Minung nih dawtnak kan timi hi, tuahsernak aa tel lo ahcun, "thli chung ah a zuangmi bia bantuk ceu a si." Cu dawtnak cu a leng in a chunglei ah a lutmi silo in, a chungin alenglei ah a chuakmi thiltu asi. Chim duhmi cu, "Dawtnak cu chungmuru in aa semmi thil asi. Lenglei thil nih chungmuru ah a luhter khawhmi asi lo."
Cucaah dawtnak ngeih hi a rak har tuk. Muisam dawh zong ah i dawt lo khawh asi. Fimtiamnak le catang sang taksak sinak ngeih zongah dawt lo khawh asi. Rumnak, sui le ngung, inn le lo tha taktak ngeih zong ah dawtnak ngeih lo khawh asi. Vawleicung muisam dawhbik si le mi thawng bik si zong ah dawtnak ngeih lo khawh asi. Aleng phawthual in, zeizongte tling khitkhet tein ngeih ko zong ah, dawtnak ngeih lo khawh asi. Zeicatiah hi lenglei thil vialte hna nih hin, chungmuru dawtnak hi a ser kho lo; a caw kho lo.
Tahchunhnak ah, Prince Charles le Princess Diana cu hi vawleicung an duhmi vialte cu a tling tein an ngeih dih ko nain, cu an ngeihmi thil vialte nih chungmuru dawtnak a chuahter kho lo. London khua i siangpahrang inn tha taktak chung in an um zong ah, dawtnak aum ti lo hnu ahcun, siangpahrang innchung zong ah nuamhnak a rak um ti lo. Mirang ukmi ram Hong Kong, Australia le ka dangdang an duhmi hmun paoh an phanh i, hotel thatha an um zongah an i nuam hlei ti lo. Zeicatiah lenglei thil hna nih chunglei thil an cawk khawh ti lo caah asi.
Actor Tom Cruise cu palar taktak asi ko; a duhmi nu paoh a co khawh ko nain a comi nu hna he chungmuru i a ummi dawtnak cu an ngei kho lo. Mi zapi hmuh ah, "I Love You" tiah a nupi le vialte a ti dih ko hna nain, cu dawtnak cu, mi mithmuh i stile ah chim sawhsawhmi "dawtnak" (love) an rak si. Cucaah anupi dihlak he an i then hna i, tuanbia chia ngai in an dong. Actress lar taktak Elizabeth Taylor le Marilyn Monroe te hna, vawleicung dawh ah a pit bakmi an si nain, an i dawhnak nih chungmuru dawtnak cu a chuahter kho lo. Innchungkhar hmanh fekfuan dirh lo in an nunnak a liam.
Cucaah "dawtnak" timi taktak cu "chungmuru ah aa semmi asi." Cu chungmuru ah aa semmi dawtnak a um hnu ahcun, "zeizongte hi a nuam dih ko cang." Sifah zong ah a nuam; rum zong ah a nuam; catang ngeih lo le fim lo zong ah a nuam ko. Innlo ngeih lo le motor ngeih lo zong ah a nuam ko. Eidin a thawt lo le anfe lawng ei zongah a nuam ko. Cucaah, "Dawtnak umnak hmun paoh cu pangpar an cang dih" tiah a tinak asi.
Dawtnak umnak hmun paoh cun, pangpar an cang dih kho hnga maw? Cucu asi kho ko ko ti kha, ka tonmi thil nih a ka hmuhsak.
Voikhat cu MIT ka kai lio ah asi. Einsein Lanma Kyi pawng ah ka chawh lio ah, a lang hlat i, nu le pa aa dawi lengmangmi le a ni lengmangmi ka hei hmuh hna. Cu hna cu motor lamkam ah an thuti tawn. A caan ah electric tungah an kai le an i dawi. Nu cu a caan ah a nuar i pa nih a va rem tawn. A caan ah an nupa in an lo dup tawn. Zu bang an rak chuak than i, heh tiah an i dawi than. Khikhi zei bantuk minung dah an si hnga? Zeidah an tuah hnga? Khika hrawng ah an i dawi lengmang fawn. Innlo le a um fawn lo tiah khuazaza a ka ruahter.
A caan ah an lo dup i, sau ngai an lo. A caan ah an lo i an rak chuak than. "Ziah hme atu nai i aa dawimi hna, lamkam nupa hna kha khawidah an um hnga?" tiah a thli tein an mah ngiat ah ka va kal. A lang in an umtuning ka zoh. An i dumdawinak cu ka ngiat i, ka va zoh hna. An lo dup ko tiah ka rak ti lio caan khi, an nih Ensein Lanma Kyi tang i tilu luannak caah mirangvawilei in an sermi pipe lianpi chung ah an rak luh tawn khi asi.
An luhnak kua cu ka zoh i, a chung a thiang ngai. Bel pakhat hnih le kheng pakhat hnih te a um. Pher le puan tlawmte a um. Khianthawng zar dingmi pakhat a um. Cu dah ti lo cu zeihmanh a um ti lo. Cu hna nupa cu cu vawlei kua tang ahcun an um.
A caan ah, thiahlei nupa aa dawimi bantuk in an chuak i, an i dawi; an ni, an khek, capo an sai; an nu a nuar thulh; an pa nih a va rem thulh. Cu ticun cu lungkua hrawnghrang ahcun nuam taktak in an um. Nitlak khi an siang hrim lo. An caah caan khi a tawi tukmi a lo; dai tein an caan a dih peng. Zeidah an ei i an din hnga cu ka thei lo. Sihmanhsehlaw, an caan daite in a dih peng.
Cu hna nupa cu voikhat cu Yangon khuachung ah ka leng lai tiah ka ti ah ka hei hmuh hna. An i nuam tuk. Bus ka cit i, inn pakhat ah ka va leng. Cu inn cu mirum le milian an si ko. Asinain an nupa an rak i sii; hmaichia taktak in an rak um ko. An hmai vialte a sen dih. Len ngam ding hmanh an si lo. Innlo tha an ngei; tangka an ngei; motor an ngei; dawr an ngei; fanu fapa tling tein catang sang an kai ko. Zeidah an baumi ti ka thei lo.
Abaumi thil pakhat lawng ka hmuh khawh. Cucu chungmuru ah aa semmi dawtnak asi. Dawtnak um lonak hmun ahcun, zeitluk innlo tha chung um zong ah, tangka phahmi cung i ih hmanh ah, a nuam ding asi lo hi tah, ti ka fiang. Zeitluk eidin thaw ei zong ah numahnak aum kho ti lo. Chung ah a pil kho ti lo.
Khur chung ummi Kawl hna nuva hna le cu mirum hna nuva cu ka epchun hna. Ahodah aa nuam deuh i, a ho dah chuahchan a ngei deuh timi?
Keimah mit in ka epchun hna tikah, khurchung ummi nuva hna kha an rak i nuam deuh. Hi vawlei an chuahchan a tam deuh tiah ka hmuh. Motor an ngei lo; bank an ngei lo; tangka an ngei lo; inn an ngei lo; zeihmanh an ngei lo. Asinain, an khurchung umnak kuakap kha, an nih caahcun pangpar dum bantuk an si. Vawleitang tilu luannak khur kha an caah siangpahrang inn bantuk a rak si.
Cu caan thawk in, "Dawtnak" timi hi, lenglei in chunglei ah a lutmi silo in, chunglei in lenglei ah a chuakmi pei arak si hi" ti kha ka van fiang. Cucaahcun pei, hlaphuahtu nih, "Dawtnak umnak hmun ahcun pangpar an cang dih" tiah a rak tinak a si hi.
A peh rihmi cu, "Dawtnak umnak hmun ahcun, tlam chung hmanh a nuam" ati bantuk in, dawtnak umnak hmun ahcun, leitang pipe chung um hmanh a nuam timi hi, ataktak pei arak si ko hi timi ka fiang! Cu dawtnak cu tu chun Krihfa zumtu kan innchungkhar cio ah a um ve hnga maw timi ruat bu in!!!
Dawtnak sung...Dawtnak thiang...dai tein caan nih a dih...dawtnak umnak hmun ahcun....
Thursday, March 5, 2015
Wednesday, March 4, 2015
A Nungmi ATM Seh
America ah hin riantuantu tlawm i, chungkhar terualte si ahcun harnak tam ngai a um ve tawn. Asinain lungthin thawn a biapi. Zumhnak, ruahchannak, dinnak, zuamnak, lungsaunak, teimanthluknak le lungthin thawn cu ni fatin nunnak ah thazaang nganpi an rak si.
Pathian dawtnak in, USA ah telefa (7) kan ngei. Pa (5) le nu (2) an si. Siangngakchia dirhmun in kum 10 tiang ka um. Harnak phun zakip kan tong. Zeitluk kan har zong ah, WIC le Food Stamp sawk hi tha ka pe lo. Kan mah tein kan i cawm. Kan fale zong duhdim ngai cun kan zoh kho ve hna lo.
Kan fale caah, sianginn herhhai a tam. Ka fale a hniang lei (4) nih, abu in tangka an ka hal caan ah, ka ngeih loh caan a um tawn. Ka ngeih lo tikah, an upa cem pa, Nathan Lian (tang-5) an va hal tawn. Amah nih tamat, ngamu, fangkhat ti in apek tawn hna. Khawi dah tangka a lak hnga ti cu ka thei lo. Ka tangka le a fir fawn lo. Anu tangka zong a fir fawn lo. "Khawidah na lak?" tiah ka ti tawn. Sianginn ah tuktak kan i kah le ka teimi hna asi a ti tawn. Asi le si lo zong ka thei fawn lo. Tangka cu fang linga cu a ngeih tawn.
Upa cem pa cu, a nau le (4) nih tangka an hal fate a ngeihmi paoh tlawm tete in pek cio tawn hna. A caan ah "Ka pa, tu chun ah ka miakmi asi" ati le fang (5) hna a ka pek. A nau le zong a pek lengmang hna. Asi tak maw ti cu ka thei fawn lo.
Nathan Lian le a nau le University Baptist Church hmai ah
Voikhat cu a nau le nih artlang in an dir i "Tangka kan pe" tiah an hal. Pakhat hnu pakhat an i thawh i, "Ka pe ve" tiah an va hal. Tamat tlang tete a rak pek hna. Aa thawh i, uanthlarnak bia hitin a chim:
"Tangka nan ka hal poah ahcun kan pek peng hna lai. Zeicatiah, "I am A Lving ATM Machine" tiah ati hna. A chim duhmi cu, "Keimah cu A Nungmi ATM Seh ka si" tinak asi.
A nau le sin ah aa porhlawt bantuk in, tangka cu a pek lengmang hna. A tangka cu, a nau le duh caan tete ah a dong lo. A chuak peng (Khawika dah a lak timi cu va um ko rih sehlaw).
Ka fapa chimmi bia nih a ka lawmhter. "Ka fapa nun na sianmi le A Nungmi ATM Machine ka si" na timi nih, ka ruahnak a ka thlen" ka ti i, nih bu in ka kuh i lawmhnak bia ka chim.
"I'm A Living ATM Machine" tiah aa timi bia nih ka khuaruahnak a ka thlen. Cupinah ka zumhnak a ka thawnter. "A Thimi ATM nakin pei A Nungmi ATM Seh ngeih a let in a rak miak hi" timi ka ruat. A Thimi thil nih cun amah tein tangka a kawl kho lo. A nungmi nih cun amah tein tangka a kawl khawh peng. A dong kho ti lo. Kawl phungthluk ah, "Lu ma te ngwe ma sia" an timi a si taktak.
Ka fapa chimmi bia, "I'm a living ATM Machine timi bia nih Pathian thluachuah a thar in a ka relter. Ka khuaruahmi a ka thlenter. Ziah kan har tuk kan ti, kan sifak tuk kan ti, kan lungre ziah a theih lengmang? Pathian nih a kan dawt le fapa (5) le fanu (2) a kan pekmi hi, an dam ahcun kan bank nganbik pei an si ko hi? Saving account nganbik pei an si ko hi? Ziah "A Nungmi ATM Machine" pa (7) pei ka ngeih ko hi? Ziah mah vialte Pathian thluachuah rel tikah, ka si a fah tung lo; ka har tung lo; A Nungmi ATM Machine pei tor in Bawipa nih a ka pek ko hi?" timi ka ruat i, Bawipa thluachuah a thar in ka rel.
A thimi ATM Machine
Ni fatin kan nunnak ah, kan harnak kong lawngte ruah hi a thahnem lo. Lunglawmhnak zong asi lo. Thanchonak asi lo. Thanuamnak zong asi lo. Ngeihhleinak zong asi lo. Hmailei fonnak zong asi lo. Pathian thluachuah hmuhnak zong asi fawn lo. Um hmun ah um pengnak le hnupilnak tu an rak si. Cucaah ka fapa nih "Keimah cu A Nungmi ATM Machine" ka si a timi cu, ka caah bia ropui taktak asi.
Thlaphuahtu nih "Thluachuah pakhat hnu pakhat rel tuah a tampi an pek kha na hngalh lai" tiah a ti bantuk in, " A Nungmi ATM Machine" kong ka ruah fate, ka thluachuah hi a liam in a liam timi ruah lo awk a tha lo.!!!!!!
Pathian dawtnak in, USA ah telefa (7) kan ngei. Pa (5) le nu (2) an si. Siangngakchia dirhmun in kum 10 tiang ka um. Harnak phun zakip kan tong. Zeitluk kan har zong ah, WIC le Food Stamp sawk hi tha ka pe lo. Kan mah tein kan i cawm. Kan fale zong duhdim ngai cun kan zoh kho ve hna lo.
Kan fale caah, sianginn herhhai a tam. Ka fale a hniang lei (4) nih, abu in tangka an ka hal caan ah, ka ngeih loh caan a um tawn. Ka ngeih lo tikah, an upa cem pa, Nathan Lian (tang-5) an va hal tawn. Amah nih tamat, ngamu, fangkhat ti in apek tawn hna. Khawi dah tangka a lak hnga ti cu ka thei lo. Ka tangka le a fir fawn lo. Anu tangka zong a fir fawn lo. "Khawidah na lak?" tiah ka ti tawn. Sianginn ah tuktak kan i kah le ka teimi hna asi a ti tawn. Asi le si lo zong ka thei fawn lo. Tangka cu fang linga cu a ngeih tawn.
