fel taktak in a tuan. Innlo he khua an sa.

Cu nu kong cu voi tampi ka ruat. "Cozah nih free in Medicaid an rak pekmi hi, a caah zawttertu pakhat a rak si. Mah tein a liam lo tik le free in a hmuh tik ah, zeizat dih zong kha a pawi in a ruat lo. Asinain mah tein van i liam tik ahcun, a lungthin put aa dang cang. Mahte liam cu a fawi ti lo. Zawt ahcun leiba nih harnak tam tuk a chuahpi ding a si cang,. Cucaah a lungput aa mer i, nihin ni tiang a dam ko cang.

Cucaah a can ahcun "Free" in hmuhmi thil hi lungthin zawtnak hna a si. A rak tha lo. Mah nu zong kha, a taksa ah damlonak ngaingai a rak ummi a si lem lo. A thinlung in ka dam rua lo tiah aa ruahmi nih fahnak a phunphun a rak pekmi tu khi rak si sehlaw a dawh. Medicaid a dih bak in, riantuan lo awk a tha ti lo. Rian a tuan. Exercise zong a si. Minung hi taksa a cawl ahcun "Immune system" timi taksa I zawtnak dohtu thisen a rak cak I, damnak hna a rak si deuh tawn. Mah nu zong kha, Medicaid rak ngei peng seh law, riantuan kho lo in, ka dam lo rak ti peng seh law, a tu tiang zong a dam lo men lai. Mah hnu kha Medicaid a thi i, a tu tiang a ngei ti lo. A tu cu a dam ning ti awk thalo a si.

Voikhat cu, USA ram khua pakhat ka va phan. An Krihfabu ah an bochan ngaimi an upa pakhat he kan i tong. Cu pa nupi cu "Ka dam lo tiah aa ruatmi le a ti pengmi khi a si ve. A vapa he bia kan i ruah. A damlonak a ka chimh. Sekhan an i piahmi hi zarh khat ah voi hnihthum hna kan kal a ti. Cu nu cu rian zong a tuan ko. A cawlcang kho ko. A duhmi paoh a tuah ko nain, a dam lo tiah a vapa nih a ti. Sibawite nih a phunphun in an zoh. Sii a phunphun in an thlawp. Asinain kum kuahra chung a dam kho lo. Nihin ni tiang zong a dam kho ti lo. Amah zong Medicaid a ngei ve mi a si. Ka ruat I, a Medicaid thi seh law a dam ko lai timi khi ka ruat.

Minung lungthin hi, hi tin a um. Cozah Medicaid hna hmuh ahcun free a si. Zeizat ka piah zong ah a pawilo timi ruahnak a um. Cu tik ah lungthin in sizung kal peng hlam a si. Doctors sin kal peng duh a si. Thinlung in bochanmi le hngatchanmi a um tik ahcun, lungthin cu a cak kho ti lo. Kha tik ah thinlung in taksa in fahnak kha a doh kho ti lo. Cu nih cun, "Zaw lo nain ka zaw tiah i ruah i, zawt peng a si ko cang."

Cu zawtnak "Hypochondria damlonak" in, nang le kei kan luat a herh. Kan luatnak ding ah cun kan thinlung put ning mersan le kan khuaruah ning mersan a hau. Asi khawh zinpan ahcun, Free thil hna duh tuk le uar tuk ding a rak si lo. Medicaid le food stamp hna hi a si khawh zinpan ahcun bochan ding a rak si lo. Insurance ngeihlo zong ah thinphan ding a rak si lo. Minung hi kan damnak ding caahcun, lungthin dai le hnangam tein um hna hi sii din le doctor sin kalnak in damnak deuh a rak si.

Lungtumzuang Dong 2000 Tluk Sau A Kan Leng Lai

Lungtumzuang (asteroid) lian ngaingai a simi a min number in an pekmi "481394 (2006 SF6) timi hi thaizing Nithumni ah vawlei in meng 2.7 million hlannak in a zuang lai i, kan vawlei a lonh lai ti a si. Mars hi vawlei in meng 33.9 million meng a hla i, Thlapa hi cu meng 238,900 miles a hla. Cucaah hi lungtumzuang hi vawlei in 2.7 million meng a hlat caah, cucu scientist nih cun a nai ngai tiah an ti.

