Thursday, February 22, 2018

US Ummi Laimi Cheukhat Caah Ralrin Ding


US ummi Laimi caah hi capar hi rel hrimhrim a herh i, theih le ralrin zong a herh. Chin News ah an tialmi a si. Theih le ralrin a herh tukmi a si caah, ka blog ah ka van chiah chih ve. 

-----------------------------------------------


Ka rianttuannak company ah US citizenship a hmu cangmi pakhatcu (Immigration and Customs Enforcement (ICE) nih interview tuah tthan dingin an auh. Aruang cu, amah min bantuk le le Case story a khatmi USA ah refugee midang 2/3  aphanve mi an um ruangah asi tiah a ka chimh. May thla ah interview tuah ding in appointment a tuah dih cang.
Ralrin a haumi cu tulio le tuthawkin , USA ram chungah phung ninglo in a lutmi le phungning in a lut ko nan, phungninglo in a tang/cam mi pawl le rian ttuan awk a rakpetu pawl cu nang le kei nih kan rak theih lokar ah hlathlainak an rak tuah hna, an tlaih hna I dan an rak pek hna, an ratnak ram ah an kuat hna liopi asi.
Cun USA ah refugee in a lutmi pawl zawng, tthate I um lomi criminal record nei ttha lo mi le phung a buarmi hna, tahchungnak ah mawtaw mawngh pah in zu le beer  an tlaihmi le zuritbu in mawtaw mawng  voi 2/3 an tlaih mi hna pawl le rithaisi tawng le zuar, dawr bauh, firhmang mi le a dangdang ruang I an tlaih lengmang mi hna cu ngaihthiamnak telloin an ratnak ram ah an kuat thluahmah cang hna  I kuat thuahmah an timh hna.
2017 November le December thlahnih chungah khan, kawlram embassy Washington DC ah kawlrammi kawlram kuat tthan ding minung min list an rakpek cang. Tulio zongah hin Fort Warth- Dallas lei I kawlram mi tampi hna cu, US Citizenship and Immigration Services (SUCIS) sinah  Interview  nolh dingin auhnak ca le Phone msg a hmumi tampi an um cang ti si. An ram Immigration status  felten zoh tthan in timh mi a lo ko.
An auhcia mi hna Greeb Card a ngeimi hna kha,  zeitindah Green Card an ngeih timi le Citizen sicia mi zawng zeitin dah Citizen a si khawhning tiang hlathlai an timh mi a loko. Hi bantuk  interview tthan ding I auhmi ah hin ka rianttuan pi hawi chung hmanh ah 5/6 an um cang.
Tubantuk in USCIS nih Interview ding an auh hmasa mihna hi UNHCR (Malaysia le India) sin ah refugee  sinak min an rakpekmi  kha US an phanh hnu I citizen an halnak ah min a thlengmi pawl, Immigration status ah nu le pa thicang I a lang na in a hnuah nu le pa a au tthan mi pawl le Malaysia ah UNHCR midang sin in  a caw I US a luhtik ah UNHCR card min I a lut ttung mi pawl, a cung I kan tar cia mi bantukin an huatbikmi “Fraud Case” Min, Date of birth, NU le Pa min le Case story a khat in minung  2/3 USA ah a ralut cang. Atu ah Immigration lei nih an theih chap lengmang fawn. A ruangbik cu UNHCR Card cawk le zuar siloah hlanh I hanter ruang bik ah asi.
USA luh lio ah nupa/nuva sinain ataktak ah cun Pafa, Unau, Cousin tibantuk asi tthanmi, an papa or fanu nih US a phanh hnuah State dangpi le chungkhar dangpi bantuk I alangmi (chungkhar taktak midang sin I a va ummi) Fa I khumhmi pawl,  nupi ngei bantuk in case rak tuah I kum 4/5 hnu zawngah nupi auhnak tuah fawn lomi pawl le Refugee in US phanhnak a sau ko kum 5 a liam hnu zawng I US Citizen Ship sinak hal lo in a daithlang mipawl. Acung lei kan tar mivialte khi Interview an auh tthanmi hna cu an si.
Hibantuk USCIS sin in Interview auhnak na hmuh ah cun, appointment na ngah niah zei pohte hlathlai dih I timhcia ten USCIS ah Interview ding in pelloten va kal law a ttha bik lai. Na ID card na ngeihmi, Narian ttuannak Company ID card, Bank card le na umnak Residence Proof  pawl kha tlengten I ken. Cun UNHCR I na “Case” n arak chimmi pawl kha sikhahchung in thgeih fian I zuam, a nin auhnak ah cun interview tuah ding ah pello ten va kal te.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
Ruah Awk 
Laimi catialtu hna nih, Malaysia kan sining dihlak hi, a dik cikcek tein tial lo ah a tha. Zeicatiah kan Lai ca hi Mirang ca in an leh sual ahcun, tih a nung chinchin lai. Harnak a um chinchin lai. Hi nakin harnak tam deuh pi a chuak kho. Minung tam deuh a dangdang zongah harnak a chuak kho chin. Media a that tuk cang caah tuanbia thuh hi tu chan ah a fawi ti lo.
US cu an fim tuk. Thil tampi, saupi an hlathlai hnu ah, a za cang tiah tlaihtet (facts) an lak dih hnu ah, tazacuai an hman caah, ralrin taktak kan hau. Hihi aa thawknak cu a kum kum in a si cang lai. Atu ah a za cang an ti hnu in a theipar kan theihmi khi a si kho. Hakha ah US Palai a ratmi zong khan, rak i thawk cang sehlaw theih lo a si.
Kei hi USA ah status kong ah a buai bak ve mi ka si. Sihni he voi tam tuk ka tong. Har zong a har. Buai zong a buai. Keimah pumpak zong in Immigration kongkau upadi le ca tam tuk ka rel. Harnak tam tuk ka tong ve. Pathian bochan taktak a hau. US hi immigration hi an rengh chin lengmang caah, daithlang in zeihmanh tuah lo a tha. Tih tuk ding le lau tuk ding cu a si lo. Tih le lau ahcun thi tha a chuak kho lo. Cakuat cheukhat cu "volunteer" a si i, a cheukhat cu "interview nan ra hrimhrim lai" timi a si. An tial chihmi dang cu, "Interview na rat zong rat lo zongah, kan tuah hnga ding kan rian cu kan tuah thiamthiam ko lai" tiah an tial chih. Cucaah a si khawh ahcun, interview cu kal i, a si khawh chung in thil fianter kha a tharem bik men lai. 
Kum tam nawn, ka tonmi chung in ka ruahmi cu, Interview auhmi paoh nih hitin i timhtuah ah a tha lai tiah ka ruat.
1. Malaysia nan case kha nan rak chim ning tein chim than. Leet lo ding a si.
2. US nan rat lio i ca vialte tling tein ken ding. 
3. Green Card le Social ken ding
4. Sihni hlan hrimhrim ding. Sihni hi a man a fak ngai. Aa dengmi nakin a thiammi hlan ding.
5. Holhlet a thiam bakmi i ken ding. Zawndamh deuh in holhletmi nih cun vaivuanh khawh a si. 
6. Zawndamh in bia chim lo ding. Theih tilomi cu ka thei ti lo. Ka philh cang ti kha tha tein chim ding.
7. Zeibantuk tuanbia chim zongah DNA test kha a um khawh caah, cucu ruah chih peng ding. Ralring tein bia chim ding  asi.