Upa cem pa cu, a nau le (4) nih tangka an hal fate a ngeihmi paoh tlawm tete in pek cio tawn hna. A caan ah "Ka pa, tu chun ah ka miakmi asi" ati le fang (5) hna a ka pek. A nau le zong a pek lengmang hna. Asi tak maw ti cu ka thei fawn lo.
Nathan Lian le a nau le University Baptist Church hmai ah
Voikhat cu a nau le nih artlang in an dir i "Tangka kan pe" tiah an hal. Pakhat hnu pakhat an i thawh i, "Ka pe ve" tiah an va hal. Tamat tlang tete a rak pek hna. Aa thawh i, uanthlarnak bia hitin a chim:
"Tangka nan ka hal poah ahcun kan pek peng hna lai. Zeicatiah, "I am A Lving ATM Machine" tiah ati hna. A chim duhmi cu, "Keimah cu A Nungmi ATM Seh ka si" tinak asi.
A nau le sin ah aa porhlawt bantuk in, tangka cu a pek lengmang hna. A tangka cu, a nau le duh caan tete ah a dong lo. A chuak peng (Khawika dah a lak timi cu va um ko rih sehlaw).
Ka fapa chimmi bia nih a ka lawmhter. "Ka fapa nun na sianmi le A Nungmi ATM Machine ka si" na timi nih, ka ruahnak a ka thlen" ka ti i, nih bu in ka kuh i lawmhnak bia ka chim.
"I'm A Living ATM Machine" tiah aa timi bia nih ka khuaruahnak a ka thlen. Cupinah ka zumhnak a ka thawnter. "A Thimi ATM nakin pei A Nungmi ATM Seh ngeih a let in a rak miak hi" timi ka ruat. A Thimi thil nih cun amah tein tangka a kawl kho lo. A nungmi nih cun amah tein tangka a kawl khawh peng. A dong kho ti lo. Kawl phungthluk ah, "Lu ma te ngwe ma sia" an timi a si taktak.
Ka fapa chimmi bia, "I'm a living ATM Machine timi bia nih Pathian thluachuah a thar in a ka relter. Ka khuaruahmi a ka thlenter. Ziah kan har tuk kan ti, kan sifak tuk kan ti, kan lungre ziah a theih lengmang? Pathian nih a kan dawt le fapa (5) le fanu (2) a kan pekmi hi, an dam ahcun kan bank nganbik pei an si ko hi? Saving account nganbik pei an si ko hi? Ziah "A Nungmi ATM Machine" pa (7) pei ka ngeih ko hi? Ziah mah vialte Pathian thluachuah rel tikah, ka si a fah tung lo; ka har tung lo; A Nungmi ATM Machine pei tor in Bawipa nih a ka pek ko hi?" timi ka ruat i, Bawipa thluachuah a thar in ka rel.
A thimi ATM Machine
Ni fatin kan nunnak ah, kan harnak kong lawngte ruah hi a thahnem lo. Lunglawmhnak zong asi lo. Thanchonak asi lo. Thanuamnak zong asi lo. Ngeihhleinak zong asi lo. Hmailei fonnak zong asi lo. Pathian thluachuah hmuhnak zong asi fawn lo. Um hmun ah um pengnak le hnupilnak tu an rak si. Cucaah ka fapa nih "Keimah cu A Nungmi ATM Machine" ka si a timi cu, ka caah bia ropui taktak asi.
Thlaphuahtu nih "Thluachuah pakhat hnu pakhat rel tuah a tampi an pek kha na hngalh lai" tiah a ti bantuk in, " A Nungmi ATM Machine" kong ka ruah fate, ka thluachuah hi a liam in a liam timi ruah lo awk a tha lo.!!!!!!
Khua Ruahning Phun (3)
Minung hi khua ruahning phun tampi a um men ko lai nain, a dan tlangpi in cun phun (3) in ruah khawh asi. Cu hna cu atanglei bantuk in an si:
(1) A thalei in khuaruah (Positive thinking)
(2) A chialei in khuaruah (Negative thinking)
(3) Lung-awtawm khuaruah (Flip-Flop Thinking)
(1) A Thalei in Khuaruah (Positive Thinking)
Hihi minung kan nunnak ah a tha cemmi le a biapi cemmi asi. Hihi minung pumpak, chungkhar le khua, tlang, peng le ram a thanchotertu asi. Vawleicung miphun vialte lakah, Mirang miphun hi "a thalei in khuaruahnak" a ngei bikmi miphun ah pakhatnak an si. Hi ruang ah hin, vawleicung pumpi kan zoh tikah, fimnak ah siseh, rumnak ah siseh, thawnnak ah siseh, dawhnak ah siseh, lianh ah siseh, naingaizi ah siseh, kawlhawlnak ah siseh, science lei thanchonak ah siseh, miphun dang nih a banh in kan banh kho hna lo.
Cucaah zeitluk in dah a kan thlau timi zohnak ding caah tahchunhnak pakhatte in van chim ka duh. Kan nih Kawlram mi hna nih, Democracy si kong ah heh kan buai lio ah, an nih cun THLAPA voi tam tuk an kai cang i, atu cu MARS ah kan pem lai tiah an ti cang. Minung 100 nih kir ti lo dingmi pemnak ticket hmuh ding in min an pek cang.
Thancho le hmailei kal a duhmi nih cun hi lungput hi an ngei tawn. Tahchunhnak ah, Thomas Edison te hna, Henry Ford te hna, The Wright Brothers te hna nih vawleicungah thil tha tamtuk an rak chuahpinak cu, hi lungput ruangah asi. America nih thlapa an phaknak zong hi lungput asi. MARS vawlei ah minung pem an timhnak zong hi lungput hi asi.
(2) A Chialei in Khuaruah (Negative Thinking)
Hihi minung kan nunnak ah a chia cemmi le sunghbaunak a chuahpi cemmi khuaruahnak asi. Vawleicung miphun lakah, Kawl le Laimi hi a chiatnaklei in khuaruah a hmang bikmi miphun pkhat ah kan i tel lai. Zeicatiah kan i sonhtarhmi hrimhrim a tam tuk. Cu sonhtarhnak cu, hmai ah a kal kho lo mi lungput a si. Abik in Laimi hi kan thachiat le lungdongh a fawi tuk. Thil pakhatte kan ruahning bantuk asilo tik ah le ruah ning bantuk in a kal lo tikah kan lung a dong zau. Kan tha a chia colh. Thil fatete ah kan zai i, cu zai nih cun hnu ah a kan tawnter; hmai ah a kan fonter lo.
Laimi kan biachimmi hi kan mah caah cun a va tha ngai ko nain, miphun dang ngaih ding ahcun duh an nung lo tuk. Zeicatiah tumchuknak le thluachuah hmuhlonak bia deuh lawngte kan in a chuak. Laimi nih nifatin kan nunnak ah tumchuknak bia kan hman cemmi hna cu hi hna hi an si
"Asi kho bal lai lo; an ti kho bal lo; kan ti kho pek lai lo; asi te lai ka ti theu; kan phu lo; kan i tawk lo; kan nih ca hna ahcun a sang tuk; kan nih caah cun a tam tuk; kan phuttawk lo pi; kan nih te hna cu; sifak santlai lo kan si; michia ui-ar kan si; nupi chiahru te an thit piak; va chiahru te a ngei; inn chiahru te; dawr chiahru te; leicum kaa aa ka si; mi lungnu nau ka si; hawi fa na lo loh; hawi na can hna lo " tibantuk.
Hi pin ah tam tuk a um rih. Hi hna hi, huinak bia an si nain, ngaih nuam lo mi le mi thachiattertu bia an si. Hi bia tam deuh chim le ruah paoh ahcun, thanchonak a pit; zeicatiah lung donghnak le ruahchannak donghnak lawngte lei ah a kalmi bia an si. Minung thazaang portertu bia an si hna lo.
Thancho le hmailei kal duhmi nih cun, hi lungput hi hrawh, kaltak le ngeih lo a herh. Hi achialei ruahnak ngeih peng ahcun, midang tlang hra an dan i MARS vawlei an phak zong ah, h lungput ngeimi cu speed a fum taktakmi cawleng speed tluk hmanh in hmai ah kal khawh asi lo. Achialei khuaruahnak cu, a chiat tuk caah, pumpak ca hmanh ah, "depression" in dongh khawh asi. Hi ruahnak hi a tam tuk ahcun, chungkhar zong a depression ngah khawh asi; Krihfabu zong a depression ngah khawh asi; kan miphunpi zong depression a ngahmi miphun ah chuah khawh asi. Tih a nung tuk.
(3) Lung-awtawm Khuaruah (Flip-Flop Thinking)
Lung-awtawm khuaruah hi, vawleicungah a laklawh cemmi khuaruah a si. "Yes" le "No" thleidang kho setsai lo in umnaak khuaruah asi. A caan ah biakam ciami let lengmang, bia khiah ciami let lengmang, tu chun "yes" ti i thaizing ah "no" timi lungput; atu le tu lungput-ruahnak-tuahsernak le nunning aa thleng lengmangmi dirhmun asi. Mah le mah zong i fianlonak dirhmun asi. Hruaitu nih hi bantuk lungput hi ngeih lo bak a hau. Hruaitu nih "Lung-awtawm lungput" ngeih sual ahcun hruaimi hna kalnak hngal ti lo in, "lansung ah tehta in dirnak asi." Hi bantuk lungput ngeimi cu zulh ding an si lo. Hruaimi hna zong nih, "Yes" le "No" an i theih lo i, an dirhmun tha tein an fian lo ahcun, hruai awk an tha ve hawi lo.
Hi lung-awtawm ruahnak hi, lungthin ral a chiami, dirhmun ngeilomi, mi ruahnak in a nungmi, mi bochan in a nungmi, kalnak ding lam fiang tein a thei lo mi, tinhmi ngei setsai lo mi le midang bia in amah nunnak bia aa khiakmi pawl ruahnak asi. Cun mi zertiang hna nih an ngeih khawh ngaimi lungput zong asi. Naingaizi ah a tam ngaingaimi lungput pakhat asi. Mizoram, Kawlram le Lairam naingaizi phunphai ah a um duh ngaingaimi ruahnak pakhat asi. Cucaah party thialkam te hna a tamnak le bu thialkam te hna a tam nak asi.
Biadonghnak
Hi ruahnak phun (3) nih minung kan nunnak a kan hruai. Minung hi a caan ah, "positive" kan si; a caan ah negative kan si; a caan ah "flip-flop" kan si theu tawn. Kan nunnak ah teinak (awngmin-nak) tam deuh le tlawm deuh kan hmu timi khi, hi ruahnak pathum nih kan nunnak ah a chuahpimi theipar deuh lawngte an si. Cucaah "Careltu tu chun na khuaruahnak khi zei zawn te khi dah a si bik?" Khi thil (3) lak ah na sibik mi zawnte nih na nunnak lam an hruai lai. Cucaah nihin ni ah zei ruahnak khi dah na thim lai?
(1) A thalei in khuaruah (Positive thinking)
(2) A chialei in khuaruah (Negative thinking)
(3) Lung-awtawm khuaruah (Flip-Flop Thinking)
(1) A Thalei in Khuaruah (Positive Thinking)
Hihi minung kan nunnak ah a tha cemmi le a biapi cemmi asi. Hihi minung pumpak, chungkhar le khua, tlang, peng le ram a thanchotertu asi. Vawleicung miphun vialte lakah, Mirang miphun hi "a thalei in khuaruahnak" a ngei bikmi miphun ah pakhatnak an si. Hi ruang ah hin, vawleicung pumpi kan zoh tikah, fimnak ah siseh, rumnak ah siseh, thawnnak ah siseh, dawhnak ah siseh, lianh ah siseh, naingaizi ah siseh, kawlhawlnak ah siseh, science lei thanchonak ah siseh, miphun dang nih a banh in kan banh kho hna lo.
Cucaah zeitluk in dah a kan thlau timi zohnak ding caah tahchunhnak pakhatte in van chim ka duh. Kan nih Kawlram mi hna nih, Democracy si kong ah heh kan buai lio ah, an nih cun THLAPA voi tam tuk an kai cang i, atu cu MARS ah kan pem lai tiah an ti cang. Minung 100 nih kir ti lo dingmi pemnak ticket hmuh ding in min an pek cang.
Thancho le hmailei kal a duhmi nih cun hi lungput hi an ngei tawn. Tahchunhnak ah, Thomas Edison te hna, Henry Ford te hna, The Wright Brothers te hna nih vawleicungah thil tha tamtuk an rak chuahpinak cu, hi lungput ruangah asi. America nih thlapa an phaknak zong hi lungput asi. MARS vawlei ah minung pem an timhnak zong hi lungput hi asi.
(2) A Chialei in Khuaruah (Negative Thinking)
Hihi minung kan nunnak ah a chia cemmi le sunghbaunak a chuahpi cemmi khuaruahnak asi. Vawleicung miphun lakah, Kawl le Laimi hi a chiatnaklei in khuaruah a hmang bikmi miphun pkhat ah kan i tel lai. Zeicatiah kan i sonhtarhmi hrimhrim a tam tuk. Cu sonhtarhnak cu, hmai ah a kal kho lo mi lungput a si. Abik in Laimi hi kan thachiat le lungdongh a fawi tuk. Thil pakhatte kan ruahning bantuk asilo tik ah le ruah ning bantuk in a kal lo tikah kan lung a dong zau. Kan tha a chia colh. Thil fatete ah kan zai i, cu zai nih cun hnu ah a kan tawnter; hmai ah a kan fonter lo.
