Vok Aa Thawknak
Vok timi hi aphunphun an um. Nihin ni vawleicung hmunkip i kan zuatmi vok (pig) timi hi, Asia le Europe ram (Eurasian) timi hmunhma i, ramtang a rak ummi "ngal" in aa thawkmi saram pakhat a si. Hi "ngal" hi zeitik ah dah vawlei ah aa sem timi cu theih khawh asi lo.
Cu "ngal" cu minung nih B.C 8,000 tluk hrawngah inn ah an rak zuat cang i, inn zuat satil pakhat ah aa sermi inn zuat satil pakhat asi. Hi vok hi khawika ram ah dah an rak zuat hmasat hnga ti cu kan thei kho lo nian, Middle East hrawng ah si dawh asi. Hi ram hi cinthlak le zuatkhalh aa thawknak hmun asi caah asi.
Laitlang hrawng i a um mi ngal pakhat
Asia ram ummi ngal (wild boar)
Ngal hi an khul a rang taktak. A caan ahcun an tlik manh hmanh hi hmuh manh an si lo. An hriphrio tuk fawn. A caan ahcun minung zong an thah i, an mah seh a timtu pawpi le pawlai zong tlek viar in a tiomi hna an um ve. Inn i an zuatmi vok belte cu ngal tluk in an cak ve ti lo. An sining aa thlen ve caah asi.
Ngal nih paw lai an zuanhnawh lio
Vok Min Aphunphun
Laimi nih cun min pahnih "vok" le "ngal" ti lawng min kan ngei. Ngal cu "ngalfa, ngal rual, ngalhriang" tiin kan then hna dah ti lo cu, min dang aum lem lo. Mirang ahcun, "pig, hog, swine and wild boar" tiin aphunphun in an auh hna. Hi min hna hi, sakapmi le lo tuah pawl nih an mah le siaremnak in an duh paoh in cawhmeh in an hmanmi hna min an si. Cu theng kha theng ti khi chim awk a tha tuk lo. Min an i thleng lengmang ve cio.
Abuaktlak in cun, "pig" tiahcun "inn i zuatmi vok" khi an si. Cun "hog" timi cu "vok a lian taktakmi le ngal lian taktakmi" khi an chim duh deuh. "Swine" timi cu "vok run" tinak asi. A hme he a ngan he aa cawhhrupmi vok run khi asi ko. Cun "wild boar" timi cu ramtang tlawngmi "ngal" tinak asi.
Ngal hi "vok hringsortu" asi. Cu ngal cu ci (species) phun tampi a um i, an cikawr hoih in an hmet lianh ning le an muisam, vunhawng le an rawng aa dang cio. Africa ram lawng ah hin, ngal hi ci phun 16 hrawng an um tiah an ti. Atanglei ngal hmanthlak hna hi, Africa in ngal phun tampi chung in phun (3) hmanthlak an si.
"Warthogs" timi Africa Ngal phunkhat
Africa ngal phun khat
Africa ngal phun dang pakhat
Inn vok le ngal hna an i cawh tawn i, a caan ahcun kahpia vok lianlian hna an chuak. Chanthar mifim hna nih vok ci pakhat le khat an fonhtonh hna i, vok lianlian tampi a chuak cang. Caan tawite ah pawng tampi a thang khomi vok lianlian sipuazi caah an zuat cang hna. Laimi nih Laivok kan rak timi pawl kha cu an ci a mit nawn cang. Vaivok kan timi vok rang le voksen nih Laitlang zong a cul dih dengmang cang.
An Liahnak
Vok le ngal a cheukhat cu an lian tuk hringhran. USA hi tiram le khuacaan a that caah saram zong an rak lian kho tuk. Vawleicung ngal lian bik hna zong hi, USA ah an kah hna. Ngal cheukhat cu siakong tluk in a ritmi vok zong tampi an um. Ngal a lianlian an rak tam tuk. Atanglei ah vawleicung ah an kahmi le an zuatmi ngal/vok zeitluk in dah an lianh timi kan van zoh ta lai. Minung an fim chin lengmang bantuk in, vok zuatmi zong zeitluk in dah an lianh khawh lai le kan miak khawh lai timi hi, lam an hmuh khawh chin lengmang.
(1) Hogzilla
Hogzilla timi cu ngalhriang an kahmi min an sak mi asi. June 17, 2004 ah Chris Griffin timi pa nih, Ken Holyoak lo hmun ah a kah. Pe 12 asau i pawng 1,000 a rit. Scientist nih an va zoh tik ah, pawng 800 a rit i pe 7.5 in 8 kar a sau tiah an fehter.
