Amazon Ruah Tupi Kangmi

Amazon ruah tupi hi, vawleicung ah a lian bik, a chah bik, hmawng bikmi, thingram phun a tam bik le saram phun a tam bikmi ruah tupi a si. Ruah tupi hi 1.7 billion acres a kaumi a si. Amazon ruah tupi hi a tar ngaingai cang i, kum million 55 a um cang ti a si. A thingkung hi an lian, an sang i an tar taktak. Thingram phun hi rel cawk lo ngacha in a um. Hi ruah tupi hi Brazil le Peru ah tam bik a um i, Peru ramchung hi a tha deuh khun.

A tupi a that tuk caah le a kauh tuk caah ka vawleicung khuacaan hi Amazon tupi nih a remh khawh ko lai ti tiang in timi a rak si. Ruah tambik a surtertu le thli a thianter biktu tupi a si caah, mifim mi hna nih an uar tuk i, "Vawleipumpi Cuap" tiah an ti phanh. A ruang cu "Cuap" cu thli a thiantertu a si caah a si. A cheu nih cun, "Amazon ruah tupi hi, Pathian pekmi laksawng ngan bik pakhat a si" tiah an ti.

"Vawleipumpi cuap" timi Amazon ruah tupii le Amazon Tivapi

Cu tluk in bochanmi le uarmi ruah tupi cu a tu a kang cuahmah cang. Hmih khawh zong a si rih lo. Area zei tluk kau dah a kangh cang ti an thei kho lo. UNO hruaitu le pawngkam a vengmi scientist pawl cu an ngaih a chia taktak.

Hi Amazon tupi a rawh deuh paoh ahcun, ruah a tlawm deuh chin lengmang lai i, ni a lin chin lengmang lai. Vawleicung hmun kip ah thli thiang (Oxygen) a zor hrimhrim lai ti a si. Oxygen a zor ahcun minung cuap le ngandamnak a zor lai ti a si.

Hi Amazon ruah tupi kangmi kong ah UNO thawk in milar pawl in Pope tiang an lungre a thei. Pope hmanh nih a ukmi hna Catholic vialte thlacamnak ngeih ding in a nawl hna. Milar (celebrity) tampi le company tampi nih Amazon mei hmihnak ah tangka tam taktak an hlut cang. USA nih mei hmittu vanlawng (tanker) zong an kuat i, mei hmih an bawmh hna. Tupi a chah tuk caah le meikang a fah tuk caah, an hmit kho taktak rih lo.

Amazon ruah tupi

Amazon meikang hi August 25 in aa thawk. Vawleicungmi nih an chimrel hlan in vawleilem (cutuh) in an hmuh hmasat. Brazil President nih tuan deuh ahcun, biapi ah chia lo. A kangmi zeihmanh a si lo ti phun in a chim nain, kan hnu Ningani cun aa phelh kho ti lo i ralkap 44,000 meihmittu ding ah a kuat hna.

Nai i G-7 ram meeting tuahmi hna nih, tu chun (Nikhatni) ah Amazon ruah tupi mei hmihnak le tupi thingram remhnak caah million 20 kan in bawmh hna lai tiah an ti.

Braizil's National Institute for Space Research nih hi meikang hi August 25 an chim hmasat. Cu ni ahcun Braizil ram chung ah mei hi hmun 80,626 a kang i, nikum a tu  lio caan nakin 80% a meikang a tam deuh ti a si. Cu chung ah zatceu renglo 42,269 cu Amazon ruah tupi chungah a kang ti a si. Amazon ruah tupi dihlak i 60% hi Brazil ah a um.

Amazon ruah tupi bak hi tluk lawmmam a kanghmi a ruang cu, thingkung an hau tuk caah a si. Lo, dum le saram zuatnak caah an hau tuk pin ah, innlo saknak caah tam tuk an hau. 2000 hnu deuh in Amazon ruah tupi hi a zor tuk i, kum khat ah acre 9,650 killi meng an hau ti a si. 2004-2014 kar ah thingram upadi fak deuh an ser caah thingram a zor ning a van fum deuh. Asinain 2019 chung lawng hmanh ah hin, tupi hi killi meng 3,571 tluk an vah dih ti a si.

Amazon meikangmi meikhu

Scientist cheukhat tuaknak ah, Amazon ruah tupi nih hin vawleipumpi thlithiang Oxygen dihlak i 20% hi a chuah tiah an ti. The Guardian nih tu nih cun vawleipumpi oxygen 5% a chuah lai tiah an ti. A ruang cu an cintlakmi eidin le ram nih oxygen kha a chuah ve caah a si.

Tupi hi a kauh tuk caah, acre zeizat dah a rawk cang timi hi an tuak kho thlu lo. A buaktlak in tuak tikah 15%-17% cu an hau dih cang i thil pakhat khat caah an thianh dih cang ti a si. Lo tuahtu pawl nih an khangh ruang ah acre 3,000 hrawng cu mei nih tupi a hrawh cang ti a si.

Vawlei khuacaan le thingram tha a pek taktakmi London khua le Paris ahcun Amazon kangmi ruangah lam zulhnak mi tampi nih an ngei. Brazil ram khua tam nawn ah, cozah an daithlanmi ruangah lamzulhnak in duhlonak an langhter ve.

Amazon tupi meikang

Amazon ruah tupi kanghnak hi, minung ruangah aa thawkmi cu a si ko nain, pakhat cu vawleipumpi a lum chin lengmangmi nih a kangh a zualter tiah an ti. Hi Amazon a kangmi ruangah, Brazil le Peru ram hrawnghrang cu thli a hnawm taktak i, minung ngandamnak ca zong ah tih a nung ngaingai ti a si. Innlo a kanghmi le dumhau a kanghmi zong a tam ngai cang. Ramtang thil nung hrimhrim cu tam tuk a thah cang hna. Meikhu a tam tuk caah minung nih thli hrimhrim hi dawp khawh a si lo an ti.

Scientist pawl an thin a phan ngaimi cu hihi  a si. Amazon tupi hi a kangh ning a fum ngai. Nikhat ah pe 1,000 tluk hrawnglawng hi mei a kal kho ti a si. A ruang cu thinghram, hnahchawl le thingnge kha huamsam tuk in sau tuk an kang. Cucaah thingkung kha a hram tiang in a kangh i, hi hnu kum vui lei le vui chin lei ah, thingkung thi dingmi mi hi, billion tam tuk a si lai ti a si. Cucaah Amazon tupi hi, a hlan bantuk sinak ding ahcun kum tampi a rau lai an ti.

Cucaah Amazon meikangmi nih, cozah le mipi caah sungahnak tampi a chuah pin ah, minung damlonak le minung tampi lungrawknak a chuahpi i, sianginn le vawleicung hmun kip ah tu chun ah a kong chim bikmi cu Amazon ruah tupi kangmi kong a si tiah an ti. Hi tupi kangmi nih, vawileipumpi caah chim cawklomi sunghnak a chuahpi tiah ti a si.

Brazil ram Amazon tupi kang lio mi

-------------------------------------