Wednesday, January 10, 2018

U.S Mall Lianlian Thihnak

Mall timi cu "Dawr lianlian tampi le dawr hmetete a phunphun, eidin dawr le zeizongte tling tein an zuarnak dawr tampi umnak hmun khi a si."

Cu dawr pawl cu khua pakhat i sang a nuamhnak le hmunhma a thatnak le umkal a fawinak ah an ser tawn hna i, a chung chawhvah le tlawnlen hi a nuam taktak. Umhar zong a pheng i, lungthin zong a nuam. Kan nih chungkhar hna hi, a caancaan ahcun khual hmanh kan tlawn khawh lo kan ti i, Mall ah kan chungkhar tein kan leng tawn i, kan i nuam ngai tawn.

Vawleicung thil sining aa tleng lengmang i, computer a chuah hnu le internet a um hnu ah thil aa thlening a rang taktak. Cu internet a chuah hnu ahcun "online shopping" a um hnu in, thil aa thlenning a rang chin lengmang. Online shopping zong ahcun "Ebay le Amazon" a chuah hnu in, vawleicung thil zuarning phundangpi ah aa mer. Abik in Amazon.com nih hin, thil fatete samkamh in, thil pipa motor le drone tiang an zuar tikah, vawleicung ah duhmi thil paoh Amazon.com ah cawk khawh dih ding in a um cang. Amazon ah thil a tlin tuk pin ah, an kuat ning zong a rang tuk fawn i, cuticun U.S Mall hi vawleicungah a ummi Mall in Online Mall dirhmun ah aa thial.

Cupin ah US mirum hi an haak a kau tuk. Zeipoh an mah nih tei dih, uk dih le ngeih dih an duh. Midang company nakin hmuh deuh le lianh deuh an duh. Company pakhat le khat "zuamnak" (competition) a sang tuk. Khuakip le sangkip thil cawtu kha an mah dawr ah kal viar hna seh ti an duh caah, dawr hi tam tuk lawmmam in an rak sak hna. Cuticun Online Mall a chuah tikah, dawr tampi cu an manh ti lo i, an tlaknak zong a si ve. Internet ruang lawng a si lo. Dawr tam tuk ruang zong a si.

Nihin ni Online Mall cu Amazon.com ah duhmi a tling ko cang. Dawr kal hau lo in, duhmi paoh cah khawh dih a si ti tluk a si. "Amazon.com i cawk khawhlomi cu, kan mah minung lawnglawng kan si" cang ti tluk in, thil a tling. Minung hi zuar awk tha u sih law cu, Amazon.com nih duh tawk in a kan kuat khawh rih lai. Cu tluk cun Amazon.com hi a cakc ang.

Nihin ni ah Amazon.com nih hin, vawleicung hmun kip ah rian an kauh thluahmah i, hihi hmailei ah zeidah a lawh te lai timi hi, chim awk hmanh a tha lo. Walmart Store te hna an rak karhnak in a let tam tuk in a karh ning a rang deuh.

Amazon.com bantuk in Online Mall an karh deuhdeuh tik paoh ah, U.S Mall lianlian cu an tumchuk i, an zor i, an i rawk thluahmah cang. Ka philh kho lo. 1997 ah Dayton i a ummi Salem Mall cu zan ah a tleu bak in a tleu. Minung a khah bak in kan rak i khak. 2006 a hung phak tik ahcun, cu Mall cu a thi bak i, theh hram an rak thawk. US ka phanhka ah rawl kan rak ei tawnnak, minung a kalh in an rak i kalh i, umhar caan i ka rak len tawnnak kha, a thi ko. Ngaihchia taktak khi a si. Cun 2006 tiang a hlunghlai taktak rihmi Columbus i Westland Mall timi zong duhsah tein a thi i, a donghnak ah Sears Store pakhat te lawng a tang. Cu zong cu Store Closing tiah kan hnu thla ah ca an tar cang. Mall cu 100% a thi ding a si cang.

Cuticun Online Store le Online Mall a karh deuhdeuh i, minung nih voidang tawn bantuk in dawr kal zong an huam ti hna lo. Inn chung in an duh le Hong Kong le Tokyo ah thilri an cah khawh cang. An duhmi eidin paoh online in order khawh a si cang i, thadi, zaangba, caan pam le meiti dih in lengchuah an huam ti hna lo. Cu ruangah Mall hi an thi chin lengmang i, hmai lei ahcun, Christmas Hla dawhdawh chuahmi ngaih pah in nuam taktak in kal tawnmi Christmas Shopping hmanh hi a um te hnga hme maw ti tluk a si cang.

Nihin ni ah Online Mall nih Vawlei Mall a lan tuk cang caah, vawleicung dawr cu pakhat hnu pakhat an thi cuahmah i, Mall lianlian zong an thi  i, store lianlian a tumchuk kho lo ding in rak ruahmi zong an thi cuahmah cang hna. 2017 chungah dawt dihlak 9,000 US khuakip ah an khar lai ti a si. Khuachung dawr fatete zong an thi i, innlawngmi US ah tam chin lengmang cang. Nikhat caan khat ahcun, US khua cheukhat innlo cu an thi lai i, sang an thi lai. Cun khua zong a cheukhat cu a  hnu ahcun an thi te hna lai.

Nihin ni Online Mall a karh tukmi nih a tumchuk kho lo ding ah ruahmi Walmart te hna hmanh a rawhter cang hna. January 15, 2016 ah Walmart nih USA ram chung i a ngeihmi dawr 154 kan khar lai tiah an rak ti. Cu kharmai lak ahcun, Walmart Express 102 aa tel; Discount Center 6; Super Centers 12; Neighborhood Markets 23; Sam club 4 le Puerto Rico ummi Amigo Store 7 aa tel. Vawleicung pumpi ah 269 kan khar lai tiah an ti.

Walmart nih Store tambik an kharnak State cu Texas ah a si i, dawr 29  an khar; North Carolina ah dawr 17 a si. Arizona ah 11; Alabama 9; California ah 9; Kansas ah 9; Louisiana ah 8; Georgia ah 8; Puerto Rico ah Amigo timi dawr 7 le Massachusetts 6 tambik kharnak state an si. Ohio ahcun pakhatte lawng an khar. Walmart hi tahchunhnak lawng ah ka tialmi an si.

Nihin ni ahcun, Target, Sears le J.C Penney te hna an khar thluahmah cang hna. Tahchunhnak ah 2014 ah dawr 33 an khar i, 2015 ah dawr 40 an khar. February 24, 2017 ah JCPenney nih, a ra laimi thla hna ah hin dawr 140 kan khar lai i, minung 6,000 hi tuan deuh ah pension pek ding kan ti hna lai ti a si. Nikum ah dawr 1,021 an ngei i, caantling riantuantu 105,000 an rak ngei hna.

J.C Penney nih an thanh bantuk in Sears Holdings timi "Sears le Kmark" zong nih dawr 150 kan khar lai tiah an ti ve. 2016 ah Macy nih dawr 100 kan khar lai an rak ti. 2017 chungah Macy's zong nih dawr 68 kan khar lai i, minung 10,000 rian kan ban hna lai ti a si. Stores fatete a dangdang zong bankruptcy a file mi tam ngai an um i, an i rawk hna.

Cutin vawleicung dawr lianlian an i rawk i, khuakip ah Mall Lianlian an thih cuahmah lio ah, Amazon.com tu cu an sipuazi a thancho tuk caah, minung full-time tuanmi 100,000 tu kum 2017 chungah kan hlan hna lai ti a si. 2018 zong ah kan hlan chap hna lai ti a si.

Kan umnak Columbus khua hmanh ah, inn lianlian an sak i Obetz le Etna timi sang ah minung 2,000 an lak hna. Hilliard ah data center tha taktak an sak than i, minung 250 tluk kan lak chap lai ti a si. Columbus area hmanh ah hin, Amazon cu rian a tam taktak cang.

Christmas le Kum Thar khar lio ah thil an zuarmi a tam tuk ko nain, naite January 4, 2018 ah Macy nih dawr 11 kan khar chap lai i minung 5,000 rian kan ban hna lai an ti. Columbus ahcun aa tel hraw lo nain Cincinnati ah pakhat aa tel. Hi bantuk in dawr 11 ah khar ahcun, $300 million kan tang deuh lai ti a si.

Cuticun dawr lianlian an thi cuahmah hi, khua tampi ahcun innlawng hi a tam ngaingai. Sipuazi a tlak cang hnu ahcun, inn lawngkarangpi cu man a ngei ti lo. A lakka pek hmanh in duh ding a si ti lo. Inn lawng tam tuk nak khua cu mithlakawkbar in a um. Ningti khi a si. Uico fir hmanh an vaak ngam lai lo ti tluk in a king.

"Vawlei caan tawi pennak hi an hmun lo. Hnangam pi ding le lawmhpi tuk ding an si lo" timi hi USA Mall nih an langhter ko." Jesuh nih vawlei ah nan chaw va khawng hlah u. Rungrul le cirik nih an ei khawhlonak hmun ah nan chaw va khong u..." tiah tiah a kan cahmi hi, biatak tein ruah a cu. US Bank hna zong an hmun lo i, Mall Lianlian i "Stock le Share" chiahmi zong an him lai timi ruah khawh a si lo.