8. US citizen a sawkmi hna nih, min thleng lo tein min thing tein um ah zumh a si deuh kho men. Min thlengmi an tam tuk caah, zapi tein lih chim puh sual a fawite. Cucaah UNHCR i rak chimmi min ning te in citizen zong ah sawk hi thil tha a si deuh kho men. 
 --------------------------------------------------------
Chinchiah:
Hi capar hi, Chin News nih "Chinmi US Phan caah ruah ngaingai awk Phun Warning …Warning … USA um pawl" timi tlangtar in an tialmi asi. Hi kong he pehtlai in, khua tampi ah buainak a um cang. Pathian sinah thlacam piak cio hna u sih. Minung nih cun kan ti khawhmi a tlawmte. Pathian nih innka a on ahcun, midang nih khar khawh a si lo. USA cozah thinlung zongah Pathian nih riantuan hram ko seh. 
Ref. Chin News, February 21, 2018; Kioluai; Chin News, Home


Wednesday, February 21, 2018

Columbus Khuacaan Aa Thlenning

Ohio khualipi Columbus hi, USA chaklei hriang deuhvak ah a ummi a si. Canada he aa naih. Lake Erie timi lawng nih a dan hna. Buffalo, New York, lei in kal ahcun Canada ramri hi, suimilam pa li le cheu kuakap ahcun phanh khawh a si. Canada cu North Pole he aa naih i, a kik ngaimi ram a si. Canada lei in thli a rak zuan caan ahcun, Columbus zong hi a kik ngaingai i, hawhra zong tam taktak a tla ve lengmangmi khua a si.

