U.S-Mexico Ramri Vampang Hi An Chong Kho Lai Maw?

U.S-Mexico Ramri (Rf. bbc.com)

Pre. Donald Trump nih campaign ah bia a rak chim pengmi cu "Mexico ramri ah vampang (wall) kan chawn lai. Mexico cozah nih an liam lai" tiah voi tampi a rak chim. Ruah awk a um ngaingai.

"Na innpa nih an mah tein an inn an kulh duh caah an kulh tikah, nangmah kha na liam lai in ti hna sehlaw na duh hnga dek maw? Na liam huam hnga dek maw? U.S zong nih an mah himbawmnak caah ti'n an mah duh tein an kulhmi vampang (wall) ca i  dihmi tangka vialte, Mexico nih liam seh timi cu, Mexico nih an duh ve hnga maw?"

Pre. Trump nih bia a chimmi le khua a ruahmi khi, "Khuaruahhar khuaruahnak a si." A chim rihmi cu, "Cawi ternak a lam a phunphun a um ko" tiah a ti. Cun "Ramri tax tuahnak zong in liamter khawh a si ko" tiah a ti. Ramri tax khawn cu U.S lawng nih a thiammi a si fawn lo, Mexico zong nih a thiam ve thiamthiam ko. Ramri tax an khawn ahcun an ram hnih ning in thil man a kai ding a si. Nihin ni ah Wal-Mart le store dawr nganpipi a cheu khat cu, Mexico eidin ah aa hngatchanmi an si i, an buai manh ngai cang Ramri tax a um ahcun US thil man a kai lai i, mi tampi caah a fawi ding a si lo. Cucaah "Vampang man hi a ho nih dah a cawi lai?" timi hi biahalnak ngan taktak a si.

U.S-Mexico Ramvi hruang chonmi

Pre. Trump nih hin U.S-Mexico ramri hi vampang chon ding tiah January ah Executive Order a chuah. Mexico-USA ramri hi hlanlio kum tam nawn in khamnak hruang (fence) cu an sak cuahmah peng ko. Thil thar a si lem lo. Pre. Trump chan ah, a chimmi bantuk vampang hi sak an thawk kho rih lo. Thawngpang tialtu cheukhat nih, "An sak cuahmah cang" tiah an timi hi, a dik lo. Pre. Trump nih a timi phun an sa rih lo. Hlan i an rak sak pengmi "hruang" (fence) lawng a si rih.

Satu dingah min tampi nih an pek nain "Zei company nih dah an sak lai?" timi hmanh an thim kho rih lo. Pe zeizat dah a sang lai? Pe zeizat dah a thuk lai? Tangka zeizat dah dih lai? Phaisa khawika in dah rat lai" timi hmanh hi an tuaktan kho rih lo.

Hi ramri hi, meng 1989 a sau. Tiva, horkuang, lungpang, ramcar, thingkung le burbuk lak in a kalmi a si caah, vampang chon hi a fawimi a si lo. Cun saram le thilnung tam tuk an thi lai, carbon dioxide tam tuk a chuak lai; kokek ram ngeitu pawl i an pipu ram vialte aa cheu dih lai" tiah an ti i, buainak tampi a um rih.

U.S-Mexico ramri hi kum khat ah minung million 350 nih cozah theih tein an tanmi a si. Atu an kham dingmi hi cozah theihlo in a lutchuak um hna hlah seh tinak ca a si i, vampang nih hin Mexico-U.S pehtlaihnak zong ah tambi zumhlonak le huatnak a chuahpi ve.

Ramri khamnak ding hi tangka zong tam tuk dih ding a si caah le Mexico cozah nih an duh lo ngai caah, an lim kho taktak bal lo. Cun an sak ciami nih minung hi a kham kho ngaingai hna lo ti a si. Vawleitang hna in an vih i, an rak lut lengmang ko.  Atu ah vampangpi chong hmanh hna sehlaw, an lut thiamthiam ko lai a timi tampi an um ve rih.

Trump nih Januarya ah "Executive Order a chuah i Homeland Security nih an ngeihcia mi tangka chung in sak ding" tiah a ti. Sak zong cu an thawk nain, milllion 20 lawng an ngeih. Tangka a ciasa a um lo. Vampang chonnak ding caah, tangka a za in an ngei lo.

Cucaah Department of Homeland Security (DHS) nih billion tampi a dih dingmi rianlian (project) a si caah, U.S congress i budget tuaktantu hna sinah a herhmi ca vialte an pek dih cang hna.

DHS nih an timi cu "Tangka million kul hi cu, contractor pawl nih zei bantuk vampang dah kan hman lai?" timi tuktak tuaktannak ca lawng a za lai i, vampang taktak chonnak ding cu thawk khawh a si lai lo tiah an ti. Asullam cu vampang chonnak ding ca taktak ahcun, White House nih U.S. Congress kha vampang caah tangka a dang tein budget suaiter ding in an dirpik khawhnak hnga an lungthin pemh a hau tinak a si.