Hogzilla ngalkhat
(2) Hogzilla II
Hi ngalhriang pi hi, Alapaha, Georgia ah, kum-11 ngakchia "Jamison Stone" timi pa te nih 2007 ah, pistol meithal in a kahmi asi. Hogzilla II tiah min an sak. A pa he ram an vaihnak ah a va kah. A pa chimnak ahcun, pawng 1,051 a rit tiah a ti. Ahmun in a meipar tiang hi pe 9 le lehmah 4 asau tiah an ti. Hawihlan i Hogilla an rak kahmi nakin pawng 250 a tam deuh ti a si. Vawleicung ngal lian bik cazin ah aa tel ve.
(3) Curly Boy
March 1901 ah, Rushville, Illinois ah tadinca pakhat "Rushville Times ah vok thahnak sa inn ah vok pawng 1,255 an thahnak kong an tial." Cu kong cu Schuylet County, Illinois historical newsletter, The Schuylerite 14:1 (Spring 1985) tiah an tial. Cucu Wikepedia ah an chuah. Hmanthlak a um lo.
(4) Hog Kong
August 2004 ah Larry Earley timi pa nih Leesburg, Florida ah a kahmi ngal asi. Pawng 1,140 a rit.
(5) Big Bill
Vawleicung zuatmi vok ah a lian bik timi asi. Amin ah Big Bill tiah an ti. Elias Buford Butler (Jackson, Tennessee) nih an zuatmi a si. Poland China vok cithlah asi. 1933 ah an rak zuatmi a si i, pawng 2,552 a rit. Chicago World Fair ah an rak chuahpi i, a rih tuk caah a ke aa rawk i a ih in an rak ihter ti asi.
Big Bill
(6) Ton Pig
Tuluk ram ummi Xu Changjin timi pa nih a zuatmi asi. Pawng 1,984 a rit. A thau tuk caah a cawl kho ti lo i, February 4, 2004 ah a thi. Shenyang khua i, Liaoning Agriculture Museum ah zapi zoh ding ah an chiah ti asi.
Ton Pig
(7) Big Norm
Hi vok hi Robert Peterson timi pa nih a ngeihmi asi. Rawl sawhsawh te apek ve ko nain, a let tampi in a thang thluahmah i, pawng 1,600 tiang a thang. Pe 8 a sau i pe 4 a sang.
Big Norm
Voksa le Sipuazi
Vawleicung miphun kip nih ei bikmi sa a si bantuk in, vawleicung sipuazi a thatter biktu sa pakhat asi. Malaysia Laimi nih vok an zuatnak kong le Malaysia voksa a man tuknak kong an chim tawn i, ka khuaruah a har mi cu, "Muslim ram ah aho nih dah cu zatzat voksa cu a va ei hnga?" timi asi. Muslim ram hmanh ah, hi tluk a man ahcun Hindus le Buddhist ram hna ahcun chimhau lo asi cang.
Voksa hi Asian miphun abik in Tuluk, Korea, Japan, Vietnam, Laos, Thais, Philippines, Kawl, Mongolia, Hong Kong, Taiwan, Singapore, Cambodia, East Timor le Indonesia hrawnghrang nih cun kan rak ei taktak. Cun Europe, America le Africa zong nih an rak ei taktak ve.
Cucaah voksa hi ramkip sipuazi a thanter bik tu sa pakhat asi. Tahchunhnak ah, USA nih hin 1995 lawng in voksa hi ramleng ah zuar hram a rak thawk khawh i, amiak caah nihin ni ahcun a let 11 in voksa an chuah ti a si. Kum chiar te a tlawm bik ah, pawng billion 4 (million 4,000) renglo lengmang ramdang ah an zuar. Tangka in a tlawmbik in tuak tikah, million 20-30 karlak man ramdang ah an zuar tinak asi. USA ramchung ah a let tam tuk an zuar rih.
USA nih voksa tambik an zuarnak ram hna cu, Japan, Mexico, Hong Kong, Russia, Canada, Tuluk le South Korea an si. Cun ngalsa zong hi tam tuk ramdang ah an zuar rih. Ngalsa tambik an zuarnak cu Canada, Hong Kong le South Korea an si. Hi voksa tampi a cawimi ram hna zong nih, an ram ah vok hi tam tuk lehpek an zuan ve fawn ko hna. Cucaah chim duhmi cu, voksa hi vawleicung economy ah a cak bikmi sa pakhat asi timi a fiang.