Pathian khuakhan maw a si? Minung nih dah kan hrawh? Vawleipumpi hi a lum chin lengmang i, khuacaan aa thleng taktak. Cucu "Climate change" tiah scientist nih an ti. An i buaipi taktakmi thil a si. Vawlei linh ning hi kum khat hnu kum khat a sang chin lengmang. Vawleicung khuacaan tahnak an ser hnu ah, a linh bik kum kum 10 an thim tik ah hin, 2007 in 2017 kar nih a zapi tein a linh bik kum ah an tla peng. Hi kum 10 chungah hin, 2015, 2016 le 2017 hi a linh bik kum an si. Hi lakah 2016 hi a lin bik. 2018 zong hi a linh bik kum a si men te lai tiah scientist nih an tuak chung cang.

Vawleipumpi a linh cem kum 10 (Rf. climatecentral.org)
Vawleipumpi khuacaan linhnak nih Ohio zong a kan zulh ve ko cang. Kan khuacaan aa thleng taktak. Zeicatiah hawhra a tlawm chin lengmang. Khuasik a tawi chin lengmang. Khuasik tlak lai Falls ah thinghnah a hrin caan a sau i a tilh a tlai deuh chin lengmang. Hlan deuh ahcun May thla chuakka hrawng lawngah thingram bir hram an i thawk. Pangpar par hram an i thawk i, a tu ahcun April thla chuakka ah thingram an hring i pangpar zong an par thluahmah cang.

Ohio khuacaan zoh bak in, vawleipumpi khuacaan cu a lumnak leikap ah aa thleng taktak timi hi hmuh khawh a si. Nizan (February 20) cu, degree 73 F a phan. A cheu sang ahcun degree 77 F a phan. Ningani hi 66 a phan lai. Kum dang ahcun May thla chuakka hrawng lawng ah 60 hrawng a phan tawn. Hmai zarh chung hi degree 51 F cung viar kai ding a si. A lum taktak. Ohio ahcun June thla chuahka tiang khi, "Aircon" thlah a hau lo nain, nihin cu thlalang awng on lo ahcun a celh celh a si ti lo. Angki pan te he lawng chawh a hau. Ohio i kum 20 khua ka sak chung ah, February thla i degree 70 F renglo a kai hi, tu chun lawng ka theih a si. Khuaruahhar a si ko.

Ohio cu a kihnak ram a si caah, hlan ahcun May 15 hlan cu cinthlak khawh a si lo. A ruang cu vawlei a kih tuk caah a si. Cun a kikmi dap nih thlaikheu a thah khawh rih. Nihin ni ahcun April thla chuakka hrawng cun thlaikheu cin khawh a si pah cang. Khua caan lumnak nih, khatlei ah thatnak zong a chuahpi nain, a tam deuh cu chiatnak tu a chuahpi.

Chiatnak a chuahpimi lak ah tihnung bik cu ram meikang le khuacaan hrem hi a si. Khua a hrem ahcun harnak phun tam tuk a chuak cang. Meikang, tii harnak, thlaikheu rawhnak le innlo meikanghnak a chuak. Cun khuacaan lum tik ah tikhal tlang lianlian an ti i rilipi tii a kai. Rili tii a thangmi nih vawleicung rili cung tikulh tampi le rilikam khua tam ngai a hrawh cang. Thli zong a hnawmhter i khuhhring le zeidang damlonak zong tampi a chuahter khawh.