Hi bantuk in dawr lianlian an kharnak hna a ruang bik cu computer cung in thil cawk a tam tukmi; company pakhat le khat hi an i zuam ruangah khuachung minung zeizat dah an um timi tuak setsai lo in dawr tam tuk an rak tuahmi; ramdang in thilman deng tuk in an zuarmi; American mipi a buaktlak in a hlan bantuk in tangka an hman khawh ti lo mi le tangka hloh an i sum deuhmi ruangah a si an ti. Abik cu Amazon.com le adang online store pawl ruangah a si tiah an ti.

Westland Mall i a donghnak bik an kharmi Sears
Naite ah Columbus ah Sears Dawr an khar i, mah cu dawr cu google ah hmanthlak in ka chiah i, ka chiahnak hi thla thum fai a si nain, voi 71,000 hrawng an zoh cang. A lar taktak. Columbus ah a ummi Westland Mall cu 2007 ahcun a rak hlunghlai tuk. A tleu bak in a tleu nain, 2008 in sipuazi a tla i duhsah tein an khar. A donghnak bik ah Sears Store a tang i, November, 2017 ah an khar ve i Westland Mall pi cu a thi ruangmang. Nihin ahcun dawr pakhat hmanh a um ti lo.

Atu hi Columbus ummi Eastland Mall zong a thi cuahmah cang. Zeitikdah a thih taktak te lai timi cu chim khawh a si rih lo. USA khua lianlian mall zong duhsah tete in an thi te ko hna lai i, ni nikhat ahcun dawr tlawm ngai te lawng a tang te kho men!!!







Thantlang Khuaheltu Lampi

Vawlei ram kip ah minung hi an karh ning a rang tuk. Cucaah khuapi lianlian an ser hna. Minung an karh bantuk in motor le minung umkalnak seh thilri an karh. Minung an tam tikah, umkal a har i, lamsul zong a karh. Minung le motor a karh tikah, khua an lianh deuh paoh le luhchuah le umkal a har chin lengmang. Meiti a dihmi a tam chin ve. Thli a hnawm chin lengmang. Cucaah khuapi lianlian an tlak paoh ah, lampi le hlei hi biapi taktak ah an chiah. Ram pical ahcun, luhchuah a fawinak ding caah, khuaheltu lampi (beltway) thatha hi an tuah hna.

Khuaheltu lampi tuah hi, a har ngai caah USA hmanh ah hin khuapi kip nih an ngei hna lo. A cheu cu rili, tibual le fingtlang nih a donh caah an tuah kho hna lo. Cucaah USA hmanh ah hin, aa tong bakmi khuaheltu lampi a ngeimi khua hi an tam tuk lo. USA ah hin, zatceu tiang a kalmi khuaheltu lam phun cu a tam taktak nain, khua a ningpi helmi khuaheltu lam cu kutdong rel khim lawng an si. A ruang cu tuah a har tuk caah le tangka dihmi a tam tuk caah a si.

Thantlang Khualuh (Rf. The Chinland Post)
USA ka phanh hnu ah Kawlram khuapi pawl map khi ka zoh tawn. Ka khuaruah a har ngaimi cu Kawlram pumpi ah khuaheltu lampi a ngeimi khua pakhatte zong a um lo mi khi a si. Hhlanlio tlakmi khua hna cu minung le motor tlawm lio a si caah, rak ruah khawh a si lo. Cu khua hna cu innlo an khat tuk cang i khuaheltu lampi tuah awk an tha ti lo. Asinain naite tlakmi kan khualipi Nay Pyi Daw hmanh ah khuaheltu lampi an tuah lo mi khi ka ruah tik ah, kan ram khuaruahmi (idea) khi a niam rih ko timi a lang. Kum tampi caah timhmi an ngei kho lo timi khi, Nay Pyi Daw an tlakmi nih a fianter.

Kawlram khuapi lianlian a simi, Yangon, Mandalay, Naypyidaw, Mawlamyaing, Sittwe, Taunggyi, Monywa, Myitkyina le Kalaymyo hna ah, khuaheltu lampi an ngei lo. Khuaheltu (Myopat) timi hman khi, belt way tling an si lo. Hakha zong myopatlan (beltway) tling taktak kan ngei kho lo. Beltway tling timi, khuaheltu lampi chuakput in aa tongmi khi a chim duhmi a si.

Kawlram khuapi map vialte ka zoh hna i, ka hmuhmi map cu Thantlang Khua map a si. Khuaruahhar a si mi cu, hi tluk tlangsannak Thantlang khuapi tu nih, "khua vialte a hel kho dihmi khuaheltu lampi" (beltway) a ngeihmi hi a si. Lairam cu tlang a san caah, ramdang tluk in kan khuaheltu lampi hi a that lo zong ah, kan i lawmh tuk ding a si. Thantlang khuapi nih khuaheltu lampi a ngeihmi cu, Laimi ca zong ah lunghmuih taktak dingmi a si. Hi lampi hi, Thantlang Khuaheltu Lampi (TKL) ti zong ah auh khawh a si i, Mirang holh cun "Thantlang Beltway" ti khawh a si. Pumpak midang min zong benh khawh a si.

Nihin ni ahcun, khi Thantlang Khuaheltu Lampi khi an sermi khi a tha tuk rih lai lo. A feh zong a fek rih lai lo. Lam a fehnak ding ahcun minh ta hna a  hau. Kum tampi a rau kho. Khi khuaheltu lampi khi, a feh rih lo hmanh ah, hmailei ahcun a tha chin lengmang lai. A fek chin lengmang lai. Tha tein zohkhenh le kilven ding tu khi Laimi dihlak kan tuanvo a si. Abik in Thantlang pengmi hna tuanvo a si. Khi lampi khi, kau chin lengmang le tha chin lengmang in, Thantlang khua cozah le Chin State cozah nih ruah ding a si.

Thantlang khua (Rf. The Chinland Post)
Lawmh awk tlak taktak le lunghmuih ding a si mi cu, "Kawlram pumpi khuapi vialte lak ah, ningcang tein le tling tein khuaheltu lam (beltway) ngei hmasatmi cu Thantlang khua a si" (Thantlang city is the first city in the whole country in Myanmar that has a complete beltway system). Hihi Laimi nih tuanbia kan tial a si. Laimi le Chin State nih sifah le santlaih lo dah ti lo cu, pakhatnak kan hmuhmi a um lo nain, Kawlram pumpi khuapi lakah a mah le tawk zawn tein, khuaheltu lampi (Beltway) tling a ngei hmasatmi kan si ve. Kan tuanbia ah a biapi tuk.

Thantlang nih a ngeihmi beltway system hi a fehfuan rih lo hmanh ah a tha tuk. Kawlram pumpi ah a mah bantuk in, a tling taktakmi beltway a ngeimi khua an um rih lo. Pakhat taktak zong an um lo. Mizoram zong ah a um lo. Cucu Lairam khua pakhat nih aa ngeih tik ah, zeitluk in dah lawmh awk a si? Zeitluk in dah kan van a that? Hi ruahnak a rak chuahtu hi zeitluk in dah an fim? Mifim taktak an si ko. Thantlang khua mi an tam tik ahcun, hi lampi cu a sunglawi taktak te lai.

Cucaah Lairam ah hi bantuk in beltway tha tein a ngei khomi khua kan ngeihmi hi, lawmh taktak ding a si. Lairam khua hi ka zoh tawn hna. Tonzong, Tiddim, Falam, Hakha, Matupi, Mindat le Kanpalet tiang in, an umtuning zoh tik ah Thantlang bantuk in hmunhma an rem lo. A ruang cu vawlei an fek tuk lo. Lairam khua tampi cu a fekfuanmi beltway ngei kho ding an si hna lo. An ngeih khawh hna hmanh ah lamhlatpi in fing le tlang heh tiah hrial i cawh lawng ah beltway um kho ding an si. Cuti van tuah ding ahcun Chin State cozah tangka thazaang nih chai ding a si lo.

Thantlang khualai 

Cu bantuk lio caan ah, Thantlang khuapi nih "khuaheltu lampi" an tuahmi cu a tha kho taktak. Thantlang hi Lairam ah innlo le ngeihchiah ah a thancho ning a rang bikmi khua pakhat a si. Thantlang a thancho biknak pakhat cu, hi khuaheltu lampi (beltway) tha taktak an ngeihmi hi a si.

Hi Beltway cawh a rak thawktu hi Lanbu Pa Dal si i, 2013 ah cawh an rak thawk ti a si. Cun Pi Sui Ki nih a van chawn i, a van pehzulh. Nihin ni ahcun an pemh viar cang i, remh ding le kauh hau ding le fek deuh in tuah ding lawng a tang cang.