Kuala Lumpur voksa zuarnak market
Hi voksa eimi ram hna hi, vawleicung ah mifim cathiam bik le mirum bik ram chung ah aa telmi lawngte an si ko. Kan mah Kawlram tibantun tuktak ram sifak an si hna lo. Ngandamnak, thianhhlimhnak, fimnak le thiamnak, rumnak ah vawleicung sangbik deuh lawngte an si ko. Hi ram hna zong nih voksa hi an ram sipuazi caah thatnak ah an hmanmi an si.
Voksa a ei lo bikmi ram cu, Nichuahlaifang Ram (Middle East) timi Israel le Arab ram hrawnghrang deuh hi an rak si. Hi an rak ei lonak bik a ruang cu, an biaknak ruang bak ah a biapi a rak si. Judaism le Islam pawl nih cun, an cathiang nih a khapmi hna asi ruang ah an ei lo nak bik a si. Hi ram hna tu ahcun voksa sipuazi hi aa tha lem lai lo. Minung tlawm tete lawng nih an ei lai timi hi ruah khawh asi.
Vawleicung pumpi, abuaktlak in tuak tikah, voksa cu vawleicung sipuazi a nunntertu le thawntertu sa pakhat asi timi cu el khawh ding asi lo.
China ram voksa market pakhat
Voksa Tuahtoning le Ei Ningcang
Vawleicung ram vialte zoh tikah, minung tambik nih an eimi sa cu voksa a si. Voksa nakin tam deuh eimi sa a um lo. Thlanglei le Chaklei America in, Europe, Asia le Africa ram tiang in, Australia le Tikulh ram vialte tiang in zoh tik ah, Muslim le Judah biaknak ram asilomi paoh nih voksa a ei lo mi ram an um lo. Muslim ram ahcun sipuazi caah an zuat thiamthiam. A thlithup in a eimi zong an tam tutk ti a si.
USA ahcun voksa hi minung nih tambik an eimi sa a pathumnak ah a um. Arsa le cawsa changtu a si. America minung nih zeitluk in dah voksa an ei timi tuak tikah, minung pakhat nih kum khat ah pawng 61 tluk an ei.
Voksa hi cite he an ciah i saupi chiah khawh asi. A cheu cu an em, an car i cuticun an zuar. Acheu cu a hring in an zuar. Acheu cu bacon an ti i pan tein an riam i an ei. Bacon, ham le sausage timi zong ah an ser i an ei hna. Ahnakruh hi an car lo le an ciktan i a em zong in an em i a man a fak ngai.
Laimi le Voksa
Laimi le Mizo zong hi, Tuluk miphun he kan i lo. Voksa hi kan duh bikmi le ei bikmi sa a si. Nupithit, vangei, remnak, khualtlung dangh, Christmas le Kum Thar tibantuk zongah voksa lo in cun a tling in kan ruat lo. A linhak ram zong ah, a kihnak ram zong ah, Kawlram in, Malay in USA le ram thumnak tiang zongah voksa cu kan uar peng ko. Voksa ei ahcun Tuluk cihlah bak kan rak si ko.
Cucaah Voksa hi thikai le ngamdam lonak a chuahpi tiah sawiselnak le sum a herh tiah kan ti cuahmah bu zong ah, Lairam sipuazi a thanter khotu ding thil pakhat asi caah, vok zuat zong thapek a herh i, voksa ei zong thapek a herh. Zeicatiah voka ah "iron" (thir dat) tam taktak a um ti asi i, cucu minung kan nunnak thisen caah a herhbik mi dat asi. Laimi hi tluk kan derko le kan thisen a zawr lio anh, voksa ei hna kan i sum chap rih lai van ti ahcun, kan caah a hlawknak ding aum lo. Ngan a dam lo mi le thikai le aa ziaklomi le a duh lo mi nih cun i sum ko hna sehlaw, a ei kho mi nih cun ei le miphun sipuazi kainak tuah zong a herhmi thil a si ve.
Lairam ah zei bantuk vok thlaici tha dah kan thlah lai? Zeitluk lian dah kan zuat khawh lai? Rawl tam pek hau lo in zeitluk rang in dah kan thanter khawh ve hna lai i, a zuatu le acawtu nih zeitluk in dah kan miak veve lai timi tu hi, vok zuatu hna nih tam deuh ruah a hau cang!!!
Chinchiah. "Voksa hi ei ding maw asi? Ei lo ding timi cu tlangpi dang ah rel ding aum than te lai.
Note
1. "List of Pigs"-Wikepedia, free encyclopedia
2. "Pigs," World Book 2000.
3. www.bing.com
No comments:
Post a Comment