Zeitluk muisam dawh le pumrua tha si ko zongah, rian ziaza a that lo ahcun, company le cozah caah hlawknak aum kho lo. An caah thinphang le sunghnak tu a chuak kho mi asi. Cucaah rian pakhat sawk tikah, "Rian tuanbia" (job history) kong aa tel pengnak le hnulei tuanbia zoh (background check) an tuah peng nak khi a si. Computer a thancho lonak Kawlram bantuk ram hmanh ah, "Zei rian dah na tuan bal?" timi cu interview ah hal peng asi. A ruang cu, "hmuhtonmi a ngei cang maw? Rian a thiam lai maw? Zumh tlak asi lai maw?" timi kha theih an duh caah asi.
Computer thanchonak USA, Europe, Australia, Singapore, Japan, Korea, Tuluk le adang ram cheukhat ahcun "rian ziaza" hi biapi tuk ah an chiah caah, minung pakhat rian an pek tik ah hin, 50% cu an "rian ziaza" hi an zohmi asi ti asi. A degree, a muisam le pumrua nakin an "rian ziaza" tu hi biapi ah an chiah deuh ti asi.
Abik ram le miphun caah tihnung a si kho mi, nuclear sehzung phunphai hna riantuan le bang ahcun, "miphun" tiang hmanh an zoh. Hi miphun hi kan ram caah tihnung an ser lai maw ti tiang khi an phang ti asi.
Vawleicung tuanbia zoh tikah, abuaktlak in "rian ziaza" a thabikmi cu Mirang miphun an si. Mirang ti tikah a bik in USA, Australia, Canada le Europe ram Mirang hna hi chim duhmi an si. Europe ram zong ahcun a ram ko nih a ngeih lo. England, Germany, Norway, Sweden, Denmark, Finland, Franch, Italy, Iceland, Irealand, Luxemburg, Netherland le Swetzealand hna hi rian ziaza a tha bik an si ti asi. An rian ziaza a that ruang ah an rumnak le an thanchonak zong a rak si. An thanchonak hrampi taktak cu rian ziaza that ruangah a rak si ko.
Hi Mirang a van changtu hna ah hin, Japan, Singapore, South Korea, Taiwan, Tuluk le Israel hna hi "rian ziaza" a tha bik an si ti asi. Hi hna hi cu Mirang he an i lo. Cu ruangah an ram a thanchonak zong a rak si. Hi ram hna hi, ramdang bawmhnak a la duh lo mi pawl an si. Mah le mah bochannak zong an ngei hna. Hi hna zong an thanchonak cu rian ziaza ruangah a rak si.
Adang Asian ram, South America ram le Africa ram vialte hi cu, tlukceu le keucheu deuh lawngte an si cang. Pakistan, India, Bangladesh, Thailand le Kawlram tibantuk ram hna hi cu rian ziaza ah an rak chia ngaingai. Ziknawh, lihchim, caan upatlo, tangka ningcanglo hmuh duhnak, rian ah daithlan, rian hman tein tuan lo, thil sining tein tuah lo le minung thleidan a tam tuk ti asi. Abik in "quality" ngei in thil chuah lo le a lem ser a tam ngaingai ti asi.
Asia nakin Africa hi an zual rih. Arab ram le adang Africa ram tam deuh hi cu, rian ah an tha a tlawm deuh ti a si. An i biatak lo ti asi. Cu ruang ahcun an ram zong hi an thancholonak khun a rak si. Ramdang an phak tik zongah, rian ah rinhcanh awk an tlak tuk lo ti asi. Cun Latin American minung pawl hi, riantuan cu an huam. Teiman an thlu nain, phaisa a fawinak in hmuh duhnak hi an sining ah a tam ngai ve caah, cu thil nih an rian ziaza a thatter lo. A fawinak in tangka hmuh duhnak thinlung le ziknawh a tam caah, ritnak si-ai zuar in pawcawm zong an tamnak asi tiah an ti.
Atanglei map hi vawleicung ram an thanchoning hawih thenmi map asi. Dumduk hi a thangcho bik ram an si. Rian ziaza thabik ram pawl an si. Dumdang (Russia le nichuahlei Europe etc) pawl hi thanchonak lei ah aa thleng cuahmah liomi an si. Rian ziaza that ah pahnihnak an si. A engmi ram pawl hi athangcho deuh rihlomi an si. A senmi hi a thangcho lo bik an si. Kawlram kan i tel ve. Hi bantuk ram pawl hi, rian ziaza a niam ngaimi pawl kan si.
Kan nih Laimi kan "rian ziaza" hi zeidah a lawh tiah ruah awk a um ve. Laimi sining hi abuaktlak in ka zoh tikah, riantuan a zuammi miphun pakhat cu kan rak si ko. Riantuan kan zuamning hi ka zoh lengmang tikah, Tuluk cithlah kan si ko lai tiah ka ruat. Abuaktlak in Kawl le Kawlram chung tlangcung miphun dang he ka epchun tikah, riantuan ahcun "rian ziaza" a tha cemmi kan si lai tiah ka ruat. Mizo he epchun tik zongah, Mizo nakin riantuan kan zuam deuh i rian ziaza ah kan tha deuh tiah ka hmuh ning asi.