Laimi kan biachimmi hi kan mah caah cun a va tha ngai ko nain, miphun dang ngaih ding ahcun duh an nung lo tuk. Zeicatiah tumchuknak le thluachuah hmuhlonak bia deuh lawngte kan in a chuak. Laimi nih nifatin kan nunnak ah tumchuknak bia kan hman cemmi hna cu hi hna hi an si
"Asi kho bal lai lo; an ti kho bal lo; kan ti kho pek lai lo; asi te lai ka ti theu; kan phu lo; kan i tawk lo; kan nih ca hna ahcun a sang tuk; kan nih caah cun a tam tuk; kan phuttawk lo pi; kan nih te hna cu; sifak santlai lo kan si; michia ui-ar kan si; nupi chiahru te an thit piak; va chiahru te a ngei; inn chiahru te; dawr chiahru te; leicum kaa aa ka si; mi lungnu nau ka si; hawi fa na lo loh; hawi na can hna lo " tibantuk.
Hi pin ah tam tuk a um rih. Hi hna hi, huinak bia an si nain, ngaih nuam lo mi le mi thachiattertu bia an si. Hi bia tam deuh chim le ruah paoh ahcun, thanchonak a pit; zeicatiah lung donghnak le ruahchannak donghnak lawngte lei ah a kalmi bia an si. Minung thazaang portertu bia an si hna lo.
Thancho le hmailei kal duhmi nih cun, hi lungput hi hrawh, kaltak le ngeih lo a herh. Hi achialei ruahnak ngeih peng ahcun, midang tlang hra an dan i MARS vawlei an phak zong ah, h lungput ngeimi cu speed a fum taktakmi cawleng speed tluk hmanh in hmai ah kal khawh asi lo. Achialei khuaruahnak cu, a chiat tuk caah, pumpak ca hmanh ah, "depression" in dongh khawh asi. Hi ruahnak hi a tam tuk ahcun, chungkhar zong a depression ngah khawh asi; Krihfabu zong a depression ngah khawh asi; kan miphunpi zong depression a ngahmi miphun ah chuah khawh asi. Tih a nung tuk.
(3) Lung-awtawm Khuaruah (Flip-Flop Thinking)
Lung-awtawm khuaruah hi, vawleicungah a laklawh cemmi khuaruah a si. "Yes" le "No" thleidang kho setsai lo in umnaak khuaruah asi. A caan ah biakam ciami let lengmang, bia khiah ciami let lengmang, tu chun "yes" ti i thaizing ah "no" timi lungput; atu le tu lungput-ruahnak-tuahsernak le nunning aa thleng lengmangmi dirhmun asi. Mah le mah zong i fianlonak dirhmun asi. Hruaitu nih hi bantuk lungput hi ngeih lo bak a hau. Hruaitu nih "Lung-awtawm lungput" ngeih sual ahcun hruaimi hna kalnak hngal ti lo in, "lansung ah tehta in dirnak asi." Hi bantuk lungput ngeimi cu zulh ding an si lo. Hruaimi hna zong nih, "Yes" le "No" an i theih lo i, an dirhmun tha tein an fian lo ahcun, hruai awk an tha ve hawi lo.
Hi lung-awtawm ruahnak hi, lungthin ral a chiami, dirhmun ngeilomi, mi ruahnak in a nungmi, mi bochan in a nungmi, kalnak ding lam fiang tein a thei lo mi, tinhmi ngei setsai lo mi le midang bia in amah nunnak bia aa khiakmi pawl ruahnak asi. Cun mi zertiang hna nih an ngeih khawh ngaimi lungput zong asi. Naingaizi ah a tam ngaingaimi lungput pakhat asi. Mizoram, Kawlram le Lairam naingaizi phunphai ah a um duh ngaingaimi ruahnak pakhat asi. Cucaah party thialkam te hna a tamnak le bu thialkam te hna a tam nak asi.
Biadonghnak
Hi ruahnak phun (3) nih minung kan nunnak a kan hruai. Minung hi a caan ah, "positive" kan si; a caan ah negative kan si; a caan ah "flip-flop" kan si theu tawn. Kan nunnak ah teinak (awngmin-nak) tam deuh le tlawm deuh kan hmu timi khi, hi ruahnak pathum nih kan nunnak ah a chuahpimi theipar deuh lawngte an si. Cucaah "Careltu tu chun na khuaruahnak khi zei zawn te khi dah a si bik?" Khi thil (3) lak ah na sibik mi zawnte nih na nunnak lam an hruai lai. Cucaah nihin ni ah zei ruahnak khi dah na thim lai?
Tuksapur Mandalay Thawnginn
A kum cu 1993 asi. Voikhat cu Mizoram khua pakhat ka va tlawng. Cuka khua pakhat ah Lai ngaknu dawh ngaingai, Parte, a um (Amin taktak asi lo). Ata le he an umti. Amah cu mi pumrua tha, mingo le muisam dawh ngaingai asi. A that le a tha, a fim le a fim fawn. Amah inn ahcun hawi he kan tlungti tawn. Kan tlunkal ah a kan dawt tuk.
Bia kan i ruah pah in, thawngpang ka hal. "Na ta he lawng nan um i, atu hi na nu le pa hna an nung rih maw" ka ti.
Aka lehmi cu, "Kan chungkhar tein Pu Kio Luai bu ah kan rak lut i, cozah nih ka pa an tlaih caah kan nih Mizoram ah kan zam. Ka nu cu athi cang. Ka pa cu, Mandalay Thawng ah an thlak. A thawng kan theihlonak asau tuk cang. A thih le nun zong kan thei lo. Kan sia a herh tuk ee. Kan mah zong kan thawng a kan thei ve ti lo" tiah a ti. An zumhnak le pawmmi ruangah thawng an tlakmi asi. Zei bantuk asi hmanh ah zumhnak ruang ah thawng a tlak ngamm cu, pasal rian asi ko tiah ka ruah.
Ka zoh hna ah ka zaang an fak tuk. Ka lung a tha bak lo. "Kum zeizat dah thawng nan i theih ti lo?" tiah ka ti. "1988 buai lio ah an tlaih i, atu tiang kan thei ti lo" tiah ati i, kum 4-5 cu asi cang. An tafar in ka zoh hna ah ka khuaruah an tam tuk.
Cucaah "Na pa a thih a nun hi kan hlat piak hna lai" tiah bia ka kamh. A fanu te nih "Na hmuh sual ah" tiah ati i, cakuat tawite a tial.
Voikhat cu Mandalay ah thil lak ah ka va zuang than. Mandalay Thawnginn umnak Nandwin ah cun ka va kal. Ton khawh sual ah ka ti i changreu fang kuahra man ka cawk i, zingka tein thawnginn hmai ahcun ka va tlar ve. Ni a lin, dornak a um lo i, a harsa ngaite.
Mandalay Thawnginn hi hlanlio Mindon Min chan i an sakmi Mandalay Nan-dwin chungah a ummi asi. Thawnginn lian taktak asi. Tlakrawh senmi a sang taktakmi in an kulh. Mandalay Thawnginn i thawngtlak hnu ahcun zamnak ding hrimhrim hi a um kho ti lo. Zeicatiah a thawng boah awk athat lo pinah Mandalay Nan-dwin an kulnak kutka vialte cu ralkap nih suimilam 24 chung an cawngh caah asi. Cupinah pe tampi a kaumi tii in an kulh rih caah, zamnak ding a um kho lo.
Ahar khunnak pakhat cu, Mandalay cu ni a lin. A lum tuk. Nandwin cu tlakrawh sang ngai in an kham caah thli a up i a kan uam ngai. Thawnginn cu tlakrawh sang taktak in a kulh chap rih. Tlakrawh cungah thirhling in an kham rih. Achung cu canphio inn a zurzur in an sakmi asi caah a linh ning cu chim awk thalo ding asi. Minung nih le an tam tuk. Naingaizi lei thawngtla zong tampi an chiahnak hna asi. Tihnung le tuksapur thawnginn ah an chiahmi pakhat asi.
Ka caan a zaat tikah ka min an van au i, changreu he cun ka va kal. A fanute cakuat cu ka changreu chungte ah hngete ngaw te in ka zual i ka sanh chih. Asinain changreu cu an samh dih i cate cu an chuah. "Hi ca hi ziah na sanh" tiah an ti i, "A fale nih biatawite an cahmi asi i nan phung ka theih lo caah ka sanh ko" tiah ka leh hna. Cai ko in an ka hro.
Minute (5) bia nan i ruah kho an ti. Mui cu thlalang chung lawng in kan i hmu kho. Telephone in chonh asi. Hna an cheh tuk caah, zeitluk thang in ka au zong ah din te lawng in a ka theih. Hmaitonh tein kan i chawn ko nain, USA le Kawlram chonh bantuk in telephone chung ahcun a hla tukmi a lo.
Bia tam ruah awk a tha lo. "Na fale an dam ko. Ka va hmuh ko hna. Cu ka khua ah an um. Na chuak ve te ko lai. Na lung dong hlah. Pathian rak bochan ko. Thla kan in campiak lengmang" ti vial lawng ka chim. Ka min le khua ka chim i, cuticun kan caan a dih. Ngaihchia ngai in ka lawi.
Cu ni cu khua ka ruat. Sungte pa ka va hmuh khawhmi cu ka lung aa lawm ngai. Zeicatiah a thih le nun zong an theih tilomi an pa ka hmuh piak khawh hna caah, ka mission a tlam a tlin caah a si. Mizoram phanh lai le thawng thanh lai zong ka ngaih ngai.
Thla tam nawn ka rauh hnu ah, Sangte umnak khua cu ka va phan than. Na pa kha ka va hmuh ko. Kan i chawn kho ko. A dam rih tiah thil sining cang vialte cu ka chimh hna. An nih zong an rak i lawm tuk ve.
Khua ka ruat. Minung hi thil fate thatnak kan i tuah piakmi nih lunglawmhnak tam tuk a rak chuahpi. Kan pa a nung ti an theih tikah, Sangte le a ta cu lunglawmhnak thanuamnak in an khat.
Mizoram zong cu ka phan kho ti lo. Mandalay Thawnginn zong ka phan kho ti lo. Kha ka va tonmi Sangte pa kha a dam rih hnga maw? Thawnginn chung in a chuak cang hnga maw? Afale he hna an i hmu cang hnga maw? Asiloah thawnginn chung hna ah a thi sual hnga maw? ti khi ka ruat theu tawn.
Bia kan i ruah pah in, thawngpang ka hal. "Na ta he lawng nan um i, atu hi na nu le pa hna an nung rih maw" ka ti.
Aka lehmi cu, "Kan chungkhar tein Pu Kio Luai bu ah kan rak lut i, cozah nih ka pa an tlaih caah kan nih Mizoram ah kan zam. Ka nu cu athi cang. Ka pa cu, Mandalay Thawng ah an thlak. A thawng kan theihlonak asau tuk cang. A thih le nun zong kan thei lo. Kan sia a herh tuk ee. Kan mah zong kan thawng a kan thei ve ti lo" tiah a ti. An zumhnak le pawmmi ruangah thawng an tlakmi asi. Zei bantuk asi hmanh ah zumhnak ruang ah thawng a tlak ngamm cu, pasal rian asi ko tiah ka ruah.
Ka zoh hna ah ka zaang an fak tuk. Ka lung a tha bak lo. "Kum zeizat dah thawng nan i theih ti lo?" tiah ka ti. "1988 buai lio ah an tlaih i, atu tiang kan thei ti lo" tiah ati i, kum 4-5 cu asi cang. An tafar in ka zoh hna ah ka khuaruah an tam tuk.
Cucaah "Na pa a thih a nun hi kan hlat piak hna lai" tiah bia ka kamh. A fanu te nih "Na hmuh sual ah" tiah ati i, cakuat tawite a tial.
Voikhat cu Mandalay ah thil lak ah ka va zuang than. Mandalay Thawnginn umnak Nandwin ah cun ka va kal. Ton khawh sual ah ka ti i changreu fang kuahra man ka cawk i, zingka tein thawnginn hmai ahcun ka va tlar ve. Ni a lin, dornak a um lo i, a harsa ngaite.
Mandalay Thawnginn hi hlanlio Mindon Min chan i an sakmi Mandalay Nan-dwin chungah a ummi asi. Thawnginn lian taktak asi. Tlakrawh senmi a sang taktakmi in an kulh. Mandalay Thawnginn i thawngtlak hnu ahcun zamnak ding hrimhrim hi a um kho ti lo. Zeicatiah a thawng boah awk athat lo pinah Mandalay Nan-dwin an kulnak kutka vialte cu ralkap nih suimilam 24 chung an cawngh caah asi. Cupinah pe tampi a kaumi tii in an kulh rih caah, zamnak ding a um kho lo.
Ahar khunnak pakhat cu, Mandalay cu ni a lin. A lum tuk. Nandwin cu tlakrawh sang ngai in an kham caah thli a up i a kan uam ngai. Thawnginn cu tlakrawh sang taktak in a kulh chap rih. Tlakrawh cungah thirhling in an kham rih. Achung cu canphio inn a zurzur in an sakmi asi caah a linh ning cu chim awk thalo ding asi. Minung nih le an tam tuk. Naingaizi lei thawngtla zong tampi an chiahnak hna asi. Tihnung le tuksapur thawnginn ah an chiahmi pakhat asi.
Ka caan a zaat tikah ka min an van au i, changreu he cun ka va kal. A fanute cakuat cu ka changreu chungte ah hngete ngaw te in ka zual i ka sanh chih. Asinain changreu cu an samh dih i cate cu an chuah. "Hi ca hi ziah na sanh" tiah an ti i, "A fale nih biatawite an cahmi asi i nan phung ka theih lo caah ka sanh ko" tiah ka leh hna. Cai ko in an ka hro.
Minute (5) bia nan i ruah kho an ti. Mui cu thlalang chung lawng in kan i hmu kho. Telephone in chonh asi. Hna an cheh tuk caah, zeitluk thang in ka au zong ah din te lawng in a ka theih. Hmaitonh tein kan i chawn ko nain, USA le Kawlram chonh bantuk in telephone chung ahcun a hla tukmi a lo.
Bia tam ruah awk a tha lo. "Na fale an dam ko. Ka va hmuh ko hna. Cu ka khua ah an um. Na chuak ve te ko lai. Na lung dong hlah. Pathian rak bochan ko. Thla kan in campiak lengmang" ti vial lawng ka chim. Ka min le khua ka chim i, cuticun kan caan a dih. Ngaihchia ngai in ka lawi.
