Lung le Thetse Nakin A Rit Deuhmi Thil?

Keimah hi midamlo taktak ka rak si. A ruang cu kan sifah caah ka pumsa hi ka rak i hne tuk. Tang sarih ka si in, Mizoram Sangau khua ah ka u he, facang le ar zuar ah ka rak kal ve cang. Tang riat ka kai lio ah, Mizoram ah ka hlawhfa cang. Thantlang ka um tikah, lovah le leikuang thlawh tiang in ka siangkainak caah rian ka tuah pah. Hakha ah tanghra ka kai. Cu lio zong ahcun, Hakha Pyidawtha sang in sizung tiang rasen tun khat put ah fang (2) a si i, thla khat ah tun 25 tang tum lo hi, ka rak thiar tawn. Tlakrawh rawh caan a zaat tikah vawlei ka nawng. Zan khuadei tlak ka raw. Cuticun keimah tein ka sianginn kainak a herhmi tete hi ka rak i zalh. Nunnak ah khing a rih caan a rak tam tuk tawn.

Thantlang ah kum hnih ka um i, a kum hnih ning tein thi ciomau in sizung ah ka kai. Hakha ah sizung ah ka kai. Mandalay college kai lio ah voi zei maw zat ka zaw i, sekhan le sibawi he kan i pehtlai peng. Ka mit nih a tha tuk lo. MIT kan kai lio ah, ka mitchung ah a bomi zong an rak ka hlai piak. Cuticun sibawi le sizung hi a phunphun tein ka rak phan lengmang. Sianginn kai lio ah khing a ritmi a rak tam tuk.

Pawcawmnak caah, Lashio le Mizoram kar ka hlat. Maisho le Mokok tiang ka phan. Kalewa ram ah meiti tiang ka co. Yangon-Mandalay in Mizoram khuakip ka tlawng. Lampi ah mi phun zakip he kan i tong. Zuding saei he ton caan a si. Hrocer huah caan a um. Motor rawh caan a tlawm lo. Palik le ralkap kong ah lungre theih caan a rak tam tuk. Khing a rih caan a rak tam tuk.

Harnak phun kip te ka tong. Minung phun zakip he kan um ti hna. Khingritmi rian zong voi tampi kan tong. Ka kut cung bak ah ka hawitha bik a thimi an rak um. Ka pa cu ka kut cungte ah a thi. Minung thih lai hi voi tampi ka ton. Miruak thu taktak zong ka pu. Miruk thu taktak vuinak ah ruak latu zong ah ka tel ve. Lungthin khingritmi thil tam tuk ka rak tong.

Thau ka um lio ah mizaw ka rak thlawp tawn hna. Tohkuai zawmi, raifanh, senten le typhoid zawmi in, pawfak le a phunphun. USA ka phak hnu ah damlomi phun kip ka bawm hna. Cancer zawtnak fakfak zong ka bawmchan hna. Damlonak dang a phunphun zong ka bawmchan tawn hna. Ka mithmaika ah mithih hi voi tam ka hmuh. Khing a rak rihnak a tam tuk.

Cu ka nunnak lamthluan chungah, mizawfak in, zuding saei in, mifim le mihrut in mi phun kip he kan i tong. Cu lakah zohkhenh har bik le king a ritbikmi zohkhenh cu, "thluak damlomi" zohkhenh hi a si. Zeidang damlo cu ka i bawmchan kho dih. Thluak lei damlo cu i bawmh awk bak a tha lo. Tanpi awk zong a tha lo. Fim sii nih le a um fawn lo. Hruhnak kakuai-se a um fawn lo. Zeidang damlo hi cu kakuai-se a tam ngai nain hruh hi kakuai-se chunh awk a tha lo. Cucu a pawi taktaknak a si.

Ka ruat tawn. Fimnak sii hi um sehlaw zei tluk in dah a that hnga? Cun mihrut hruhlonak kakuai-se um sehlaw a tha tuk hnga tiah ka ruat tawn. Minung cu Pathian a kan sermi ning tein kan um ko caah, zeitiawk a tha lo. Zeitluk in fimnak a thancho zong ah, hruhlonak kakuai-se hna hi minung nih ser khawh a rak si lo.