Vawleipumpi a linh a karhnak a ruang bik cu, sehzung, motor, tlanglawng, tilawng, aircon le zeidang meikhu kip nih a chuahtermi Carbon Dioxide (CO2) dah ruang bik ah a si. CO2 hi thingkung nih a dawp i, thinkung nih minung le saram herhmi Oxygen a chuah than. Minung kan karh i, thingkung tam tuk a loh tikah, Carbon Dioxide dawptu a tlawm chin lengmang. Khatlei ah minung kan karh tikah CO2 chuahmi a tam chin lengmang. Cuticun CO2 kha vancung ah meikhu bantuk in aa zel i, aa tap i, kan vawlei kha a uam i, a lumnak a si.

Cucaah vawleipumpi lum zorternak ding caah, CO2 zorter a hau. CO2 zornak ding caah, sehzung khu, motor-vanlawn-tlanglawng-tilawng tibantuk seh khu zorter a hau. Cucaah a caan ahcun motor mawnghlo in ke le cycle umkal zong thapek ding a si. Mei duah lo ding le meikhu tam tuk chuah lo cio kan herh. A biapi bikmi cu, kan umnak khua cio ah thingkung dawt le zohkhenh le a hnah a thahmi thingkung tampi cin kan herh. Laimi hi thingkung cin kan huam lo pin ah thingkung huami kan tam tuk. Cucaah Lairam kan khua hna zong hi, an rocar tuk. Cucaah Lairam ah siseh, kan pemnak ramdang ah siseh, thingkung cin kha tha kan pek a herh.

Columbus khualai ah park an tuah tharmi 
Meikhu chuah hi kan thumh khawh i, thingkung cin hna kan tan cio ahcun, vawlei khuacaan hi tampi kan remh khawh ko lai. Kan umnak Columbus hna hi, Cozah nih project an suai i, Green Columbus tiah min an sak. Cu nih cun khuachung hnawmtam char dih ding le "thilchia hman thannak" (recycle) program tha taktak an ser. Vawlei lawngmi ah community dum tam ngaite an tuah hna i, USA ram pumpi ah hin Columbus khua i community tam bik a umnak khua a si an ti. Park nuam tete zong an ser i, puai tuahnak hmun nuamnuam ah an ser hna. Cu ticun Columbus a hrinnak ding caah, million tampi dih in cozah nih rian an tuan.

Hlanlio ah tii nih a khuhmi Dam hmun ah hitin park an ser

Cun vawleipumpi khuacaan that deuhnak ding caah, Columbus khua City Cozah zong a phunphun in an i zuam cang. Thli a thiannak ding caah, lam kip in an i zuam. Minung nih motor tlawm deuh an mawnghnak ding caah, khuachung hmun kip ah cycle lam thatha an tuah. Downtown hi hmun kip in cycle cit in kal khawh a si. Hlan lio ah Tidil (Dam) lianmi zong an sah hna i thingram an cin i pangpar dum ah an ser hna. Khuapawng ah tiva aa rawkmi kha an tharchuah hna i, hlanlio bantuk tein tiva dawh tete an ser. Hmunkip ah tichuak a thatnak lai, tangka dollar million dih in thing tampi an cin i, hmawng an ser hna. Cun cerh thatnak ding caah vawleidaam (wetland) heh tiah an ven. Khua laifang ah inn an theh i, park nuamnuam an ser.

Cuticun khuachung hninhnonak le thli thiannak hi biapi tuk ah an chiah. Cuticun vawleipumpi khuacaan aa thlengmi cu, khua pakhat dirhmun in an doh ve i, khua caah thathnemnak tampi a um ve ko. Thingram an cinmi, pawngkam an runvenmi, park tha tete an sermi nih, Columbus tampi thanchonak a pek ve i, minung nunning zong duhsah tein a thangcho chin lengmang ve.


Wednesday, February 14, 2018

USA Sianginn Meithal Kahnak


"Mei a ngamh tukmi cu mei in an pam, ti a ngamh tukmi cu ti in an pam" tiah Laimi pipu hna nih an chimmi hi, bia dik taktak a si. Vawlei sining zoh tik ah ngamh tukmi, tonghtham tukmi le dehdai tukmi thil in nunnak hi liam a rak tam ngai tawn. USA zong hi, an ram phunghrampi nih meithal ngeihnak nawl a pek hna caah, meithal hi an rak duh tuk hringhran. Meithal hi zalawng tuk in an cawk khawh. Meithal an duh tuk caah, meithal in an pam taktak ve ko cang.