Vuichiptlang i vanlawngtual (airport) hna an tuah khawh i, Kaladan Project hna a tlamtlin tik le Saisihchuak lampi biatak tein a pem tik ahcun, Thantlang cu "chawleh chawhrawlnak khualipi" (Commercial Center) ah a tla hrimhrim te lai. Cucaah Thantlang khua ah innhmun hi biatak tein i ham ding a si i, a tu khuaheltu lampi kam i innhmun thatha hi, ting tampi hmanh in cawk ngam ding a si. Nikhat caan khat minung an karh tik ahcun, zapi zaran cu cawk khawh a si te lai lo.

Thantlang Khuaheltu lampi (beltway) hi a kal ning cu hitin a si:-

1. Nichuahlei ah Laipawnglung in aa thawk. Hi ka hmun ah hin, Hakha-Thantlang lampi le Thantlang-Hnaring lampi aa tong.

2. Laipawnglung in nitlaklei in lampi cu a kal i, Thantlang khuahlun bo a hel thluahmah.

3. Thantlang khuahlun bo tang in Saisihchuak lampi ah a va chuak.

4. Saisihchuaklampi a lonh in, Bethlehem sang thlang in, Paliklen tang in a kal ziahmah i, Sizungpi thlang ah a va chuak i, cuka ahcun Zahnaktlang le Vanzangtlang lampi he an va tong.

5. Zahnaktlang le Vanzangtlang lampi a lonh hnu ah, High School thlanglei in aa hel i, Khuahringtlang lampi ah a va chuak.

6. Khuahhringthlang lampi in Buva thlai in aa mer ziahmah i, TABC Sang thlanglei ah a va chuak.

7. TABC Sang thlanglei in cho zau tein a kal ziahmah i, Hramtlai Dum thlang in Laipawnglung ah a va chuak than.

Hi bantukin "Zero" bantuk in aa kual i a tong khomi khuaheltu lam (beltway) ngeih dingmi hi, fingtlang sannak Mizoram le Lairam bantuk ahcun a fawimi a si lo. Mizoram zong ah khua tampi ka phan i, Thantlang bantuk in khuaheltu lam a ngeimi an um lo. Thantlang Beltway hi zeitluk in dah a that le aa dawh timi hi, Google map ah zoh khawh a si.

Thantlang Khuahbeltu Lampi (Rf. Google map) 

Cucaah Lairam ah lamsul, hmunhma, fingtlang, umkalnak, cinthlaknak, hninhno ning, tiram, vawlei a feh ningcang le zeizong te a buaktlak zoh in, a tha bikmi khua thim law tiah ahcun, Thantlang khua hi ka thim lai. Khawika khua hmanh nih hmunhma le lamsul ahcun an tluk lai lo tiah ka ruat. Vawlei zong a fek. Thantlang a that khunnak cu, vawlei le a hmunhma a feh tukmi khi a si. Lairam caah hin tih nung a si mi thil pakhat cu, vawlei minh hi a si caah, a fekmi khua le hmunhma ngeih a herh.

"Thantlang Khuaheltu lam hi, a cheu nih cun innhmun hna a hrawh hna le a pawi tuk. Tuah ding a si lo" tiah an ti. Cucu pumpak ca ruah ahcun a dik ve. Asinain, Thantlang khuapi a ningpi ca le Lairam ca in ruah le tuak ahcun inn zeimawzat a hrawh mi hi, ui ding a si lo. Ka inn zong i rawk sehlaw ka ui lai lo. Ka hal hna i, "Inn hnih-thum lawng a hrawh" tiah an ti. Cu zong cu innhmun thar an pek ko hna tiah an ti. Hmailei a ra dingmi kum tampi ca cuanh chung ahcun, dawng hnihthum inn le innhmun a rawkmi cu, chimphu a si lo. Khuaram caahcun pumpak innlo sungh a herhmi a si.

Thantlang hi a tu ning tein minung an karh ahcun, hi hnu kum 50 asiloah 2070 ahcun 20,000-25,000 kar an um te lai. Motor le motor cycle tampi a um te lai. Innlo sak duhmi tampi an karh lai. Hmunhma an ngei te lai lo. Cu tikah hi khuaheltu lamkam ah hin, inn tampi an sak te lai i, hi khuaheltu lam hi man a ngei ngaingai te lai. A lam a sunglawi tuk te lai. Hi hnu kum 100 asiloah 2120 ahcun Thantlang ah minung 35,000-45,000 kuakap an um te lai. Khi tik ahcun khua hi a kau ngaingai cang lai.

Hi khuaheltu lam hi a kauh ngai caah, minung 50,000-100,000 tiang cu an i tlum kho lai. Khi bantuk in minung, innlo le motor an karh te dingmi le khua aa tet te dingmi khi atu in ruah cia chung le khuapi lamsul, dintii, tilu luannak le cozah innlo ca kha ruahcia le timhlamh cia a hau. Inn a kangh tikah meihmittu motor luhchuah khawhnak ding tiang in inn sak le lamsul tuah a herh.

Buva leikap khuaheltu lampi cheukhat (Rf. iangngeichinram.blogspot.com)

Aizawl te hna khi ruat suktak lo in an rak tlak caah, an khua khi a nuamh lo ning khuaruahhar a si. "Nuamh dawh tuk a si nain a nuam bak lo mi khua cu, Aizawl a si" tiah ka ti tawn. A ruang cu zeihmanh timhlamhnak um lo in an rak tlakmi khua a si i, lamsul le khua zong remh le ser awk a tha ti lo. Minung a ben in an i beng i, tih a nung taktakmi khua ah aa chuah cang. Khi bantuk kan si lo nak ding caah, Hakha le Thantlang te hna hi, khuaheltu lampi tuah chung a herhnak a si.

Hmunhma a chiat tuknak kan Lairam ah, hi tluk in Beltway tha Thantlang khuanu khuapa hna nih an ngeimi hi, i lawmh taktak ding a si. Kan van a tha tuk ti in au len tlak a si. Phun dang in kan chim asi ahcun, "Kawlram pumpi ah a tlingmi khuaheltu lam (beltway) ngei hmasat kan si ti in, in uanthlar ngai ding a si." A that tuk lo zongah a mah le khap tawk tein kan chimmi a si.

A tuahtu cozah cung ah siseh, lamlei tuanvo latu Pa Dal le Pi Sui Ki cungah siseh mipi nih kan lawmh taktak hna a herh. Minthatnak kan pek dingmi hna a si. Asi khawh ahcun, "Padal Beltway" ti asiloah Suiki Beltway ti hmanh in minpek a phu. USA zong ah lam pakhat hi, canceu min dang a ngei i, can ceu min dang an ngei ve tawn ko. An pahnih min zong in canceu veve tiang auh khawh a si. A ruang cu a tuahtu an si caah a si. Laimi hi "Boyoke lan" hei ti tuktak rumor khi kan lam min a si i, mah Lai min te hi chuankhan i sak ve hi a herh taktak cang.

Thantlang mipi an rian cu:-

1. Hi khuaheltu lam hi a kauh khawh chung kau in tuah le a feh khawh chung fek in tuah ding
2. Hi khuaheltu lamkam ah inn dawh tein sak ding
3. Khuaheltu lamkam ah thingkung dawh tein cin ding
4. Acunglei he a tanglei he a minh lo nak ding caah le khuaram a rawh lo nak ding caah ram tha tein cin le vawlei min lo ding in ven ding
5. Hi khuaheltu lampi hi, dawh le tha chin lengmang in kilven ding.
6. Hi khuaheltu lam a zoh a chiattertu le a rawkter khotu thil pumpak nih tuah lo ding
7. Pumpak innlo saknak ruangah khuaheltu lam dawhcah lo in kalter lo ding
8. Khuaheltu lam a rawk khotu ding dumhau tuah lo ding
9. Khuaheltu lamcungah cunglei in hnawm hlonh lo ding
10. Hi beltway hi hmailei kum tampi ca tiang ruat in tha tein humhak cio ding
11. Miphun ca a si caah, khuaheltu lampi nih innlo hrawh piak sual zongah phunzai lo ding

Hi lampi hi nikhat caankhat ahcun Truck lianlian pahnih aa kian kho ding in cawh a herh. Cu lawng ahcun Thantlang khua hi aa dawh lai i, a tha lai i, minung zong tampi an karh kho lai i, "Sipuazi Center" ah a tla kho ding a si lai.

--------------------------------------

Chinchiah

1. Hmanthlak hna hi Online in lakmi an si. The Chinland Post le a dangdang in lakmi an si.

2. Hi khuaheltu lampi kong hi, Pu No Lal Ling le Thantlang in a kan tlawngmi pawl bia ka halmi hna chung in ka cherhchanmi a si.