Pre. Trump nih, President tuanvo ka lakni thawk in, ni 100 chungah Mexico-US ramri vampang kan chon kan thawk lai...vampang dawh taktak a si lai...tiah bia a rak i kammi cu, Congress ni budget an chiah hlan chung ahcun, a si kho ding a si ti lo. Campaign lio i biachim cu a fawi tuk nain, tuah taktak cu a fawi lo. U.S cozah chungmuru thil sining a theimi nih an tuak ning kha, Reuters nih an ruahdamh piak hna i, ramri vampang chonnak ding caah hin, $21.6 billion a dih lai ti a si. "Hruang" (fence) in an chawn ahcun meng khat ah $9.3 million a dih lai i, vampang in an chon ahcun meng khat ah $17.8 million a dih lai ti a si.

Pre. Trump nih a timi cu "Atu a ummi tangka nih a daih lo ahcun Congress nih tangka chuah ding in ka chimh hna lai i, kan dihmi hi Mexico nih a hnu deuh ah a kan cham than te lai" tiah a ti. Mexico nih cun, "Kan cham hrimhrim hna lai lo; hi vampang an chonmi nih ram hnih kan i pehtlaihnak le theihthiamnak tu a hrawh deuh lai" tiah an ti ve. Nihin ni ah "A ho nih vampang man a liam lai?" timi hmanh aa thei kho rih lo.

Republican House Speaker Paul Ryan nih cun "Vampang caah $12 billion in 15 billion a dih lai. Vampang chawnnak hi hmai kum tangka kum (fiscal year) budget ca ah kan suai chih te lai" tiah a ti. Paul Ryan chimmi a dik ahcun, 2017 ahcun vampang cu an chong lo hrimhrim lai timi a fiang i, Pre. Trump nih ni 100 chungah ka tuah lai timi cu, chun mang bantuk khan a si cang ding a si.

A ngaingai tiahcun hi tluk in tangka a dih dingmi Mexico-US ramri vampang chonnak ding caahcun President Executive Order lawng cun a tlamtling kho ding a si lo. President Trump nih hin, zei poah hi "executive order" a tuah khawh dih dingmi a si lo.

Republican upadi suaitu tampi nih "Cozah nih tangka an dih dingmi tampi an thumhmi nih vampang chawnnak a liam khawh lo ahcun, tangka tam tuk dih ding in vampang chawn hi kan duh lai lo" tiah an ti ve. Zeicatiah U.S cozah tangka lutmi nakin a chuak dingmi kha a tam deuh tuk caah a si.

DHS nih Congress i an tialmi ca ah, $5 million cu Naco, Arizona i hruang khamnak caah kan hman lai i, a dang million 15 cu ramri ummi trucks cung chiah ding camerca caah kan hman lai tiah an ti. Cu ti a si ahcun, atu an kut a tangmi million 21 fai cu a dih ding a si than. Ramri vampang chawnnak ding cu a hnathial hmanh a tang ti lo.

U.S-Mexico Ramri hruang chonmi 

Camera bunh dingmi kong ah Virginia ummi Tactical Micro kha contract an pek hna i a dang contractors pawl nih duhlonak an langhter tiah DHS nih ca an tial. DHS nih hin $376 million lawng hi, ramri in hruang khamnak ca le innlo saknak le technology caah an halmi a si. Cu an tangka cu zeidang ah hman ding in Congress nih nawlpek ding hi kan hal than ti hna lai lo an ti ti a si.

Contractors nih hin vampang hi zeibantuk dah a si lai timi a fian hlan, March 6 hlan cu zuamnak an ngei kho rih lai lo ti a si. Assinain contractors a hme he a lian he 700 hrawng nih vampang saknak ah zuam kan duh ve tiah ca an tial ti a si. U.S cozah nih pe 30 sang in kan kham lai tiah an ti. Blue Print zong suai pah a si cang nain nihin ni tiang cu, tangka a dih dingmi zeihmanh a tla kho rih lo ti si.

Zeihmanh va sisehlaw Pre. Trump nih ni 100 chung ah tuah dingmi timi ahcun Mexico-U.S ramri vampang cu catlap cung lawngah a ummi saduhthahnak nganpi a si ko rih. Ni 100 tlinnak ding ahcun April 30 in a tling lai i, cu tik ahcun Mexico-U.S Ramri vampang aa chong maw chong lo timi cu, kutdong rel in zoh cio rih ding a si ko cang!

---------------------

1. Julia Edwards nih Washington Post i a tialmi ca zoh chih in tialmi a si.