Cu ni cu khua ka ruat. Sungte pa ka va hmuh khawhmi cu ka lung aa lawm ngai. Zeicatiah a thih le nun zong an theih tilomi an pa ka hmuh piak khawh hna caah, ka mission a tlam a tlin caah a si. Mizoram phanh lai le thawng thanh lai zong ka ngaih ngai.
Thla tam nawn ka rauh hnu ah, Sangte umnak khua cu ka va phan than. Na pa kha ka va hmuh ko. Kan i chawn kho ko. A dam rih tiah thil sining cang vialte cu ka chimh hna. An nih zong an rak i lawm tuk ve.
Khua ka ruat. Minung hi thil fate thatnak kan i tuah piakmi nih lunglawmhnak tam tuk a rak chuahpi. Kan pa a nung ti an theih tikah, Sangte le a ta cu lunglawmhnak thanuamnak in an khat.
Mizoram zong cu ka phan kho ti lo. Mandalay Thawnginn zong ka phan kho ti lo. Kha ka va tonmi Sangte pa kha a dam rih hnga maw? Thawnginn chung in a chuak cang hnga maw? Afale he hna an i hmu cang hnga maw? Asiloah thawnginn chung hna ah a thi sual hnga maw? ti khi ka ruat theu tawn.
Tuesday, March 3, 2015
Bawmh Herhmi Ca Bawmtu
Minung kan sinak ah hin, kan pawngkam ah bawmtu midang Pathian nih a thlah tawn hna. Cu bantuk in, kan mah zong bawmtu si ve ding in, a caan tete ah Pathian nih a kan thlah ve tawn. Midang caah lunglawmhnak chuahpitu le bawmtu si hi, Pathian duhnak tuah asi.
Mi vialte cu kan bawm dih kho hna lai lo. Sihmanhsehlaw a caancaan ahcun bawmh a herh taktakmi minung pawng ah Pathian nih a kan thlah hramhram tawn. Cu bantuk zawn ahcun, "tih ding, fih ding, a nuam lo dingmi le thaditnak zong asi men ko lai." Asinain kan lungthin ah bawmh duhnak thinlung a chuah ahcun, hrial ding asi lo. Hi bantuk thil hna hi, accident in a cangmi an si lo. Aa tong sual mi an si lo. Pathian nih tinhmi (purpose) ngei tein a cantermi an si tawn.
USA ka phak hnu ah, Laimi asilomi, theihlomi midang caah ruahlo pi-in bawmtu ka sinak tete a um theu tawn. "USA ah nan theihhgnalh lo pi motor nan phur hna lai; tih a nung tuk, taza hna an i cuai sual hna lai?" tiah an ti tawn. Cucu ka thinlung ah a caam ngai i, theihlomi bawmh hi ka phannak a um ve ko. Risk asinak zong a um taktak ko nain, a caan ahcun zumtu Krihfami caah, risk zong lak pah a hau tiah ka ruat. Voikhat cu, London (UK) in a rami, NATO ralkap pa zong sau lakte ka rak phurh bal. A dang pakhat cu "mi sifak ngai pa" atu ka tialmi pa kong hi a si.
October 4, 2008 ah Columbus khua ah kan i thial. Ka rian umnak cu Columbus in meng 64 hlatnak, Dayton khua kam ah a si. Nikhatni in Ningani zarh khat ah ni (5) rian ka tuan. Umkal a har ngai caah, lungthin hliphlauhnak ah tiah, ka kalnak lam hi ka thleng tawn. A caan ah I-70 ka zul; a caan ah Old National Road timi (Rd.40) ka zul tawn.
Voikhat cu Rd. 40 lei in kal ka tim. Coumbus khua ka van lonhka, Galloway sang ka phak ah, thil rit ngai in aa phurh i, thilri chia nawn he a kalmi pa pakhat ka hei hmuh.
Ka lonh hnu ah ka ruat i, "Khi pa khi kan pin lei khua West Jefferson hrawng ummi asi men lai. Amuisam ka zoh ah lungthin tlawm le mi sifak asi men lai. A thil khi rih ngai dawh asi. Ziah lailei thil phurh bak in pei thil a phurh ko khi. Phurh pah a tha men ko lai" tiah ka ti i, ka hngah. Emergency mei ka piah i lamkam ah ka dir. Motor dang zong an kal tung ko nain, ahohmanh an dir bal lo. Dir phung zongah an ruahmi asi fawn lo.
Ka pawng a van phak i, "Hello Sir, Khawika dah kal na timh? Zeital kan bawm kho lai maw?" tiah ka ti. Amuisam ka zoh ah, sifak ngai ding a lo. Lungthin zong hawi can tuk lem lo ding khi a lo. Cucaah ka zaang a fak chinchin.
"Ee. Na ka phurh khawh ahcun ka lawm tuk ko hnga. Springfield ah ka kal lai ka ti?" tiah a ka ti. Springfield cu ka kalnak ding lam asi ko caah kan phurh pah ko lai tiah ka leh. Amah belte ka tlai pah cang le a khua taktak cu kan luhpi manh lai lo. A nainak bik datsi dawr ah kan thumh te lai mu?" tiah ka ti i, ka phurh.
A thil cu a rat rit ngai. Ka cawi i ka motor hnulei ah ka chiah i, a nih a hmai ah ka thutter i, ka phurh.
Ka charnak hmun in a kal duhnak khua cu meng 40 tluk a hla rih. Cai taktak in kal hmanh ah, a thaizing lawng ah a phak ding asi. I-70 le Rd.40 aa tonnak Springfield khuakam ummi meiti dawr (gas station) cu kan phan. Lampi bia kan i ruah pah ah, sifak ngaite asi kha ka theih. Ka zaang a fak tuk i, ka zaal ah ka sanhmi $5 te ka chuah i, "Thil pakhatkhat va ei pah te" ka ti i, ka kaltak.
"Kha ni le caan ah khan lam dang in rak kal ning law, kha pak ha bawmtu ngei lo in zeitluk in dah a tuar hnga? Ni le a lin fawn i zeitluk in dah a baat hnga? Kha ni le caan thengte i kha ka lam ngelcel ka zulhmi cu a caah thiltha tuk pei asi kha?" ti khi ka ruat tawn.
Kha ni ka tonmi te kha, motor kalmi caah cun, thil fate asi ko nain, ke in thilrit he a kalmi kha sifak pa caah cun, thil fate asi lo. A awl mi zong asi fawn lo. A har taktakmi asi. Kha zanlei ah khan phur hlah ninglaw lampi motel ah riah a hau ding asi.
Khua ka ruat than i, Pathian nih tinhmi ngei tein kha ni le caan ah, kha ka lam thengte ah a ka thlah tiah ka ruat. Mi sifak pa pakhat caah bawmtu ka rak simi te kha kai lawm. Kai lunghmuih. Kan mui cu kan i hmu bal ti lai lo nain, kha ni le caan te kha a nih zong nih a philh ve ti lai lo.
Minung kan sinak ah hihi ruah a hau. Bawmh a herhmi cu bawmh ding an si. Na pawng ah bawmh ding a herhmi an chuak theu tawn lai. Cucu aa tong sual tiah va ruat hlah. An mah bawmtu ding ah Bawipa nih a ka thlah tiah na ruah ahcun, na ruah bantuk tein va bawm ko hna. Na kut na samhmi te le na ke kar khat na hlanmi te kha, Bawipa caah rian na tuan asi. Midang caah lawmhtertu, zaang damtertu, thanuamtertu, damtertu le an i tinhmi tlamtlintertu si ding cu Bawipa duhmi rian asi.
Jesuh zong Judah ram i a tlawnlen lio ah khan, amah a herhmi zawnte ah a va chuak tawn. Jerusalem i aa chawh tik zongah amah a herh taktakmi hna, mitcaw, kebei, thichuak, hnachet, mizeng, mi thinghmui, awkhlawh, mi sifak le mi damlo hna sin ah, a va chuak duk theu tawn. Cuka ahcun thil khuaruahhar (miracle) a va tuah tawn. Nangmah le keimah zong hi, midang caah Pathian nih miracle chuahtertu ah a kan hman khawh ve timi ruah a herh.
Kan Bawipa Jesuh Krih zong a pa nih, midang caah bawmtu si ding in a thlah tawn bantuk in, nang le kei zong hi, amah fapa caan aiah midang ca riantuantu le bawmtu si ding in a kan thlah ve tawn. Cucaah Bawmh Herhmi Ca Bawmtu si ding cu, Bawipa duhnak tuah asi ko timi hi zumtu dihlak nih theihfian a herh!
Mi vialte cu kan bawm dih kho hna lai lo. Sihmanhsehlaw a caancaan ahcun bawmh a herh taktakmi minung pawng ah Pathian nih a kan thlah hramhram tawn. Cu bantuk zawn ahcun, "tih ding, fih ding, a nuam lo dingmi le thaditnak zong asi men ko lai." Asinain kan lungthin ah bawmh duhnak thinlung a chuah ahcun, hrial ding asi lo. Hi bantuk thil hna hi, accident in a cangmi an si lo. Aa tong sual mi an si lo. Pathian nih tinhmi (purpose) ngei tein a cantermi an si tawn.
USA ka phak hnu ah, Laimi asilomi, theihlomi midang caah ruahlo pi-in bawmtu ka sinak tete a um theu tawn. "USA ah nan theihhgnalh lo pi motor nan phur hna lai; tih a nung tuk, taza hna an i cuai sual hna lai?" tiah an ti tawn. Cucu ka thinlung ah a caam ngai i, theihlomi bawmh hi ka phannak a um ve ko. Risk asinak zong a um taktak ko nain, a caan ahcun zumtu Krihfami caah, risk zong lak pah a hau tiah ka ruat. Voikhat cu, London (UK) in a rami, NATO ralkap pa zong sau lakte ka rak phurh bal. A dang pakhat cu "mi sifak ngai pa" atu ka tialmi pa kong hi a si.
October 4, 2008 ah Columbus khua ah kan i thial. Ka rian umnak cu Columbus in meng 64 hlatnak, Dayton khua kam ah a si. Nikhatni in Ningani zarh khat ah ni (5) rian ka tuan. Umkal a har ngai caah, lungthin hliphlauhnak ah tiah, ka kalnak lam hi ka thleng tawn. A caan ah I-70 ka zul; a caan ah Old National Road timi (Rd.40) ka zul tawn.
Voikhat cu Rd. 40 lei in kal ka tim. Coumbus khua ka van lonhka, Galloway sang ka phak ah, thil rit ngai in aa phurh i, thilri chia nawn he a kalmi pa pakhat ka hei hmuh.
Ka lonh hnu ah ka ruat i, "Khi pa khi kan pin lei khua West Jefferson hrawng ummi asi men lai. Amuisam ka zoh ah lungthin tlawm le mi sifak asi men lai. A thil khi rih ngai dawh asi. Ziah lailei thil phurh bak in pei thil a phurh ko khi. Phurh pah a tha men ko lai" tiah ka ti i, ka hngah. Emergency mei ka piah i lamkam ah ka dir. Motor dang zong an kal tung ko nain, ahohmanh an dir bal lo. Dir phung zongah an ruahmi asi fawn lo.
Ka pawng a van phak i, "Hello Sir, Khawika dah kal na timh? Zeital kan bawm kho lai maw?" tiah ka ti. Amuisam ka zoh ah, sifak ngai ding a lo. Lungthin zong hawi can tuk lem lo ding khi a lo. Cucaah ka zaang a fak chinchin.
"Ee. Na ka phurh khawh ahcun ka lawm tuk ko hnga. Springfield ah ka kal lai ka ti?" tiah a ka ti. Springfield cu ka kalnak ding lam asi ko caah kan phurh pah ko lai tiah ka leh. Amah belte ka tlai pah cang le a khua taktak cu kan luhpi manh lai lo. A nainak bik datsi dawr ah kan thumh te lai mu?" tiah ka ti i, ka phurh.
A thil cu a rat rit ngai. Ka cawi i ka motor hnulei ah ka chiah i, a nih a hmai ah ka thutter i, ka phurh.
Ka charnak hmun in a kal duhnak khua cu meng 40 tluk a hla rih. Cai taktak in kal hmanh ah, a thaizing lawng ah a phak ding asi. I-70 le Rd.40 aa tonnak Springfield khuakam ummi meiti dawr (gas station) cu kan phan. Lampi bia kan i ruah pah ah, sifak ngaite asi kha ka theih. Ka zaang a fak tuk i, ka zaal ah ka sanhmi $5 te ka chuah i, "Thil pakhatkhat va ei pah te" ka ti i, ka kaltak.
"Kha ni le caan ah khan lam dang in rak kal ning law, kha pak ha bawmtu ngei lo in zeitluk in dah a tuar hnga? Ni le a lin fawn i zeitluk in dah a baat hnga? Kha ni le caan thengte i kha ka lam ngelcel ka zulhmi cu a caah thiltha tuk pei asi kha?" ti khi ka ruat tawn.
Kha ni ka tonmi te kha, motor kalmi caah cun, thil fate asi ko nain, ke in thilrit he a kalmi kha sifak pa caah cun, thil fate asi lo. A awl mi zong asi fawn lo. A har taktakmi asi. Kha zanlei ah khan phur hlah ninglaw lampi motel ah riah a hau ding asi.
Khua ka ruat than i, Pathian nih tinhmi ngei tein kha ni le caan ah, kha ka lam thengte ah a ka thlah tiah ka ruat. Mi sifak pa pakhat caah bawmtu ka rak simi te kha kai lawm. Kai lunghmuih. Kan mui cu kan i hmu bal ti lai lo nain, kha ni le caan te kha a nih zong nih a philh ve ti lai lo.
Minung kan sinak ah hihi ruah a hau. Bawmh a herhmi cu bawmh ding an si. Na pawng ah bawmh ding a herhmi an chuak theu tawn lai. Cucu aa tong sual tiah va ruat hlah. An mah bawmtu ding ah Bawipa nih a ka thlah tiah na ruah ahcun, na ruah bantuk tein va bawm ko hna. Na kut na samhmi te le na ke kar khat na hlanmi te kha, Bawipa caah rian na tuan asi. Midang caah lawmhtertu, zaang damtertu, thanuamtertu, damtertu le an i tinhmi tlamtlintertu si ding cu Bawipa duhmi rian asi.
