Ritnak Sii Nih A Hrawh Cuahmahmi Kan Zatlang

Vawleicung ah minung kan tam chin lengmang bantuk in, pawcawmnak zong a phunphun in kawlhawl a si. A cheu nih duhfah hakkauh tuk ruang le a fawinak in tangka hmuh duh ruang le rum duhg ruang ah, cozah upadi buar in minung caa thiltha lo zong a zuarmi an karh chin lengmang.

Naite ah minung pakhat nih a ka chimh i, "Tiddim le Tonzang lei i ritnak sii a tam tuk caah khua a cheu khat cu pa vialte an ri thlu ti awk tlak a si" tiah a ti.. Kalaymyo le Tahan zong hi ritnak sii nih a buai taktak hna tiah a ti ve. Cu lawng asi rih lo. Yangon le Mandalay le Kawlram khuapi tampi cu, ritnak sii nih biatak tein minung mino tampi a hrawh cang hna ti a a si. 

Tahchunhnak ah, June 2018 ah Yangon bak ah "yabba" sii million $187 man bak an rak tlaih. 2017 ah "Golden Triangle" timi ah yabba sii mum 20 million an rak tlaih. Rakhine lei le India ramri zong ah an tlaih tung hna. Yabba timi hi "methamphetamine le caffeine" cawhmi si-sen a si. An din tikah an lung a mawlmawk. "Saihkuzin" rumro in khua an sa. An i thawkka ahcun nikhat ah mum khat hi a za nain a hnu ahcun mum 60 hna an din ti a si. 

Kawlram ah sii a tam khunnak cu, cozah le tlangcungmi kahnak ruangah a si. Zeicatiah ritnak sii tam deuh cu tapung umnak area in chuahmi a si. Kawlram ah bing cin hi a zor deuh nain a tam tuk thiamthiam rih. UN tuaknak ah, 2017 ah Kawlram ah bing cinnak hi 2017 ah hecter 41,000 a um i, 2018 ahcun hecter 37,300 ah a tum. A tambik cu Shan ramkulh nichuah chaklei tapung uknak area ah a si i, cu ka ahcun Kawlram pumpi bing cinnak i 90% a um an ti. Kawlram hi bing lawng siloin ritnak sii a phun tampi a chuak i, cu lak ahcun a lar cemmi cu "Yaba" ti a si i, cu nih cun minung tam tuk a hrawh hna i, mifim cathiam hmanh hi a hrawh ko hna ti a si. Minthami Soe Myat Thuza te hna hmanh kha, "Yabba" ruang ah tlaih le tazacuai an rak tong. 

Naite ah kan khua ah Pa Lian Hmun Thang a thi. Cu lio ah ruak thlahtu pa he thlanmual lei kal pah ah motor kan i cit ti. Motor cungah "Nan khua khaw zeidah a si?" tiah ka ti. Kan khua cu Marion khua pawng ummi khua fate a si tiah a ti. Minung 400 tluk kan um a ti. An umnak cu leikuang a tam Thingram aa dawh. Cucaah "Nan khua cu nuamh dawh tuk a si" tiah ka hei ti. A ka lehmi cu, "A khua cu a nuam tuk ko nain, ritnak sii nih tlangrai babtuk in a kan tlun hnawh hi a har ko. Khua chungah kan buai tuk ee" tiah a ti.

Ohio hi sipuazi a tha. Tangka a tam caah, USA ah ritnak sii a luhnak hrampi pakhat a si. Voi khat cu North Carolina in nu pakhat nih truck lianpi in Ohio ah ritnak sii a rak phurh i, palik nih an rak tlaih. A truck cu an zoh i a ton bak in ritnak sii a rak phurh. California in Korean nungak dawh taktak nih bang 19 tluk ritnak sii vanlawng fate a hlanmi in a rak phurh i, an tlaih than. Ka dangdang zong ah a ton bak in an tlaihmi an um. Tlaihlomi zeizat remruam dek a va um rih hnga timi ruah ah, thin hi a phang i, lungdong taktak a si ko.