USA Laimi dirhmun le miphun dang sining zoh tik zongah, miphun dang sin ah zahpi ding kan si lo. Mirang, Japan, Tuluk tluk hna cun kan rian ziaza a tha lo men lai nain, adang miphun fa deuh he epchun ahcun kan tei ngaingai hna tiah ka ruat. Kan sining zoh tikah rian ziaza ah upat hmaizah tlak kan sinak tampi a um. Riantuan kan zuam. Tangka kawl kan huam. Rian hrang kan chai. Innlo le motor cawk zongah miphun dang kan tei ngai hna. Sianginn kainak le zeidang thanchonak zongah miphun fate dirhmun cun, rian ziaza kan tha ko tiah ka ruat.
USA Laimi kan sining zoh tikah "rian ziaza" ah chamhbaunak tete zong a um ve. Remh ding kan ngei ve. Kan i harh bikmi cu, phung (system) tang um hi asi. Phung tam um kan celh bak lo. Midang tang um zong kan celh lo. Mi cawnpiak le chimh ngaih kan i harh. Mi nih sik (complain) kan celh lo. Sik cu remhnak tu ah hmang lo in, thinhunnak le rian phuahnak tu ah kan hman tawn.
Cun "caan" kan upat lo. Caan phaisa asi timi kha kan theih nain kan tuah kho lo. Laimi kan pawi cemmi cu, "punghman" kan si lo mi asi. Lungthawh le lungthawh lo caan ngeih kan hmang. Lung a thawh lo ahcun rian ngeitu zawnruat lo in, khonh hal diam hna kan hmang. Kan sining aa thlen a fawi. Kan lung a vaivuan. Kan lung dongh a rang. Lung a thawh lo le herh dang ngeih phawtphawt ahcun 'ka zaw' ti in lihchim te hna pawi kan ti lo. Biakam let zong pawi kan ti lo. Rian ah seh chihnak kan ngei tuk lo. Rian phuah lai zong ah boss te chim ta lo in, mithla tlau in tlau kan hmang.
Tuah hlah tu ti changmang in tuah kan hmang. Tahchunhnak ah, "kuva, sadah, khaini hmawn hlah u" ti na changmang zong in, riantuannak ah a thli tein hmawn kan hmang. Riantuannak ah biaruah le rian biapi ah chiah lo zong kan hmang. Cu thil nih rian ah palhnak tampi a chuahpi. Boss te nih dawt deuh tik le uar deuh tikah, zuam chin lehlam lo in, a kan dawtnak kha asiloning in kan hman theu tawn. Cucu rian ziaza that lo taktak asi.
USA ah khua a sami Laimi zong kan umnak ram hawih in, "rian ziaza" (work ethic) thami kan sinak hnga ding caah, atanglei thil hna hi i seh chih le nunpi chih kan hau:
1. Caan upat ding. Rian hman tein phak le domh a herh.
2. Minunte 15 asiloah 30 dinh dingmi ah a caan luan bak lo ding
3. Achawngkhu lo ding
4. Asiloning in lihchim i kholh hal lo ding
5. Riantuannak hmun um lio ah, bia i ruah lo ding le riantu biapi ah chiah ding
6. Dinh caan dah ti lo cu, rian hmun ah biasawng tlorh lo le capo saih lo ding
7. Thawn kha a biapi bik asi lo i, hman tein palhnak um lo tein riantuan le khuaitan lim kha a biapi
8. Rit-hai bu in rian ah kal lo ding
9. Mitkuh cim tein ih ding le rian ah uaihnang in um lo ding
10. Boss le leader te nih sik/cak tikah thinhun lo in ngaihthiam hal ding le remhnak tu ah hman ding
11. Palh sual tikah midang puh lo in mah le palhnak kha theih le i remh ding
12. Khonh hman tein hal ding
13. Nikhat nikhat rian asiloah mah le tinvo lim peng ding
14. Rian ban duh tikah boss te a hlankan in chimh le ban ding
15. A hman lo ning in riantuah lo ding
16. Riantuannak phunglam (upadi) zulh dih ding le zulh peng ding
17. Sualnak le palhnak tuah sual tikah 'ngaihthiamhal' hman ding
18. Rian ah i sik le vuak hman lo ding
19. Thianghlim tein um peng ding
20. Thanuam, lunglawm le hmaipanh tein riantuan peng ding
21. Ka tuanmi rian thawng in company nih miak ve seh timi ruahnak he riantuan ding
22. 'Punghman minung' si ding le lungthawh in a nungm si lo ding
23. Rian fek tein tlaih le caan saupi tuan ding (rian chiat tuk dah ti lo ahcun thial leklek lo ding)
24. Midang bawmh duhnak thinlung ngeih ding
25. Mah le rian ah daithlang lo tein tuan le fel tein tuan ding
Hi lungput le nunnak hna hi kan miphun nih kan nunpi, tuah le zulh ahcun Lai miphun zong, Mirang, Tuluk le adang miphunpi bantuk in a thangchomi miphun kan si kho ve ko!!
No comments:
Post a Comment