3. Pu Ram Khar, Sipin lutlai, chimmi bia cherhchan ka lakmi an si.



















Tuesday, January 9, 2018

Thau Mountain

                                                                        Thau Mountain 


Thau Mountain seen from the east
Location
Thau Tlang (Thau Mountain or Mountain of Thau) is one of the most famous and beautiful peaks in Northern Chin State. It is in the territory of Ruakhua village, which was founded in 1860. Ruakhua is a village where the Chin hero Pu Hrang Hnin was born who fought the British armies who invaded the Chin Hills.
Thau Tlang or Thau Mountain is a legendary mountain. The top of the peak is sharp like a cone. The north side of the peak is very rocky and steep. The mountain is beautiful and charming. It is situated in the western part of Thantlang Township, Chin State, Myanmar, near the Indian border. It is about two miles south of Ruakhua and about five miles north of Thau Village.
The peak is pretty high. Some cities such as Lunglei, Hnahthial and many other villages in Mizoram State, India can be seen from the peak. Many villages in Thantlang Township can be seen too. The top is a very quiet and joyful place. It is a paradise for the lovers.
The peak is in the territory of Ruakhua even though the name is called Thau Tlang (Mountain of Thau). It is connected with the famous forest, the so-called Thautu in the south which is a virgin forest. The forest is very thick. Even the summer sunlight cannot penetrate the ground in summer time because of thick branches and leaves. It is like a tropical forest.


Ruakhua Village (Founded in 1860)
Ruakhua seen from the northern side 

Historical Background
               The name "Thau Tlang" derived first from the name of the nearby village, "Thau," which was founded around before 1787 A.D by Pu Duh Kar. Thau was the largest and oldest village in the surrounding areas in that time. There was no Ruakhua, Ruabuk and Bungtlang yet when Thau Village was first established. Thau was the only village beyond Hriang Khan village in that time. 
The territory of Thau covered large areas in that time. It borderline reached to Tio River and Tipi River in the west; Ruavung and then to Thau Tlang (Mountain of Thau) in the north and then to Thautu and Faiceu Tlang and then to Khuaiva and then to the top of Ciriang Tlang. Thau Tlang was in the territory of Thau in that time. Therefore the name, Thau Tlang, derived from Thau Village. Thau Tlang literally means "Thau Mountain."

Thau village (The mountain range in the photo is Mizoram, India)
Thau Tlang was a sacred mountain for the heathen Thau villagers until the times of American missionary who came to the Chin Hills in 1899.  The local people used to say that khuachia (evil spirit/nat) in Thau Tlang are very powerful. Khuachia from Thau Tlang used to marry another boys or girls who dwell in Phawngpui Tlang, Mizoram, India or Ciriant Tlang. Thau villagers worshiped and gave sacrifices to the natural spirits of the Thau Mountain each year before Christianity. It was one of the most sacred and powerful mountains in the local areas. Thau people used to pray to the spirits in that mountain when they encountered calamities in the village. They beat traditional drums and prayed that "Please protect us from destruction of fire or storm etc."  Thau Tlang is highly revered by the villagers of the surrounding villages until today. Many composers composed its name in the folksongs or love songs.
               The British called Thau as "Tao" in the book of the Chin Hills. The second missionary to the Chin Hills, Dr. E.H. East, called Thau Tlang, "Tao Mountain" bases on the pronunciation of the surrounding villages. Dr. East arrived in Rukhua on February 11, 1910. He described about Thau Tlang as follows:

The peculiar thing about this mountain (Tao mountain) is that it has a cap soft sandstone more than 1000 feet thick and all is horizontal. The view is superb and from here one can see Lushai (Mizoram State today) and Haka mountains at the same time. [1]

Dr. East left Ruakhua on Friday. He described his experience about riding his pony near Thau
Tlang on his journey to Thau village. He mentioned Thau Tlang as "Yao Mountain" (It is probably his misspelling). He also mentioned the connection of "Thau Tlang" and "Thau" as follows:

Thau Village has 110 houses and about 600 inhabitants. It is a beautiful country and the woods on the south side of Thau mountains are full of Imperial Pigeons. They are very large and good to eat.[2]

"Thau mountains" here means Thau Tlang today. The phrase "the woods on the south side of Thau mountains" means "Thautu" where many birds inhabited in the past (The jungle of Thautu and Thau Tlang is connected).  
               The historical facts show that Thau Tlang was named in reference to Thau Village since Thau Tlang was formally in Thau's territory long before the British era. Thau Tlang is officially known as "Thau Tlang" by all the local villages in Thantlang township. It has no other official name until today. Some people also called it "Vaanga Tlang." It is a new name and is coined recently by someone. Many people do not know that new name and is not officially recognized. Thau Tlang is an official name until today.

              Dr. East wrote that "the view is superb" when he viewed the west, the north and the west from the top of Thau Mountain. He probably stood in the western side of Thau Tlang. One can clearly sees the mountains in Mizoram, villages in Zahnaktlang, Vanzangtlang and Khuahhringtlang and some parts of Vankham Tlang, Zinghmuh Tlang, Hakha and Rungtlang from the top of Thau Mountain.

Zahnaktlang seen from Thau Mountain. The tall mountain in the photo is Dawn Tlang
 Flora and Fauna
               Thau Tlang is covered by deciduous forest. Villagers of Ruakhua declared it as a wildlife sanctuary.  Both rhododendron arboretum (red) and rhododendron moulmeinense (white) grow around the peak of the mountain. Bamboos' family plants such as pharh, ruangal and tekte also are very plentiful. Wild banana are around the area. Popular trees for building construction such as mual, hnahsau, mum, hriang, chengcher are also in the area. Many different kinds of vine climbed on the trees that beatify the forest more. The popular wild fruits such as thurthling, kethei, sarzuk and thanthei also grown in Thau Tlang areas.
               Many kinds reptile like snake and rat, insect and many kinds of butterfly can be found. Hundreds of unnamed plants and species are in this area. More researches need to be done how many kinds of plants and species are in Thau Tlang areas. There are many indigenous medical plants such as thingkawp, tawlrel, thingsi and thingthupi etc. Some people believe that there could be many indigenous medical plants more to be found in this forest. Lungthi (lit., stone-blood) are also found in the high rocks near the peak. Some fanatic religious believers used to say there is a plant in Thau Tlang that can make a person to live longer.


Old Thau village
              There are many wild animals are in this mountain. Sakhi, sathar, saza, bear and wild boar are around Thau Tlang areas. Carnivorous animal such as tigers and leopards are also in the jungle of Thau Tlang and Thautu. Many popular birds such as vapual (horn bill), vanvuk, vanga, varit, artau, vavu, vaking, valah, vangal, chimbu, two kinds of hoopoe, three kinds of falcon and many other birds also inhabit in the area. Lungpangkhuai (rocky-bee) are also found. Villagers of Ruakhua forbid killing wildlife in Thau Tlang area.
Medical missionary, Dr. East mentioned how the birds are abundant in this area in his time that "the woods on the south of Thau mountains (Thau Tlang) are full of Imperial Pigeons."[3] It is not clear what he meant by saying "Imperial Pigeons." It could be "vaking or valah or thuro or vangal" or something else. There are over 100 kinds of bird in Thau Tlang areas. Some of them have no name yet.
 The singing birds such as tlerlung, tuklo, fiakfairok, koktut and satututut sing sweetly in the summer time and their sweet voices make Thau Tlang much more a charming place. Thau Tlang charms everyone with it beauty, shape, color, views, and the sweet voices of the singing birds around it. All people, young or old, are always proud who reached the summit of the famous Thau Tlang in their lifetime. If you are planning to have a honey moon or vacation on the peak of Thau Tlang, you are surely going to have one of the best times in your life and that would be an unforgettable memory and would be a paradise for you.

Zaral Falls in Thau Tlang


The Height of Thau Tlang
The peak of Thau Mountain is about 7,200 (EST) above sea level (Some estimate it as 7,400 ft above sea level). The modern Burmese government has no official record of its height that is available publicly. Pickery.com listed it as 5343 feet above sea level.[4] According to Pu Tial Ling, Farrawn Villager, Thau Tlang is 7014 feet high above sea level.[5] This is probably the nearest measurement of the height of Thau Tlang. Most people think Thau Tlang is higher than Ciriang Tlang but Ciriang Tlang is higher in Pu Tial Ling's article.
Many local people think that the height of Thau Tlang and Phawngpui (Blue Mountain) in Mizoram State, India is almost equal. Acording to the official website of the Mizoram Tourism Department, the height of Pawngpui is 2157 meters. It is 7076.78 ft. [6] Therefore the height of Thau Tlang might be a little bit less or more than the height of Phawngpui's peak. It is reasonable height.
Burma has a major problem of doing land survey since the time and General Ne Win. Socialist Government kept so many things secret. Many citizens did not know about the land, river, the country and so many other things around them because the government made them blind in knowledge. A survey needs to be done to measure the actual height of Thau Tlang led by the Chin State government.