Minung hi nuhrinnak in a hrut ciami kan rak um. A cheu cu lungthin rawk ruangah a hrutmi um a si. Cucu "stress" timi lungretheihnak in "depression" (lungthin damlonak) ah a lanmi kan rak um i, hruh hi phun tampi a um. Laitlang ah nu pakhat zong "lungthin damlonak" cu a rak ngei i, a vapa a huat ning le a tito ning hi, minung fa celh ding khi a rak si lo. A vapa hi zeitik hmanh ah a mithmai ah lawmhnak le thanuamnak a rak um kho lo. A lungthin a rak kekkuai tuk. A khing a rak rit tuk.

Mandalay ah thluak aa letmi pakhat heh tiah ka rak bawm bal. A har tuk ning le khing a rihning chim awk a tha lo. A donghnak ah keimah lehlam ka lung a rawk deng mang ve tiang in ka khing a rak rit. Cu tikah khua ka ruat. "Hihi tha tein a dam kho ding a si ti lo caah, nuamsul in thlawp a hau" tiah ka ruat i, capo saih pah le nih pah in ka hawipa he sekhan kan rak piah tawn.

Laitlang ah a thluak aa letmi pakhat ka rak bawm bal. A chungkhar an khing a rih tuk ning chim awk a tha lo. Keimah zong hawikawm kan si caah khing a rit tuk. USA zong ah "lungthin damlonak" a ngeimi ka zohkhenh bal cang hna. Khing a rihning hi chim awk a tha lo. Chungkhar hi an khing a rih tuk ah, chimpit khi a si. An mithmai ah lawmhnak, thanuamnak le merhnak muihmai hi a um kho bak lo. Cancer le zeidang zawmi, thlawpbul nakin, mihrut le zuri thlawpbul tluk in khing a ritmi a um lo. Ka ruat tawn. Zei bantuk mizaw thlawpbul dah khing a rit bik ka ti hna sehlaw, "thluak rawkmi, mihrut le zuri thlawpbul hi khing a rit bik tiah ka ti lai."

Vawleicung mifim bik pakhat ah chiahmi Solomon zong nih hin, khing a ritmi thil kong hi a rak chim. Zei thil dah a rit i, minung thinlung a nenh kho cemtu a si timi hi, a rak ruat ve. Cu ah a chimmi cu, "mihrut nih hnahnawhnak an chuahpimi cu khing a rit tuk" tiah a rak ti:

Lung hi a rit i, thetse zong hi a khing a rit ko. Sihmanhsehlaw, mihrut nih hnahnawhnak an chuahpimi cu cu hna pahnihnak cun a rit deuh (Phungthluk 27:3)

Mifim nih hnahnawhnak an chuahpimi cu, thil tha umnak ca hna a si. Asinain mihrut nih hnahnawhnak an chuahpimi cu Solomon hmanh nih a celh in a rak celh lo. A tuar a rak i harh tuk. Cucaah mihrut nih a chuahpimi hnahnawhnak cu a khing a ritmi lung le thetse nakin an rit deuh tiah a tinak a si.

Cucaah vawleicung ah a khing a rit bikmi thil cu, thilri siloin lungthin khingrihnak hi a si. Cu lak zong ahcun "hruh" hi khing a rit cemmi a si. A pawi bikmi cu, zei bantuk thil an ton hmanh ah an khing a rit lo. An i nuam ko. An zei a pawi lo. Midang khingrih kong zong zeihmanh an ruahmi a um lo. Mifim le khuaruat khotu kha an khing a rit. 

Cucaah Mirang phungthluk ah, "Hruh hi a nuam" an tinak a si. Bible zong nih, "Mihrut cu an hruhnak ah khan i lawm ko" ( Phungthluk 15:21) a ti. Zeibantuk thil an ton zong ah an i nuam i an i lawm ko. Hnulei le hmailei zong an ruahmi le tuakmi a um lo. An khing a zaang peng ko. Vawlei hi an tei bak. Asinain an pawng ummi mifim tu kha cu, an khing rih hi a celh in an rak celh lo. Solomon hmanh nih a rak celh lo.

Cucaah "hruhnak nih a chuahpimi hnahnawhnak cu lung le thetse nak hmanh in an rit deuh ee" tiah a tinak a si. Cu khingrit mi thil cu, kan nunnak lamthluan ah kan ton sual ahcun, zeitindah kan tei khawh lai i, nuam tein khua kan sak khawh lai timi kha, fakpi in thlacam le zuam hi, kan herh cio hna.