Lairam Tii A Tamak Ding Caah

Vawleipumpi Linhnak ruangah, khua zakip ah khuacaan rawhnak, khuahremnak, tii reunak le meikanghnak a chuak chin lengmang. Tivapi te in tivapi le tibual lianlian zong tampi an car cang. Thetse ramcar le tlang sannak hmun ah tii harnak an tong hna. Tlang sannak ah a ummi Lairam zong hi a rauh hlan ah tii harnak kan tong kho ve. Cucaah duhtim tein tii kan ngeih khawhnak ding caah vanruah hi zeitindah kan khawnning ve lai timi hi ruah a cu cang.

Tlangcung tii zor ruangah a chuakmi harnak

Vawleicung ah tii kan hmuhnak hrampi cu vanruah le vur an si. Vawleipumpi linhnak ruangah vanruah surning a hman ti lo i, vur zong a tlawm chin lengmang. Africa continent, Australia, Central Asia, Tuluk, Middle East le India ram cu tii lei ah harnak tampi an tuar. South America ahcun tii a um ti lo caah khua tam ngai an chuahtak. USA nitlaklei zong khua a hrem caah le vur a tlami a tlawm tuk caah tivapi cheukhat cu an reu i tibual lianlian zong an car cang hna.

Tiva tii a zor tikah tlangcung tibual zong a car. Vawleicung tibual lianh ah palinak a si mi Aral Sea cu, a min hmanh ah "sea" (rili) ti asinain minung nih laa cinnak caah tivati tam tuk an hman caah, cu tibual cu 90% a car cang i 10% lawng a tang cang. UN Gen. Sect. Banki Moon zong cu tibual cu a va zoh i, "Hi tluk kokek rawhralnak ka hmuh i ka lau tuk" tiah a ti.  Ngatlaihnak le nuamhnak hmunhma vialte aa rawk dih cang i, tilawng lianlian zong an kaltak dih hna.

Aral Sea a car caah tilawng an kaltakmi 

Nihin ni ah Galilee Rili le Caspian Rili hna cu tii a zor tuk caah, nga an tlawm pin ah an hme chin lengmang i, minung pawcawmnak zong a zor ngaingai ti a si. Kawlram i Inlay Tibual le Indawkyi Tibual hna zong tii an zor tuk cang. Tii a puanh tuk caah le a hnomh tuk caah zeitindah tii him tein a um khawh lai timi kongah tuanvo ngeitu zong an lungre a thei ngai cang. Rih tibual zong kum hnu kum khat tii a zor i, tha tein kan zohkhenh lo ahcun, hi hnu kum 100 ahcun a car kho mi tibual a si.

Lairam Tii Tamnak Ding Caaah 

Lairam cu tlang a sang. Fingtlang a cheng. Cerh le tivate tii bochan deuh in nihin ni tiang khua kan sa. Kan ram a phawn chin lengmang pin ah, vawleipumpi linhnak ruangah tii chuak a zor i, kan tihna an hme chin lengmang. Hi tining tein a kal ahcun, a ra laimi kum 50-100 ahcun tii harnak fakpi in kan tong kho.

Laitlang in a rak kan tlawngmi hna nih, "Thantlang le Hakha zong tii kan i za ti lo. Kan tihna an hme tuk. Tii a har ko. Thal ahcun motor hna in than a hau tawn" tiah an ti. Naite a phanmi hna nih Hakha Thar an tlakmi tii harnak kong an chim tikah ngaihchia ngai a si. Cucu Hakha Thar caah thil pawi ngai a si. Tii harsatnak teinak ding caah, cozah le mipi nih biatak tein tuanvo lak a hau cang. Zeihmanh kan tuha lo i, um sawh in kan um ahcun, tii harnak hi kan ram thanchonak dawntu a si kho.

Lairam tii a tamnak ding caah le duhdim tein tii kan tonghtham i, kan sipuazi zong a that i, kan ngan a damnak ding caah, a tanglei bantuk in Lairam ah cozah le mipi nih riantuan kan herh cang.

(1) Lai Tlang Tii Aa Semnak

Lai tlang tii vialte an i thawknak cu vanruah in a si. Vawleicung khuacaan aa thleng i, vanruah sur ning a dik ti lo. Ruah a tlawm caan ah a tlawm tuk. A tam caan ah a tam tuk. A tam tukk caan ah rawhnak a chuak i, a har caan ah harnak a chuak than hawi. Cucaah ruah a tam caan i a surmi ruah kha tha tein khawn i, Lairam vawlei ah tii a tamnak hnga ding in riantuan a herh.

(2) Tii Dor Khat Hmanh Vaivuanh Lo Ding

Tii harnak kong hi tliantlaiternak ding caah, vawleicung ramkip ah "Vanruah hi zeitindah kan hman lai" timi hi fimnak a phunphun an chuah. Vanruah hmannak kongah Israel ram hi zohchunh tlak bik ram an si. Israel ram ahcun vanruah dor khat hmanh lohtlauter lo ding le man ngei tein hman hi an i zuam. Lairam zong ah Israel nih vanruah an khawn ning le hman ning hi zohchunh ve kan herh.

(3) Vanruah Khawn Ningcang 

Lairam ahcun vanruah kan khawng theng lo. Biapi tuk zong in kan chia lo. Asinain hmailei caan ahcun vanruah hi kan khawn thiam le hman thiam a biapi ngaingai. Tahchunhnak ah, Israel ram ahcun Negev these ramcar hi a car taktak. Vawleicung ah ruah a tlawmbiknak le rocar biknak hmun pakhat a si. Negev cu a rawn. Thingkung a tlawm. Cu hmun ahcun, "Water Harvesting in Negev" an ti i, vanruah hang hi a theipar hman zia an thiam. Jordan tiva in tii an lak i, an pek pin ah vanruah hi sunglawi tein an hman caah, 1965 in thingram cin hram an thawk i, kum 50 a rauh tik ahcun, Negve thetse ramcar cu hmun tampi ah hring dildel tein an tuah khawh.

Negev Desert ah tii an khawn ning

A dang zohchunh tlak pakhat cu, India ram khuate Hiware Bazar timi khua hi a si. Khua a hrem caah an khua cu tii a har; cinthlaknak a rawk i mi tampi nih an chuahtak. Khuami an i zuamnak thawng in an khuapawng tlang vialte cu vanruah khawhnak caah, tanphei in an cawh i cangdonh leikuang bantuk in an ser. Thingram an cin i vanruah kha an donh. Kum tam nawn a si tikah,  tlangpang ah vanruah aa khongmi cu cerh le tivatii ah an cang. Pawngkam a hninghno than. Cinthlaknak le zuatkhalhnak an tuah than. Nihin ni ah, inn 216 umnak khuate asinain dawng 50 cu kum chiar in million lengmang in tangka an hmu ti a si. Atanglei ah Hiware Bazar nih an ram an thlenning cang langhtermi a si.

Hiware Bazar a rak rocar lio cu hitin a rak si (1980)

Hiware Bazar nih an fingtlang ah vanruah an khawn hnu (1990)

Nihin ni Hiware Bazar cu hitin a si

Hiware Bazar khuate nih nih an tuahmi hi, Lairam fingtlang sining he aa tlak bik a si. Laimi nih kan i cawn awk ah a tha. Hi khua nih vanruah tii an hman ning a that tuk caah, "India ram pumpi ah model village ah an rak thim." Mipi zuamnak le riantuannak hi khuaram sersiamnak caah a biapi tuk. Hiware Bazar zong sersiamnak zong hi, mipi zuamnak in an thawkmi a si.

4. Vanruah Zeitindah Kan Khawn Lai?

 Lairam zong hi, fingtlang a sang. Tlang an cheng. Vanruah a sur tik ah, caan tawite chung ah a niamnak ah an lan viar. Vawlei chungah an lut manh lo i, kan vawlei ah tii aa zawi kho lo. Vawleipumpi a linh chin lengmang tikah, vawlei chung tii kha tikhu in an chuak i, cerh le tivate ti an zornak a si. Kum khat hnu kum khat, a hlatnak chin lengmang ah tii lak a hau cang. Atu lio kan tihna hna hi, tha tein kan ram kan zohkhenh lo ahcun, an reu than lai. "Khi tikah khawidah tii kan lak te lai?" timi hi ruah le timhlamh chung a herh.

Lairam i tii a tam khawhnak ding caah cun, kan ram cungah a surmi vanruah hi, kan fingtlang ah zeitindah aa dil khawh lai i, tii a tan khawh lai? timi hi Laimi nih kan ruah le tuak taktak a hau. Cucaah atanglei bantuk in thil hi ruah le tuah a herh ve:

1. Cerh umnak hmunhm paohpaoh ah area kaupi in zuah i thingram cin ding.

2. Ramtang hmunkip ah tibual fatete ser ding le pawngkam hninhnoter ding.

3. Tivate le tivapi ah tiidil phun siam le furpi tii tam deuh khon ding.

4. A biapi cemmi cu, kan fingtlang vialte ah, tanphei in cawh i cangdongh leikuang bantuk in sersiam i, cu hmun ahcun thingkung le thingram cin ding a si. Cucu Israel ram le Hiware Bazar nih an tuah bantuk in vawlei chung ah vanruah khon ding a si. Cu vawlei chung tii cu cerh le tivahna ah an cang lai.

Lairam Tii Kan Tamter Kho Lai Maw?

Lairam ah vanruah tam deuh surnak cu kan tuah kho lai lo nain, a cunglei thil (4) hna hi kan tuah ahcun, Lairam ah tiichuak a tam deuh hrimhrim lai.

Tahchunhnak ah, Thantlang kan zoh lai. Thantlang tilaknak tlang-Vamkham Tlang-vialte khi cangdonh leikuang bantuk in a dotdot in tanphei in kan cawh lai. Cu hmun ahcun thingkung le ram kan cin lai. Mei duah lo in kan um lai i ram kan hmawnter lai. Vanruah surmi kha, tilu in chengbalang ah luang ti lo in, cangdonh leikuang le thinkung hram ah an lut lai i vawlei chungah an taang lai. Vawlei a daam lai i, thingram a hmawng lai i a hninghno lai. Tlangcung vawlei chungah tii tampi aa khong lai. Cucu cerh le tivate hna ah an cang lai. Minung thazaang in tangka dihlo in tuah khawh a si. Hakha Thar hna zong ah hi bantuk tuah ahcun vawlei a feh deuh pin ah a hninghno deuh ngaingai lai.

Hi a carmi khua hi hninhnoter a herh (Rf. Chinland Post)

Hiware Bazar nih an tuahmi hi cozah nih an bawm hna lo. An mah thazaang tein an tuah. Laimi zong nih kan ram caah riantuan le thadit kan huam ahcun kan tuah khawh ve. Cozah lawng bochan lo in, mah le khua cio in lungrual tein thazaang chuah cio ahcun, kan tuah khawhmi thil a si.

Laimi hi khua kan ruah lo, timhlamhnak kan ngeih lo i kan i zuam lo le kan ram hi kan zoh sawhsawh ko ahcun, dintii caah tiva le cerh umnak kip, kan dawi cawk te lai lo. Zeicatiah tii kan laknak tiva le cerh hna hi, kan zohkhenh hna lo ahcun, hi hnu kum 20/30 ahcun kan tihna tampi cu, an car kho men.