How to get there
               Thau Tlang is about 65 miles west of Hakha, capital of the Chin State. Cars and motor cycles are available in Thantlang for rent. It can be reached via Hakha to Thantlang, then to Thangzang and then to Ruakhua village, which is in the foot of Thau Tlang. That is the shortest and easiest road. It is expensive renting motor cycles and cars since the roads are rough, small and dangerous. It is very tough to drive cars and motor cycles. If you plan to visit Thau Tlang you would need to carry extra gasoline for reserve. There is no shop to buy gasoline on the way.
                Villagers of Ruakhua built the jeep road from Thangzang to Ruakhua voluntarily. It was already opened and getting to Thau Tlang is much easier now then before. Motor cycles are most of the time available from Hakha and Thantlang cities. 
               Another road is via Thau Village. Thau Tlang is about 5 miles north of Thau. People can walk on foot or ride a horse from Thau to Thau Tlang. The road between Thau and Thau Tlang is so beautiful. It is mostly grassland. The views are spectacular. It is like California in the USA. The author called it "Chinland California" since the landscape is so beautiful and charming like California State.

Image result for Thau Tlang
Faiceu Rangge & Thau Tlang seen from the east 

Where to Stay
               It is best to stay in Ruakhua Village, which is a hill station. It is situated near the foot of Thau Tlang at a high altitude. From Ruakhua you will be looking down all other villages around her. The local people are very kind and generous. All guests enjoy staying there. Good foods such as deer meats, sakhi meat, varitsa or other wild meats are available most of the times. The fish in the streams around Ruakhua is one of the best fish in the country. It is so delicious. Ruakhua has a lot of "sia" (Mithun) and the dried meat of sia is available most of the time. The climate of Ruakhua is perfect. It is just in the foot of Thau Mountain. It is a small and quiet village but it is a very beautiful, popular and charming village. It will be a perfect place for newly weds for their honeymoon. 
                  
                           
Best time to visit
               The best time to visit Thau Tlang is from November to May. February would be the best month to visit because the blue sky is very clear like the blue ocean and the weather is not cold or hot in that time. Visitors can see a very far place in the west, north and east but the south side because Ciriang Mountain covers the view in the south side. The peak is mostly wet and dark during monsoon season. Fogs and cloud almost always covers the mountain top. It is pretty scary when thick and black cloud passes the mountain top during monsoon season. There are a lot of land leech (cangvat) in the mountain areas during monsoon. Monsoon is the worst time to visit there.

Activities
               It is a perfect place for hiking, rock climbing, rock propelling and sight-seeing the birds, flowers, forests and surrounding areas.  There is a famous place the so-called "Leitla" (a big lime stone cave) one and half mile away from Thau Tlang. Many people did not dare to enter the cave in the past before Christianity in the Chin Hills because people believed that the evil spirits dwelled inside the cave.
               Thau Tlang (Thau Mountain) is in fact one of the best places in the Chin State to visit for adventurers. No westerners visit the mountain top since the time of the British colony. No article has been written about it yet. No research has been done for the plants and species around the mountain. There are so much to learn, study and discover new plants and many unknown species around there. It is a perfect place for the researcher to do a research regarding plants, species and their environment.
One day this Thau Mountain would be one of the most attractive tourist destinations in Myanmar especially for eco-tourists because of her beauty, charm, good climates, having many plants and species. It has a lot of sight-seeing too. It would be a perfect place for rock climbing and rock propelling for rock climbers. This mountain is a must visit place for eco-tourist in the near future.

Chin traditional harvest system
The villagers of Ruakhua banned hunting birds and wild animals in Thau Tlang and Thautu areas and reserved those areas for sanctuary. It is a wise decision and the surrounding villages need to follow the rules. They are also planning to open the peak of Thau Tlang as a tourist destination soon. If they do so, Ruakhua will soon become one of the top tourist destinations in Thantlang township. 







[1]  Thang Za Tuan, Burma Manuscript (Yangon: Reprint, 1996), p. 213
[2] Burma Manuscript, p.216, 217
[3] Burma Manusript, pg 217.
[4] www.pickery.com/Thau-Klang/
[5] Pu Tial Ling, Thilhlun Kengtu. WWW.Freewebs.com/putialling/thilhlunkengtu.htm
[6] www.mizotourism.nic.in/phawngpui.htm

Monday, January 8, 2018

Thih Hlanlo Voi (3) le Kum 495 Thawngthlakmi Pa

Vawleicung sual vialte lakah sual lian bik pakhat cu, "Nu tlaihhrem" hi a si. Hlan lio chan in tu chan tiang zong sualnak fak taktak ah chiahmi a si. Tlaihhrem ruangah minung lehrul i chamnak le i thahnawnnak tiang hi vawlei tuanbia ah a rak chuak tawn.

Bible tuanbia zoh tik ah, Genesis 34 nak ah Jacob le Leah nih an hrinmi fanu dawh taktak Dinnah an tlaihremnak kong kan hmuh. A tlaihremtu cu Shekhem, Hamor fapa, a si. Dinnah an tlaihhrem ruang ah a ta le nih "Shekhem khuami pa vialte an thah dih hna" timi kan hmuh. Cu tluk cun tlaihrem hi chungkhar nih tuar khawhlomi thil pakhat a rak si ti kha Bible tuanbia zong ah kan hmuh.

USA hi tlaihhrem a tam taktak. 2016 i Uniform Crime Report (UCR) nih an chuahmi ah "2015 ah hin, USA ram pumpi ah minung 90,185 an tlaihhremmi hna cu palik ah report an tuah" tiah an ti. Report lo mi theih khawh a si lo. 2016 i National Crime Vitimization Survey (NCVS) tuaknak ah, 2015 ah hin, tlaihhrem le sualpi timhnak hi, voi 431,840 a chuak" tiah an ti.

USA ah hin, tlaihhrem a tam tuk caah, tlaihhrem lei upadi hi an rengh taktak. Dantat zong a fak ngaingai. Nihin ni ahcun mi tlaihhrem hmangmi poah cu "Online in an address le min zong kawl khawh dih a si cang. An kalnak paoh ah, inn an hlan tik zongah, "Kei cu mi tlaihhrem hmang ka si" timi min kha innhlanmi hna zungah pek a hau. Inn cawk tik zongah ah pek a hau. Cuticun yatkuat ah carek in "Nan inn pawng ah, a nih cu bantuk mi tlaihhrem hmangmi a van i thial khah" tiah ca a kan pek tawn.

Tlaihhrem ciocio zongah, ngakchia kum tlinglomi tlaihhrem hi tuartu le an chungkhar caah a fah khun tuk caah, dantat ning zong a fak khun tuk. A cheu cu thih dantatnak tiang an pek hna. A cheu cu thihhlan lo thawng thlak a si. Cu tluk in dantat hi a fak ko nain, minung cheukhat cu hurnak hi an i sum khawh lo caah, upadi buar zong an tih hlei lo. Sualnak hi sum a rak har tuk caah, kan luat lai lo ti zong an thei ko nain tihnung taktakmi sualnak hi an tuah theu tawn.

Naite ah Pensocola khua, Florida ah mipa pakhat Hoyt McConnell III (K.22) cu, minung tlaihhrem ruangah biacaihtu bawi nih fak taktak in dan a tat tiah 11 Alive timi nih report an tuah. Dan an tatnak a ruang cu "Cu pa nih a zohkhenhmi ngakchia pa kum (3) kha voi tampi a tlaihhremmi ruang le a tlaihhremnak kong kha video in a thlak caah a si" tiah an ti.

Hoyt McConnell III 
Ngakchia pa a tlaihhrem ruangah ngakchia tlaihhrem (child sexual related charges) timi sualpuhnak 36, capital sexual battery (kum 12 tang ngakchia sualpi) timi le le cu sualnak he aa pehtlaihmi thilri i chiah" timi sualphawtnak (paohmah) tampi an pek ('capital sexual battery' timi sullam cu kum 12 tang ngakchia ihpi kha a si i, USA phunglam ah thih dantatnak pek khawh a si). Tazacuaitu le biacaihtu hi Judicial Circuit Court i biacaiahtu Judge John Miller a si i, dan a tatmi cu, "Thih hlanlo thawng voithum thlak ding hnu ah, kum 495 thawng thlak chap ding ti a  si."

Escambia khua mingiatu (detectives) nih an chimmi cu, "McConell nih ngakchia pa hi thla hnih chung a tlaihhrem i, a tlaihhrem lio hi a telephone in video le hmanthlak a thlak. Cu pangakchia le an pa cuti an umtimi cu hmanthlak le video cu an nu nih, January 2016 ah. Cu kong cu bia an hal tikah McConnell nih ], ka tlaihhrem ko tiah chikkhatte ah a ti colh" tiah an ti.

Amah lawng siloin a dang pa pahnih, Danny Ray Murphy le Jonah Authement zong an tlaih hna i, thawng an thlak ve hna. McConnell nih hin, ngakchia dang sual lio hmanthlak le video zong tampi aa chiah i, ngakchia dang cu ka tlaihhrem hna lo. Mah pangakchia pa te lawng hi, ka tlaihhremmi a si tiah a ti ti a si.