Jesuh zong Judah ram i a tlawnlen lio ah khan, amah a herhmi zawnte ah a va chuak tawn. Jerusalem i aa chawh tik zongah amah a herh taktakmi hna, mitcaw, kebei, thichuak, hnachet, mizeng, mi thinghmui, awkhlawh, mi sifak le mi damlo hna sin ah, a va chuak duk theu tawn. Cuka ahcun thil khuaruahhar (miracle) a va tuah tawn. Nangmah le keimah zong hi, midang caah Pathian nih miracle chuahtertu ah a kan hman khawh ve timi ruah a herh.
Kan Bawipa Jesuh Krih zong a pa nih, midang caah bawmtu si ding in a thlah tawn bantuk in, nang le kei zong hi, amah fapa caan aiah midang ca riantuantu le bawmtu si ding in a kan thlah ve tawn. Cucaah Bawmh Herhmi Ca Bawmtu si ding cu, Bawipa duhnak tuah asi ko timi hi zumtu dihlak nih theihfian a herh!
Friday, February 27, 2015
Gas le Mei Man Zeitindah Na Tumter Lai?
Europe, Canada, USA le adang a kihnak ram mi hna nih, ni fatin an nunnak ah electric le gas a herh peng. Cucaah meti le gas cu an ram politics le sipuazi caah buainak hmanh tampi a chuahpi khotu le raltuknak tiang a phanhter kho tu thil an si. Kawlram tibantuk hna ahcun electric mei le gas um lo zong ah kan si kho ko.
Mirum ram i chanthar inn an sak tikah, hi thil (3) hi aa tel zungzal lai.; (1) Tii, gas le mei an si. Tii kong cu kan fiang ko. Zeitindah kan semrel khawh lai timi cu, tlawm deuh hman lawngah a lam ummi asi. Gas le mei hi semrel a har ngaimi le tuaktan a haumi an si caah, Laimi careltu theih ding ah ka tial.
US i inn sak tikah, hithin inn sakning phun (3) in a um:
1. Inn cheukhat ahcun, rawl chumhnak, tilum, innchung lumternak vialte hi electric viar an si. Thal caan i kihternak caah cun electric an hman.
2. A cheu inn ahcun, gas (tabawa datnguaih) in, rawl an chumh i, tilum le innchung lumternak zong gas viar asi. Thal caan i thli kihnak caahcun electric an hman.
3. Acheu inn ahcun, rawlchumhnak le tlum caah gas asi i, thal i kihternak paoh ahcun electric asi.
Hitin inn sakning aa lawh cio lo caah, kan umnak inn hi zeibantuk tinhmi in dah an sak timi theih fian a hau. Inn hlan tik zongah cu ti thiamthiam cun theihfian a hau.
Hi inn pungsan (3) lak ah hin, tangka a dih cemmi cu "azeipoah electric asi viar mi inn" hi a si. Zeicatiah "gss" cu a rak i deng i, electric cu a man a rak fak tuk. Rawl chumhnak hmanh ah hin tamtuk a dih kho. Saruh hna heh tiah ciar le bang ahcun ruah lo pi in mei man ah lohnak ding asi.
Gas zong siseh, electric zong siseh, hman zia thiam a hau. Hman zia thiam lo ahcun i cawi belhnak an si veve ko nian, electric ah hin a zual cem. Zeicatiah gas cu aa den deuh caah asi.
Zeihmanh va si sehlaw, gas le electric tlo deuhnak ding caah cun hitin tuah ding asi tiah Columbus Gas nih ruahnak an chuah.
1. Thlitu luhchuahnak vialte phih dih ding
2. Alum le akik a ratnak awngka tha tein thianh ding
3. Hnawm khamtu farih bantuk screen thianh ding. Ahnomh ahcun thli tha tein a lut kho lo.
4. Rawl chumh tikah a tlawh hnu ahcun mei/gas tha thumh i belchin tu tha tein chinh ding
5. Inn chung um tikah 67 degrees ah chiah; leng chuah karah 65 degree ah chiah (seh thami ca).
6. Thal caan ah degree 69-73 karah chiah i, angki le thilri tu a pante hruk ding
7. Khuasik caan (Nov-April) tiang ahcun, innchung zongah angkilum hruk ding
8. Thal nilin caan ah angki pan te he um ding.
9. Tikik hman awk a thatnak hmun paoh ah tikik hman ding
10. Tisa saa tuk hman lo ding. Tii a sat deuhdeuh le mei/gas a dih deuhdeuh ve.
11. Thil suk tik ah tikik suk awh athat ahcun tikik hman ding. Tilum hman lo ding.
12. Aherh leng tiang asiloah hmin tuk lehpek tiang eidin chumh hman lo ding; meitha a rak ei tuk.
14. Meiceu seh tiah vanmi "meithei" (bulb) kha chanthar meithei pawl hman a herh.
15. Mei kha a herh leng tiang in hman lo ding aasi.
Tahchunhnak ah, chanthar energy-efficient lightbulbs timi-halogen incandescents le michawng (compact fluorescent lamp) le light emitting diodes (LEDs) hna hi, hlanlio hmanmi mithi (bulb) nak in mei tha a tlo deuh. Hi bantuk pawl mithi nakin 25%-80% tangka dihmi a tlawm deuh. A kum zongah alet 3-5 a sau deuh ti asi.
Atanglei ah hin, hlanlio hman tawnmi hlan chan meithei 60 watt (W) le chanthar meitha a tlaomi meithei pawl hman ning hi a tanglei ah kan epchunnak hna cazin zoh khawh asi.
Mirum ram i chanthar inn an sak tikah, hi thil (3) hi aa tel zungzal lai.; (1) Tii, gas le mei an si. Tii kong cu kan fiang ko. Zeitindah kan semrel khawh lai timi cu, tlawm deuh hman lawngah a lam ummi asi. Gas le mei hi semrel a har ngaimi le tuaktan a haumi an si caah, Laimi careltu theih ding ah ka tial.
US i inn sak tikah, hithin inn sakning phun (3) in a um:
1. Inn cheukhat ahcun, rawl chumhnak, tilum, innchung lumternak vialte hi electric viar an si. Thal caan i kihternak caah cun electric an hman.
2. A cheu inn ahcun, gas (tabawa datnguaih) in, rawl an chumh i, tilum le innchung lumternak zong gas viar asi. Thal caan i thli kihnak caahcun electric an hman.
3. Acheu inn ahcun, rawlchumhnak le tlum caah gas asi i, thal i kihternak paoh ahcun electric asi.
Hitin inn sakning aa lawh cio lo caah, kan umnak inn hi zeibantuk tinhmi in dah an sak timi theih fian a hau. Inn hlan tik zongah cu ti thiamthiam cun theihfian a hau.
Hi inn pungsan (3) lak ah hin, tangka a dih cemmi cu "azeipoah electric asi viar mi inn" hi a si. Zeicatiah "gss" cu a rak i deng i, electric cu a man a rak fak tuk. Rawl chumhnak hmanh ah hin tamtuk a dih kho. Saruh hna heh tiah ciar le bang ahcun ruah lo pi in mei man ah lohnak ding asi.
Gas zong siseh, electric zong siseh, hman zia thiam a hau. Hman zia thiam lo ahcun i cawi belhnak an si veve ko nian, electric ah hin a zual cem. Zeicatiah gas cu aa den deuh caah asi.
Zeihmanh va si sehlaw, gas le electric tlo deuhnak ding caah cun hitin tuah ding asi tiah Columbus Gas nih ruahnak an chuah.
1. Thlitu luhchuahnak vialte phih dih ding
2. Alum le akik a ratnak awngka tha tein thianh ding
3. Hnawm khamtu farih bantuk screen thianh ding. Ahnomh ahcun thli tha tein a lut kho lo.
4. Rawl chumh tikah a tlawh hnu ahcun mei/gas tha thumh i belchin tu tha tein chinh ding
5. Inn chung um tikah 67 degrees ah chiah; leng chuah karah 65 degree ah chiah (seh thami ca).
6. Thal caan ah degree 69-73 karah chiah i, angki le thilri tu a pante hruk ding
7. Khuasik caan (Nov-April) tiang ahcun, innchung zongah angkilum hruk ding
8. Thal nilin caan ah angki pan te he um ding.
9. Tikik hman awk a thatnak hmun paoh ah tikik hman ding
10. Tisa saa tuk hman lo ding. Tii a sat deuhdeuh le mei/gas a dih deuhdeuh ve.
11. Thil suk tik ah tikik suk awh athat ahcun tikik hman ding. Tilum hman lo ding.
12. Aherh leng tiang asiloah hmin tuk lehpek tiang eidin chumh hman lo ding; meitha a rak ei tuk.
14. Meiceu seh tiah vanmi "meithei" (bulb) kha chanthar meithei pawl hman a herh.
15. Mei kha a herh leng tiang in hman lo ding aasi.
Tahchunhnak ah, chanthar energy-efficient lightbulbs timi-halogen incandescents le michawng (compact fluorescent lamp) le light emitting diodes (LEDs) hna hi, hlanlio hmanmi mithi (bulb) nak in mei tha a tlo deuh. Hi bantuk pawl mithi nakin 25%-80% tangka dihmi a tlawm deuh. A kum zongah alet 3-5 a sau deuh ti asi.
Atanglei ah hin, hlanlio hman tawnmi hlan chan meithei 60 watt (W) le chanthar meitha a tlaomi meithei pawl hman ning hi a tanglei ah kan epchunnak hna cazin zoh khawh asi.
Comparisons between Traditional Incandescents, Halogen Incandescents, CFLs, and LEDs
| ||||||
60W Traditional Incandescent
|
43W
Energy-Saving Incandescent |
15W CFL
|
12W LED
| |||
| 60W Traditional | 43W Halogen | 60W Traditional | 43W Halogen | |||
Energy $ Saved (%)
|
–
|
~25%
|
~75%
| ~65% |
~75%-80%
| ~72% |
Annual Energy Cost*
|
$4.80
|
$3.50
|
$1.20
|
$1.00
| ||
Bulb Life
|
1000 hours
|
1000 to 3000 hours
|
10,000 hours
|
25,000 hours
| ||
*Based on 2 hrs/day of usage, an electricity rate of 11 cents per kilowatt-hour, shown in U.S. dollars.
Zohchunhmi Ca
1. www.energy.gov/energysaver/articles/
Monday, February 23, 2015
Bia: Thilti Khawh Thawnnak A Ngeimi?
Minung hi thawnnak (power) a ngeimi kan si. Thazaang thawnnak kan ngeih lawng si loin, kan chimmi "Bia" (Word) hi thilti khawh thawnnak a ngei. Bia hi zeitluk in dah thawnnak a ngeih timi cu John Thawngtha daal khatnak ah fiang tein kan hmuh.
Hi capar ah hin cun, Baibal nih a chimmi "Bia" kong chim ka duhmi asi lo. Ka chim duhmi cu, minung pumpak nih nifatin kan chimmi bia hi, zeitluk in dah thawnnak (power) a ngeih timi hi ka tial duhmi asi.
Minung bia pahnih kan chim khawh. (1) Bia Chia le (2) Bia Tha an si.
(1) Bia Chia
Bia Chia nih thil a chiatnak lei ah a kalpi i, theipar chia le rawhralnak phunkip a chuahpi khawh. Bia chia nih minung lung a donghter khawh i thanchonak lam vialte a phih khawh dih. Minung hmailei ah kal kho i, a kham hna lawng silo in hnulei tu ah a pilter khawh hna. Mifimmi hna nih an tuak tikah, misualmi hna le thawnginn chung ummi minung tampi cu, nu le pa le pawngkammi hna nih an ngakchiat lio tein biachia in an rak chonh lengmang hna caah, an upat tikah thiltha an ruat in an hmu kho ti lo i, an donghnak cu thawnginn hna asi tiah an ti.
2. Bia Tha
Bia Tha nih thatnak le thluachuah hmuhnak a chuahpi khawh. Teinak hmuhtertu asi. Vawlei ah a tlamtlingmi le a awngmin mi si duh ahcun, bia tha ruah le chim a herh. Zei bantuk thil hmanh ah a tha lei in (positive) ruahnak ngeih cu thil ti khawh thawnnak asi. Bible ah zumtu kan timi Abraham, Isaac, Jacob, Moses, Joshua, Jesuh le Paul te hna hi positive ruahnak a ngeimi an rak si. Zei tluk harnak, thih khawp harnak a um zongah zumhnak a pur lo mi pawl an rak si.
Bia Tha Thiti Khawhnak
Bia tha nih thilti khawh thawnnak a ngeihnak kong hi, vawlei mifim hna lungput ah tampi hmuh khawh asi.
Hitler nih London khua cip thluahmah in V-1 le V-2 bomb in a rak kah ah, London khuami hna vawleitang tlanglawng lamchung le bom khur i an i thuh lio zong ah, PM Winston Charchill nih a rak chimmi cu, "Hitler cu kan tei hrimhrim lai. Zeitik hmanh ah nan lung dong hlah u..zeitik hmanh an nan lung dong hlah u" tiah a rak ti i, a donghnak ah Hitler teitu hruaitu pakaht ah a tla ko.
Thomas Edison nih electric mei ka ser lai ati lio ah, voi tam tuk a tlam a rak tling lo. "Na ser kho rih lo maw?" tiah bia an rak hal tik ah, "Ka ser kho rih lo" ti in a let duh hna lo. "Hi mei sernak ding caah lam phun 10,000 ka kawl cang i pakhat lam ka hmu kho rih lo" ti lawng in a rak leh hna. Cu hnu lawng ah vawlcung ah mei cu a ceu.
Henry Ford cu vawleicung motor company lianbik Ford Motor Company dirhtu asi. Hi lio ah motor man a rak fak tuk i, mirum le bawi taktak lawng nih an rak ngeih khawh. Henry Ford nih meiti hmang in mawngh khawhmi zapizaran cit khawhmi, aman aa deng deuhmi motor tampi in kan chuah lai tiah a rak ti. A rak i zuam. A lam ahmu kho lo. A lung a dong tuk.