Tii cu minung nunnak caah a herhbikmi pakhat a si. Kan ngandamnak le ram thanchonak caah tii tampi a herh. Cucaah Lairam cozah le mipi hna nih, thaizing kha hngaklo in Lairam ah tii a tamnak hnga ding caah khulrang tein riantuan thawk a herh.

Hiware Bazar bantuk in kan i zuam ahcun, Laitlang cu a let tam tuk in tii a tha lai. Lairam ah tii a that ahcun kan ram in millionaires le billionaires tiang an chuak kho ve ko lai. Cucaah "Lairam tii a tamnak ding caah" zeidah kan tuah ve lai timi hi Chin State Cozah le mipi nih ruah taktak a herh cang!

--------------------------------------------------------------------------------------------

Chinchiah

1. Israel ram nih zeitindah vanruah an hman ning a si timi theih duh ahcun, Water Harvesting in Negev timi kha google ah zoh law tampi a lang ko lai.

2. Hiware Bazar nih rian an tuannak kong, "The Water Miracle Village" kong hi atanglei Youtube ah zoh khawh  a si.

https://www.youtube.com/watch?v=9hmkgn0nBgk

A Thi Ngachami Franklinton Sang Nunternak Caah

Columbus ah hin Franklinton timi sang pakhat a um. Columbus downtown area ah a um nain, a tumchuk ngaingai i cu sang cu, a thi ti tluk a si. Cu sang cu zeitindah kan nunter khawh lai tiah city cozah nih chan khat hnu chan khat an i zuam nain, nihin ni tiang ruahning tluk in a nung kho lo. Zu, nu, ritnak sii, firtlei, awkhlawh le gangster an umnak a si. Cu sang ahcun mirum deuh le mi si kho deuh cu an um duh lo. Sipuazi a ummi hnihkhat hmanh an chuak i, inn zong man a ngei lo ti tluk a si.

Franklin sang cu Sioto River le Olentangy River aa tonnak in nitlaklei kam nelrawn ah a um. Cu sang cu Commonwealth of Virginia rantuantu Lucas Sullivant nih 1795 ah a rak hlat hmasat. 1797 ah innhmun 220 a halh. Tleicia Pre. Benjamin Franklin min chuankhan in, Franklinton tiah min a sak.  1798 ah cu hmun cu tilian nih a khuh dih caah aa rawk. Franklin min chuankhan in, cu peng cu Franklin County tiah 1803 ah an rak auh.

Franktlinton cu hlan lio ahcun, a hlunghlai ngaingai i khua nuam ngai a rak si. Tilian ruangah khua hi rawhnak a tong pah lengmang ti a si. Cucaah Scioto River in nichuahlei ah khua an van tlak i cucu Columbus tiah an ti i, 1812 in Ohio khualipi ah a cang thai. Cuticun Columbus downtown cu a van thangcho i, Franklinton cu tumchuk hram aa thawk.

Columbus Downtown (Rf. columbuscityhomesearch.com)

Nihin ni ahcun, Columbus downtown cu innlo le lamsul a tha. Minung an hlunghlai. Sipuazi a tha i office tampi a um. Asinain a ralchan te Franklinton sang cu a tumchuk tuk caah, minung zong an um tuk lo. Innlo zong a chiakha ngaingai i, Columbus downtown taktak le Franklin sang cu van le vawlei bantuk in aa thlau. Ka ruat tawn. Sualnak nih sifahnak a chuahter. Sifahnak nih sualnak a chuahter than. Cu thil pahnih cu an umti hnu ahcun, "Khuaram tumchuknak le rawhnak bak a si ko" timi kha Franklinton sang ah hmuh khawh a si.

Khua pakhat i sang pahnih tivate lawng nih a danmi cu tluk dan khawh cu khuaruahhar a si. Columbus downtown sining cu nihin ni ah hi tin a si:

Minung 8,100 an um. Apartment innkhan 97% hi an khat. 2019 ahcun 10,000 an um lai ti a si. Riantuanmi 84,367 an um i office 12% lawnglawng a lawng. Downtown kam ah college le university 5 a um i siangngakchia 33,000 an um. Grand Hospital, Nationwide Hospital le OSU sizung lianlian he naih tein in an um. 

Nihin ni ah Columbus downtown cu USA pumpi ah apartment tambik an sak cuahmahnak khua pakhat a si. Atu lio ah office le apartment an sak cuahmah mi hi, $734 million man a si. Dot-25 a si i killi pe 400,000 kaumi Millenium Tower zong an sak cuahmah. Atu lio ahdowntown ah crane 8 a dir. Caan tlawmpal ah million 1,000 man tluk hi sak chap ding in timhlamhnak a um. Parking an i zaat lo caah parking 4,000 tluk a chambau ti a si. 

Scioto Penninsulla a si (Rf. Columbus Underground)

Cu tluk in Columbus downtown leiah development a tam lio ah, Franklinton sang cu 1913 ah tii nih a rak khuh nakin atu tiang khua rawpcak bantuk ah aa chuah. Zoh ah ngaihchia khi a si.

Cucaah Franklinton sang hi zeitindah kan nunter lai timi hi chan tam ngai an ruat cang. Mayor pakhat hnu pakhat an chuak nain thanchonak lam an hmu kho lo. Company pakhat an lut i an chuak than. Eidin dawr le motor dawr an lut i an chuak than. Sualnak a tam caah, an sang hi mit a thi lo tuk. Cucaah nitlaklei democracy mirumram ah "Downtown ah sifakmi umnak sang a chua" timi hi, Franklinton sang ah a dik ngaingai.

Franklinton sang nih Columbus hi a zoh a chiatter ngaingai. Cucaah hi sang nunternak ding hi Columbus khua cozah nih biapi taktak ah an chiah. Innlo kan remh lai i, khua kan nunter lai ti a si. Thil khuaruahhar ngai a simi cu, khua thangcho seh ti duh ahcun inntha le innlian sak hi a si an ti ti i, Franklinton sang a nunnak ding ah atu hi innlo lianlian an sak ding in project lianlian an chiah.

Lunglawmh awk ngai a simi cu, Franklinton sang chung, Scioto River aa kuaihnak zawn hi Scioto Penninsulla tiah an ti i, cuka hmun ahcun acre 21 a lawngmi vawlei ah 3.1 million square a kau i, dot 30-35 karlak a sangmi inn sak ding in timhlamh a si.

Cu inn ahcun minung umnak apartment, eidin dawr, thilri dawr le office tampi aa tel lai tiah an ti. Hihi Columbus i project vialte lakah project lian bik pakhat a si. Hi innsang nih hin Franklinton sang hi a nunter lai i, thanchonak tampi a chuahpi lai i, Franklinton sang hi a nunter lawng siloin a thanchoter than lai tiah an ti. Atanglei cakehlei kap innsangpi in suaimi khi dot 30-35 kar a sang dingmi 500 million man inn ding cu a si.

500 million inn sang sak dingmi (Ref. Business Journal)

Hi innsang pawng ah hin Scioto River Park zong an sak cuahmah i, cuka hrawngah dot 8, 9 le 12 apartment le office zong sak chap ding an timh lio a si. Cupin ah Veteran Memorial Building le a dang lianlian zong an sak lio a si. Cun Mayor nih Sioto River an khamnak dampi cu a bohter hna i, tivakam ah park nuam taktak a ser hna. Cun COSI timi science museum tha taktak zong an sak an kauh chin thluahmah.

Cuticun a thi ngachami Franklin sang nunternak ca ding ah, Columbus City cozah hi an i zuam cuahmah lio a si. Atu i innlo tharthar an van sakmi hna thawng in, a rauh hlan ah Franklinton sang cu a nung than lai i, a thangcho lai tiah ruahchannak a um. Hi hnu kum zeimawzat ahcun hlanlio chan bantuk in a hlunghlai than lai tiah mi tampi nih ruahchannak nganpi an ngei ko.

Biavaivuan In Na Cuaithlai Khawh A Si

Biavanvuan timi hi Mirang nih cun "Rumor" an ti. Rumor timi biafang hi phun (2) in aa hmang kho. Pakhat cu "noun" (thil-min) in aa hmang kho i, pakhat cu "verb" (tuah) lei in a aa hmang kho. An biafang hram cu aa khat.

Dictionary zoh tik ah, rumor (noun) timi cu "A currently circulating story or report of uncertain doubtful truth" tiah an ti. Laiholh in cun, "Atu lio ah aa chawkvaimi biavakvai (story) asiloah a fiang setsailomi le biatak a si lai tiah zumh tlak a si setsailomi biavakvai a si" tinak a si.

Verb (tuah) lei in hman ahcun, "Be circulated as an unvarified account" ti a si. "A tak a si le silo, fianfaiter khawhlomi biavakvai, chawhvahter" ti khi a si.

A tawinak in leh ahcun, "Biavaivuan timi cu, "Zatlang ah mipi nih an chimcaih ngaimi bia, aa thawknak le a donghnak zong fiang setsai in theihlomi bia, a taktak a lo ngai tung nain a taktak a si theng lo mi bia, mipi nih an zumh ngai tung nain a diklomi bia, a ho nih dah a hmuh sitset ti zong theih le fianter khawh tunglo in mi thil mi tampi nih chim le relmi bia, mi thinlung le zatlang ah a nung ngaimi biatak a lo ngai nain biatak a si tunglomi bia khi biavaivuan" timi a si. Chim lio ahcun a kenkip ah chimcaih huam ngai a si nain, biavaivuan cu an hmun lo. A caan a zaat cun biatak a si lo caah an lo i, an tlau ko.

Biavaivuan cu tih a nung tuk. Zeicatiah a taktak a silonain minung nih a taktak ah tlakter khawhmi a sii, rawhnak tampi a chuahpi khawh caa a si. "Vawleicung ah tih a nung bikmi thil pakhat cu, biavaivuan biatak ah canter hi a si."  Cucaah biavaivuan (rumor) cu mithla he an i lo." Mithla cu kan tawng kho lo. A si tak le si tak lo kan fianter kho lo. Kan hmu kho lo nain, kan theih i kan zumh caah minung thinlung ah a nung i minung lungthin kha a uk khawh. Biavaivuan zong hi fianter khawh an si setsai lo nain mipi nih an chim tuk ahcun mipi nih an zumh i, mi thinlung ah a nung kho taktak. A taktak a si lo nain a taktak ah mipi nih an ruah tik ahcun biavaivuan ruangah rawhnak fakpi a chuak kho.

Tahchunhnakah, USA ah hin a sual naloin mi nih an lungrumh, thih dantatnak a tongmi hi an tam tuk cang lai ti a si. Cucu thil a taktak a simi kha an thei kho lo i, a taktak a silomi tu kha a taktak ah an canter caah a si. A sual lo nain midang nih bia diklo an chimmi ruangah "thih tiang thawngthlakmi an tam tuk cang lai" ti zong a si. DNA fimnak thawng in, kum 30 leng hna thawng an thlak hnu hna ah, an suallo an theih hna i, thawnginn in chuahmi zong an tam ngai cang. Cubantuk thil hna cu biavaivuan nih a chuahpimi rawhnak pakhat an si. Cucaah Nawlbia Pahra ah "Minung hawi caah tehte dinglo nan si lai lo" (Ex. 20:16) tiah Pathian nih Israelmi nawlbia a pek hna. Pathian nih lihchim le bia diklo chim hi a huat taktak.