Hi meithal duhmi lak ah hin, Mirang hi meithal an duh khun. Meithal lianlian le kuanfang 25-100 kar tlummi "riffle" meithal thatha zun tampi ngeimi an tam tuk. Nuhmei le pahmei zong meithal ngei an rak tam tuk. Riffle pawl hi kaih 100-600 tiang kal an tam i, hmui an i selmi hi khen an i fawih tuk fawn. Automatic riffle an si caah, rang tuk in kuan tam tuk an thlah manh fawn i tih a nung taktakmi a si. Hi bantuk riffle kut in, Laimi zong nunnak a liammi an um cang.

Mithat lainawng kho ding a simi zong, a sualnak an hmuh khawh lo ahcun meithal aa cawk kho.  Mimolh tamh zong nih, meithal ngeih khawh a si. Cucaah US ram dirhmun hi tih a nung taktak. "Background check" timi an tuanbia cu zeitluk hmanh in check hna sehlaw, lam dangdang in meithal hi ngeih khawhnak lam a tam tuk thiamthiam. Atu lio le bang ahcun Muslim an kar tuk cang i, ralhrang an um sual lai timi hi phan a um taktak.

Parkland meithal kahnak i ngaihchia in a tapmi hna
Tu zanlei ah Florida State ummi Parkland timi khua i High School ah siangngakchia pa nih meithal in a kah hna i, minung 17  a thah hna. Minung 14 sizung ah an kuat hna. A thimi le hma pumi zeizat ciah dah an si timi theih a si rih lo. Saya le sayama te cu an lau taktak. Sianginn cu tah aihramnak in a khat. Siangngakchia vialte an zamter dih hna. Zanlei 4:15 PM ah meithal kaptu pa cu an tlaih khawh.

Meithal kapthattu pa hi,  Nikolas Cruz (k.19) a si i, 2017 ah meithal in Florida meithal company ah a sining tein a rak cawkmi a si. A kahnak hna meithal hi AR 15 riffle a si. AR-15 hi phun hnihthum a um i, lamhlat kaih 600 (pe 1,800) tiang fawi tein a kheng khomi a si. Hi meithal hi USA ah an hman cemmi le a lar cemmi riffle pakhat a si tiah N.A.R (National Riffle Association) nih an ti. A cawk a fawi i, mi tampi nih ngeih khawhmi a si. AR-15 riffle hi pistol cawknak hmanh in cawk a fawi deuh ti a si. A liamcia caan i mithattu pawl nih an ngeih bikmi meithal lakah, AR-15 hi a tam bik a si tiah an ti. Hi pin zongah hi meithal kut in minung tampi an liam te kho men.

Sianginn meithal kahnak hi USA ka phak hnu ah voi tampi a um cang. December 14, 2012 ah Sandy Hook Elementary School ah, thluak rawkmi pa nih minung 27 a rak kahthat hna. Inn ah a nu a kah fawn i, an zapite 28 an thi. Anu nih inn ah aa chiahmi meithal in a kahnak hna a si. Anu meithal kha an mah hliamkhuainak ah a cang. Meithal duh tuk zong hi, thil tha lo phun khat a si. Naite ah kan hawinu pakhat, inn zuartu (realtor) riantuanmi nu i, a fanu zong an pa nih meithal in a kah i a thi ve. Kan biakinn ah mitthli he bia a ka ruah. Hihi sianginn meithal kahnak ah minung tambik an thih a si.

Sandy Hook ES i an rak kah i a thimi siangngakchia le sayama te 

US ah hin mibu umnak ah meithal kahnak hi a tam chin lengmang. Abik in sianginn ah meithal kahnak hi a karh taktak. 2013 hnu in US ram chung sianginn i meithal kahnak hi voi 300 kuakap a chuak cang ti a si. 2018 January 23 tiang ah hin sianginn ah meithal kahnak voi 11 a um cang ti a si.

"1989 in nihin ni tiangah sianginn meithal kah ruangah ngakchia 97 an thi cang i, 126 hma an pu cang" tiah the Guardian nih an tial. Hi hin upa thimi an i tel rih lo. Zei tluk in dah sianginn zong hi a himbawm ti lo timi hi, hmuh khawh a si.

