Israel Ram Ah Thingkung Ka Cinnak A Ruang

Nang na chan chung ah thinkung kung zeizat dah na cin ve cang? Lairam ah Laimi nih thingkung kung zeizat dah kan cin ve cang? Pathian nih thingkung cin hi zeitindah a ruah hnga? 

----------------------------------------------------

Pathian nih hin thingkung le ramkung hi minung le saram caah a herh taktak in a rak ruah caah, minung ser dih cang ka in, a pahnihnak a sermi cu "Eden Dum" a si. Cu Eden Dum ahcun "Vawlei chung in aa dawhmi thingkung le rawl ca i a thami kung a phunphun a khoh ter hna. Dum lai ah nunnak Thingkung tiang" (Gen 2:9) in a rak cin. 

Hi bible cang nih a langhtermi le a fiantermi cu:-

Pathian hrimhrim hi thingkung dawhdawh khoter hmasattu a si (Thingkung cing hmasattu). Cun dum tuah hmasattu le sertu a rak si. Cu dum zong cu zohkhenhtu ding caah Adam timi mipa chia hmasattu zong a rak si.   

Cu tluk in Pathian nih hingkung le rawl ca thami thlaikung (plant) hi biapi ah a rak chiah. Zeica tiah, thingkung um lo le rawl caah a thami kung phunphun a um lo ahcun, minung le saram hi an nung kho lai lo timi a theih caah a si. 

Asiahcun tu chun kan Eden Dum hi khawika dah a si? Tu chun ni ah, nang le kei i kan Eden dum cu kan umnak khua, sang, ram le kan vawleipi hi a si ko. Cu kan Eden Dum zohtu ding ah, Adam bantuk in nang le kei a kan chiah ve.

Hi kan Eden Dum ah hin, Bawipa hrimhrim nih a tiram aa tlak ning hawih in, thingkung a rak khohter hna. A khohter timi cu minung ca in kan chim ahcun "A ci a erh i a cin" tinak bantuk a si. A kihnak ram ah khuasik a ing khomi thing a cin. A linhnak ram ah tii tlawmte lawng in saupi a nung khomi thingkung a keuhter hna. Pathian hi a rak fim in a rak thiam tuk. 

Pathian nih hin vawlei a ser ka tein tinhmi a rak ngei. Israel mi hi ka umter te hna lai. Ram rocar ngainak hmun ka pek hna lai. Thingkung ka cinter te hna lai i, an ram hi an mah bak nih thadi taktak in an ser a hau te lai, timi hi a rak theih dih cia ko.

Cucaah Abraham cu Mesopotamia in a auh i, a pemter tik ah Shekhem a phan hmasat. Cun thlanglei Negeb tiang a va zuang (Gen 12:6-9). Khuaram a cul dih. Umhmun khuarnak a hlathlai dih hnu ah, Hebron ah aa thial (Gen 13:14-18). Cun Negeb ummi Gerar khua ah aa thial than (Gen 20:1 ff). Cun Gerar in Beer-sheba ah aa thial than (Gen 21:14ff). 

Hi Beer-sheba ah hin Abraham hi biatak tein um hmun a khuar. Hi khua ah hin dirhmun fek cem a ngeihnak a si. Vawlei cu a ngei rih lo. Hi Beer-sheba ah hin "tikhor" kha tuufa 7 in a cawk i, cu tikhor cu a mah ta ah a cang. Cucu Abraham nih Canaan ram ah a ngeih hmasatmi vawlei a si. 

Cu Beer-sheba ahcun Abraham nih thinkung a cin. Cu ka ahcun "BAWIPA, Zungzal Hmunmi Pathian" kha a biak (Gen 21:33). Palestine ram chungah um hmun fekfuan a khuar hmasatnak hmun ah Abraham nih a tuah hmasatmi cu "biaktheng" ser a si. A van changtu a tuahmi cu "thingkung a cinmi" a si. Cu nih a langhtermii cu Abraham chan in Israel miphun nih cun thingkung cin a thatnak hi an rak theih diam cang ti a langhter. 

Abraham hi a rak fim taktak. Thingkung a cinmi cu a mah ram a si te lai ti kha a rak zumh i, a rak i ruahchan. A cawi ii, cu ka hmun cu a mah ta khan bantuk in duhpoih in an umnak ah tla. 

Cucaah Abraham chan bak in Israel miphun caah thinkung cin an rak thawk cang. Thingkung cin hi an ram le miphun caah a herh. An khua caah a herh tuk timi an hmuh caah a si. Thingkung lo cun an ram hi, a thami ram ah a cang kho lai lo timi an rak hmuh khawh ko. Abraham nih a nupi Sarah vuinak a caah Efron ta a simi lo "Makpelah lo" kha a cawk. Cucu Abraham nih Canaan ram ah a ngeih hmasatmi vawlei a si. Cu a ngeihmi kong cu Bible nih an tial tik ah, "A lo he, a chung ah a ummi lungkua he, thingkung vialte he Abraham ta ah an cang dih" (Gen 23:17) a ti. Cu nih a langhtermi cu, Israel hringsortu hna an pu bik Abraham chan in, thingkung hi a sunglawi ngeihchiah pakhat le ro ah aa tel" timi kan hmuh khawh. Miphun ro a si. Pupa ro a rak si. 