Biavaivuan cu mithla bantuk in mi thinlung ah thilti khawh thawnnak (power) a ngei. Cucaah biavaivuan nih, pumpak, chungkhar, sangzawl le khuaram tiang in rawhnak a chuahpi khawh. Biavaivuan ruangah nuva tang thennak zong tamtuk a chuak cang. A bik in biavaivuan nih Krihfabu rawhralnak le kuaimannak hi a chuahpi duh ngaingai. Nihin ni Laimi Krihfabu tampi hi, zeidang ruang nak hmanh in biavaivuan ruangah a kuaimi kan tam deuh men lai. Cucaah Krihfabu chungah biavaivuan nih a kan uk lo ding ralrin a herh. Rumor (biavaivuan) tam tuknak Krihfabu cu an zumhnak ngan a dam lo. Cancer zawtnak bantuk in Krihfabu a zaw. Cucaah zumtu tha taktak cu Krihfabu ngandamtertu an si zungzal.

Biavaivuan biaknak kip zong nih chim cio a si. Buddhist, Hindu, Judaism, Islam le Krihfa zong nih kan chim ve. Bible zoh tikah, Prophet deu zong nih biavaivuan hi biapi taktak ah an rak chimnak tam tuk a um. Nihin ni ah pastor le evangelist tiang zong nih biavaivuan hi phungchimnak ah a chimmi kan tam tuk cang. US President zong nih an chim i, vawleicung ka dang hruaitu zong nih an chim theu. Cu tluk cun mi kip nih biavaivuan hi chim huam a si.

Ka philh kho lo. Mandalay University ka kai lio ah, 1985 ah Yangon ah Thinyan Titoih puai hman ah ka rak kal. Ralkap sangah ka rak tlung. Cu lio ah, nunu papa in an rak chimmi cu, "Tu kum Thinyan puai ah thakya-min a tum lai an ti" timi a si. An rak ursai tuk. Thakya-min cu a rak tum lo. Kum chiar ngacha in Thakya-min tum cu, Kawl Buddhist nih an bawh theu tawn. Cu zong cu a tu tiang "biavaivuan" an si rih. Asinain an bawh peng rih ko.

Krihfa zong nih ka chanchung ah biavaivuan kan chim hi a tam ko cang. Ka ngakchiat lio ah, 7/7/1977 ah caan a dong lai an rak ti. Kan rak tihtuk. Lo kalmi kan nu le pa tiang inn ah an rak tlung. Sianginn kai hmanh kan rak huam set lo. A van phan i, nidang bantuk tein a liam ve than ko. Asinain cu biavaivuan nih cun, nihlawh sunghnak tam takatk a rak chuahpi.

Voikhat cu kan khua ah phungchimtu a tlung. "Hi hnu kum 3 ah caan a dong lai" a rak ti. Kan thinlung a rak zaw. Nikhat cu, thei ka cing lai ka ti i, "Ka nu nih pate na ei manh ti lai lo. Caan a dong lai" a rak ka ti. Ka duh lonain ka cin i, atu cu a thing hmanh a thi cang. Kha biavaivuan nih minung zeizat dah thanchonak a rak kan donh hnga timi ka ruat.Biavaivuan nih, khua le mipi thanchonak tiang a donh khawh timi ka donmi a si. 

Laimi evangelist pakhat nih 1995 ah Kalaymyo ah thawngtha a rak chim. Cu caan cu Rev. Edmund Za Bik nih "Adam sualnak kan i hrawm maw?" timi cauk a chuah chawng kha a si. Cu thawngtha a chimmi ahcun "Kum 2000 a nai tuk cang. Thianglawrnak a ngai tuk cang i, cu ni ahcun Adam sualnak a pawmlomi, Liberal pawl cu valawi ah nganhta an si lai. Kan nih piangtharmi, Adam sualnak a pawmmi, khamh aa fiangmi cu, duhsah tein cawi kan si tikah, liberal pawl nih kan ke in a kan dawh lai. A kan dawk kho lai lo i, mautlawr in kan tawka a kan sawh lai. A kan phan lai lo; cu vial ahcun tata-bye-bye kan ti hna lai" tiah a rak ti. 2000 kan lonhnak cu kum 17 a si cang. A nih zong a cawi rih lo i, a nung ve rih ko. A riantuan that hmanh ti awk tha lo a si. Cu a cawnpiaknak cu biavaivuan taktak a rak si.

2012 ah USA ah Kawlram in cawnpiak Saya pakhat nih, "Obama hi Krihfa a si lo. Amah hi 666 chuahtu a si lai. Chip an rawn hna lai. Cucu a cang hrimhrim lai" tiah a ti. 100% ah 100% ka rak pawm lo. A cawnpiakmi a hman lo nak le cauk a chuahmi ah aa palhmi thil phun (12) tluk ka chimh. Catlap in ka tial piak. A kan cawnpiakmi kha amah le mah hmanh aa fianlomi a rak tam tuk lehpek. Amah zong cu Obama kuttang ah US umnak a sawk i a tu tiang a um ve ko. Atu ahcun Obama aa din cang. Zeitindek a cawnpiaknak kha a ruah cang hnga? A cawnpiaknak a rak zummi vialte nih Obama hi zeitin dek kan rak hmuh i atu ah zeitindah kan hmuh cang? Obama hi 666 a si ahcun, aa din cang i, "666 a pension cang" ti ding a si hnga i, tihphan ding a um ti hnga lo.

Biavaivuan hi zei ca dah kan zumh tawn? A ruang cu "knowledge kan ngeihlo caah le biatak kan theihfian lo caah a si." Cun ram pakhat i phunghram le upadi hna kan theih lo caah duh poh in bia kan rak chim caah a si. USA ahcun mah nih hnatlaknak ngeih lo ahcun "chip" rawn cu van chim lo, cuai hmanh tlai khawh a si lo timi hi rak thei sehlaw, Obama hi 666 a si tiah a rak ti ngam hna lo. A theihlo caah a si.

MIT kan kai lio ah pastor pakhat nih "Russia ah hell ram an pemh" timi cauk a rak chuah. Midang cauk a leh chinmi a si. Mizoram le Lairam a rak hninh. Cu a zummi cu lungrethei taktak in an rak um. Cu zong cu an van hlat taktak tik ah, "A ho set nih a hmuh timi an thei kho lo. Europe pa USA ah rak tlawng i a chimmi bia kha, TBN nih an chuah i a thang chinmi a si" an ti. Kawlram Myanmar Alin tiang in a chuak. A donghnak ah lih tawnmi a si an theih. Buddha bata pawl nih "Krihfa hi huahalo a zummi" ah a kan ruahphah. A pawi taktak. Ruat u sih. Hell ram cu tluk a linmi cu zei bantuk tapephuai nih khin dah aw a va khumh khawh hnga? Thluak a ngei pah zinpan mi nih cun ruah ding a si.

Voikhat cu "Kawlram ah phungki pa a thi i a tho than. Phungki pa aa lar" timi bia a rak chuak. Kawlca in an rak tial. Tapekhuai tiang a chuak. Khuaruahhar tuk le rel nuam tuk khi a si. USA i sianginn a kaimi Lai pa nih cucu Mirang ca in a leh i, a professor a va piah. A professor pa nih cun lungsau tein a rel. "A tuanbia cu a tha tuk hi te. A taktak si sehlaw a tha tuk hnga" tiah a rak ti. Krihfa tampi cu, "A taktak a si tunglomi, a taktak si sehlaw a tha tuk dingmi?" biavaivuan phun a zummi kan tam tuk caah, Krih thihnak hi papalawng a cang lengmang. Harnak caan ah kan uai tlek tawn. A ruang cu biavaivuan kan zumh caah a si.

2010 ah vawleicung ah cauk lar bik pakhat "The Boy Who Came Back From Heaven" timi cauk a rak chuak. Cu cauk tangah "A true story" tiah an tial chap. Cauk cu tam tuk an rak chuah. A chuahtu nih million in an hmuh. Cauk chuahtu Tyndale House timi, Krihfa cauk chuahtu company an si.

Cu tuanbia cu 2004 ah accident in thla (2) chung lunfim lo in a ummi pa ngakchia pa, Alex Malarkey (k.6) kong a si. Cauk ah, vancungmi, thil khuaruahhar, thih hnu nunnak kong vialte aa tel dih. Cu cauk kong cu, vawleicung hmun kip ah capar an tial. Thawngtha chimtu nih rel cawk lo in cherhchan ah an chim. Alex Malarkey cu a van upa. Amah kong lih le hrokhrol in cauk tamtuk a chuahmi kha a celh ti lo i, "Ka thi lo. Van ah ka kai lo. Mi tampi nih lih in miaknak an rak hmuh; hi pin zong hmuh rih an i tim" tiah a chim. Lih hna in Pathian le vancung min hmang in cauk hna chuah ngam cu tih a va nung taktak dah?

Ka ruat than. Cu lih cu, thawngtha chimtu pastor le evangelist tam tuk nih vawlei khuazakip ah an chim. Mipi kha biavaivuan in kan cawnpiak hna. Hi pa kong lawng silo in biavaivuan in mipi hi tam tuk kan cawnpiak cang hna. Mipi hi voi zeizat dah biavaivuan in an thluak kan ronh hna? Hi pin ah voi zeizat dah biavaivuan kan hei chim rih te lai? Kan chim hlan in ka chim dingmi hi biavaivuan a si maw? Biatak a si maw? Zumh tlak a si lai maw?" timi ruah cikcek kan hau. Pathian thawngtha chim zongah lih chim a ngah lo. Lih cu lih a si ko caah, Pathian duhmi a si lo.

Nihin ni ah, Krihfa tampi cu bible biatak nakin a leng tuanbia le thil khuaruahhar ngaih hi kan uar deuh. Cucu thil pawi taktak a si. Kan uarmi hna hi ruat hmanh u sih. "Russia hell an pemh ti te hna: phungki a thi i a ruak a thu cangmi a tho than ti te hna;  ngakchia pa van ah a kai i a rak kir than ti te hna; khur chung in Satan a chuak le a zuan an hmuh ti te hna;  van sangpi ah Jerusalem thar an hmuh ti te hna; Hell ah Aung San te hna, Mahatama Gandhi, Michael Jackson, Selena te hna an tla ti te hna; cuka ah a nih aa lar ti te hna..." an si.

Hihi an si lai lo tinak a si lo. Asinain a hohmanh nih lih an tawnmi le a tak a si le silo theihlomi tamtuk kan chimrel tawnmi hi, thil pawi ngaingai a si. Kawlram tuhtah-shwesung bantuk tuanbia, rel nuam le khuaruahhar a simi thil tam tuk hi, minung nih an tawn i, sipuazi ah a hmangmi an rak tam tuk.