Khuaruahhar ngai a simi cu, hi lungtumzuang hi pe 2000 tluk a sau caah a lian taktak. Cun suimilam pakhat ah meng 18,000 tluk cang in a zuang lai ti a si. Hlat tuk in a zuan caah kan vawlei caah cun hi hnu kum 200 chung cu rawhralnak a chuahpi ding cu a si lo tiah an ti.

Mah lungtumzuang hi phun dang te a si. Nai February thla zong ah vawlei he naih ngai in a rak zuan caah "a kan leng" tiah an ti phah. Hi lungtumzuang hi November 2020 ah vawlei he naih niam deuh in a rak zuang than te lai tiah an ti. Vancung lei kongkau a thiammi hna nih, 2019 chungah hi lungtumzuang hi voi hnih a rak zuannak a si cang an ti.

Vawlei in meng 2.7 million miles ah a rak zuang dingmi lungtumzuang

Lungtumzuang hi Mirang holh cun Asteroid tiah an ti hna. Lungtum bak an si i, vancung Mars le Jupiter kalak ah aa chawkmi lungtum pawl an si. An nih hi, vancung sang taktak ah an zuang ve. An i hel ve. Asinain zulh pengmi lam an ngei lo. A ruang pakhatkhat ruangah an pial sual tawl i, a can ahcun thlapa zong an suk. Mars le a dang vawlei zong an suk tawn hna. Mars zong hi kuar viar in an suknak hi hmun tam tuk ah a um ti a si.

Cun kan vawleipi zong hi voi tam taktak an suk cang. Vawleicung i a rak ummi Dinosaur pawl an thihmi hman hi, lungtumzuang nih vawlei fak tuk in a rak suk caah a si lai tiah a ruatmi scientist tampi an um. Midland ka tlawn lio ah, hi lungtumzuang museum pakhat ah kan va leng. Hi vancung sang i a zuangmi lungtumzuang pawl cu, a lung hi an cang taktak i, an rit taktak. Thir nakin a let tam tuk an rit. Zapei ngawte a simi hi pawng 36 hna an rit. Elbawm nga a simi cu pawng 197 hna an rit. An rit tuk i a lianmi cu, minung fa cawi khawh ding an si lo.

Pathian thil ser mi hi khuaruahhar taktak an si. Hi khuaruahhar a simi lak  ah lungtumzuang zong hi khuaruahhar pakhat an si ve. A cheu cu an lian taktak. An zuan ning a rang taktak. Zei nih dah a zuanter hna timi zong theih khawh a si theng lo. Vawlei, thlapa zong cu an zuang ve hawi ko I zei nih dah a zuanter hna timi zong theih khawh a si ve hawi lo. Cu ti cun vancung sang ummi thilri hna hi, an zuang lulh ko. Cu thil zohnak bak in, sertu Pathian cu a um ko ti lo awk a tha lo.

U Waithura: Buddhist Phungki Rerrorist Timi Tangka An Khalter

Time makazine nih "Buddhist Terror" tiah timi Phungki U Wirathu hi, Kawlram cozah nih tlaih ding le thawng thlak ding in nawl (order) an chuahmi phungki a si. Hi pa hi, Buddhist biaknak kha ramkongkau (politics) ah ningcang lo in a hmangmi le Muslim huatralnak a chuahpitu a si.

Kawlram-Rakhine ramkulh le Meihtila te pawl hna i, Buddhist pawl nih Muslim innlo an khangh hna i,Muslim tampi an thah mi hna vialte a hrampi a ruang le buainak chuahnak cu, U Wirathu forhfialnak bia ruang bak ah a si tiah an ti. A dang a bawmtu phungki hawi zong an i tel hna i, a cheu cu an tlaih cang hna.Hi hna pawl hi, "miphun kongah Buddhist tuklehpek" (Buddhist ultra nationalist) timi an si. Muslim zong hi, an mah biaknak a karhnak ding rumro an ruah ve tik ah, Buddhist pawl he an i rem kho bak lo. A sualmi zong an tam tuk ve caah a si.