Amah neihniam le minung tampi nih "Na ser kho bal lai lo" tiah an rak ti. A lung a dong tuk. Amah le mah zong ser khawh ding in a ruat ti lo. Aa zum ti lo. Meiti in a mawng khomi motor ser ding timi ruahnak (idea) a rak ngeihmi cu ban a rak timh.
A lung a dong tuk. Cu lio caan te ah, Henry Ford cu Thomas Edison he an rak i tong. Henry Ford cu, a hawipa nih, "Hi pa hi, Henry Ford asi. Zapizaran nih i cawk khawh dingmi motor tampi kan ser lai lai tiah a timi pa a si" tiah Thomas Edison sin ah theihternak a hei tuah. Cu bia a theih cangka in, "Thomas Edison cu, a mit cho ah van kau i, ..."Cu tluk sangmi uahnak cu khuaruahhar asi. Cu tluk idea (ruahnak) sang na ngeihmi cu" tiah a van ti i, cabuai fak taktak in a cumh.
Cu cangka in a tha a zor tuk cangmi Henry Ford cu a tha a puar. Mah le mah zumhnak a ngei. Cu caan thawk in Henry Ford nunnak ah thlen hram aa thawk. A uai cang mi a thinlung a nung than. Cu thil nih cun America high way ah meiti in mawngh mi motor aa mawng te lai tiah an rak ruah bal lo mi cu, nihin ni motor vialte mawnghnak cu cu Edison biafang pakhat te cu aa thawknak a si ko.
Henry Ford nih a rak chimmi cu, "Ruahnak tha ngai ka ngei ko tiah ka ruah nain, keimah le keimah ka zum ti lo. Ka ban cang lai ka ti lio ah, vawleicung ah a nung balmi thluaktha bik pakhat nih, na ti khawh ko lai tiah a ka ti" tiah a rak chim bal.
Nihin ni ah na bia ka khat nih minung a thluk i a tengh i a rawhter khawh bantuk in, bia ka khat nih ruahnak tha a chuah i thazaang pekmi hna nkh, vawlei ah thatnaklei in thlennak tampi an chuahpi.
Biafunnak
Bia ah thawnnak um. Kan bia nih chiatnak le thatnak thilti khawh thawnnak an ngei veve. Cu thawnnak a ngeimi bia in midang caah a thami ruahnak le thazaang pek hmangmi si a herh. Midang ruahnak tha le tha zaang pek cu Pathian duhmi thil le Pathian riantuan pakhat asi ve. Thazaang zong di lo tein le tangka zong dihlo tein midang caah nunnak sersiam khawhnak cu bia a si. Cu bia te nih cun midang caah thatnak le thanchonak tampi a chuah khawh caah, mi vialte nih bia tha chim cawk le mi thanuamnak tuah a herh!!!
Hi capar ah hin cun, Baibal nih a chimmi "Bia" kong chim ka duhmi asi lo. Ka chim duhmi cu, minung pumpak nih nifatin kan chimmi bia hi, zeitluk in dah thawnnak (power) a ngeih timi hi ka tial duhmi asi.
Minung bia pahnih kan chim khawh. (1) Bia Chia le (2) Bia Tha an si.
(1) Bia Chia
Bia Chia nih thil a chiatnak lei ah a kalpi i, theipar chia le rawhralnak phunkip a chuahpi khawh. Bia chia nih minung lung a donghter khawh i thanchonak lam vialte a phih khawh dih. Minung hmailei ah kal kho i, a kham hna lawng silo in hnulei tu ah a pilter khawh hna. Mifimmi hna nih an tuak tikah, misualmi hna le thawnginn chung ummi minung tampi cu, nu le pa le pawngkammi hna nih an ngakchiat lio tein biachia in an rak chonh lengmang hna caah, an upat tikah thiltha an ruat in an hmu kho ti lo i, an donghnak cu thawnginn hna asi tiah an ti.
2. Bia Tha
Bia Tha nih thatnak le thluachuah hmuhnak a chuahpi khawh. Teinak hmuhtertu asi. Vawlei ah a tlamtlingmi le a awngmin mi si duh ahcun, bia tha ruah le chim a herh. Zei bantuk thil hmanh ah a tha lei in (positive) ruahnak ngeih cu thil ti khawh thawnnak asi. Bible ah zumtu kan timi Abraham, Isaac, Jacob, Moses, Joshua, Jesuh le Paul te hna hi positive ruahnak a ngeimi an rak si. Zei tluk harnak, thih khawp harnak a um zongah zumhnak a pur lo mi pawl an rak si.
Bia Tha Thiti Khawhnak
Bia tha nih thilti khawh thawnnak a ngeihnak kong hi, vawlei mifim hna lungput ah tampi hmuh khawh asi.
Hitler nih London khua cip thluahmah in V-1 le V-2 bomb in a rak kah ah, London khuami hna vawleitang tlanglawng lamchung le bom khur i an i thuh lio zong ah, PM Winston Charchill nih a rak chimmi cu, "Hitler cu kan tei hrimhrim lai. Zeitik hmanh ah nan lung dong hlah u..zeitik hmanh an nan lung dong hlah u" tiah a rak ti i, a donghnak ah Hitler teitu hruaitu pakaht ah a tla ko.
Thomas Edison nih electric mei ka ser lai ati lio ah, voi tam tuk a tlam a rak tling lo. "Na ser kho rih lo maw?" tiah bia an rak hal tik ah, "Ka ser kho rih lo" ti in a let duh hna lo. "Hi mei sernak ding caah lam phun 10,000 ka kawl cang i pakhat lam ka hmu kho rih lo" ti lawng in a rak leh hna. Cu hnu lawng ah vawlcung ah mei cu a ceu.
Henry Ford cu vawleicung motor company lianbik Ford Motor Company dirhtu asi. Hi lio ah motor man a rak fak tuk i, mirum le bawi taktak lawng nih an rak ngeih khawh. Henry Ford nih meiti hmang in mawngh khawhmi zapizaran cit khawhmi, aman aa deng deuhmi motor tampi in kan chuah lai tiah a rak ti. A rak i zuam. A lam ahmu kho lo. A lung a dong tuk.
Amah neihniam le minung tampi nih "Na ser kho bal lai lo" tiah an rak ti. A lung a dong tuk. Amah le mah zong ser khawh ding in a ruat ti lo. Aa zum ti lo. Meiti in a mawng khomi motor ser ding timi ruahnak (idea) a rak ngeihmi cu ban a rak timh.
A lung a dong tuk. Cu lio caan te ah, Henry Ford cu Thomas Edison he an rak i tong. Henry Ford cu, a hawipa nih, "Hi pa hi, Henry Ford asi. Zapizaran nih i cawk khawh dingmi motor tampi kan ser lai lai tiah a timi pa a si" tiah Thomas Edison sin ah theihternak a hei tuah. Cu bia a theih cangka in, "Thomas Edison cu, a mit cho ah van kau i, ..."Cu tluk sangmi uahnak cu khuaruahhar asi. Cu tluk idea (ruahnak) sang na ngeihmi cu" tiah a van ti i, cabuai fak taktak in a cumh.
Cu cangka in a tha a zor tuk cangmi Henry Ford cu a tha a puar. Mah le mah zumhnak a ngei. Cu caan thawk in Henry Ford nunnak ah thlen hram aa thawk. A uai cang mi a thinlung a nung than. Cu thil nih cun America high way ah meiti in mawngh mi motor aa mawng te lai tiah an rak ruah bal lo mi cu, nihin ni motor vialte mawnghnak cu cu Edison biafang pakhat te cu aa thawknak a si ko.
Henry Ford nih a rak chimmi cu, "Ruahnak tha ngai ka ngei ko tiah ka ruah nain, keimah le keimah ka zum ti lo. Ka ban cang lai ka ti lio ah, vawleicung ah a nung balmi thluaktha bik pakhat nih, na ti khawh ko lai tiah a ka ti" tiah a rak chim bal.
Nihin ni ah na bia ka khat nih minung a thluk i a tengh i a rawhter khawh bantuk in, bia ka khat nih ruahnak tha a chuah i thazaang pekmi hna nkh, vawlei ah thatnaklei in thlennak tampi an chuahpi.
Biafunnak
Bia ah thawnnak um. Kan bia nih chiatnak le thatnak thilti khawh thawnnak an ngei veve. Cu thawnnak a ngeimi bia in midang caah a thami ruahnak le thazaang pek hmangmi si a herh. Midang ruahnak tha le tha zaang pek cu Pathian duhmi thil le Pathian riantuan pakhat asi ve. Thazaang zong di lo tein le tangka zong dihlo tein midang caah nunnak sersiam khawhnak cu bia a si. Cu bia te nih cun midang caah thatnak le thanchonak tampi a chuah khawh caah, mi vialte nih bia tha chim cawk le mi thanuamnak tuah a herh!!!
Thursday, February 19, 2015
Hypothermia: Khuasik Nih A Chuahpimi Zawtnak
Khuasik hi khualumnak in a let in tih a rak nung. Zeicatiah minung taksa rawknak caan tawite chung ah fawi ngai in a chuah khawh caah asi. Khuasik a fah caan paoh ah, Laimi zong nih himbawm tein kan um khawhnak hnga ruah le timhlamh a hau.
Khua a sik tuk tik i, sianginn le zung hna an khar tawn nak hi, lamnal an phan ruang le accident an phan ruang lawng silo in, siangngakchia le riantuanmi hna, hypothermia an si sual lai ti an phan caah asi chih.
Khua fak tuk in a kih tik ah, a fakmi khuasiak nih atanglei thil (2) a chuahter khawh:-
1. Frostbite tiah timi kutke dong thihnak
2. Hypothermia timi taksa hi tluk tiang a lum awk asi timi nak in kih deuh
Frostbite (Khuasik-seh)
Frostbite timi cu "khuasik-seh" tinak asi. Khua a sih tuk caah a seh in a kan seh mi khi a chim duh. Khu a sih tuk tik i, mawza le kedanh hna danh lo le kuthruk hna hruk lo ahcun fawi tein frostbite hi a chuak kho. A kih tuk ahcun minute (10) chung ah frostbite a chuak kho. A kih ning a fah deuh paoh le a chuah ning a rang deuh deuh.
Frostbite a chuah duhnak cem hna cu kutdong, kedong, hnar, hnakkhaw le hmur ah an si. Khua a sih tuk ahcun hi hmun zawn hi ven bik an hau. USA ah khua tampi ka tlawng. Khuakip Laim kan sining ka zoh tawn i kan i lo viar. Cu kan i lawhmi cu, hihi asi:-
Khusik ah kan daithlang tuk. Mawza zong hruk lo in phanat he lawng hna in khuasik ah lengchuah kan hmang. Cucaah frostbite kan tong sual lai ti phan a um tuk. Laimi cu ngandamnak biapi ah a chia lo mi miphun pakhat kan si. Kan ton hlan ahcun tih ding tlak thil zong hi, zeihmanh ah kan rel lo. A can hlan ah ralrin kan ngei lo. Hi kan lungput hi hrial taktak a herh. Khuasik lak hna ah, sawungkoh phanat te hne hna kan ai chawk i, zeitluk in dah tih a nun timi hi kan ruat kho lo.
Frostbite timi cu a kih tuk caah minung thisen kha a khal; thisen kalnak thihri an khal i rian a tuan kho ti lo. Cucaah thisen chung oxygen kha a pit. Cucaah kutdong le kedong kha an thi kho. Thihri, vun le titsa a thih lawng silo in ruh bak hi a bul kho. Cucaah hihi ralrin taktak a hau. A kih tuknak i, snow hui tik, sathah tik le leng chuah i tikik tongh tik paoh ah ralrin taktak ding asi. Vanchiat ahcun minute pakuahra chungah kutdong kedong thih khawh asi. Frostbite asika ahcun a sen i an duk. Cutin na kut-ke dong um hram an i thawk ahcun, ralrin taktak ding asi cang.
Frostbite ruangah kutdong phin hram aa thawkmi (google.com)
Frostbite ruangah kutdong hitin a um kho (Ref. google.com)
Kedong ah frostbite a chuakmi (Ref. google.com)
Hnar ah chuakmi frostbite (Ref. google.com)
Acung hmanthlak hi khuasih tuk lio ah a hnar ah frostbite a chuakmi asi. Frostbite nih minung kan "cell" a thihter khawh caah, cell athih ahcun nunter than a fawi ti lo. Cucaah hi bantuk thil kan ton hlan ah hin, khua a sik tuk ahcun leng chuah tikah ralrin tein i hruk-aih le tuammuai a herh.
Hypothermia (Taksa Lumnak Zawr)
Hypothermia timi cu, "Minung taksa hi degree cu zat cu a lumnak asi awk asi" timi rihma khiahmi a um. A kih tuk ruangah minung taksa kha a lum hnga tluk in a lum ti lo. Taksa lumnak a zawr i, taksa le chungril a riantuan ning a hman tilo. Cuticun minung damlonak a chuakmi khi hypothermia ti asi. Laiholh in chim awk a har ngai. Taksa lumnak a zawr tukmi khi a chim duh. Hypothermia hi minute 20-50 karah cun a chuak kho. Minung taksa cah le cah lo, thilri hrukmi a chah le pan hawih in tampi dannak a um ve.
Hypothermia ruang ah, a kihnak ram Canada, USA le Europe ram hna ah hin kum fatin minung tampi an thi zungzal. Everest Tlangpar bantuk in tlangsang kaimi hna zong hypothermia in an thi lengmang. Tlang sangsang in snow aa citmi pawl zong lam an tlau caan le an tlau caan ah, hypothermia ruangah an thi theu tawn. Ramvaimi zong hypothermia in a thimi an um len.
Mt. Everest kaimi tampi hypothermia in an thi
Hypothermia si hnu ahcun minung thluak le thisen kha rian a tuanning a hman ti lo. Lungtur a hman ti lo i, minung hi fawi tein thih khawh asi. Bia an chim kho lo. An thluak a hman ti lo caah khua a ruat kho ti lo. An lungmit; an thazaang a zor; an cawlcang kho ti lo. Cuticun fawi tein an tlu i an thi tawn. Cucaah ramvaimi milungfim pipi tampi hi, snow lakah lam an tlau ruang ah a thimi an tam tuk cang.