Baivaivuan hi, aa thawknak zong theih set a si lo nain a donghnak cu tih a nung tawn. A theipar cu a chia kho taktak. Zeicatiah "Chakum ah an voih an voih I thlang um ah eek in thang" timi Lai phungthluk bantuk bia khi biavaivuan umtuning cu a si caah a si. A silomi thil kha a simi thil ah chuah sual a fawite. Cucaah biavaivuan cu aa thawkka tein, tei khawh le hloh khawh a herh. Tei khawhlo le hloh khawh lo ahcun, a theipar cu a chia kho ngaingai.

Biavaivuan hi, Lai le Mizo zong nih caih kan huam. Kawl le Mirang tiang zong nih biavaivuan cu an chim ve. Miphunpi hna nih cun, "Biavaivuan hi cauk le news ah chuah in pawcawmnak tiang an hman. An fim tuk caah, biavaivuan in an i cawm kho. An rum kho. An chimmi hi a taktak bantuk taktak in an lih an tawn khawh caah, a tak le taklo theih awk a har tuk. Fim deuh poh ah, lih hi a taktak lo in chim thiam deuh chin lengmang a si. Tu chancu, cauk le catlap lawng siloin "electronic lihchim" chan kan phan i, zapi zaran cu biatak thei ti lo in, a lem (fake) nih a kan vaivuanh khawh ngai. 2016 US Election hmanh kha fake news nih tamtuk mipi a hlen hna ti a si ko.

Biavaivuan nih ram kuainak tiang a chuahter khawh. Raltuknak le minung thawng tampi thihnak tiang a chuahpi khawh. 2002/2003 ah, Pre. Bush chimmi Biavaivuan nih, "Iraq tuknak tiang a chuahpi i, minung million in thihnak, US ralkap 4,000 renglo thihnak le 35,000 renglo hmaput nak a chuahpi.

Bush nih "Pre-emptive strike" le "Regime change" timi a aupi lio ah, "Bush ruahnak hi a dik lo" tiah a chimmi pakhat ka si ve. Laimi tampi nih an rak ka pawm lo. Nihin ni ahcun, Bush nih viavaivuan a tawn i, amah nih aa zumh. Cu biavaivuan cu hrampi ah chia in ral a tuk. A theipar cu Iraq buainak lawng silo in innpa ram Syria tiang in a kemh viar cang. ISIS tapung buainak tiang a phan cang. Lih le biavaivuan in thawkmi thil cu theipar a tha bal lo.  

Cucaah mi nih an chimmi bia paoh hi, zumh le pawm ding a si lo. "Biatak a si maw? Biatak a si hnga maw? Thil si kho a si maw?" tmi hi ruah cikcek hnu ah zumh tlak lo cu zumh ding a si lo. Pawm tlak lo cu pawm ding a si lo.

Cucaah mifimmi nih cun, bia hi biatak (truth) lawng kan chim a herh an ti. Jesuh nih cun, "Biatak cu nan hngalh lai i, biatak nih an luatter hna lai" (John 8:32) a ti. Biatak hi kan luatnak a si. Cun "Kei cu lam, biatak le nunnak ka si" a ti( John 14:6). Jesuh cu biatak a si caah, a nunchung ah biavaivuan a chim bal lo. Cucu Jesuh le Jesuh zumtu pawl kan i dan ngaingainak a si. Jesuh zumtu tampi cu biavaivuan chim kan huam tuk.

Jesuh cu Lih a chim bal lo i lih zong a si lo. Cucaah Krih zummi paoh cu, lih huat le biatak chim hi kan rian a si. Biatak hi nifatin kan nunnak caah lam hmuhsaktu le lam hruai a si awk a si. Biatak cu a zungzal zal in aa thleng lo i thiltha a si. Mi nih an tanh lo zongah aa thleng hlei lo. Amah ningte a si ko. Cucaah Jesuh zum taktakmi nih cun, Biavaivuan chim lo ding a si. Bia hi a silomi siter lo ding le tawn lo ding a si.  Jesuh zong taza an cuainak le vailamtah an phakternak hi, vawlei mit in chim ahcun, "biavaivuan" ruang ah a si. A phunphun te sual an puh i, taza an rak cuai ve kha!

US President in UN Secretary tiang, "lih an chim ahcun mi lihchim a si ko." A hrokhrolmi cu Krihfa si zongah mi hrokhrol a si ko. A ho hmanh lih a chim ahcun lihchim a si ko. Khawika kan um hman ah, a ho hmanh nih, "si dawh a si, a si men lai" ti phun hin, mi purhdah le  mi nih an chimlo mi bia chim piak ding a si lo. Mi nih a ruah in an ruahlomi khua hna, ruah piak le chim piak ding a si lo. Cu bantuk in purhdah le lunghrinnak hi, mipi caah damlonak a si. Lih cu cancer bantuk a si i, dam a har ngaingai. Lih chim damternak sii a um kho lo.

Lih chin te hna; mi nih an chim lemlomi tawn piak; an ruah lemlomi ruah piak le chim piak hi, sual lian taktak pakhat a si. Lihchimmi paoh cu khuachia fa (John 8:44) tiah Jesuh nih a kan ti. Cucah Krih zumtu taktak Krihfa a simi paoh nih, lihchim hi kan i ralrin/hrial a herh. Rumor (biavaivuan) a tam tuknak ahcun biatak a nung kho lo. Biatak a nun khawhlonak Krihfabu cu rawhnak nih a den tawn hna. Cucaah Krihfabu kip ah biavaivuan chim hi ralrin le hrial a herh.  

Ataktak ahcun, Krih umnak ahcun biatak chim a si. Biatak chimnak hmun ahcun Krih a um i, a cawnpiaknak a nung. Krih umnak ahcun, biavaivuan a nung kho lo. Biavaivuan umnak ahcun Krih a um kho ve lo i, biavaivuan a nun tuknak hmun ahcun Krih a nung kho ve lo. Zeicatiah "Biavaivuan le Krih cu aa ralkahmi an si." 

Cucaah pumpak, chungkhar le buupi kan zumhnak, tuahsernak, nunnak le chungril ah Jesuh Krih a um maw umlo timi cu, "Biavaivuan maw kan chim deuh? Biatak dah kan chim deuh" timi in a cuaithlai khawh ngai a si. "Biavaivuan zeizat dah na chim i. Biatak zeizat dah na chim?" timi hawih in nang le kei zong kan zumhnak le sining cuai thlai khawh a si ve. 

--------------------------------------


Chinchiah

1. The Boy Who Came Back from Heaven timi cauk hi Amazon.com ah cah khawh a si rih. A thar a chuak ti lo. Cu cauk bochan in cauk dang zong a chuak rih. Ngakchia pa nih ka thilo tiah a timi kong kha Pulpit le Pen timi ah an tial. Cucu Washington Post nih January 16, 2015 ah an tial chin mi a si).

Columbus Cu Ramdang Mipemmi Dornak Khuapi A Si

Columbus (Ref. Lifestyle)

Columbus hi Ohio Ramkulh khualipi a si i, metro area ah minung 2,002,million pahnih fai an um. A khuacaan a tha. A khua a rawn. Rian a tam ngai i, holh thiam lo mi tuan ding rian zong a tam. Bank le Insurance company lian zong an um. University le college a tam. Sizung le sekhan lian a tam ngainggai. Ohio cozah hi an rum ngai i, kum chiar in cozah tangka hi a hlei tawn. Cucaah Ohio cozah bawmhnak Food Stamp le Medicaid a tha. Nunning a fawi caah ramdangmi tampi an lut. Khua minung zong an nun a zau i, ramdangmi huatralnak hi a um tuk lo.




Khuachung nunning a nuamh caah, refugee an tam ngaingai. Somalia lawng hi 45,000-50,000 karlak kan um cang ti a si. Bhutan le Nepalese pawl hi 18,000 hrawng kan um lai ti a si. Iraq le Syria refugee tam ngai an rak phan fawn. Kan mah Kawlrammi lawng hi 1,000 leng kan um cang. Vietnam, Tuluk le a dang India miphun zong tampi khua an sa hna. Japan, Korea, Tuluk le India in university kaimi an tam ngaingai.




Hi bantuk in pawngkam a that caah, Columbus area i minung 9.3% cu ramdang chuakmi an si. Hi ramdang mi ruangah city le state ah siseh, inn ngunkhuai le thilri cawkmi ngunkhuai in, Columbus ah million $258 hi ramdangmi thawng in a lut ti a si. Columbus City cozah tuaknak ah Columbus ah ramdangmi riantuanmi hi minung 21,000 tluk an si tiah an ruah. Cu tluk cun Columbus ah ramdangmi riantuanmi an tam cang caah, Columbus cozah nih biapi taktak ah a chiah ve cang.
Ohio cozah cu an tha ngai. Dumhau zong a kan pek.


Ohio hi Republican le Democratic an i zat phut. Biaknak minung ngai cu an si ve. Politics ah party nakin a ho dah ram a hruai kho deuh lai timi a zohmi ramkulh an si caah, "Swing state" tiah an ti. Tu kum zong Pre. Trump an thim ve. Ohio mipi tam deuh nih an rak vote.




Kan chimcia bang in Ohio cu refugee dornak ramkulh pakhat a si i, Pre. Trump zong "Sanctuary city" ti tiang in a ti phah ve. January 30, 2017 ah Cincinnati Mayor nih, "Cincinnati cu President nih a chuahmi Executive Order kan zul lai lo" tiah a ti. An khua cu refugee dornak ah a chiah. Nihin ni ah USA ram pumpi ah, khua 300 renglo nih Pre. Trump nih a chuahmi executive order hi zulh lo ding in an khua cio ah, mipem humnaknak an ngei hna.




Kan umnak Columbus khua Mayor Andrew Ginther zong nih immigration he pehtlai in an dirhmun (policy) zei dah kan ngeihmi a si i, zei dah Columbus nih kan zulh awk a si lai timi kha, tu chun ah  "executive order" a chuah ve than.




Mayor Andrew Ginther nih mipem le refugees tam taktak an umnak hall nganpi ah hitin a chim: "Nan zapite sin ah hihi ka chim duhmi a si: Columbus cu nan inn le khua a si" tiah a ti.


Hall chung ummi vialte nih an zapei an i benh i lunglawmhnak in an khat.  Mayor nih a chuah dingmi nawlbia cu "Mayor Ginther's Executive order on immigration" ti a si i, a biapimi thil (4) aa tel:




1. Columbus Cozah nih refugees le mipemmi kan in cohlan (welcome) hna




2. Columbus cozah nih city officers le cozah riantuantu hna hi mipemmi hna an dirhmun (immigration status) ruangah tlaih ding in kan hmang hna lai lo.




3. Columbus cozah nih, mipem le refugees pawl kha, Columbus minung dang nih an tincomi (service) vialte kan in tincoter ve hna lai.




4. Federal cozah (US cozah) nih an tuahmi federal immigration policy tlamtlinnak ding caah Columbus cozah tangka hi hman an timh ahcun a si khawh chung fak pi'n kan kham lai




Cucaah Mayor Ginther nih a chimmi hi mipem le refugee caah ruahchannak a um ngaingaimi hmelchulh pakhat a si. Sualnak ruangah tlaih ding le tlaih ding tiah ti ciami dah ti lo cu, mipem an dirhmun ruangah tlaih khawh an si lai lo tiah a ti. Cucaah Columbus cu ca a ngeilomi ramdang pemmi caah dornak khua pakhat a si.