Sual ngaihthiamnak an nawl hna i an ngaihthiam lo a si ahcun, McConnell hi a thihhlan lo, thawng ah a tla cang lai. Cu hmanh ahcun, thih hlan lio thawng voi (2) a tang rih lai i, cupin ah kum 495 thawng tlak ding sualpuhnak cu aa lim ding a si ti lo. A pumsa lawng thawng tlak si lo in, a thlarau tiang in thawng an thlak lai ti tluk a si cang.

"McConnell sualpalhnak hi thil pakhat khat ruangah an thumh piak te hnga dek maw?" timi cu a ho hmanh nih theih khawh a si ti lo. A sualnak hi vawlei biacaihtu bawi nih a ngaihthiam lo ahcun, a sual man cu a in ko cang lai. Zeicatiah "Sualnak man cu thihnak a si" (Rome 6:23) a si caah a si.

Biacaihtu bawi nih a ngaihthiam lo ahcun, a titsa caah khamhnak lam a um ti lo. "A tuh bantuk in a zun ko cang lai" nain, a thlarau caahcun khamhnak a co kho ve rih. Zeicatiah "Sualnak man cu thihnak a si nain, Jesuh Krih he pehtlaihnak thawng in Pathian nih a kan pekmi laksawng cu zungzal nunnak a si" (Rome 6:23) a si caah le "Kan sualnak cu senduk hmanh in sen sehlaw, Pathian nih cun a fapa Jesuh thisen thawng in hawhra bantuk in a ranter khawh than" caah a si.

McConnell hi, thawng ah kum zeihmanh tla sehlaw, Jesuh a zumh ahcun Krih dawtnak he cun aa then kho hlei lo. Zeitluk thirhling sang le tlakrawh vampang chah in aa kulhmi thawnginn chung hmanh ah um ko sehlaw, a zumh ahcun Krih dawtnak he aa then kho hlei lo. Asinain hi pa hi, Krih dawtnak a thei lai i, sualnak ngaihthiam a si ko lai timi cu a hohmanh nih chim khawh a si lo.

Cucaah thawnginn chung zong i sual ngaihchih hlei lo le Jesuh Krih dawtnak zong theihhlei lo ahcun, hi pa nih titsa he thlarau he sualnak man cu cawi dawh ngai a si ko cang. Cucu careltu nang nih teh zeitindek na ruah ve hnga?













Israel Ah Kum 500,000 Simi Hmunhma Rawp An Hlai



Israel ram hi vawleicung ah minung khua an rak sak hmasatnak hmunhma le ram pakhat a si ve. Hi ram ah hin, khuahlun le thilhlun hi tampi an hmuh cang hna. An hmuh chap lengmang I, hmuh rih lo mi le hmuhte dingmi zong tampi an um kho.

Israel thilhluncotu (archeologists) pawl nih, nai Zarhpini (January 7, 2018) ah, kum million cheu dengmang a hlunmi khuarawp pakhat kan hmuh tiah thawng an thanh. Cucu atu chanthar Israel ram lampi kam ah an hmuh. Vawlei chung meter tampi a thuhnak ah a rak um. Cu an vawlei an hlainak hmun cu, an khualipi Tel Aviv nichuahchaklei Jaljulia khuakam ah a si. Hi khua hi minung 9,618 (2016) an umnak khua a si.

Jaljulia hmunhma hi, minung tuanbia aa thawk hlan ramvaih in aa cawmmi minung pawl khua an rak saknak hmun a si I, tivate, thingram hninhnonak le ramsa tampi an rak umnak hmun a rak si I, an mah caahcun "paradise" bantuk hmunnuam a rak si.  Hi khuarawp hi, Israel ram I an hman taktakmi Lampi 6 timi kam ah a um. Cu hmun ahcun "Minung sermi "hreitlung" (axes) azaza in an hmuh" tiah Israel Thilhlun Nawlngeitu (Antiquities Authority) nih an ti.




"Lampi 6 nak le Jaljulia karlak vawleitang meter 5 tluk a thuhnak hmun I, kum million cheu a hlunmi khuarawp hi bantuk in tha tein in a rak um khawh rihmih hi, khuaruahhar a si" tiah Tel Aviv Univerity's archaeology department lutlai Ran Barkai nih a ti. Hi hmun hi, hi miphun hna caah hmunhma nuam tuk "paradise" bantuk a si caah a tu le a tu an ratnak hmunhma a si tiah a peh chap.
Hi hmun hi, "homo erectus" timi a tu kan mah chan minung a kan hringsortu minung hna pipu pawl an rak si tiah an ti.

Hi ka hmun an hlainak a ruang cu, Lampi 6 le Jaljulia karlak ah hin, innlo sak ding an timh caah, hi hmunhma ah hin "thilhlun lei zohtu hna" nih nawlpek a hauh caah, an hlai hmasat ruangah an va hmuhmi a si. Thilhlun hlaitu pawl nih an ruahmi cu, hi hmun ah hin "minung tuanbia aa thawk hlan minung pawl nih, khuacaan zulh in an rak tat tawnnak hmunhma pakhat siseh law a dawh" tiah an ti.

Israel hi phundang Ngai a si. Zeicatiah an nih ram ahcun, bible nih khuahlun a timi siseh, bible ah aa tellomi minung khuasaknak khuarawp le thil hlun tampi umnak hmun a si caah, cucu Israel cozah nih biapi tuk ah an ruah. Cu thilhlun pawl cu an rawk sual lai, an vaivuan sual lai" timi an phan caah, khua tlak an duh tik le lamcawh an duh tik zongah, a bantuk in vawleitang ah thilhlun a um sual maw timi hi, an hlaiter hmasat tawn hna. A um lo lawng ah, cu hmun cu cawh le chilh khawh a si tawn.

Kan nih Lairam hna cu, kan pipu nih Lairam an tlak khi a hla rih lo. Kan miphun kan no tuk caah, thil hlun hlai ding ngaingai a um lo. Thantlang Peng le bang ahcun, Tlangkhua hrawnghrang I Khualhring Khuarawp tibantuk le Vanzang ram Mar pawl nih lung an rak cawimi tibantuk le Thau ram I, Laimi pipu an phak hlan miphun pawl Thlan rawpcak dah ti lo cu, thilhlun hi a um tuk lo. Thil hlun kan ngeihmi hnihkhatte zong kan hrawh viar hna. A ngaingai tiahcun thilhlun fate pakhat hi man a rak ngei tuk I, Laimi zong nih thilhlun kan ngeihmi tete hi zohkhenh le runven I, tourist le scholars sin in tangpa hmuhnak ah ser ding an si.

Israel ram cu, thil hlun a tam tuk caah, cu zong cu tourist le scholars pawl sin in tangka tampi an hmuhnak ah an tla. Israel cu nu hrinnak in an fim caah an ram hi, zeipoh hi tangka sipuazi ah an tlakter khawhmi a si. Ram fate le miphun hmete an si nain, ram le miphun an daw. An fim caah thil an thei i, an rum. An rum caah an thangcho. An thancho caah an thawng. An thawn caah nawl an ngei. Nawl an ngeih caah USA zong nih an dirpi peng I, UNO zong an tih hna lo.

Cucaah Laimi zong hi, miphun fate hmanh si u sih law, fim, rum le thawn kan herh ve caah, Israel bantuk in thil fate a lomi thil hlun te hmanh hi, tha tein a zohkhenhmi miphun kan si a herh ngaingai. Israel fimnak le lungput hi kan I cawn ve a herh.











Thursday, January 4, 2018

Yangon-Mandalay Thihnak Lampi

Kawlram khua lian bik pahnih pehtu Yangon-Mandalay Lampi (Highway) hi, meng 365 lawng a sau. Hi lampi nih hin Naypyidaw khualipi zong a pal pah. Kawlram laifang bik in a kalmi lam a si caah, Kawlram chung ah a biapi bikmi lampi Pakhatnak (No.1) bak a si.

Asinain, hi lampi hi a kauh lawng a kau. A din lawng a ding i, siningtha (quality) a ngeih lo caah, minung nunnak tampi liamnak lam a si caah, "Thihnak Lampi" (Death Highway) tiah min an sak. Rev. Dr. Ral Buai nih phungchimnak ah a chimmi cu, "Hi lampi hi, thihnak a rem ngainak lampi a sitiah Columbus ah a chim. Cu tluk cun tih a nungmi lampi a si.

Hi lampi a rak sertu ralkap cozah zong siningtha an ngei lo i, a satu engineers zong siningtha an ngei lo timi kha, motor khawndennak a tammi nih a langhter ko. Hihi kan ram sifah ruang siloin siningtha kan ngeihlomi le kan ziazatha (character) that lo ruang ah a si deuh. Ziknawh le eihmuar nih hin, lamsul le hlei zong a that hnga tluk in a thatter kho lo. Pumpak nih an ei tuk caah lamsul tha zong kan ngeih khawh lo nak a si.