Cucaah Egypt sal ah a tangmi Israel miphun pawl kha Pathian nih Moses hmang in bia a cahmi hna cu, an co dingmi "Ram chung nan phak tikah thingkung kha nan cin hna lai" (Leviticus 19:23) tiah a ti hna. 

Zeicatiah an co dingmi cawhnuk le khuaihliti in a luangmi ram timi hi, a mah kokek cun a tha tukmi ram a si lo. Lung a tam. Thing a tlawm. Hmunrawn a tlawm. Vawlei a chiatnak a tam deuh. Ni zong a linhnak ram a si. 

Cucaah cu bantuk ram ahcun khuacaan a that i, thingram an that I thlaikheu an thatnak ding caah le cawkhnuk le khuaihliti in a luangmi ram sinak ding caah hin, thinkung an cin hrimhrim a herh caah a si. Cucaah Israel miphun cu an vawlei an dawt. An thingkung le ramkung an dawt. Cun an ram a rocar tukmi zong ah thinkung an cinnak thawng in, an hninhnoter i, an ram hi tupi bantuk in an tuah khawh.

Pu Robert Siang Lian ka rak hal bal. "Israel le Egypt hi zeitin dah an i dannak cem a si tiah na ruah?" tiah ka rak ti. A rak ka lehmi cu, "Egypt cu tho a tam tuk. A rocar tuk. A lin tuk. Thetse ramcar bantuk a si. Egypt le Israel ramri kan phak bak cun tupi chung luh bantuk a si. Israel cu hring dildel tein a um i, tupi bantuk a si. Ramri bak in aa thlau tuk ee" tiah a rak ti.

Innpa ram an si ko nain, thingkung a cingmi le cinglomi ram a dawh ning le a nuamh ning cu, an rak i thlau tuk hna.

Keimah zong hi ka ngakchiat lio tein in thinkung cin ka rak huam tuk. Thei phun tam nawn kan inn kam ah ka cin hna. Tuaihmawng, rirang, rithei le bung tiang in ka cin hna. Thingkung cung a keumi tuaihmawng tiang in ka va phuk hna i, kan innkam ah ka rak bunh hna. Cun Mandalay Tlang tang ah Eucalyptus tree timi pawl zong ka rak cawk i, Thau khua ah ka rak cin. Nihin ni tiang an nung rih.

Cu ka cinmi thingkung cu naite ah a hmanthlak an kan phurh i, a nge zong an thlangh viar cang. Ka ruat i, Laimi tam deuh cu thingkung man a ngeihnak hi kan fiang kho rua lo tiah ka ruat. Ka ngaih zogn a chia ngai.

Ka nulepa zong hi thingkung cin an rak huam taktak. Ka upa Pu Rual Uk zong hi thingkung cin a rak huam taktak. Theikung cin zong a rak huam taktak. Ka nulepa nih hin, "Thlipheng ah thingkung cin a hau" tiah an rak ti tawn i, tuaihmawng hna kan rak cin tawn. Cun kan inncar lei thing hi hau an duh bak lo. Thingnge thlangh zong an rak duh bak lo. Kan inn a himnak ding caah thli a khamtu a si an rak ti.

Cu bantuk in ka nulepa nih thingram hi an rak dawt tuk caah, ka nulepa upatnak le philhlonak ah Israel ram ah thinkung kung hnih cinnak tangka ka hlut hna i, kung hnih ka chin. Ka pa caah pakhat le ka nu caah pakkhat ka cin hna. Laimi vialte lakah Israel ram ah thingkung a cing hmasatmi ka si kho men.

Thingkung ca ka hlutmi lawmhnak ah ca le card an rak ka kuatmi a tanglei ah ka van chiah chih.

Hi Jewish National Fund (JNF) nih hin Israel ram ah thingkung million 260 an cin cang. Acrea 250,000 hi thingkung le ramno in an hninhno ter cang. Cu hmun ahcun satil an zuar hna i, khuai an zuat hna i, cu ticun an ram cu "Cawhnuk le khuai hliti in a luangmi ram" ah an mah nih an ser chawm. Minung thazaang le fimnak tello in cun, Canaan ram hi cawhnuk le khuaithliti in a luang kho ding a si lo men lai. 

Cucaah Israel ram ah thingkung cin hi a herh taktak i, kei zong nih kung (2) ka cinnnak a si. Zeiruanag dah Israel ah thingkung cin a herh? 

Pathian hi thingkung cing hmasattu a rak si. A kawhmi Abraham nih Canaan ram a phak tlawmpal ah thinkung a cin ve. Israel saltang pawl zong ramchung nan phak tikah thingkung nan cin hna lai tiah Pathian nih nawl a pek hna. Cu bantuk in, Judah mi nih 1901 in Canaan ram an rak pem than tikah thinkung cin an rak thawk colh. Hi vialte ruangah hin, ka nulepa upat peknak le a zungzal philhlonak caah Israel ram ah thingkung kung (2) ka cinnak a si. Kan mah chung hi (9) kan si cah, kan zapite caah thinkung pakhat cio Israel ah cin ding hi ka saduhthah le thlacamnak zong a si.