2013 Meiktila khua Muslim inn pawl an khanghmi

Buddhist cu daihnak a tanhmi biaknak a si. Cu daihnak a tanhmi biaknak hruaitu a simi U Wirathu nih cun daihnak tanh lo in huatnak, vuakdennak le mithah lainawnnak kong lawngte a aupi caah le a mah biachimnak le riantuannak ruangah, Muslim tampi thihnak a chuak. Cucaah, Time Makazine nih cun, "Buddhist Terror" tiah an tinak a si.

Amah Wirathu zong nih, a mah a dotu Muslim pawl nih, "Burmese Bin la Den" tiah an ka ti a ti. A mah tu nih cun, "terrorism" le thahnawnnak (violence) hi ka huat tiah a ti. Asinain Kawlram i Muslim pawl thahnawnnak le dawinak vialte hi, amah Wirathu ruangah a si tiah an ti.Cucaah Bumese Bin la Den tiah an ka ti timi zong hi, a si ning a si pah ko tiah a timi an tampi ve.

Wirathu hi phungki puan sen sawhsawh aa hruk I, Buddhist biaknak kha a lengphaw i khuh riangmang in biaknak politics a tuahmi a si. Cucaah, vawleicung Buddhist vialte nih pa can ah an chiahmi Nobel Peace Prize a hmumi Tibet phungki Dalai Lama nih cun, Wirathu le a hawile cawnpiaknak hi, "Buddhist cawnpiaknak a si lo. Buddhist taktak an si lo" tiah a ti hna.

Vawleicung ahcun zei biaknak le zumhnak zong hi, politics he cun aa then kho lo. Aa cawh lengmang. Cucaah Wirathu a dirpitu Buddhist an tor i, politician zong an tor ve ko. Cozah nih tlaih an timh ko nain, a bawmchantu le thuptu an tam tuk ve caah, nihin ni tiang an tlai kho rih lo. Kawlram thohhlanzi pawl zong hi maw a mah cawngtu hna an rak si ziar timi hi ruah awk ngai a um cang.

Hi bantuk in Time Makazine hmanh nih "Buddhist Terror" tiah an timi pa, NLD cozah nih tlaih an timhmi pa hi ho dah a si?

Amah hi 1968 ah Mandalay khuapawng ah a chuak (Catialtu keimah nakin kum 3 a no deuh). Kum 14 a si ah sianginn in a chuak i, phungki ah a lut. 2001 ah 969 Movement timi (Ma-Ba-Thah) ah a lut.  2003 ah a sermon ruang ah an tlaih i, kum 25 thawng an rak pek. 2012 ah thawngtla dang he ramkongkau thawngtla luatnak pek lio ah a rak chuak ve. 2011 in Kawlram cozah kha tam nawnte a van i thleng i, amah hi YouTuber le a dang social media in bia tampi a chim.

September 2012 ah hin Pre. Thein Sein nih "Rohingya Muslim pawl ram thumnak ah kuat ding an si" tiah a buai ngaimi thil a rak tuaktan lio ah, cu ruahnak cu tampi a dirpitu le aupitu a rak si. Thla khat a rauh hnu ah, Rakhine ram ah Muslim buainak fak taktak in a rak chuak colh. Minung tam ial an rak thi.

Wirathu nih a timi cu, "Rakhine ram buainak hi, naite Kawlram laifang Meiktila i Muslim buainak ruang ah a chuak ve mi a si" tiah a ti. Hi Meiktila buainak ah hin, Muslim sui dawr in aa thawk. Muslim dawr vialte an bauh dih. Muslim inn zong an khangh dih hna. Minung 14 an thah hna. Tam ialte hma an pu. Minung tamlak an am i, cozah nih an ven hna. Khualak bak ah uico dawi bak in an dawi hna I, tanbo le lung in an den hna. Tih a nung kho taktak.