US ram hi meithal a tam tukmi le meithal an duh tukmi hi, an ram ah daihnak le hnangamnak a um lo nak cem thil pakhat a si. Minung pakhat ah meithal pakhat dengmang in an ram ah meithal a tam cang. Meithal an duh tuk caah meithal in an pam peng rih ko lai. A tlawm le tam lawng an si. Cozah nih zeitluk in an i ralrin le an i ven zong ah, an i veng kho lai lo. Zeicatiah a ho nih dah a kan kah te lai timi kha theih khawh ding a si lo. Siangngakchia zong an si kho. Saya te zong an si kho. Palik lila zong an si kho ve ko.

Sualnak a rak tuah cia ballomi nih cun meithal ngeih khawh dih a si caah, cucu tih a nun tuknak a si.
Hi meithal duhmi lak ah hin, Republican Party hi an zual. Pathian an duh. Bible an duh. Meithal zong an duh chih ve hawi. Jesuh nih, "Nam aa tlaihmi vialte cu nam in an thi ve lai" (Matt. 26:52) tiah a ti caah, meithal aa tongtham deuh paoh cu meithal in an thi lengmang cang i, hi pin zong ah an thi lengmang rih ko lai. A tlawm le tam a si lai. US ah riffle duh paoh in an i tlaih chung cu, hi bantuk mithah lainawnnak zong a chuak lengmang rih ko lai.

Kan theihlomi cu, "Zeitik dah a chuah lai? Khawi dah a chuah lai? Minung zeizat dah an thi te lai? Zeizat dah hma an pu te lai? Ho nih dah a kahthat te hna lai?" timi lawng a si. A tuan le tlai lawnglawng a si. Palik le FBI zong nih an kham kho hlei lai lo.

Parkland i siangngakchia an zam lio
Nikolas Cruz kut in nunnak liammi hna
Pre. Obama cozah nih kuan tam tuk a tlummi le kaih tam tuk a kal khomi "assault riffle" pawl cu kan kham cang lai tiah a rak ti. Heh tiah bia a rak chim i, kham a rak i zuam. Cu lio ah assault riffle kham a duhlomi le a rak doh cemtu cu USA meithal sertu company le mirum an si. Cu lak ah tambik a dohmi le biakinn chung tiang meithal aa luhpimi, "Meithal ngeih cu kan ram phunghram nih a kan onh caah kan nawlngeihnak a si" tiah a ti cem tu cu Republican deuh an si. Ruah dingmi theology cu, "Jesuh, Bible le Pathian zong hmun khat ah chiah peng ko hi, Pathian nih zeitindek a ruah hnga?" timi a si.

USA tuanbia zoh tik ah, Pathian le daihnak timi aa tlaihmi Krihfa ko hi meithal uarmi an si hna. An zumhnak hi phundang ngai a si. US Phunghram ah meithal ngeih khawh a si timi Second Amendment hi pastor le Krihfabu upa zong nih an i tlaih i, Biakinn chung tiang zong ah kuan rawnlomi meithal an i luhpi ko. Thitumhnak puai zongah meithal he biakamnak tuahmi an um. Pastor nih cun "Cucu meithal thluachuah kan pek bia a si lo" tiah an ti. Naite ah Pennsylvania ah thitumhnak puai ah meithal Riffle AR-15 he an tuah i, lungthin buaibainak tam ngai a chuahpi.

Hi bantuk in Krihfa ko hi meithal dirpitu an si caah, USA ah assault riffle hi fawi tein an kham kho te lai lo. Hi assault riffle meithal an kham khawh lo ahcun misualmi kut ah a phan peng ko lai i, minung nunnak hi a liam lengmang rih ko lai. A tuan le tlai, a tlawm le tam lawng a si.

Nikolas Cruz court ah Nilini ah a voikhatnak a chuah lio
Nihin zong ah ruahchan awk le bochan awk a simi siangngakchia tampi nunnak cu meithal in an liam. Hihi a donghnak a si lai lo. A tam chin lengmang khomi a si. A ruang cu USA hi ritnak sii a tam chin; sualnak a tam chin; meithal a tam chin; meithal kah a tam chin. Mibu meithal kahnak hrimhrim a karh tuk. Khualak chawh tik zongah lungthin a dai kho lo. Kawlram hmanh hi a let tampi in hna a ngam i, a dai deuh vingvan.