Hi lampi hi mithi an tam tuk caah, na zulh ahcun, "Thihnak Lampi cung ah ka kal" timi kha philh hlah. Motor na mawngh ahcun ralring taktak in  mawngh a herh. Aa citmi zong ralrin a hau. Minung nunnak cu Pathian kut ah a um kan ti bu ah, motor mawngh tiang hna cu Pathian nih a kan mawnghpi lo kho men i, mah nih ralrin herh a herh. Tuah dingmi tuah le lam le motor phung zulh a herh ve. Pathian nih minung tuanvo cu, minungg a pek i, minung nih tuah khawhlomi tu kha Pathian nih tuanvo a lak ve mi a si caah, hi "Thihnak Lampi" a zulmi paoh cu a hlei in fimkhur le ralrin a herh.

USA lampi he epchun ahcun, hi lam hi a sau tuk a si lem lo. USA ram lampi cung i motor ranning tluk in kan mawngh lai ti ahcun, suimilam 4-5 karlak mawng lawng a si hnga. Asinain Kawlram dirhmun cun sau ngai mawngh ding a herhmi lampi a si. Hi lampi i mithi le aa khawngdangmi tuak tik ah hin, tihnung ngaingaimi lam pakhat a si timi cu theihfian khawh a si. Hi lam ah hin, ramdang khualtlawng tourist zong aa khawndengmi an tam ngai cang caah, an tih ngaingai cang ti a si.

Thihnak Lampi timi Yangon-Mandalay Lampi 

Hi tluk a tawimi lampi ah 2017 ah motor hliamkhuainak voi 555 a cang sual i, minung 863 fak ngai in hma an pu i 116 an thi. A tam taktak. Asinain 2016 nak cun a thimi an tlawm deuh ti a si. 2016 ahcun khawndennak voi 777 a um i minung 1,304 hma an pu i, 170 an thi.

Hi tluk lampi a tawimi chung i, mah zatzat khawndennak a chuahmi le mithi an tammi hi a ruang an ruah tikah, rang tuk in an mawnghmi ruang bik ah a si an ti. Cun lampi an siamning a pungsan (design) a that lo caah le himbawmnak phunglam an sermi a derthawm tuk caah a si tiah an ti.

Hi bantuk in thihnak a tam tuk caah, June 2017 cun motor aa citmi nih thutnak taisawm (seat belt) nan i bunh cang lai tiah phung an ser cang.

Hi lampi hi 2010 ah an on mi a si i, kum a tu ahcun nikhat ah motor 20,000 tluk nih a hrawn. A liamcia kum li chungah minung 500 renglo an thi cang.

2016 ah the Ministry of Health le WHO nih motor khawndennak tam bik a chuahnak a ruang kha hlathlainak an tuah. 2017 ah Asian Development Bank nih Ministry of Construction (solohzi) kha US$100 million an cawih hna i, lam remhnak ding ah an pek ko hna nain, cozah nih cun an remh taktak rih lo ti a si.

Thihnak Lampi i Bus aa letmi nih hi lam tihnunnak a langhter

"Zei ruangah dah mah tluk motor accident a tam i mithi an tam?" tiah Kawlram lei in a rami thil thei deuhmi ka hal tawn hna. An lam tuahmi hmanthlak le an ka chimhmi bia ka ruah tik ah, motor accident tam bik hi, an lam pungsan (design) ruangah a si lai tiah ka ruat. An ran ngai hmanh ah, an lam design hi a dik ahcun khawnden hi a tlawm deuh hrimhrim lai.

Ka hal hna i an chimmi cu, "Motor hi a kuarhnak ah a zuang i a zuang? Aa hlawk. Lam cu dingput in an cawh ko nain, a kuarmi le motor a zuan in a zuatnak a tam tuk" tiah an ti. Cucu an cawhmi lam le an phahmi vawlei a tuang um tuning a dik lo caah si dawh ngai a si.

Zeicatiah highway an cawh tik ah hin, vawlei dawhnak thazaang, motor a rannak (speed), a rihnak (weigh) vialte hi, "physics phung" (laws of physics) in zoh i ser a hau. Hi ca chung ahcun tial zia ka thiam lo. Lam cawh tik ah, aa kuaihnak ning hawih zoh in le aa kuaihning a din le fah zoh in, lam hi tlet-ter a hau. Cu lawngah motor a rannak, a rihnak, a thazaang (force) kha ler lo tein lam ah ding tein a kal kho ding a si. Lam kha aa kuihnak zongah tlet-ter lo in an tuah ahcun, a rannak (speed) le a rihnak (weigh) kha aa control kho ti lo i, motor thazaang (force) kha a ler kho. Cucaah lam aa kuaihnak paoh ah "vawlei dawhnak thazaang" kha hman tein a um peng ding a herh caah, lam aa kuaihnak kha tle ngai le cheng ngai in tuah a hau.

Cu bantuk in lam level kha motor a rihzan, a rannak le a sanning hawih in, a tanglei zong kha phah a haumi a si. Kawlram lam design le an phahmi zoh tikah, fum ngai in mawngh a hau dingmi lam an si. Rang deuh in mawngh ahcun motor a zuan in zuan i aa hlawksai tuk dingmi lam design a si.

Kawlram rami ka hal tik hna ah, Yangon-Mandalay Lampi hi zeitindah USA bantuk in an tuahmi nan hmu maw?" tiah ka hal hna i, US bantuk cu a tlawm ngai. Lam hi nal put le dingput in an cawh ko tiah an ti. Cu ti a si ahcun, motor kha rang deuh an mawngh le a rih tik paoh le lam a nal deuh paoh ahcun, a ler lengmang lai i, asiloah a tluril lengmang ding a si.

Cucaah Asian Development Bank nih an cawihmi hna tangka hi khawidah an hman ne hnga? Cucu remhnak i an hman tung lo ahcun, hi pin lei zongah accident a tam peng kho mi a si.

US Laimi zong Kawlram tlun tikah, nan driver hna an motor mawngh a ran tuk ahcun, "Yangon-Mandalay Lampi ahcun driver kha ralrinnak pek a herh. Chimh le rang tuk in mawnghter lo ding kha fial a herh. Zeicatiah a lam a tawi i motor zulmi an tam tuk lo nain, a buaktlak in tuak tik ah accident hi a tam ngaingai i tih a nung taktak. Laimi zong hi lam cung kal lio ahcun ralrin cio ding a si.

Hi lam cung na kal fate hi bia hi va ruat law va cincek zungzal: "Yangon-Mandalay Lampi cu Thihnak Lampi a si" timi kha.

-------------------------------------------

Zohchihmi Capar

1. https://coconuts.co/yangon/news/myanmars-death-highway-claims-116-lives-2017

2. https://frontiermyanmar.net/en/staying-alive-the-highway-death







Monday, January 1, 2018

Ngai Hmanh Kum Hlun A Liam Lio Khi

             Mah hla te hi Mizo hla a si. Lalsangzuali Sailo nih a rak sakmi a si in ka hngalh. Kan ngakchiat deuh lio tang riat kuakap kan si lio ah a chuakmi hla a si.  Mizo hi hlaphuah an thiam. An hlasak zaang a dam i, India ram kam kan um tikah kan rak sak lengmangmi hla a si. Lai hla in an rak leh i, tape phel ngaingai a chuah cu, Sayama Sun Par nih a sakmi ah ka theih hmaset cem a si. Cu hla zong cu Malaysia in a rak chuah.

            Hi hla hi hla tawite a si nain, kum hlun thlahnak ah aa tlak tukmi hla a si caah, Thau i ka um liuo ah siseh, USA i pastor ka tuan hnu zong ah siseh, Kum Hlun a dih i Kum Thar a chuah zanpaoh ah ka sakpi tawn hna. Hi hla nih hin, ka nunnak ah tam tuk fim a kan chimh i, thazaang a ka pek.

            Cathiang nih a kan cawnpiakmi cu, "Kan chan hi zeitluk in dah a tawi ti kan hngalhter law, cuticun kan fim deuh hnga" tiah a ti. Hihi minung  a simi paoh nih ruah le tuak peng ahcun, Pathian theih lo khawh a si lo. Uanthlaknak ngeih khawh a si lo. Mi cung cuan duhnak ngeih khawh a si lo. Minung nih hin, kan chan a tawinak hna hi kan rak ruat lo i, puamhngal tuk hna in, khua kan rak sa tawn. Kan nunnak hi pakhat te lawng a si hna kan ruat lo i, Pathian duh lo ning in khua kan sa sual tawn.

           Kan dam lio le thawn lio le no lio ahcun, zaw kho lo le fak kho lo in ruah sual a fawite. Thi kho lo in ruah sual a fawite. Asinain zei bantuk minung paoh zong hi, "Pathian nih caan khiah piak ciami kan si" (Phungchimtu 3:1 ff) ah kan hmuh. Pathian khiahmi caan" a tlin cun, zeibantuk minung hmanh an luat kho lo. An nunnak an liam i, kan nih zong a liam te ding kan si hna. Cucu kan theih cu a herh i, cucu theih khawh zong cu fim pakhat a si.
           