Muslim Family Service hruaitu Nicol Ghazi nih, "Atu bantuk in hruaitu cakmi tlawmpal le a dang khuapi tlawmpal nih hi bantuk in an ti cio ahcun, cu thil nih thil sining tampi a thlen ko lai. Mayor le Council hi atu bantuk in thawng ngai le cak ngai in an um khawhnak ding caah, ka ruahchan i thla ka campiak hna. Kan mah zong an hnu in dirkamhpitu ah kan biapi tuk ti an theih bantuk in, kan mah zong nih kan dirkamhpi hna awk a si" tiah a ti.




Pre. Trump a kai hnu ah, mipem fale siangngakchia hna nih hmailei zeitindah kan si lai timi ruahah,  tihnak le thinphannak an ngeihmi vialte kong zong Columbus City School Superintendent  Dr. Dan Good nih fianternak a tuah.




Mr. Good nih "Columbus sianginn hna hi, siangngakchia dihlak kilven le fimnak tha tein chimh ding kha kan i sehchihmi rian a si" tiah a ti. "An nu le pa mipem dirhmun (immigration status) zeidah an si timi le an fale hna dirhmun zeidah a si timi pakhat hmanh zoh lo in, ngakchia dihlak nih constitution ning tein fimcawnnak nawl an ngei cio" tiah Good nih a chap rih.




Congresswoman Joyce Beatty zong Mayor nih minthutnak a tuahmi ah a rak kai ve i, "Pre. Donald Trump nih executive order a chuahmi, Muslim ram (7) in khual tlawngmi khamchungnak a tuahmi le refuges program a ban chungmi hi kan doh hrimhrim lai" tiah bia a kamh hna. "Kan dirpimi tlaihtleng (principles) le kan i tlahmi chungmuru sinak (core value) he aa tlaklomi paohpaoh cu, President nih a chuahmi executive order doh ding ah ka aw hman ding hi ka tih hrimhrim lai lo" tiah a ti.

Mayor Andrew Ginther (Ref. City of Columbus)

Mayor Ginther hi Pathian a thei ngaimi, mi nuntha, mithmai panh, mi tluanglam le mi zaidam a si. Upat hmaizah awk a tlak taktak. Amah chan ah U.S. Department of Transportation (USDOT) nih zuamnak an tuah i, khua 77 aa zuammi chungah Columbus nih Smart City Challenge zongah pakhatnak a hmuhter khotu a si. USDOT nih $40 million an pek pinah, Paul G. Allen's Vulcan Inc nih $10 million an pek chap. Columbus ummi company dangdang nih $90 million an pek chap i million 140 an hmuh. Nihin ni ah, company dangdang nih million 277 an hlut chap i, Smart City program caah million 417 an hmuh cang.


Hi tangka hna hmang in, Columbus downtown area ah umkal a fawinak ding le mi tampi nih fawi tein rian an tuan i zung an kal khawhnak ding caah, lam a phunphun kawl le a mah tein aa mawngmi bus tiang tuah ding hi Mayor nih aa tinhmi a si. Mayor Ginther nih Columbus i downtown transportation system hi a that tuk lai caah zeicah a lawh tiah cun, "Silicon Valley of Intelligent Transportation system" a si lai tiah a ti phah. Cu tluk in aa zuammi pa a si caah, Columbus hi thangcho taktak seh ti a duh caah, nihin ni ah mipem (immigrant) le refugees zong, "Columbus in kan in don hna; hihi nan khua le nan innlo a si" tiah a dirkamh hna nak a si.


Hi ti ning tein a si ahcun Columbus ah mipem le ramdangmi an karh chin lengmang lai i, hmailei ah hi khua hi, nunphung a phunphun aa cawhmi miphun kip lunglawm thanuam tein an tlawnlen tinak khuapi ah aa chuah te ko lai timi ruahchannak nganpi a um.


Ramdang mipem mi hna (alien) zohkhenh ding hi Pathian nih Israel mi hna cu phungbia a rak pek hna. Cu phungbia cu cawhnuk le khuaihliti a luangmi Biakam Ram luh tik ah tuah ding in nawl a pekmki hna a si. An tuanbia le sining philh lo ding le midang zawnruahnak ngeih ding kha a duh.

"Ramdangmi (alien) kha ningcang lo in ti hna hlah u asiloah hrem hna hlah u, zeicatiah nan nih zong Egypt ram ah ramdangmi (aliens) nan rak si ve" (Exodus 22:21)

Columbus cu hi Pathian biathiang le phungbia thiang hi a zulh caah, Pathian nih thanchonak a pek peng ko lai. Zeicatiah Pathian bia a zulmi cu Pathian nih thluachuah peklo in a um bal hna lo. Nihin ni ah ramdangmi (aliens) kong ah, USA nih an tuanbia le Pathian bia hnulei a chit cuahmah cang i, hmailei ah USA hi zeidah a lawh te lai timi cu, a ho nih dah kan chim khawh rua hnga?

Mipem hna dornak Columbus (Ref:  NBC4i.com)

--------------------------------------------------


Zohchunhmi Ca


1.  "Mayor Ginther signs executive order extending support to refugees." NBC4i.com


2. Financial commitment to Smart Columbus program grows to 417million. usflash.org/Columbus/2017 by Jeffrey Miller

Caan Suai Khawh A Silomi

USA ahcun midang he ton duh tikah "Ka schedule ka van zoh ta lai" a kan ti tawn. "Ka manh maw, manh lo" timi caah Calendar zohta hmasat a hau zungzal. "Schedule" timi cu "caan suaimi" ti a si ko. Vawleicung ah thil tampi cu "schedule" suai awk an tha i, suai ning tein tlamtlin khawhnak zong um tawn.

Asinain, schedule suai khawhlomi thil pakhat a um. Cucu "thihnak a si." Zeicatiah thihnak cu minung nawlngeihnak le thil ti khawhnak chungah a ummi a si lo i, schedule suaipiaktu a um caah a si.

Thihnak cu mifim le mihrut, mirum le sifak, mider le mithawng, cathiam le thiamlo, midsawh le muichia, Krihfa le Krihfalo, misual le miding, caan hman thiam le thiamlo, zei bantuk minung hmanh nih "schedule" suai piak awk a tha lo. Amah schedule caan teah a ra ko. "Cozah nih cu ni, cu caan ah kan thah lai" ti in ri khiah piakmi dah ti lo cu, a ho hmanh nih "Thihnak cu schedule suai piak awk a tha lo." Thihnak nih kan zapite in "schedule" a kan suaipiak.

Thihnak hi a thatnak pakhatte a um. Cucu "A kan suaipiakmi schedule a kan chimhlomi khi a si. A kan theihter lo. Zeitluk kan zawt hmanh ah, a kan suai piakmi schedule te khi a kan chim lo. Cucu thihnak a thatnak cu a si. Cucaah kan thih lai le kan lungtur a daih lai te tiang hmanh khi, nun kan duh i, ka nung men ko lai timi ruahchannak te khi a kan pek tawn. Cucu thihnak a thatnak cu a si. Cun thihnak a thatnak pakhat cu, "Zeitik ah dah kan schedule a si lai? Khawika hmun ah dah? Zei kan tuah lio dah a si lai?" timi a kan chim fawn lo.

Cucaah thihnak i a sining kha mifim taktak a simi Mirang nih cun hitin an ti: "Thihnak nih hmunhma le caan a thimlo" an ti. An khen taktak. Cucaah thihnak nih cun, a kenkip ah a kan ton. Zaamtak awk le hrial awk a tha lo. Ka duh lo, ka manh rih lo ti khawh a si lo. Nawl a ngeimi a si caah, el khawh a si lo.

Cucaah schedule a kan serpiakmi hmun le caan paoh ah a kan auh i, kan lo ko. A cheu cu sualnak tuah cuahmah lio ah kan schedule a tling.

Cucaah a cheuceu pawcawm kawlhawlnak, vahvaihnak le riantuannak ah thihloh kan tong. Cucu a phung ngai a si. Lai phungtluk ah, "Zute thi kaw rawl vangah, vate thi kaw rawl vangah" ti a si. Tirawl pawcawm kawlhawlnak ahcun thih phung ngai a rak si.

Asinain, thihnak nih thil pawi ngai a chuahpi caan a um ve. Ruah lo pi ah, tuaklo pi in, zawt zong zawn fawn lo in, mah innchungkhur ah, meithal hma maw, vanlawng tlak hnawh in maw tibantuk a thimi hi vawlei ah tlawm ti lo. Cubantuk thih ko cu, a pawi ngaingaimi thihnak a si.

Kan hngalh khawhlomi belte cu cu bantuk ruahlo pi in, mah innlo tang teah dai tein in um lio caan ah, sarthih thihnak hna nih a kan phak tik ah, "Thihnak nih schedule a kan suai piakmi maw a si? Suai piak lo in dah a chuak sual mi a si?" timi a si. Cu ruah phaklopi thihnak kong tlawmte van tial ka duh.

2016 Christmas lai ah Chicago ah pakhatpa cu innchung ah a fale he TV an zoh cuahmah lio ah, meithal in an rak kah i, a thi. Innchung ah hnangam te le himbawm tein ka um a ti lio ah a nunnak ruahlo bak in a liam.

Naite January 19 ah, "Washington State i ummi SeaTac khua ah, tarpa kum 74 cu a ihkhun a ih lio ah a thi" tiah Seatle Times nih an tial. An van zoh tikah, hmun khatkhat in a rak leumi kuan nih a khen sual caah a thimi a si an ti. USA ah hin private kut ah meithal million 270 tluk a um ti a si i, ihkhun cung hmanh ah hin kan him ti awk a tha ti lo. Hnangam tuk awk a tha lo.

September 22, 2013 ah Jonathan Gardner le a hawinu te cu, Zarhpini a si i, Jonathan nu chuncaw eipi ding in kan va leng lai tiah an i timh cuahmah lio ah, kuan a leumi nih an apartment vaam a van pemh i, a tang ah a khen. A hawinu Ashley Armstrong nih 911 a auh i, Mt. Carmel sizung ah an tlik pi i, cuka ahcun a thi. Jonathan an kahnak hi, I-70 le Fedrer Rd karlak ah a si i, kan inn in minute 5-8 mawng lawng a si. A hawinu le a nu caah zeitluk ngaihchia lungfak dah a si? Um hmun te ah ruah phak lo ah thihnak nih a phak ve. Cucu ni dang zong ah va thih awk. Cucu ngaknu he nuam tein nu le dawtnak in len timh lio le lunglawmhnak ton silingte ah thih cu a pawi taktak. Hi tiatia Columbus khua i kuanfang hngete par ngaw te nih tlaknak tampi um ko nain, cu pa tang ngelcel i va tlak cu?