Cucaah khuasik i khual tlawn tikah abik in highway hna saupi hrawn ding asi ahcun meitii hi khat te in rawn cia peng ah a tha. Zeicatiah lampi i motor accident tawn sual maw asiloah lampih sual le lam i khuasik lak i sau tuk tap tikah, hypothermia hi a cang duh ngaingaimi asi. Ti tlak tik le vur lak hna tluk tik zong ah fawi tein a cang duhmi damlonak asi.
Hypothermia le zeidang ruangah Mt.Everest ah a thimi hna
--------------------------------------------------------------------
Chinchiah
1. Hmanthlak hi www.google.com in lakmi an si.
Khua a sik tuk tik i, sianginn le zung hna an khar tawn nak hi, lamnal an phan ruang le accident an phan ruang lawng silo in, siangngakchia le riantuanmi hna, hypothermia an si sual lai ti an phan caah asi chih.
Khua fak tuk in a kih tik ah, a fakmi khuasiak nih atanglei thil (2) a chuahter khawh:-
1. Frostbite tiah timi kutke dong thihnak
2. Hypothermia timi taksa hi tluk tiang a lum awk asi timi nak in kih deuh
Frostbite (Khuasik-seh)
Frostbite timi cu "khuasik-seh" tinak asi. Khua a sih tuk caah a seh in a kan seh mi khi a chim duh. Khu a sih tuk tik i, mawza le kedanh hna danh lo le kuthruk hna hruk lo ahcun fawi tein frostbite hi a chuak kho. A kih tuk ahcun minute (10) chung ah frostbite a chuak kho. A kih ning a fah deuh paoh le a chuah ning a rang deuh deuh.
Frostbite a chuah duhnak cem hna cu kutdong, kedong, hnar, hnakkhaw le hmur ah an si. Khua a sih tuk ahcun hi hmun zawn hi ven bik an hau. USA ah khua tampi ka tlawng. Khuakip Laim kan sining ka zoh tawn i kan i lo viar. Cu kan i lawhmi cu, hihi asi:-
Khusik ah kan daithlang tuk. Mawza zong hruk lo in phanat he lawng hna in khuasik ah lengchuah kan hmang. Cucaah frostbite kan tong sual lai ti phan a um tuk. Laimi cu ngandamnak biapi ah a chia lo mi miphun pakhat kan si. Kan ton hlan ahcun tih ding tlak thil zong hi, zeihmanh ah kan rel lo. A can hlan ah ralrin kan ngei lo. Hi kan lungput hi hrial taktak a herh. Khuasik lak hna ah, sawungkoh phanat te hne hna kan ai chawk i, zeitluk in dah tih a nun timi hi kan ruat kho lo.
Frostbite timi cu a kih tuk caah minung thisen kha a khal; thisen kalnak thihri an khal i rian a tuan kho ti lo. Cucaah thisen chung oxygen kha a pit. Cucaah kutdong le kedong kha an thi kho. Thihri, vun le titsa a thih lawng silo in ruh bak hi a bul kho. Cucaah hihi ralrin taktak a hau. A kih tuknak i, snow hui tik, sathah tik le leng chuah i tikik tongh tik paoh ah ralrin taktak ding asi. Vanchiat ahcun minute pakuahra chungah kutdong kedong thih khawh asi. Frostbite asika ahcun a sen i an duk. Cutin na kut-ke dong um hram an i thawk ahcun, ralrin taktak ding asi cang.
Frostbite ruangah kutdong phin hram aa thawkmi (google.com)
Frostbite ruangah kutdong hitin a um kho (Ref. google.com)
Kedong ah frostbite a chuakmi (Ref. google.com)
Hnar ah chuakmi frostbite (Ref. google.com)
Acung hmanthlak hi khuasih tuk lio ah a hnar ah frostbite a chuakmi asi. Frostbite nih minung kan "cell" a thihter khawh caah, cell athih ahcun nunter than a fawi ti lo. Cucaah hi bantuk thil kan ton hlan ah hin, khua a sik tuk ahcun leng chuah tikah ralrin tein i hruk-aih le tuammuai a herh.
Hypothermia (Taksa Lumnak Zawr)
Hypothermia timi cu, "Minung taksa hi degree cu zat cu a lumnak asi awk asi" timi rihma khiahmi a um. A kih tuk ruangah minung taksa kha a lum hnga tluk in a lum ti lo. Taksa lumnak a zawr i, taksa le chungril a riantuan ning a hman tilo. Cuticun minung damlonak a chuakmi khi hypothermia ti asi. Laiholh in chim awk a har ngai. Taksa lumnak a zawr tukmi khi a chim duh. Hypothermia hi minute 20-50 karah cun a chuak kho. Minung taksa cah le cah lo, thilri hrukmi a chah le pan hawih in tampi dannak a um ve.
Hypothermia ruang ah, a kihnak ram Canada, USA le Europe ram hna ah hin kum fatin minung tampi an thi zungzal. Everest Tlangpar bantuk in tlangsang kaimi hna zong hypothermia in an thi lengmang. Tlang sangsang in snow aa citmi pawl zong lam an tlau caan le an tlau caan ah, hypothermia ruangah an thi theu tawn. Ramvaimi zong hypothermia in a thimi an um len.
Mt. Everest kaimi tampi hypothermia in an thi
Hypothermia si hnu ahcun minung thluak le thisen kha rian a tuanning a hman ti lo. Lungtur a hman ti lo i, minung hi fawi tein thih khawh asi. Bia an chim kho lo. An thluak a hman ti lo caah khua a ruat kho ti lo. An lungmit; an thazaang a zor; an cawlcang kho ti lo. Cuticun fawi tein an tlu i an thi tawn. Cucaah ramvaimi milungfim pipi tampi hi, snow lakah lam an tlau ruang ah a thimi an tam tuk cang.
Cucaah khuasik i khual tlawn tikah abik in highway hna saupi hrawn ding asi ahcun meitii hi khat te in rawn cia peng ah a tha. Zeicatiah lampi i motor accident tawn sual maw asiloah lampih sual le lam i khuasik lak i sau tuk tap tikah, hypothermia hi a cang duh ngaingaimi asi. Ti tlak tik le vur lak hna tluk tik zong ah fawi tein a cang duhmi damlonak asi.
Hypothermia le zeidang ruangah Mt.Everest ah a thimi hna
--------------------------------------------------------------------
Chinchiah
1. Hmanthlak hi www.google.com in lakmi an si.
Ka Philh Khawh Lomi NATO Ralkap Pa
A caan cu 2009 Agust thla, zanlei 3:40 PM kuakap asi. Ni a lin ngai i, ke kal cu chim lo, motor mawngh hmanh ah a lin ngai. A hmun cu Ohio Ramkulh chung, Historic National Highway (R.40) timi cung ah asi. London khua a chaklei kap deuhvak, Columbus le Springfield karlak ah a si.
R-40 hi chanthar Highway lianlian an um hlan ah, USA nichuahlei le nitlaklei hlatnak caah an rak hman bikmi highway pakhat a rak si. Tuanbia a ngei ngai. Columbus le Springfield karlak lam cu a phei. Hmun tampi ahcun lam hi catlang rinmi bantuk in a ding i a phei. Lam hlatpi khi hei hmuh khawh asi. Ke kalmi caahcun lamhlat tuk hei hmuh chung khawh asi i, ngaihlah awk a um ngaingai mi lam asi. A lam pawng hrawng hi, lo le zuatkhalhnak hmun asi caah, lam nuam ngaingai a si.
Columbus in kai thawh i, London khua chaklei ka hei phan deng. Culio ahcun lam hlat pi in, minung pakhat thil rit ngai aa phurh i, motor a kham cuahmahmi khi ka hei hmuh. Ka hmai ah motor cu 4-5 tluk zong hnu hmai in an kal ciahmah hna ve hna. Mipa zawn cu an phan i, motor pakhat hmanh an dir lo. An lanhtak dih. Zei can dah motor a rak kham cang ti ka thei lo.
A pawngte ka van phan. Alung a dong cang rua. Ka motor cu a ka kham ti lo. Hnu lei chit in, lam kam te ah, hiangthunh he a kal khi ka hmuh. Motor cu suimilam pakhat ah meng 55 tluk in kan kal lio asi. A ka phar lo tikah, a herh ti rua lo ti khin ka ruah. Asinain a pawngte ka phak ah, a ke a bai i, thilri ner ngai in aa phurh khi ka mitsir in ka zoh pah in ka hei hmuh.
Ka motor mawngh a ran caah ka laklawh. Ka dir kho zawk lo. Pe 100 hrawng ka lonh ah, dir piak ko ning tiah ka lung ah duak tiah a chuak i, ka dir. Motor emergency mei ka ceuter i, "Ra law" tiah ka kut in ka hei auh.
America ah, hi bantuk in theih lo mi lampi a kalmi nan char hna lai lo tiah Laimi dang nih an rak ka cawnpiak bal. Mifir le mi hrockhrol zong an si kho. Hriamnam ngei zong an si kho. An in tlaih hna lai i an in zampi hna lai tiah an ka chimh bal. Cun American Mirang hi tazacuai an hmang tuk. Motor nan phurh cia cung hna ah, nan i khawn sual ahcun taza an in cuai hna lai tiah an rak ka ti bal. Cucaah ka thin a phan pah bu tein, amah cu ka hei auh.
Amah zong cu a van tli pah i, ake bai nawn in a thilrit he a rak ra. Ka sin a phak tikah, pa sang ngaingai le pumrua tha ngai Mirang pa asi kha ka hmuh. Kum 40 kuakap a si. Ka van chonh i, American Mirang asi ti lo. England Mirang (British) taktak te a rak si.
Baltimore in Columbus tiang an meng (403.8 miles) asi (Ref. www.google.com)
A thilri cu motor hnulei ah kan khin. A rit ngai. Cun ahmai ah ka thutter i, kal pah cun biaruah kan thawk. "Khawi ka in dah na rat i, khawidah kal na timh?" tiah ka hal.
"Nihin ni Newark in zingka tein kan i thawh. Minung 30 tluk kan si. Springfield khua i Holiday Inn ah kan riak lai. Ka hawi le cu an phan dih cang. Kei hi ka cai tuk i, ka kal kho ti lo. Cucaah an ka kaltak dih. Motor ka phar lengmang i ahohmanh an dir lo" tiah a ti. Newark khua cu, Columbus nichuah chaklei ummi khuapi pakhat asi.
"Ziah nan ke cun nan kal? Zeidah nan i tinhmi asi?" tiah ka hal. A ka lehmi bia nih ka lung a ka lawmhter lawng siloin ka khuaruah a ka harter.
Achimmi cu:-
"Atu kan mah phu hi minung 30 hrawng kan si. Phu dang a ke in a kalmi an um ve rih. Kei hi NATO ralkap pakhat ka si. Atu hi khonh ka lak lio asi. London (UK) in ka ra. Afghanistan ram ah ral zong ka tu ve. Lamkal (walking) kan tuahnak sullam cu NATO ralkap fale hi college kaimi tampi an um. Nu le pa lahkhah lawng nih an sianginn kainak a zaat lo caah fund raising kan tuah piak hna. Atu lam kan kalmi hi ramkip ah online in thawng kan thanh i, tangka kan kawl. Radio le zeidang tadinca in fund kan kawl. Kan i timhmi cu Baltimore (MD) in Louisville (KY) tiang hi kan ke in thla (1) chung kal ding ti asi i, atu hi thlacheu renglo kan rau i, hika kan phan cang. A dang phu khat zong an kal ve cuahmah i, Louisville, Kentucky ah kan i tong lai" tiah a ti.
Baltimore in Louisville (KY) cu a din cemnak in meng 610 a hla. Columbus lei in an kal tikah aa hel deuh. Cucaah an kalning ka tuak piak hna tikah meng 627.8 tluk (403.8+71.7+152.3=627.8) asi. Zeicatiah an zulhmi lam hi Baltimore-Washington DC-Newark-Columbus-Dayton-Cincinnati-Louisville asi caah asi. Hi vialte meng hi, midang nunnak caah an ke bak in kal an i timh cu, khuaruahhar ngai asi. Upat thangthat awk tlak taktak an si.
Columbus in Dayton hi meng 71.7 a hla (Ref.google.com)
Ka aw a pei caah "Nang khawika ram mi dah na si?" ti in keimah thawngpang le ka riantuanmi pastor rian ka tuannak kong zong cu ka hei chimh pah ve. Hotel kan phan i, a thil ka thumh piak.
"Ka char hlah law, riahnak hmun ka phan kho ti hnga lo. Na ka phurh le kai lawm tuk" tiah a ti.
Lampi ah bia a phunphun kan i ruah. Ka charnak in Holiday Inn tiang cu meng 10 hrawng a duh rih. Holiday Inn tang tiang ka va thlah. Kan kut kan i tlai i, anih zong a tlunnak hotel ah atang i, kei zong ka riantuannak hmun Dayton khua ah ka lan ve.
Dayton-Louisville karlak lam 152.3 miles (Ref. google.com)
Nihin ni ah ka ruat than. Kum 5 chung ah a lut cang nain, kha NATO ralkap pa kha ka philh kho lo. "A va dam ve ti hnga maw? Khawidah a um ve cang hnga? Raltuk nak hna ah athi ve sual hnga maw? Midang fale ca i, kha tluk aa pumpe mi kha? London in USA tiang rat i ke in meng 610 renglo kal cu" ti khi ka ruat theu tawn.
Anih zong nih, USA in lamkalnak an tuahmi kong a chim fate, motor in ka charnak kong kha a chim ve tawn theu lai. Kan mui cu kan i hmu bal ti lai lo. Asinain thih tiang kan i philh bal veve ti lai lo. Kan i tonmi kong ka ruat i, Globalization biatak te in ka fiang.
Zeicatiah Europe ram London khua in a rami NATO ralkap pa le Asia ram Kawlram i a rami pa, North America USA ram ah, min a thangmi lam pakhat (Rd 40) cungah kan i tong. Kan i citmi motor cu Japan siammi Toyota Rav4 asi. Cu motor thilri tampi cu, a cheu USA in an chuah; a cheu China in a chuak; a cheu Japan in a rami an si. Cu thil nih "Globalization" sining kha a langhter. Cucaah kan i tonmi zong cu, phundang ngaite asi.