June 21, 2019 ah Philadelphia ah cozah nawlngeitu hna nih tilawng lianpi an va check. Cu tilawng lianpi ahcun ritnak sii "cocaine" timi hi pawng 35,000 (ton 17) an tlaih. A man tuak tikah $1.1 billion (million 1,100) man a si an ti. Cu cocaine tu tlakrawh bantuk tete in an zual hna i, cu cocaine tlang tete cu lamcung ah artlang in chia hna sehlaw, meng 2 le cheu a sau lai ti a si. A tlaitu hi U.S. Customs le Border Protection Baltimore field office an si. Tilawng a mawngtu minung (6) an tlaih hna i, hmai zarh Nikhatni ah tazacuainak zung ah a chuak ding an si. An tlaihmi tilawng hi MSC Gayane thilphurtu tilawng a si.

Cozah sihni pakhat nih a timi cu, "Kan tilawng dinhnak ah hin, thlithiang dawp riangmang i, hi zatzat cocaine hi kaltak i, minung minung million tampi hrawh i, tlaihlo in kan luat lai tiah maw nan i ruah? Kan fim ngai tiah nan i ruah nain nan palh cikcek" tiah a ti hna.  

US ah hin ramdang in rak luhnak tilawng dinhnak hi 300 a um. Cucu customs le border protection agency pawl nih runven le zohkhenh a si. Ritnak sii hi an tlaih khawhmi a um. Tlaih khawhlomi a um ve. An tlaihmi hmanh hi a tam tuk i, tlaih khawhlomi hi zeizat remruam dah a si hnga? US khua kip le sang kip ah ritnak sii cu an um i, i ven cawk ding a si lo. Minung hi ziaza thatnak i cawnpiaknak in dah kan i ven ti lo ahcun, ven khawh ding kan si lo. 

USA ah hin, ritnak hi Nichuahlei le nitlaklei rili tilawng dinhnak zong in a lut i, chaklei Canada ramri zong in an lut. A tambik cu Mexico ramri tlanglam in an lut i, US i a lutmi ritnak sii dihlak i 99.8% hi Mexico ramri in a lut ti a si. Cucaah President Trump nih Mexico-US ramri kan kham lai a timi zong hi, thil tha ngai cu a si ko. Zeiti hawih in dah kan kham lai? An kham kho taktak lai maw?" timi cu biahalnak nganpi a si. 

U.S ah ritnak sii tambik a lutmi hna le zeizat dah an luh timi cu a tanglei bantuk in a si:

Oxycodone: 4.6 percent

Heroin: 9.8 percent

Cocaine: 24.1 percent

Crack Cocaine: 13.1 percentCocaine

Methamphetamine: 24 percent

Marijuana: 21.5 percent

Other drugs: 3 percent

Hi bantuk in ritnak sii a phunphun kha US ah a rak lut i, 2018 cazin zoh tikah minung 24.4 million hi a luanciami ni 30 chung ah ritnak sii phun khatkhat cu an tawng ti a si. USA ah a tanglei sii hna hi, mitam bik nih an i buaipimi le an hmanmi ritnak sii cu hi tin a si.  

Marijuana- by 19.8 million (sechoh)

Prescription drugs- 6.5 million (sibawi pekmi si)

Cocaine- 1.5 million

Hallucinogens timi lungthawh si (Ecstasy) - 1.3 million (Hihi Kawlram ah a tam bikmi a si)

Methamphetamine- 595,000 (Hi bantuk zong hi Kawlram ah tammi a si)

Heroin-300,000 (bingrang/number 4). 

Hi ritnak sii pawl hi, a hmangtu hna nih a tanglei minung hna sin in an cawk/hmuh ti a si:

• 55.7% nih cun hawikawm silole chungkhar sin in an hmuh
• 19.1% doctors te sin in (bing aa telmi fahtheihlonak si)
• 3.9% theihlomi minung nih zorh nak in
• 0.1% cu internet in online in an cawk
• Fahtheihlonak sii hi bing aa telmi an si i, hi sii hi kan chungkhar asiloah kan hawikawm nih free in an kan pek an ti. 80.7% nih, hi sii hi doctor pakhat nih a kan pekmi a si an ti. USA ah hin, Ohio hi hi fahtheihlonak sii tambik a hmangmi ramkulh pakhat ah aa tel ve i, kan min a chia ngai. 
• Hi ritnak sii hmangmi hna lak ah hin, hi tin an si:
• 18.5% cu rian ngeilomi upa kum tling an si.
• 8.8% hi cu caan tling riantuan an si.
• 9.4% cu caan tlinglo riantuan an si
• Ritnak sii a tawngmi tampi (13.4%) cu rian ngeimi an si
• Minung 10.2 million nih cun ritnak sii rit bu in motor an mawng