Cucaah hi hna pawl hi, Buddhist kan si tiah an timi hi cu a lengphawthual taktak a si. An nunnak le tuahsernak ah "daihnak" (peace) hrimhrim hi a sem in aa sem lo

Cun hi hna pawl hi tangka zong an rak ngei tuk. Buddhist cawnpiaknak ah hin, "lawba" timi hakkauhnak hi ngeih lo ding aa tel. Asinain phungki cheukhat cu vawlei chawva suingun ah an hak a rak kau ve ko. A rum hmanh an rum tuk. A buaktlak in tuak ahcun Buddhist phungki hi Krihfa pastors nakin a let in an rum deuh lai.

Mandalay college kan kai lio ah, Phungki pawl an rumnak hi, Kawl ka hawi le nih, an rak chim tawn. A bik in Payakyi uktu Phungki cu a rum taktak. A rum ning hi chim awk a tha lo tiah, Kawl ka hawile pawl nih an chim tawn.

Krihfa pastor vialte hi an si a fak ngai tung hna le zei ca dah Buddhist phungki cu an rum hnga? An rummi cu zei dah an tuahnak hnga timi ka rak ruat tawn.

U Wirathu zong hi a rum ngaingai ko. A mah rumnak kong ca an tialmi ka rel tik ahcun, a liamcia kum 36 lio hrawng i, Payagyi uktu phungki a rum tuk timi kha a dik lai tiah ka hei ruat than. Phungki hi an rak rum taktak ko hna (Sifak zong cu an um ve ko lai).

Zeicatiah U Wirathu cu 2018 ah tlaih ding in nawl an chuah caah a zam. An hmu ti lo. An tlai kho ti lo. Cucaah October 30, 2019 ah Wirathu i bank tangka a chiahmi vialte an khalter (freeze) dih.

"Khalter" timi cu Mirang nih "freeze" tiah an ti i, bank tangka kha chuah khawh zong a si lo. Hman khawh zong a si lo. Ka dang ah kuat khawh zong a si lo. Chek an tial zongah ka dang nih an rak chuah kho ti lo. Computer in ka dang i an kuat zong ah, tangka kha an lanhter ti lo. An pek ciami chuah rihlomi vialte kha an khirh (cancel) than dih. Tikhal cu hman awk a that lo bantuk in, cawlcang kho lo in an tuah tinak a si.

Hi a tangka hi a dang ah a um rih lai ti a si. Hi vialte a ngeihmi zoh ah, U Wirathu hi Kawlram Buddhist tampi nih an rak uar. An rak tanh i, tangka zong tam taktak an rak hlut lai timi a fiang ko.

A umnak khua hi Mandalay a si. Maha Aung Myay Peng, Mandalay, hi aa thuhnak le a kenkip a zamnak a si. Cu ka peng palki nih, "Wirathu nih tangka a ngeihmi hi Myanmar Economic Bank Branch No, 3 ah, 12.5 million a ngei I, Ayeyarwady Bank Branch No.11 ah 4.3 million a ngei ti a si. A zapite 16.8 million a ngei i, cucu an khalter dih.

"Palik nih an timi cu, hi bank pahnih lawng hi biapi ah kan chiah rih. Cu bank tangka vialte cu kan khalter dih i, khawika hmanh ah hman le kuat khawh a si lo. Bank in tangka zong chuah khawh a si lo" tiah an ti.

Phungki pa hi, cozah minchiatnak le huatralnak bia a chim timi ruang ah sualnak hmuh 124 (a) in May thla ah khan taza an cuaimi a si. Hi pa hi huatnak biachim a hman caah, Facebook zong in an khammi a si. Muslim huatralnak sermon bia tam taktak a chimmi a si. A  chim zong a thiam. Capo saih zong a thiam taktak.

"Wirathu a riantuannak phungki kyawng ummi thilri hna le motor hna cu, a mah min in an um lo. Phungki Kyawng min in an um caah lak piak khawh an si lo" tiah palki nih an ti.

Wirathu nih tangka a rak bawmhmi sianginn, Ohn Chaw khua sianginn he pehtlai in minung 7 zong Patheingyi Peng cozah nih taza an cuai hna. A ruang cu cu sianginn cu cozah vawlei cungah an sakmi a si tiah an ti.