Ka kirlei cu zinglei 1:00 Am asi cang. "Zeitindah kan i ton khawh?" tiah ka ruat. Aphi ka chuah khawhmi a um lo.
Asinain, midang caah harnak tampi ing in rian a tuannak kha, Pathian nih a philh lo. Cucaah harnak a ton lio le bawmh a herh liote ah, keimah zong R.40 lam ka va hrawng ve ngelcel. Cucu Pathian nih a ka fial tiah ka ruah. Voi tampi cu Highway in ka kal tawn i, cu ni ngelcel cu ka zei lungdek a tho hnga? Cu lam ngelcel cu ka va zul ve.
Minung thluak in tuak ahcun "Aa tong sual; ralkap pa vanthatnak ah ti asi men hnga." Asinain Pathian mit hmuh ahcun "accident" asi lo. Aa tong sual asi lo. Pathian nih amah bawmtu ding ah kha lam thengmang ah, kha caan thengmang ah a ka thlah ko timi ruat. Zeicatiah Pathian cu tinhmi (purpose) a ngei. Kha kan i tonmi kha accident asi lo i, Pathian tinhmi tu asi. Thil fate in minung pakhat lawmhnak fate ka tuah khawhmi nih, nihin ni tiang a ka lawmhter!!!
-------------------------------------------------------
Chinchiah
1. Map hi www.google.com/map in lakmi an si.
R-40 hi chanthar Highway lianlian an um hlan ah, USA nichuahlei le nitlaklei hlatnak caah an rak hman bikmi highway pakhat a rak si. Tuanbia a ngei ngai. Columbus le Springfield karlak lam cu a phei. Hmun tampi ahcun lam hi catlang rinmi bantuk in a ding i a phei. Lam hlatpi khi hei hmuh khawh asi. Ke kalmi caahcun lamhlat tuk hei hmuh chung khawh asi i, ngaihlah awk a um ngaingai mi lam asi. A lam pawng hrawng hi, lo le zuatkhalhnak hmun asi caah, lam nuam ngaingai a si.
Columbus in kai thawh i, London khua chaklei ka hei phan deng. Culio ahcun lam hlat pi in, minung pakhat thil rit ngai aa phurh i, motor a kham cuahmahmi khi ka hei hmuh. Ka hmai ah motor cu 4-5 tluk zong hnu hmai in an kal ciahmah hna ve hna. Mipa zawn cu an phan i, motor pakhat hmanh an dir lo. An lanhtak dih. Zei can dah motor a rak kham cang ti ka thei lo.
A pawngte ka van phan. Alung a dong cang rua. Ka motor cu a ka kham ti lo. Hnu lei chit in, lam kam te ah, hiangthunh he a kal khi ka hmuh. Motor cu suimilam pakhat ah meng 55 tluk in kan kal lio asi. A ka phar lo tikah, a herh ti rua lo ti khin ka ruah. Asinain a pawngte ka phak ah, a ke a bai i, thilri ner ngai in aa phurh khi ka mitsir in ka zoh pah in ka hei hmuh.
Ka motor mawngh a ran caah ka laklawh. Ka dir kho zawk lo. Pe 100 hrawng ka lonh ah, dir piak ko ning tiah ka lung ah duak tiah a chuak i, ka dir. Motor emergency mei ka ceuter i, "Ra law" tiah ka kut in ka hei auh.
America ah, hi bantuk in theih lo mi lampi a kalmi nan char hna lai lo tiah Laimi dang nih an rak ka cawnpiak bal. Mifir le mi hrockhrol zong an si kho. Hriamnam ngei zong an si kho. An in tlaih hna lai i an in zampi hna lai tiah an ka chimh bal. Cun American Mirang hi tazacuai an hmang tuk. Motor nan phurh cia cung hna ah, nan i khawn sual ahcun taza an in cuai hna lai tiah an rak ka ti bal. Cucaah ka thin a phan pah bu tein, amah cu ka hei auh.
Amah zong cu a van tli pah i, ake bai nawn in a thilrit he a rak ra. Ka sin a phak tikah, pa sang ngaingai le pumrua tha ngai Mirang pa asi kha ka hmuh. Kum 40 kuakap a si. Ka van chonh i, American Mirang asi ti lo. England Mirang (British) taktak te a rak si.
Baltimore in Columbus tiang an meng (403.8 miles) asi (Ref. www.google.com)
A thilri cu motor hnulei ah kan khin. A rit ngai. Cun ahmai ah ka thutter i, kal pah cun biaruah kan thawk. "Khawi ka in dah na rat i, khawidah kal na timh?" tiah ka hal.
"Nihin ni Newark in zingka tein kan i thawh. Minung 30 tluk kan si. Springfield khua i Holiday Inn ah kan riak lai. Ka hawi le cu an phan dih cang. Kei hi ka cai tuk i, ka kal kho ti lo. Cucaah an ka kaltak dih. Motor ka phar lengmang i ahohmanh an dir lo" tiah a ti. Newark khua cu, Columbus nichuah chaklei ummi khuapi pakhat asi.
"Ziah nan ke cun nan kal? Zeidah nan i tinhmi asi?" tiah ka hal. A ka lehmi bia nih ka lung a ka lawmhter lawng siloin ka khuaruah a ka harter.
Achimmi cu:-
"Atu kan mah phu hi minung 30 hrawng kan si. Phu dang a ke in a kalmi an um ve rih. Kei hi NATO ralkap pakhat ka si. Atu hi khonh ka lak lio asi. London (UK) in ka ra. Afghanistan ram ah ral zong ka tu ve. Lamkal (walking) kan tuahnak sullam cu NATO ralkap fale hi college kaimi tampi an um. Nu le pa lahkhah lawng nih an sianginn kainak a zaat lo caah fund raising kan tuah piak hna. Atu lam kan kalmi hi ramkip ah online in thawng kan thanh i, tangka kan kawl. Radio le zeidang tadinca in fund kan kawl. Kan i timhmi cu Baltimore (MD) in Louisville (KY) tiang hi kan ke in thla (1) chung kal ding ti asi i, atu hi thlacheu renglo kan rau i, hika kan phan cang. A dang phu khat zong an kal ve cuahmah i, Louisville, Kentucky ah kan i tong lai" tiah a ti.
Baltimore in Louisville (KY) cu a din cemnak in meng 610 a hla. Columbus lei in an kal tikah aa hel deuh. Cucaah an kalning ka tuak piak hna tikah meng 627.8 tluk (403.8+71.7+152.3=627.8) asi. Zeicatiah an zulhmi lam hi Baltimore-Washington DC-Newark-Columbus-Dayton-Cincinnati-Louisville asi caah asi. Hi vialte meng hi, midang nunnak caah an ke bak in kal an i timh cu, khuaruahhar ngai asi. Upat thangthat awk tlak taktak an si.
Columbus in Dayton hi meng 71.7 a hla (Ref.google.com)
Ka aw a pei caah "Nang khawika ram mi dah na si?" ti in keimah thawngpang le ka riantuanmi pastor rian ka tuannak kong zong cu ka hei chimh pah ve. Hotel kan phan i, a thil ka thumh piak.
"Ka char hlah law, riahnak hmun ka phan kho ti hnga lo. Na ka phurh le kai lawm tuk" tiah a ti.
Dayton-Louisville karlak lam 152.3 miles (Ref. google.com)
Nihin ni ah ka ruat than. Kum 5 chung ah a lut cang nain, kha NATO ralkap pa kha ka philh kho lo. "A va dam ve ti hnga maw? Khawidah a um ve cang hnga? Raltuk nak hna ah athi ve sual hnga maw? Midang fale ca i, kha tluk aa pumpe mi kha? London in USA tiang rat i ke in meng 610 renglo kal cu" ti khi ka ruat theu tawn.
Anih zong nih, USA in lamkalnak an tuahmi kong a chim fate, motor in ka charnak kong kha a chim ve tawn theu lai. Kan mui cu kan i hmu bal ti lai lo. Asinain thih tiang kan i philh bal veve ti lai lo. Kan i tonmi kong ka ruat i, Globalization biatak te in ka fiang.
Zeicatiah Europe ram London khua in a rami NATO ralkap pa le Asia ram Kawlram i a rami pa, North America USA ram ah, min a thangmi lam pakhat (Rd 40) cungah kan i tong. Kan i citmi motor cu Japan siammi Toyota Rav4 asi. Cu motor thilri tampi cu, a cheu USA in an chuah; a cheu China in a chuak; a cheu Japan in a rami an si. Cu thil nih "Globalization" sining kha a langhter. Cucaah kan i tonmi zong cu, phundang ngaite asi.
Ka kirlei cu zinglei 1:00 Am asi cang. "Zeitindah kan i ton khawh?" tiah ka ruat. Aphi ka chuah khawhmi a um lo.
Asinain, midang caah harnak tampi ing in rian a tuannak kha, Pathian nih a philh lo. Cucaah harnak a ton lio le bawmh a herh liote ah, keimah zong R.40 lam ka va hrawng ve ngelcel. Cucu Pathian nih a ka fial tiah ka ruah. Voi tampi cu Highway in ka kal tawn i, cu ni ngelcel cu ka zei lungdek a tho hnga? Cu lam ngelcel cu ka va zul ve.
Minung thluak in tuak ahcun "Aa tong sual; ralkap pa vanthatnak ah ti asi men hnga." Asinain Pathian mit hmuh ahcun "accident" asi lo. Aa tong sual asi lo. Pathian nih amah bawmtu ding ah kha lam thengmang ah, kha caan thengmang ah a ka thlah ko timi ruat. Zeicatiah Pathian cu tinhmi (purpose) a ngei. Kha kan i tonmi kha accident asi lo i, Pathian tinhmi tu asi. Thil fate in minung pakhat lawmhnak fate ka tuah khawhmi nih, nihin ni tiang a ka lawmhter!!!
-------------------------------------------------------
Chinchiah
1. Map hi www.google.com/map in lakmi an si.
Wednesday, February 18, 2015
Vawleicung Ah Atar Bikmi Thingkung
Minung fimnak a san chin lengmang bantuk in, an theihmi le hngalhmi zong hi a sang chin lengmang. Thingkunglei mifim hna nih an tuak lengmang tikah, 2013 tiang ah hi vawleicung i an hmuhmi thingkung vialte lakah, a tharbik cu Methuselah tiah min an pekmi thingkung asi i, kum 4,845 asi cang ti asi.
Lairam Thingkung
Lairam thingkung kong khi ka ruat ve tawn. Kan ngakchiat lio ah, a par a that siling asimi chawkhlei le chengcher hna khi, college kan kai tik ahcun an rak tar viar cang. Farkung, vaurawng tibantuk hna zong khi an chan a rak sau lo. Lairam ah zeibantuk thingkung dah an chan asau bik? Lairam ah thingkung tar bik khawika dah a um? timi zong hi kan mifim hna nih hlat ve ding asi.
Lairam thingkung sining ruah tikah, bung le tuaihmawng phun hi dah an chan asau bik ko rua tiah ka ruat. Khampat Bungpui timi hna cu a chan a sau taktak in an chim. Hi bantuk chansaumi thinkung zong hi, tuanbia phurtu pakhat an si caah, Laimi nih upat, zohkhenh le kilven an herh ngaingai.
------------------------
Hi thingkungpi hi, Great Basin timi rilikam ummi farkung asi. Scientist nih cun, bristlecone pine (Pinus longaeva) ti asi. California ramkulh White Mountains ah a ummi asi.
Rocky Mountain Tree-Ring Research timi hlathlaitu (researcher) pawl nih, naite ah White Mountains thiamthiam ah, thingkung pakhat an hmuh than i, cucu kum 5,062 asi cang ti asi. Cu zong cu "Pinus longaeva" thingkung phun thiamthiam asi. Min an sak rih lo.
Bible thiammi, Ussher tuaknak ahcun, Noah hi BC 2998 kuakap ummi asi caah, hi thingkung hi Noah chan chuakmi asi ti tluk asi.
Ahnu deuh a tarbikmi thingkung cu Iran ram ah a ummi "the Zoroastrian Sarv (Sarv-e-Abarkooh) timi thingkung asi i, kum 4,000 kuakap asi a tar deuh hmanh hmaw tiah an ti. Hi Iran ram thingkung (Mediterranean cypress thingkung) hi Asia ah a tar bik asi tiah an ti. Hi thingkung hi, Abraham chan hlan kum 200 kuakap ah a rak keumi asi tinak asi. Abraham chan hi, BC 1800 tluk ah an chiah.
Kum 4,845 asi cangmi Methuselah
Zoroastrian Sarv
Lairam Thingkung
Lairam thingkung kong khi ka ruat ve tawn. Kan ngakchiat lio ah, a par a that siling asimi chawkhlei le chengcher hna khi, college kan kai tik ahcun an rak tar viar cang. Farkung, vaurawng tibantuk hna zong khi an chan a rak sau lo. Lairam ah zeibantuk thingkung dah an chan asau bik? Lairam ah thingkung tar bik khawika dah a um? timi zong hi kan mifim hna nih hlat ve ding asi.
Lairam thingkung sining ruah tikah, bung le tuaihmawng phun hi dah an chan asau bik ko rua tiah ka ruat. Khampat Bungpui timi hna cu a chan a sau taktak in an chim. Hi bantuk chansaumi thinkung zong hi, tuanbia phurtu pakhat an si caah, Laimi nih upat, zohkhenh le kilven an herh ngaingai.
------------------------
Zohchunhmi Ca
1. http://www.livescience.com/29152-oldest-tree-in-world.html
Subscribe to:
Posts (Atom)
Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho
Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....
-
Lunglawmhnak Ni Tawite By Bawi Tei Kum rungvui in kan lung...
-
Jesuh nih "Si dawh lo ngai a simi bia" a rak chimmi pakhat a um. Cucu Thawngtha Cauk (Gospel) ah a ummi silo in, Lamkaltu chung tu... -
Miphunpi tampi cu an miphun le nunphung aa tlakmi hi, an miphun hmelchunh (national symbol) ah an hman tawn hna. Cucu an tiram, an nunphung ...