Voikhat cu Columbus pa pakhat cu an coka ah mei a toh lio ah, kuan a leumi nih a inn vaam a van bauh i a khen sual i, an coka bak ah a thi ve hawi. Cu ngelcel cu. Nuam tein mah um tein a um komi, mah innchung bak i kuan leumi i van khen cu ka ti. Kuanfang pial sualmi nih thahmi hi Columbus hmanh ah hin a tlawm ti lo. USA

Kawlram ka um lio ah, thohhlanzi cauk pakhat ka rak rel. Karen tarpa a thi. Cu tarpa cu a tappi hram bak ah a lukheng bak ah kuan in an kah i, a ril ko ti a si. Tarpa cu raal le huatu a ngei lo. An thanak hi a ruang bak a um lo ti a si. An ruat lengmang i, kuan a leumi a si theu lai tiah an ruah i, a inncung ngaidi aa cihmi an va zoh. A thutnak cung zawn bak in kuan a rak lut ti a si. Tuanbia sau ngaimi kha an van hlat tik ah, sakap pa nih an khua a chaklei ah lungpang ah zawng a kah i a nganh i cu kuan cu a lan i, cu tarpa lu ah tlak ti a si. Cu kauhkuah ram le cu kauhkauh khua ah, kuanfang hngete ngaw nih tlaknak maw a ngeih lo? Cu tarpa lungcung ngelcel va tlak cu. Khuaruahhar a si.

Hi bantuk in ruahphaklopi kuangfang leumi nih khen sual le thah sualmi mi hi USA ahcun an tlawm ti lo ti a si. Kan tial cawk lai lo. 2013 ah USA ah meithal in minung 75,505 hma dintuai an pu i, 33,636 hi meithal hma in an thi. Hi chung ah kah sualmi thawng tampi an um ti a si.

Thihnak nih cun kan coka, kan ihkhun, kan innchung tiang zongah a kan luhhnawh. Amah le schedule tein a rami a si. Tuanbia dang a cangmi cu kan tial cawk lai lo. A donghnak ah Jacksonville, Florida i a cangmi tuanbia cu mi thinlung a suk ngaingai. A ni le caan cu February 7, 2017; zan 10:00 a si.

Nu pakhat (k.66) cu a innchung ah dai tein TV a zoh ciahmah ko. Cu lio ah Lincoln Navigator SUV cu tha tein a mawng kho ti lo i, cu nu inn vam cu a van pah. Cu motor nih cun nu cu a pah hnu ah, khatlei vam a bauh than i, inn hnulei dum ah a tang. Driver cu a tli i a zam. Palik nih an zoh tik ah, cu SUV cu Rinni ah an rak firmi a si an ti. Nu cu a innchung ah a thi. A tupa kum 43 cu khan dang ah a um i, aa khawng lo.  A thimi nu tuanbia van ruah tikah, "TV nuam tein zoh lio ah sarthih thihnak schedule cu pakhat hmanh aa suai hrimhrim lai lo."

Asinain, schedule a kan suai piaktu thihnak nih cun, cu nu cu a mah innchung te ah daite in um lio caan zongah a luh hnawh ko. Thihnak nih a suai piakmi schedule cu a innchungte ah a tling. Cu schedule tlinnak ding caah ka dang kal le vah zong a herh lem lo. Khawika hmun le zeitik caan paoh ah, kan schedule ning tein a kal ciahmah ko.

Careltu hihi ruat hmanh. Nang zong schedule suai piak cia na si. Kei zong schedule suai piak cia ka si. Thil a thatnak cu, cu ka schedule ka theihlo mi a si. A pawimi cu, cu ka schedule cu "Khawika hmun ah dah a tlin lai? Zeitik caan ah dah a tlin lai? Cu caan ah ka manh lo sual te lai maw? Ngaichihmi thil le siaherhmi thil ka ngei sual te lai maw?" timi a si.

Cucaah schedule a kan suaipiaktu nih, "Nang na caan a tling cang. Appointment kan tuah piakmi a phan cang?" tiah zeitik paoh ah a kan ti khawh. Cucaah kan thlarau caah Jesuh zumh bu tein, timhcia tein um ding lawng kan rian a si. Nang careltu teh "Na tim cang maw? Na schedule a phak tikah nang na manh te lai maw? Hi vawlei ah ngaichih ding le siaherh ding thil tam tuk na ngei ve sual te lai maw?"

Cucaah minung nih "Caan suai khawh a silomi thihnak" kan phanh hlan ah, hihi ruah a hau.

Hi vawlei ah hin zeicadah ka rak chuah? A ka sertu nih zei ca dah hi vawlei ah a ka chuahter? Zeicadah saram hna si lo in minung ka rak si? A ka sertu nih zei dah a ka tinh piakmi le duh piakmi a si hnga?" timi ruat bu tein nun hi, minung caah thil tha bik a si timi ruahnak he!

-----------------
Zohchihmi ca

1. SeaTac tarpa (k.74) thihnak kong Seatle Times ah rel khawh a si.

http://www.seattletimes.com/seattle-news/crime/74-year-old-man-struck-in-head-by-stray-bullet-while-he-slept/

2. Jonathan Gardner thihnak kong kong Columbus Dispacth ah rel khawh a si. http://www.dispatch.com/content/stories/local/2013/09/24/man-shot-as-he-was-leaving-apartment.html

New Zealand Rilikam Ah Pilot Whales Ngapi 650 An I Taap

Farewell Spit ah aa taapmi whales nga pawl

Vawlei thil sining zoh tikah, tuchun ni ah, kan vawleicung ah thil a cang setsai ballomi thil hi a cang pah lengmang. Cucu aa ton sual caah maw a si? Kan vawleicung khuacaan le thil sining aa thlen caah ah maw a si timi hi minung fimnak cun theih a har ngaimi tampi a um.

Naite zong ah New Zealand ram ah rilichung ummi Pilot whales timi whales nga 650 cu Farewell Spit timi rilikam ah an rak ra i an i taap. Cu thawngpang cu vawleicung tuanbia ah a um setsailomi tuanbia a si i, khuaruahhar ngai a si. Rili ti chung i khuacaan le eidin aa thlen ruang maw a si hnga? Rili tang vawlei muihmai umtuning dah an i palh sual i tlangah an rak kainak a si hnga? An leu sual bia maw a si hnga? Nga si ve lo ahcun ruah awk theih ding a har ngaingai/

A caancaan ahcun whales nga pawl hi, pathum pali, pakua-hra tibantuk an i taap timi cu a um tawn nain, atu bantuk in 650 an i taap timi cu, nai ciakua ah a cang setsai ballomi thil a si tikah, "Scientist pawl zong zei ruang dah a si hnga?" tiah an khuaruah a har ngaingai.

New Zealand rikilam ah aa taapmi whales nga pawl

Rili ah a cheu cu an thlah lio hna a si

Wellington in an chuahmi thawngpang ah, February whales nga a tharmi 240 an New Zealand ram i khuahriang ngai a simi rikikam ah an rak i taap than. Mah hlan deuh ah, Pilot whales nga tampi an i taap i pumpekriantuantu (volunteers) pawl nih lungrethei taktak in an rak thlah than hna.

Whales aa taapmi dihlak hi an zapite ah 650 an si. Meng thum a saumi rilikam ah a bu in an rak i taap hna. Cu hmun Southj Island timi a si i, an i taapnak cu  Farewell Spit rilikam tipuanhnak ah a si. 335 cu an thi i, 220 cu an i taap rih ko. A dang 100 cu rili ah an kaltter than cang hna ti a si.

Farewell Spit rilikam hmun nuam pakhat

"Hawihlan i rili ah an thlah than cangmi hna hi, tag (hmelchunh) te an thlaih hna. Atu aa taap tharmi hi tag aa thlaihmi an um lo caah a tharmi an si" tiah Department of Conservation Golden Bay Operation Manager, Andrew Lamason nih a chim.

New Zealand ramchung in pumpekriantuantu tampi an rak ra i, Nigani zing i an rak phak tik ahcun, an lung a rawk ngaingai. Zeicatiah hawihlan a rak phan hmasatmi whales nga 416 aa taap hmasatmi chungah tampi cu an rak thih cang caah a si an ti. Cu pumpekriantuantu tampi cu Zarhpini zong dinlo in tuan i, chunzan in, tii cung i aa vuanmi nga titoih le ngandam tein rili i thlah than ding kha, an i zuam lio a si rih.

Nga 20 tluk cu an dam lo ngai caah mitkuh sii an chunh hna i tam deuh cu an thi kho men ti a si. Ningani i an thlahmi hna cu an dam ngai i, an tha ko lai tiah an ruahchan.  Khuacaan a that caah le tii a thian ngai caah, ngakhamhtu pawl zong nga khamhnak ding caah riantuan awk a tha ngai tiah manager nih a chim. Cun nga an rak thlah ciami 100 kha an rak kir thannak nak hnga lo le an i taap thannak hnga lo minung nih an kut an i sih i an kham hna ti a si.

Aa taapmi whales pawl khamh ding in an i zuam lio

Cu ka hmun cu shark nga le a sivai a taktakmi stingray an umnak a si caah, pumpekriantuantu (volunteers) zong an tih ngaingai i, ralring tein um cio ding kha bia an cah hna. A ruang cu whales nga a thimi pakhat zong shark nih an sehnak an hmuh caah a si.

Cozah nawlngeitu pawl zong atu hi nga a thimi ruak kha zeitindah kan tuah lai timi kongah an lungre a thei ngai. Nga an lianh tuk caah fimtawl a fawi ding an si lo. Cucaah tlangkam tii a puanhnak ah chiah i, thutter hi a tha bik lai ti a si. Zeicatiah tii thuhnak i vuahter ahcun, minung tamnak hmun ah an phan sual lai ti an phan caah a si.

Farewell Spit hi, New Zealand ram South Island tikulh i chaklei a hriang bik Tasman Sea timi i a ummi tikulhfonghlei a si. Cu tikulhfonghlei cu a vawlei cu ngun ban tuk muisam a kengmi thetse phun deuh in aa sermi a si. Cu tikulhfonghlei cu, a pungsan hi sio bantuk in aa kuai.

Cuka ahcun hlan zong ah whales nga tampi an rak i taap bal ti a si. An rak lut sual i, ruahlopi in thetse cungah an rak lan diam i, an i taap thai tiah an ti. Khuaruahhar ngaingai a si. Nga nih an i tuak palhmi pakhatkhat  a um caah a si kho men. Farewell Spit hmunhma hi, hmunhma dawh le nuam taktak a si nain, pilot whales nga tampi caah, thihnak hmuntu ah a rak cang i, ngaihchia ngai a si.

Mifim ram nih hi tluk in thilnung an dawt hna 

Nga le rili lei kong a theimi hna zong an khuaruah a har ngaingai. Ruahnak a phunphun an chuah. Zei ruang dah nga hi zatzat whales nga hi rilikam tipuanhnak tiang an rak kai hnga le an i taap hnga? Rawl caah an seh duhmi thilnung lamhlat tuk tiang an rak dawi caah an lan i taapmi an si sual maw? Asiloah an mah buu chung ummi nga a damlomi runvennak caah caah tlang he naih tuknak an rak kai a si hnga? Asiloah whales seh a timtu saram dang an tih ruangah an rak zaam bia dah a si hnga?" tiah an ruat.

New Zealand hi whales nga pawl rikilam ah tambik an i taapnak ram a si. Nai Ningani (Feb 10) i an i taapmi hi, New Zealand ah whales nga tambik an i taap  pathumnak a si an ti. 1918 ah Chatham Islands timi ah whales nga 1,000 an rak i taap bal i, cucu vawlei tuanbia ah whales nga tam bik an i taap a si. 1985 ah Aukland ah whales nga 450 an rak i taap bal cang ti a si.