Palik nih an chimmi cu Wirathu a zultupa U Myo Oo nih hin, 1.72 acre vawlei hi a si lo ning in a rak lak.Cu vawlei cun Urban and Housing Development Department nih million 5 in an rak cawk I an zohkhehmi vawlei a rak si ti a si.

U Wirathu zultupa U Hla Shwe zong hi tlaih ding in August thla ah nawl an chuah cang. Cu zong cu a zam lio a si. Amah case zong hi Yangon Nitlaklei tazacuainak zung ah, November 7 ah tazacuaitu sihni nih a bia an caih lai ti a si.

Hi Wirathu bantuk in kaa lawng in paya paya a timi le an lungchung taktak in huatnak le ralnak lawngte a chuahpitu Buddhist Terror le a hawile pawl hi, Kawlram cozah nih biatak tein an tongh chihmi hna hi, kan ram caah thil tha a si.

Hi Buddhist kalsual pawl hi, duhpoh in umter ahcun Kawlram ah Muslim biaknak zong khua an sa kho lai lo. A hnu ahcun Krihfa zong khua kan sa kho lai lo. Muslim an dih cun biaknak dang a kan tongh thiamthiam lai. Kan luat lai lo.

Cucaah NLD cozah nih, hi Buddhist Terror timi U Wirathu le a hawile pawl, tlaih ding in an tuahmi hna le a kenkip lo te ah an zammi hi, thil tha taktak a si. NLD hi, hi zawn ah hin upat le thangthat an tlak.

Hi Buddhist tuklehpek le kalsual pawl hi, Pre. Thein Sein chan ahcun an sual taktak. An zoh sawhsawh ko hna. Kawl holh in chim ahcun, "An tawngcian" taktak. Kawlram chung lawng silo in, Thailand tiang in an kal i, Muslim huatnak bia an rak chim. Duh poh in an rak nung. Biaknak le nunphung lei huatnak le ralnak bia tam taktak an rak chim. An rak sual taktak.

USDP cozah nih, an mah miaknak ruah ah, an rak zoh sawhsawh ko hna. Hi hna bia le hla ruangah, Rakhine ram ah siseh, Kawlram laifang Meiktila le ka dangdang zong ah Muslim buainak tam taktak a rak chuak. Nihin ni tiang a dai kho thai ti lo.

Cucaah Kawlram cozah tiang UNO ah mawhphurhnak a tong. Aung San Suu Kyi tiang minthatnak a hmuhmi vialte an chuh dih dengmang. Ralbawizik Min Aung Hlaing zong ICC timi International Criminal Court tiang in taza cuai an timhnak a si.

Cucaah Kawlram chungah U Withura te bantuk in biaknak min chalh in a sual taktakmi phungki hna tha a rak pe pengmi le a zoh sawhsawh komi, USDP cozah an tlakmi hi Kawlram caah thil tha a si. Rak sung hna hlah sehlaw, hi Buddhist Terror ruangah, Kawram ah Muslim lawng si lo in, biaknak dang zong fak pi in harnak ton kho men. Hi bantuk a si caah, Wirathu hna a rak tanhmi party phunphai cu, Krihfa nih cu dirpi lo ding an si.

Hi pin zong ah, 969 Movement (Ma-Ba-Tha) phunphai le Buddhist Terror hi an chuak than kho. Cucaah 969 Movement phun tha a pemi party cu, tlangcungmi nih cun tha pek bak lo ding a si. A bik in Krihfa a simi paoh nih cun, Ma-Ba-Thah bantuk tha a pemi party paohpaoh cu, kan caah a tha lomi party an si timi kha ruah ding a si ko. Culoahcun Kawlram biaknak hmemi nih cun kan cel hna lai lo. A tu a tangka an khar piakmi zong hi thil tha taktak a si.

----------------------------------

Chinchiah

1. "Ashin Wirathu" at Wikipedia

2. "Myanmar Court Freezes Bank Accounts of Fugitive Mont U Wirathu" at www.Irrawaddy.com/news