               "Thihnak kan timi hi zeidah a lawh?" tiahcun tivapi a luangmi bantuk in a luang. Cu tivapi ahcun sining aa lo lomi, thingkung, ramkung, thinghnah phunphun, lunglian le lunghme kha, an mah le hmunhma caan a phak ahcun an i paih cio bantuk khin, thihnak tivapi ahcun kan mah le hmunhma le caan cio ah kan i paih i, cu thihnak tivapi cu a ho hmanh nih kan hrial kho lo. Cuticun tivapi nih thinghnah a liampi bantuk in, thihnak tivapi nih hin kan nunnak hna hi, a liampi tawn.
         
                Cuticun hi vawlei ah kan tuahmi thil vialte hna hi, kum le caan nih a liampi zungzal hna hi, kan tuahmi thil zong kan kaltak i, kan ngeihmi innlo le thilri le chawva le catang zong kaltak viar a si i, a hmunmi an um lo. Cucaah minung nih kan sermi le tuahmi vialte hna hi, "Caantawi Pennak" an si caah, an hmun lo in a donghnak ahcun rawhralnak nih a tei zungzal hna. Mandalay le Inwa hrawnghrang i, hlanlio siangpahrang inn lianlian aa rawkmi van hmuh le USA ah inn thatha an chuahtak hna i, a ngeitu hmanh hngalhlomi tampi an um i, cucu inn rawp pipi van hmuh bak ah, vawileicung hi "Caantawi Pennak a sinak a fiang tuk hringhran." Cun caantawi pennak ah uanthlar tuk dingmi thil zeihmanh a um taktak lo.

                    Hi hla te nih hin, Kum Hlun zan ah minung nunnak hi, tivapi nih thinghnah a fenhmi he a tah chunh i a tha tuk. Thinghnah nih aa hngalhlo karte ah tiva a sumlei ah a luan bantuk in, kan nunnak hna hi kum zeitluk sau kan nun zongah, tivapi tii nih thinghnah a fenh bantuk in an rak liam ziahmah timi kha a langhter i, hla tha le hla sunglawi taktak a si.

Hi hla hi, "Caan rel thiamnak hla" pakhat a si caah, Kum Hlun thlahnak ah aa dawh taktakmi hla a si. A sak zong a nuam i, sullam zong a tha. Pathian sin ah kan sualnak vialte hi, kalpi le ngaihthiam hal zungzal hi, kan herhnak zong a langhter. Zeicatiah kan tlaih khawhlomi kan caan hna nih, kan nunnak hna le kan tuahsermi vialte hna hi, an liampi thliahmah ko hna i, zeitik paoh ah nunnak a dong khomi kan si caah a si.

                     --------------------------------------------------------
                                                  Kum Hlun A Liam
1.      

                  Ngai hmanh Kum Hlun a liam lio khi…….A lan ko lai thlaih khawh lo in
      Kan nunnak ni rel cawk lo hi………...........Kum nih a liampi cang

            Cho
           Na thil timi vialte zong hi………..Kum nih a liampi dih
          Bawipa kan tuah sualmi vialte…Nang nih kan ngaithiam ko

2.                    Tipi lian nih phaikung a fenh……..A thlanglei ah kalpi ding in
   Kan nunnak ni rel cawk lo zong….Kum nih a liampi cang
                                           [Cho]
            
          Tupi thinghnah a til dih i……………….A hnahno te a corh than bang
         Bawipa kan sual palhnak vialte……..Nang nih kan ngaithiam ko
               
                                         [Cho]

                                             (Happy New Year 2018)

Kum Hlun A Liam

                                           Kum Hlun A Liam
1.      

                  Ngai hmanh Kum Hlun a liam lio khi…….A lan ko lai thlaih khawh lo in
      Kan nunnak ni rel cawk lo hi………...........Kum nih a liampi cang

Cho
Na thil timi vialte zong hi………..Kum nih a liampi dih
Bawipa kan tuah sualmi vialte…Nang nih kan ngaithiam ko

2.                    Tipi lian nih phaikung a fenh……..A thlanglei ah kalpi ding in
   Kan nunnak ni rel cawk lo zong….Kum nih a liampi cang [cho]
                                                

3.                    Tupi thinghnah a til dih i……………….A hnahno te a corh than bang
         Bawipa kan sual palhnak vialte……..Nang nih kan ngaithiam ko [cho]
               
                                        -------------------------------------------------------

                        Mah hla te hi Mizo hla a si. Lalsangzuali Sailo nih a rak sakmi a si in ka hngalh. Kan ngakchiat deuh lio tang riat kuakap kan si lio ah a chuakmi hla a si.  Mizo hi hlaphuah an thiam. An hlasak zaang a dam i, India ram kam kan um tikah kan rak sak lengmangmi hla a si. Lai hla in an rak leh i, tape phel ngaingai a chuah cu, Sayama Sun Par nih a sakmi ah ka theih hmaset cem a si. Cu hla zong cu Malaysia in a rak chuah.

            Hi hla hi hla tawite a si nain, kum hlun thlahnak ah aa tlak tukmi hla a si caah, Thau i ka um liuo ah siseh, USA i pastor ka tuan hnu zong ah siseh, Kum Hlun a dih i Kum Thar a chuah zanpaoh ah ka sakpi tawn hna. Hi hla nih hin, ka nunnak ah tam tuk fim a kan chimh i, thazaang a ka pek.

            Cathiang nih a kan cawnpiakmi cu, "Kan chan hi zeitluk in dah a tawi ti kan hngalhter law, cuticun kan fim deuh hnga" tiah a ti. Hihi minung  a simi paoh nih ruah le tuak peng ahcun, Pathian theih lo khawh a si lo. Uanthlaknak ngeih khawh a si lo. Mi cung cuan duhnak ngeih khawh a si lo. Minung nih hin, kan chan a tawinak hna hi kan rak ruat lo i, puamhngal tuk hna in, khua kan rak sa tawn. Kan nunnak hi pakhat te lawng a si hna kan ruat lo i, Pathian duh lo ning in khua kan sa sual tawn.

           Kan dam lio le thawn lio le no lio ahcun, zaw kho lo le fak kho lo in ruah sual a fawite. Thi kho lo in ruah sual a fawite. Asinain zei bantuk minung paoh zong hi, "Pathian nih caan khiah piak ciami kan si" (Phungchimtu 3:1 ff) ah kan hmuh. Pathian khiahmi caan" a tlin cun, zeibantuk minung hmanh an luat kho lo. An nunnak an liam i, kan nih zong a liam te ding kan si hna. Cucu kan theih cu a herh i, cucu theih khawh zong cu fim pakhat a si.
           
               "Thihnak kan timi hi zeidah a lawh?" tiahcun tivapi a luangmi bantuk in a luang. Cu tivapi ahcun sining aa lo lomi, thingkung, ramkung, thinghnah phunphun, lunglian le lunghme kha, an mah le hmunhma caan a phak ahcun an i paih cio bantuk khin, thihnak tivapi ahcun kan mah le hmunhma le caan cio ah kan i paih i, cu thihnak tivapi cu a ho hmanh nih kan hrial kho lo. Cuticun tivapi nih thinghnah a liampi bantuk in, thihnak tivapi nih hin kan nunnak hna hi, a liampi tawn.
       
                Cuticun hi vawlei ah kan tuahmi thil vialte hna hi, kum le caan nih a liampi zungzal hna hi, kan tuahmi thil zong kan kaltak i, kan ngeihmi innlo le thilri le chawva le catang zong kaltak viar a si i, a hmunmi an um lo. Cucaah minung nih kan sermi le tuahmi vialte hna hi, "Caantawi Pennak" an si caah, an hmun lo in a donghnak ahcun rawhralnak nih a tei zungzal hna. Mandalay le Inwa hrawnghrang i, hlanlio siangpahrang inn lianlian aa rawkmi van hmuh le USA ah inn thatha an chuahtak hna i, a ngeitu hmanh hngalhlomi tampi an um i, cucu inn rawp pipi van hmuh bak ah, vawileicung hi "Caantawi Pennak a sinak a fiang tuk hringhran." Cun caantawi pennak ah uanthlar tuk dingmi thil zeihmanh a um taktak lo.

                    Hi hla te nih hin, Kum Hlun zan ah minung nunnak hi, tivapi nih thinghnah a fenhmi he a tah chunh i a tha tuk. Thinghnah nih aa hngalhlo karte ah tiva a sumlei ah a luan bantuk in, kan nunnak hna hi kum zeitluk sau kan nun zongah, tivapi tii nih thinghnah a fenh bantuk in an rak liam ziahmah timi kha a langhter i, hla tha le hla sunglawi taktak a si.

Hi hla hi, "Caan rel thiamnak hla" pakhat a si caah, Kum Hlun thlahnak ah aa dawh taktakmi hla a si. A sak zong a nuam i, sullam zong a tha. Pathian sin ah kan sualnak vialte hi, kalpi le ngaihthiam hal zungzal hi, kan herhnak zong a langhter. Zeicatiah kan tlaih khawhlomi kan caan hna nih, kan nunnak hna le kan tuahsermi vialte hna hi, an liampi thliahmah ko hna i, zeitik paoh ah nunnak a dong khomi kan si caah a si.

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....