Vawleicung khuacaan hi a chia chin lengmang. Nilinh zong a zual i, a cheu hmun ah khuacaan rocarnak fak takak in an chuak. A cheu hmun ah thlichia le thlipi an fak chin lengmang. Thli zong a tam chin lengmang. A cheu ram ah tilian le nawng tlun zong a tam chin lengmang. Hi vialte khuacaan nincanlonak hi a tam bik cu, "climate change" (khuacaan thlennak) ruang bik ah a si i, cu a ruang bik cu "vawleipumpi lumnak" (global warming) ruangah a si an ti.
USA ram zong hi ram tha tuk a si nain, cu harnak le rawhralnak in a luat hlei lo. USA hi hmun rawn a tam taktak. Rawn zong an kau tuk. Tivapi le tivapi tengnge zong an tam taktak. Tibual zong a tam taktak. Tivapi le tivapi tengnge a tam tuk caah, tilian a chuah caan ahcun khuaruah har in tii a lian. Caan tawite chung ah hmun kau tuk hi a phum tawn hna.
Kan hnu 2018 kum dihlak le 2019 kum chuakka ah vur tam taktak a rak tla. Cu lio ah, khuacaan kong thiammi hna nih, 2019 thal hi ruah a tam lai i, tilian nawng a chuak te khomi a si tiah an rak ti. A ruang cu vur a tlami nih vawleitang ah tii tam tuk a um ter. Vawlei a ciarter cia cang. Vawleichung ah tii a rak tam cia cang. Thal a van chuah ka ah i tlai tuk deuh in ruah a sur tik ah, tii a tam tuk cang. Cucaah a tu lio ah hin, USA Midwest hrawng ummi state 12 chung hi ruah a tam taktak.
Khuacaan thiammi nih an tuaknak ah, kum 124 chung ah tu kum tluk in ruah a tam bik le a cindam bik kum a si lai tiah an ti.
Ti lianh a zual khunnak cu, Mississippi River le cu tivapi tengnge tampi hrawnghrang ummi ramkulh hna hi tilian a tlunnak hmun an si. Mississippi Tivapi hi a sau tuk. Meng 2,348 a sau i, USA hi a lutaw a chuah. Cu tivapi ahcun tiva tengnge tam tuk an i fawn. Tiva lianlian zong an i fon hna. Ohio River zong hi Mississippi Tivapi tengnge pakhat a si. 2019 cu Ohio zong hi ruah a sur tuk. A daam peng ko. Ohio River zong hi tii a khat peng i a nawi peng.
Hi Mississippi Tivapi tengnge hna hi, an tam pin ah an lian tuk. An luannak hi ram hna hi an rawn tuk fawn. Cu tivapi tengnge hna cu, ruah a sur tuk tikah an khat dih hna i, Mississippi Tivapi nih a tlum ti lo. Cuticun USA hi chaklei in thlanglei Mexico Rili tiang ti a lian cang.
Mississippi Tivapi cu a New Orleans phak lai le bang ahcun a lian tuk cang i, a khah tuk cang caah tiva nih tii a tlum ti lo. Cucaah an khamnak kha an on i, tiva tlang an khamnak pakhat kha an sah i, Lake Pontchartrain ah tii an liamter i, cu ka cun Mexico Rili ah an tii an lanhter.
 |
| South Dakota tilian nih a phummi hmun pakhat |
May 6 tiang ah hi, thawngpang a chuakmi cu Nebraska Ramkulh ahcun county (peng 65) chung ah khuapi 74 tluk hi, tii lian nih a tlun hnawh ti a si. Kum 45 tluk minung pakhat kha interview an tuah i, ka chan chung ah mah bantuk tilian hi ka hmu bal rih lo tiah a ti. Motor kalnak khualaili rampi tampi cu, tiva bantuk in 'hur hur' tii an luang. A cheu cu an inntang tiang bak in tii nih a phum. Khua a cheu khat cu pe 9 thuk in a phum hna. Inn hi zeizat dah aa rawk cang timi an thei kho rih lo.
Tii hi June thla tiang a zor kho lai lo ti a si. 1993 le 2011 ah, hi hmun ah hin tilian a rak chuak bal i, cu lio ti liannak in a zual deuh ti a si. Minung tampi tilian i aa tapmi zong an khamh cang hna. Minung tampi nih innlo le an khua an chuahtak cang. Zaangfak ngai le ngaihchia ngai khi an si.
Offutt Air Force Base (Neb) cu a rawk ngai i, remhnak ah million $420 a dih lai ti a si. Missouri River tilian nih inn 130 a hrawh cang. 60 cu remh khawh ding an si ti lo ti a si. Tilian a chuahnak hmun hi a kauh tuk pin ah a sau tuk caah, thawngpang vialte theih khawh cawk a si rih lo.
 |
| Offut Air Force Base thum-chuah khat cu tii nih a phum |
Minnesota in Missouri tiang a chuakmi kan hnu zarh tilian ruang ah minung pali an thi cang i, inn 2000 a hrawh cang. A tu zong a hrawh cuahmah rih. Innlo le lamsul a rawkmi hi $1.5 billion man a si cang.
A tu lio ah hi tilian ruang ah hin, minung million 200 tluk hi harnak a pek hna ti a si. US minung dihlak i cheu 3 cheu 2 deng an si.