• Hi bantuk in a si caah, USA zong hi zuu/ritnak sii ruang ah motor accident thimi an tlawm ti lo. USA ah kan fale zong hi ritnak sii he an i hlat lo. Kawlram zong ah ritnak sii nih a buai hna. India le Pakistan le Laos, Thailand le a dang Asia ram zong ah tam tuk buainak a chuak cuahmah. 2017 ah Southeast Asia ah "yabba sii" mum million 450 an tlaih ti a si. June 2018 ah Yangon ah million $187 man ritnak sii an tlaih. Tlaihlomi zeizat remruam dek a va um rih hnga?
• Europe, Australia le South America le Africa zong an him hlei lo. Russia zong a him hlei lo. Philippines le bang cu an zual tuk caah, an president nih ritnak si zuarmi cu a kah bak in a kahter hna le minung tamlak an thah cang hna. 2017 UNO report zoh tik ah vawleicung pumpi ah damh awk thalo in ritnak sii tawngthammi hi 29.5 million an si i, vawleicung minung dihlak i 0.06% an si ti a si. 
• US sining zoh tikah ritnak sii hi, mirum sang zong ah a um i, sifak sang zong ah a um. Sianginn zong ah a um. A umlonak hmun hi a um lo ti tluk a si. Cucaah kan fale him tein an umnak ding caahcun a tanglei hi tuah kan herh:
• 1. Pawngkam tha kan ser piak hna lai (Hawikawm chia komhter lo ding)
• 2. Sianginn tha tein kaiter i education thapek ding
• 3. Ritnak sii a thatlonak le minung ca rawhnak a sinak kong kan cawn piak hna lai
• 4. Pathian nih thilchia tuah a duhlonak le thlarau nun thianhlimnak cawnpiak ding
• 5. Lungput tha an ngeih i dinfelnak an ngeihnak hnga ziaza thatnak kong cawnpiak ding

Ritnak sii doh a har tuk caah, cozah le mipi  pakhat cio in bawmh kan herh. Cu lawng ahcun kan tei khawh lai. Kan Lairam zong ah Hakha le Thantlang hi cu kan him ngai rih. "Yabba ritnak sii" hna nih a kan phak sual ahcun, kan sifah chinchap he kan miphub kan lo ko lai. Ritnak sii hi America hmanh nih an i buapi tuk cang i, Lairam te hna ah a karh sual ahcun kan i veng kho hrimhrim lai lo. US ah Laimi zong "ritnak sii" ruangah mah le mah aa thatmi kan um cang.

Lairam kan mirum le sipuazi tuahmi hna zong nih "ritnak sii" in tangka kawl hrimhrim lo ding a si. Kawlmi zong ritnak sii a tongmi cu Lairam in chuah bak ding an si. Laimi zong dimh ding an si lo. Ritnak sii hi pumpak, chungkhar, khua le ram tiang a hrawk khotu kan ral ngan bik pakhat a si.  

Cucaah Kawlram in hi sii a lohnak hnga zuam a herh bantuk in, Lairam zong ah ritnak sii a zuartu an umlonak ding le a hmangtu umlonak ding hi a biapi tuk. Pastors, evangelist, Krihfabu hruaitu in, siaginn saya/sayama, cozah riantuantu le nawlngeitu upa vialte baw in ritnak hi, "zapi kan ral" a si ti in, doh cio a herh. Cu ti kan tuah ahcun ritnak si hi, Lairam ah kan tei khawh ko lai!!!

• 
  

---------------------------------

Zohchihmi ca

1. Tam deuh theih duh ahcun, Rates of the Illicit Drug Abuse in the U.S capar i rel te. 

https://www.verywellmind.com/rates-of-illicit-drug-abuse-in-the-us-67027