Hi nga pawl hi Pilot whales tiah an ti hna i, meter 7.5 (25ft) an sau i, New Zealand hrawngah a tam ngaingaimi nga an si.

Shark nga seh an tih pah bu tein rili ah an va thlah hna

Hi thil cangmi kong ruah tik le New Zealand mipi nih thilnung cung i dawtnak an ngeihmi lungput zoh tikah, upat hmaizah tlak tatkak an si. Pumpek riantuanmi hna nih, an innlo le pumpak rian kaltak in, chunchun zanzan in hi nga khamh awk caah, nilin kua-al tuar in rian an rak tuan duhmi le huammi cu khuaruahhar ngaingai dawtnak a si ko. Mifim le miphunpi lungput an sinak cu, saram cung tiang in a lang.

Kan nih Laimi zong, ramdang kan umnak ah siseh, Lairam ah siseh, saram le tii chung thilnung hna hi, dongcat lo in an umnak hnga ding caah tha tein zohkhenh a herh.

Abik in Lairam ah ramsa a tlawm tuk cang. Va le tichung tlawng thilnung an tlawm tuk cang. Kan techin fapar chan tiang eidin a dongh lo i, a tam chinchin ve nak ding caah, zeidah kan tuah ve lai? Zeitluk in dah ramsa le nga hna kan runven ve hna lai timi hi ruah ngaingai kan herh.

New Zealand ram i, pilot whales nga aa taapmi pawl khamhnak caah riantuantu pawl hna lungput hi, kan nih zong nih i zohchun ve hna u sih law, Bawipa pekmi saram le nga le thilnung vialte hna hi, sullam ngei tein eidin le dawt zia a thiammi miphun si i zuam ve hna u sih!!

Farewell Spit (Rf. www.geocaching.com)

----------------------------------------------------

Tourist Zohtlak "Leitla Lungkua" & Hmunhma Dawh Dang Hna

Leitla Lungkua

Chaklei Laitlang ah hin, lungkua minthang tampi kan ngei hna lo. Falam Peng ummi Lailun lungkua, Thantlang peng ummi Leitla e La-aw tiva kam ummi Milukua hna hi an si. Thantlang peng ahcun nihin ni tiang hmuh cangmi kungkua vialte lakah, Leitla lungkua hi mi thang bikmi pakhat a si. 

Nihin ni ah Lairam ah ramchung le ramleng tourist an luh duhnak hnga ding hi lam kawl a herh i, hi bantuk in thil phundang deuh a simi hmunhma hna hi, kawlhawl, hlathlai le dawhte le hmunhma nuam ah ser hi a herh. Mizoram zong khi Tourist Department an ngei i, cu nih cun an ram chung i phundang deuh a simi hmunhma poh khi heh tiah an ser i, tourist in tangka hmuhnak lam an kawl.

Ruakhua

Leitla lungkua zong hi tha tein remh ahcun tourist zoh tlakmi hmunhma pakhat a s kho ve ko. Leitla le a pawngkam hrawnghrang hmunhma zoh duh ahcun, Thantlang in Thangzang in Ruakhua ah motor le motor cycle in kal khawh a si. Hmailei ahcun Thau lei le Ruakhua in Thau Tlang hram tiang motor cycle lam cawh i, Thau Tlang par le Thau Tupi tiang hi tourist zoh tlak ding hmun ah ser a herh. 

Leitla hrawnghrang hi, fur ahcun lam a har deuh i, kal a nuamh cem caan cu October- May tiang a si. Hi tizu ngasa le va zong an tam lio caan a si i, eidin tam lio caan a si. Ruakhua hi ramsa, vaa le zu phunphai a tam i, eidin a nawpnak khua a si. 

Leitla lungkua hi, Ruakhua le Saikah kar, Ruakhua ram chungah a um. Thau Tlang lungpang le Leitla lungkua hi, vawleichung cun aa tlaimi an si lai. Kan ram cu kan fim rih lo caah, "Zeitindah hi lungkua hi aa sem ning a si hnga? Pe zeizat dah a thuk? A chung a kau hi pe zeizat dah a si hnga? timi zong kan thei kho rih lo nain, kan fimthiamnak a san deuh tik ahcun, kan theih khawh te ko lai. Chanthar mino hna zong nih, biatak te in zoh le tuaktan ding zong a si.

Minung zoh in a thuh ning theih khawh a si

A lungkua hi a thuh ngai caah a mui ngai i, meifar vanh in luh a hau. Hlan ahcun a tu nakin a rak mui deuh ti a si. "Nihin ni ahcun a pawngkam tlawmpal a minh caah, a ceu ngai cang" an ti. Piipu chan ahcun khuachia a ruh tuk caah, luh an duh caan ahcun, a lang in chonh biakta le raithawi hmasat hna a rak hau. Cu hnu lawng ah an lut tawn ti a si. A chung ah papalak a rak tam taktak i, cu nih cun meifar hi an hmih tawn i, mei a mih ahcun chuahnak hi theih khawh a si lo ti a si.

Lungkua chung lutmi hna

Hlan pipu hna nih papalak hi khuachia ar ah an rak ruah. An rak that ngam hna lo. Papalak an thah ahcun an rak zaw, a hngawng hna a cai ti a si. Krihfa chan a ahcun, cu bantuk in kan zum ti lo. A chonh zong an chawn ti lo. Papalak zong an thah tuk caah maw a si hnga, a hlan bantuk cun a tam ti lo ti a si.

Leitla lungkua luhnak hram ah hin, a cunglei hmanthlak bantuk in hnahcang kung dawh taktak an keu. Hnahcang kung zong an zuahmi hi, thiltha a si. Zeicatiah hnahcang nih lungkua a thawmh i a dawhter chin ve. Kokek dawhnak kha hrawk lo tein chiah a herh. Papalak zong thah ding an si lo. A karh tu in karhter ding le minung thinlung hlang ding in zohkhenh ding lehlam tu an si.

Leitla lungkua dawhtertu Hnahcangkung 

Acunglei hmanthlak hi Leitla kalmi hna nih a kan kuatmi a si. Lungkua a kaunak ah hin, minung 40 fai tlum khawh a si an ti. Lairam ahcun lungkua lian pawl a si men lai. A chungah a dirmi nute khi hei zoh in, hi lungkua hi zeitluk in dah a lianh timi cu tuaktan khawh a si. Minung a dirnak pinlei ah lungkua hi a va thuk ngai rih. Minung luh khawhlonak tiang a va kua peng rih ti a si.

Saikah khuami pakhat nih, "Hi lungkua ah hin, uico an luhter i, ka dang farlong 2/3 tluk a hlatnak ah a kua dang pakhat um i, cuka cun a rak chuak" tiah a rak ti. Cu ti a si taktak ahcun, a sau ngai lai tinak a si.

Atanglei hmanthlak zoh ah, Leitla lungkua hi a mui ngaingai timi a fiang. Hi tluk in meifar an vaan hmanh ah, a mui ngaingai. Nihin ni ahcun tha tein mei an van khawh cang tikah, papalak an um tuk ti lo tinak a si kho men. Papalak an loh tukmi zong cu, a pawi ngaingai.

Meifar vanh bu hmanh in a mui ngai

Angeitu Ruakhuami nih phung ser a haumi cu: 1). Lungkua lutmi nih, papalang thah lo ding; 2) Lungkua kam thingram hrawh lo ding; 3) Lungkua chung hrawh lo ding; 4; Eidin le hnawntam kaltak lo ding le thurhnomh lo ding tibantuk ser a herh. Cuticun lungkua a himbawm lai i, khual zong nih zoh duh awk te in aum peng lai.

Abik in papalak hna hi thah bak lo ding an si. Zeicatiah Leitla lungkua chungah papalak tampi um hna sehlaw, cuticun tiram le ramsa zoh ruah ah khualtlawngmi (eco-tourists) zong tampi an ra lai i, a pawng ummi khuate hna abik in Ruakhua caah tangka zeimawzat luhnak a chuak kho te dingmi a si.

Ruakhua motor lam hi Thau Tlang tangin a kal

Leitla lungkua lawng silo in, Ruakhua hrawngah a dang zoh nuammi hmunhma zoh ding dang tampi a um. Abik in Thau Tlang le Thautu te hna zong zoh phu taktak an si. Thau Tlang hi pe 7,070 kuakap a sang men lai tiah ka ruah. A ruang cu Phawngpi Tlang he aa can hrawng a si an ti i, Phawngpi Tlang khi pe 7,075 kuakap a si. Thau Tlang lungpang in tiva fatete an rak luang i, thal caan ahcun tii a um set lo nain, tii tam caan ahcun tisor dawh ngaingai an um hna. Hi tlangtang ah motor lam an cawh khawh te lai timi ruah awk a har ngai nain, nihin ni ahcun motor lam zong phei taktak in an cawh cang.

Tourist zoh phumi Thau Tlang par

Cu lakah, Zaral Lungpang i a ummi tisor hi tisor dawh ngaingai a si. Zaral Lungpang zong aa dawh ngaingai i, lungpang kai a huammi hna caah mitthi taktak a si. Cu lungpang ahcun lungpangkhuai tam ngai a um. Hi khuai zong hi, thah ti lo in zuah i, eco-tourist (saram-thingram zoh duh i khualtlawngmi) zoh ding ah chiah ding an si cang. Lungpangkhuai hna hi, thil sunghar le thil man ngei tuk an si caah, runvel le an ci mihter lo a herh taktak.

Thau Tlang hi, Leitla lungkua in nichuahlei ah a um. Cu tlang kam ummi lungpang hna hi an sang ngaingai. Lairam ah a rak phanmi missionary pahnihnak Dr. East zong nih, cu tlangpang lungpang kong cu ca a rak tial. Dr. East hi Feb 11, 1910 ah Ruakhua ah rak cam sehlaw a dawh. Ruakhua kong ca a tialmi cu hitin a si. Hi khua cu:

Tang Zang (Thangzang) in nitlaklei meng 8 hlatnak ah a um. An khuataw lam cu a cho ngaingai. Khua cu Tao mountain (Thau Tlang) par ah a um. Cu tlangpar cu phundangte a si. A a tlangpar  cu pe 1,000 tluk a chah i a nemmi thetse-lungtum nih, luchin bantuk in a khuh. Cu lungtum cu dingte in a dirmi a si. Cu ka in khua a langmi cu aa dawh tuk. Lushai lei le Hakha lei tlang zong hmuh khawh veve an si (Burma Manuscript, p.213)

Dr. East nih a chim bang in, Zahnak Tlang lei in zoh ahcun, Thau Tlang lungpang cu zoh an dawh lawng siloin mi thinlung "a hip" ngaingai. Faruah thawh a hran caan le thlitu naknak a chuah caan ahcun, Thau Tlang hi tih zong a nung ngaingai. Minmei naknak tlangcung in chuk zuan in an hung zuan ahcun, "Caan a dong rua lai" ti tluk in tih a nung. Tuksapur a si.