Khuacaan thiammi nih an chimmi cu, tihnunnak bik hmun hna cu, Mississippi River nelrawn, Red River nelrawn a chaklei, Great Lakes, Missouri River nichuahlei, Ohio River a sumlei le Cumberland River le Tennessee River hna hi an si tiah an ti. Kan umnak kam Ohio River zong hi a lian taktak ko. Ohio River tiva tengnge zong hi a tu lio cu an lian tuk hna.
 |
| Midwest lampi thatha tampi hi tin tii nih a phum hna |
US ram pumpi tilian nawng tlungmi ruangah minung 43 an thi cang. Kum chiarte tilian ruangah a thimi zatceu tluk an thi cang. Mi tam deuh an thihnak cu motor an mawngh lio ah tilian nih a chuah hnawh caah hna ah a si. Za ah 70% cu motor mawngh lio ah a thimi an si. Tornado ruangah a thimi 31 an si cang i, tilian ruang thimi an tam deuh ti a si.
U.S Tilian a chuahnak hmun hma
Khuacaan lei thiammi nih an chimnak ahcun, June thla tiang hi ruah a tam khomi a si caah, Mississippi tivapi i nawng a tlungmi hi June thla hlan cu a zor kho lo men lai tiah an ti. An thin a phan khunmi pakhat cu, Mississippi tivapi a sumlei ummi Baton Rogue le New Orleans hrawng hi, tilian nih a chuah hnawh sual te hna lai maw timi hi an phan ngaingaimi a si.
New Orleans cu August 29, 2005 lio ah a rak hrangmi Hurricane Katrina ruangah tii nih fak taktak in a rak phummi khua a si. Minung zong 1,464 an rak thi i, sunghbaunak $70 billions tluk a rak chuahnak khua a si. Kha lio i tii nih a phummi khua le hmunhma tampi cu, an chuahtak thai cang. A tu tiang an ser kho than ti lo. Pre. Bush zong minchiatnak a rak i huah phahnak a rak chuak.
 |
| Nebraska le Iowa hrawng ti lian nih hi tin a hrawh hna |
Atu lio Midwest nawng tlungmi ruang zong ah, Pre. Trump cozah nih bawmhnak an tuahmi a tlawm tuk pin ah, bawmhnak an pek hna i can an raoh tuk caah, mipi an lung a rawk ngaingai. Federal Cozah bawmhnak an hmuhmi a tlawm tuk i, mipi an cawlcang kho tuk lo ti a si. Atu ka cozah hih USA ah kokek rawhralnak an ton tikah, an khul a nuar taktak. Cupinah an bawmhnak hna zong hi a tlawm tuk caah, mipi lung a tling lo ngaingai tiah an ti.
Hi bantuk in kokek rawhralnak an ton lio caan ah, Midwest State tampi cu an cinthlaknak kongkau ah lungretheihnak nganpi an tong than ahawi. Zeicatiah naite ah Pre. Trump nih Tuluk he "Trade War" an tuahmi ruang ah, Tuluk thil billion 200 man then ka lak chap lai ti a si. Tuluk zong nih $60 billion man tax kan lak ve hna lai ti a si than.
Cucaah cinthlaknak ramkulh a simi Midwest States ah hin, fangvoi, pe phunphun le changvut hi tam taktak aa pawng. Ramdang nih an caw kho tuk hna lo. Cinthlaknaklei tuaktantu company, Indigo Ag nih an tuaknak ah, nawng a tlunnak Midwest areas ah hin, rawlkhawnnak rawlruk inn lianlian 832 an um. Cu rawl vialte cu tuaktan tikah $17.3 in $34.6 million man an si. Cu rawlruk rawl vialte cu tilian nih a hrawh cang hna ti a si.
Tilian nih a hrawhmi eidin vialte cu, a tu lio US upadi ning in cun Federal cozah nih kan liamh kho hna lai lo tiah an ti caah, mipi tampi cu lungrawk taktak in an um lio a si. March ni 1, 2019 tiang ah hin, leithuang pawl nih an zuar khawh rih lo mi soybean 2.716 billions bushels a um rih i, USA tuanbia ah soybean tambik aa pawn a si tiah an ti.
 |
| Rawlruk lianlian hi tin an i rawk cang hna |
 |
| Tirawl khawnnak rawlruk lianlian tii nih hi tin a phum hna (Iowa state) |
Ninin ni an innlo le khua a rawh tuk lio caan ah, khatlei ah ruahsur ruangah 2019 hi thlai an cing kho rih fawn rih lo. 2018 i an cinmki chung in a vui ciagmi, rawlruk an rawnmi kha an zuar kho ti fawn rih lo. A tu a ummi ciami zong tilian nih tam tuk a hrawh than. Cucaah Midwest State chung i lotuahtu pawl hi, a tu kan cozah cungah a lung a dongmi an tam chin lengmang ti a si.
Hi pin ruah aa peh rih kho. Rawhralnak a tam chinchin kho rih. 2018 an zun ciami theipar an zuar kho thlu fawn rih lo. 2019 cin dingmi "thlaici" zong pung tam tuk a rawk i a cheu cu cin ding an ngei ti lo ti a si. Cozah nih bawmh lo ahcun, rian tuan awk ngeilo in um khawh an si tiah an ti.
Atu lilo ah ruah a sur tuk caah, thlai thar an cing kho fawn rih lo. A tu tilian ca bawmhnak le a um tuk fawn lo. Cu lio ah, Tuluk he Trade War a tuahmi i, a phi a chuah khawh zawk lo ahcun, hi kokek rawhralnak hi Pre. Trump caah thil pawi ngai a chuahpi khotu ding thil pakhat a si!
---------------------------------
Chinchiahnak le nawlnak
US cozah le mipi dawtnak in, kan nih Laimi hna hi USA kan phanhnak a ruang a si. Cucaah USA ram chungah Kokek rawhralnak um tik paoh ah hin, Redcross.org in $10-$20 te tal hi cu hlut cio zuam hna u sih law a tha tuk ding a si. A kan dawtu ram caah thil tha tuah ve cio hi, kan rian cio ah chiah ah tha ding a si.
No comments:
Post a Comment