Leitla le Thau Tlang hrawng hi khuahriang ngai a si. Ruakhua ram ah hin, mi tampi nih hmuh rihlo le pal rihlomi hmunhma dawhdawh an um. Kethei, sarzuk, tanthei le a dang ramtang thei tampi a um. Eidin a tam. Sa an kap ngai i, ramsa zong ei ding an ngei ngaingai. Thantlang peng ah ramsa a tamnak bik khua a si men lai tiah mi pakhat nih a rak chim bal.

Ramdang tourist nih tlawn an duh tawnnak hmun cu, kokek zoh dawhmi thil a umnak, minung dang nih an pal setlomi hmunhma le minung nih dehcawh tuklomi hmunhma pawl hi an si caah, hi hmunhma hna hi hmailei techin fapar chan ca tiang in, rawkral lo tein zohkhenh a herh.

Ramdangmi tamp cu, motor cit nakin ke in kal i lamlen (hiking) hna an duh deuh cang. Cucaah hi hmunhma hna hi, lamsul in peh i lamlennak lam (hiking trail) tete ser i, lamlen a duhmi a riak in len khawh ding tiang in ser a herh. An umkal pah ei awk, kethei le thei dangdang hna hi, hau lo le thlanghlo tein chiah i, cu bantuk thei ei pah in an umkal tikah, an i nuam chinchin lai.

Mithi tuk a simi Ruakhua ram Kethei 

Tourist uarmi cu, tih a nun pahnak le mi an kin daihnak i, ramriah hna a si. Tlang sannak le tupi hna ah ningti nawn tein riah hna an uar. Cucu "adventure" (ramriah) an ti. Leitla, Thau Tlang le Thautu hrawnghrang hna hi, hmailei ahcun ramdangmi ram riahnak ah an cang kho ve. Cu ti a can khawh ahcun, Ruakhua hrawnghrang ah tourist in tangka tampi a lut kho ve.

Tourist hi phun tampi an um i, nihin ni ahcun "Eco-tourism" timi thingram-sarem ngiatchaih duh khualtlawngmi hi an tam chin lengmang. Hi bantuk hna ca zong ah, Ruakhua ram hi tlawn a phumi hmunhma pakhat a si.

Thautu ah hin saram phun tam ngai a um. Va hi phun 100 renglo hrawng um dawh a si (Ka blog ah Thautu timi rel law va phun tling na hmuh lai). Lairam ah a ci a mit cang rua tiah ruahmi, va dawh taktak "Vanga" le "Vaca" zong hi Thau Tlang le Thautu ahcun an um rih lai tiah ruah a si.

Thautu hi a rawn ngai; a kau tuk fawn. Thingkung hi an lian i an sang. An tar tuk caah bawngba an kai dih. Tupi thinghnah a that tuk caah a zungzal tein a hring i, atang hi cu niceu hmanh nih a hlan kho set lo. Pe 100  renglo sangmi thingkung le bawkte tia nawn a simi thing tar taktak tampi a um.  Carbon-14 hna in tah kho ve hna u sih law kum 1000 in an si ve cang lai. Noah Buanchukcho chan in vahlomi tupi a si caah, Lairam tupi thianghlim (Virgin Forest) bak a si i, Lairam i kokek tupi diktak hmuh a duhmi "botanist" le saram fimnak cawngmi hna (zoologist) hna caah zoh ding le hlathlai a tlakmi tupi a si.

Thautu vialte hi, Ruakhua nih an hual cang. Khua chingchan zong nih hi tupi thing hau lo ding, lo vah lo ding le sa zong kah lo ding hi, zuam cio a herh. Zeicatiah khuacaan a thattertu ding ca lawng siloin, tourist zoh ding le hmailei ahcun sianghleirun siangngakchia hna thingram le saram kong a tak in an va cawnnak ding le fimnak a pe kho dingmi tupi a si caah a si.

Thaut Tlang par le a chehvel lungpang le tupi dawh

US ka phak hnu ah ka ngaichih ngaimi cu Leitla ka rak zohta lo mi a si. Kai lunghmuih ngaimi cu Thau Tlangpar ka kaimi a si. Ka philh kho lo. Laitlang tlung ning law cu ka kai than hrimhrim lai tiah ka tinhmi a si.

Voikhat cu Ruakhua ah bawlungpuai kan rak kal hna. Ni 2 kan cam. Kan rak i nuam tuk. Kan tlun pah ah, "Thau Tlang kai" ka rak hrilh. Ngaknu tlangval pawl cu ka rak kaipi hna. Keimah nih lam ka pah piak hna i, tam ngaite kan rak kai.

Khuasik ah a rak si. Khua a tliang tuk. A kih zong a kik. Nitlaklei ah Lushai ram tampi a lang. Thlanglei ah Ciriang Tlangpi a lang. Tlangpar a thlanglei te ah Thautu pi cu hring deldulpi in aa hnuai ko. "Equator tupi" bantuk in a hring.

Tlangpar cu lung a leng tuk. Ruakhua cu kan tangte ah a um. Zahnak Tlang khua hna abik in Fungkah, Thangzang, Ruakhua le Sihmuh cu kan tangte ah an um ko. Innsangpi cung kai bantuk a si. Chaklei ah, Zahnak Tlang, Vanzang Tlang le Khuahhring Tlang thluan hna cu, zoh cim lo in an lang. Nichuahlei van zoh ahcun Vuichip Tlang, Vankham Tlang, Zinghmuh Tlang le Rungtlang tiang in an hei lang. Zoh cim lo in an i dawh.

Thau Tlang par in khua cuanh ahcun, "Lairam dawhnak hi tam tuk a thar in hmuh khawh a si." Tangpar ahcun ram hla kan sa i tlawmpal kan i nuam. Camera ka ken i, hman kan i thla. A cheu thinkung ah, a cheu lungpang cungah kan kai. Kan rak i nuam tuk. Mah le sining cio in, kan lung a rak leng tuk hna. Tlangpar ah bia kia ka ruah hna i, "Ngaknu a ngeilo mi hmanh, ngaknu ngaihnak in a um ee. Celh ding a si lo" tiah ka rak ti.

Thau Tlang par cu lung a leng tuk. Sakapmi pakhat nih a ka chimh bal. "Mahte lawng Thau Tlang par i ramvaih le khuacuanh cu celh ding a si lo. Lung a leng tuk ee" tiah a ti. A kailomi nih cun cu lunglennak cu tem khawh ding a si lo.

US ka phanhnak kum 19 a si cang nain cu ni cu, ka philh kho ti lo. Caan tha hna khirh awk an tha ti lo. Cu lio hawikawm dawt cheukhat cu mual an liam cang hna. A cheu ramkip ah kan i thek cang hna. Kum 19 chungah thil tam tuk aa thleng cang. Tlangpar ah vailamtah tung an bunh i aa dawh tuk; Ruahkhua cu motor kam a pem cang ti a si. A mak ka ti tuk. Thau Tlang tang bak in phei taktak in motor lam an dawt i, cucu ko cu ka khuaruah a har. Ruakhua ah motor lam a pem timi cu, "A taktak si sehlaw a tha tuk hnga?" ti tluk in a harmi a si.

Nihin ni Leitla zoh duh le Thau Tlang kai duh ahcun, Hakha-Thantlang-Thangzang in Ruakhua tiang, motor le motor cycle in kal khawh a si cang. Zahnak Tlang hi lam a phei. Thangzang le Ruakhua kar zong motor lam phei dawh taktak an cawh i, umkal a nuam taktak ti a si. Thal ahcun a kih pinah, fingtlang aa dawh tuk i, lung a leng tuk tiah a tlungkalmi nih an chim. Kei zong hrawn ka duh ngaingai ve.

Thangzang-Ruakhua ramri hrawnghrang motor lam hmunkhat

Thangzang-Ruakhua karlak lam hmunkhat

Ruakhua ram Thaut Tlang tang motor lam

Thau Tlang par hrawng a nuamhnak cu, a bu in pinic le camping tuahnak ah a rem. Chungkhar in nuamhnak ah a tha. Ramvaih duhmi caah ramvaih awk a rem. Chawkhlei par le thingkawp par dawhdawh tampi a um i mit lung a awi tuk. Thlacam duhmi caah thlacamnak a rem. A phunphun tuah khawh a si.

Abik in ngaknu tlangval hna tlawnlennak a rem. Aa thi-um kami hna caah "Honey Moon" kalnak ah a tha khun. Rangoon le Mandalay tlawnnak in, motor cycle i phirh i, Ruankhua tiang kal. Leitla le hmunhma dawhdawh zoh i, kethei hna hrawn pah cu, nu le va thar caah a nuam tuk ding a si.

A kalmi paoh nih an chim tawn. Thau Tlang cu aa dawh tuk. Rumra le iang a ngei. Minung lung a leng i, thinlung a dai. An hirha a kawk. Lungdaih hnangamnak an ngei. An kirlei cu lunglawmhnak le lung sinak an ngei ti a si.

Cucaah, Laimi a thi-umka mi hna caah, Thau Tlang tlangpar cu duh a tlingmi hmunhma (perfect spot) a si. Mah pahnih te lawng tlangpar tiang va kai; huam chung khua va cuanh i, Pathian sinah thlacamnak he hmailei chungkhar sernak saduh va thah ahcun, Thau Tlang cu nan caah "Paradise a si ko lai. Zeitik hmanh ah nan philh khawh lo dingmi honey moon tuanbia nan tial a si ko lai" timi ruahchannak he!

-------------
Chinchiah

1. Ruakhua tlaknak kong hi Pu Za Hlei (Thianhlun) tialmi "Ruakhua Tlatu Thianhlun Tuanbia Tawi" timi capar ah rel khawh a si. Ruakhua Krihfabu Kum 75 Tlinnak le Rev. Halleluiah Pa Theu Diamond Jubilee Magazine cahmai 98-99 ah a um. A tialmi a dik ahcun, Ruakhua hi Thau i rak pemmi Kip Kual nih va tla sehlaw a dawh i, cun Saikah zong hi Kip Kual tefa Pu Sang Kian le a nau pa Pa Thak nih an va tlakpimi hna in a tial. Hi ti a si ahcun, Leitla zong hi Ruakhua ram chung ummi si dawh ngai a si i, Mirang nih ramri hi khawika in dah an cheu timi bel cu record ka hmuh lo caah ka thei lo.

2. Hmanthlak a ka khawmhsuat piaktu Pi Mary Myint cungah lawmhnak tampi ka ngei. 

3. Ruakhua-Thangzang karlak motor lam dottu hi a thiam taktak. Lam dottu hna hi ruakhuami an si. An min cu-Nun Uk, Hrang Iap, Hram Nawl, Tum Cung, Mang Peng le Thang Cung- an si tiah an ti. Lam dot cu tumtal le fingtlang theih a hau. Thangzang-Ruakhua motor lam hi Thau Tlang atang deuh in a kal i, a phei i a tha ngai. Lam dottu an thiam. Engineer tluk an si. Hi ca te hin upat hmaizahnak ka pek hna. 

4. Leitla Lungkua hi Ruakhua ram ah maw a um? Saikah ram ah dah timi hi, catialtu nih ka theihmi a si lo. Ruakhua ram ah a um tiah a ka chimtu nih an chimmi in ka tialmi a si ti kha langhter ka duh.