Kan fale zong sianginn an kainak ah, meithal kahnak an tong lai lo timi chim khawh a si lo. Cucaah kan falete sianginn an kai tik ah, thlacam bu tein bia thlumthlum he thlah an herh. Thin hun bu le ngaihchiat bu hna in kalter ding an si lo. Chun nitlak an nunnak hi Pathian kut ah chanh an herh hringhran. Zeicatiah zing ah nuam tein sianginn a kai i, zanlei ah ruak in a tlungmi siangngakchia an tam tuk cang caah a si.

----------------------------
Chinchiah

Meithal he Biakinn chung luhnak le thitumhnak zoh duh ahcun hi ka ah hin zoh khawh  asi.

https://www.msn.com/en-us/video/peopleandplaces/controversial-ar-15-wedding-ceremony-causes-divisions-in-pennsylvania/vi-BBJJvbc?ocid=spartandhp



Tuesday, February 13, 2018

Vuichip Tlang Airport Kan Ngei Kho Lai Maw?

Nihin Lairam ah ruahlo taktak in thawngpang tha le thawngpang thar a chuakmi cu "Thantlang khuapawng ah Vuichiptlang ah vanlawngbual an cawh lai" timi thawngpang a si. Hi thawngpang theih tikah lung aa lawmh lawng siloin khuaruah a har. Lung zong aa hmuih tuk. Thinlung zong a cawlcang ngaingai. Asinain karhlan ding tam tuk a tang rih timi kan ruah a herh.

Zeicatiah Vuichiptlang cu Thau in Thantlang kan kal pah ah kan pal pengmi a si i, khawzeika zawn ah khin hme vanlawngbual (airport) cu a um khawh lai, timi khi ruah lo awk a tha lo. Minung ruahnak nih a rak phanh khawhlomi a si. Kawlram lei rami upa hi, "Vanlawngbual caah khawika dah an zohmi a si?" tiah ka hal tawn hna. An ka lehmi cu "Tlangrua khuapawng te ah rawn tha taktak a um i, cucu an zohmi a si" tiah an ti tawn. Asinain cu rawn cu a rem deuh lo caah, Thantlang-Thlualam tlawnnak lam in a chaklei Sopum khua lei Vuichip Tlang thluan ah a si tiah an ti.

Tlang sannak cem zawn a kuarhnak hmun hi an cawhmi a si 
Cuti an ti le bang ahcun ka khuaruah a har chinchin. "Khawika zawnte ah khan hme rawn a um hnga?" ti ka ruat. Thantlang hrawnghrang hmanthlak ka zoh i, Saisihchuaklam chak deuh te ah a rem  ngaimi rawn cu, kuar nawn in hmuh khawh a si. Cu hmun cu Tlangrua khua pawng nakin a tha deuh. A rem deuh pin ah a kau deuh ti a si. Tlangbo nawn pahnih kar i rawn zawn hi a si i, bo hi an chimh lai i, a kau ngai ding a si tiah an ti. Hmanthlak zoh tiah, kuar nawn in a um i, kauh ngai dawh cu a si. Vanlawng tumnak zong ah a donkhantu tlang a um lo i, a rem taktak ding a si.

An zohka lawng asi rih caah, zeihmanh aa fiang rih lo. Lam pemh an timh lio a si. Vice President Pu Henry Van Thio zong nih tha a pek taktak ti a si. A mah chan lio ah tuah kho hna sehlaw a tha tuk lai tiah ruah cio a si. Vp. Pu Henry Van Thio cung zongah lawmhnak a ngan ngaingai. An tuah khawh taktak le bang ahcun, "Amah min chuankhan in cu vanlawngbual cu auh ding ah aa rem ding a si."

Vuichip Tlang Airport pialnak lam
U.S in Laitlang tlungmi nih an chimnak ah, "Vuichiptlang vanlawngbual cu tha tein an cawh khawh ahcun pe a sau pe 6,000 le a kauh pe 200 a si lai tiah an ti" ti a si. "Tlangbo chimh ding pahnih a um i, a sang deuhmi hi pe 80 tluk thumh a hau lai" tiah Pu Ram Khar, Thantlang sipin lutlai nih a chim. Cun airport tuahnak ding caah hin cozah nih budget a chuah rih lo. Thantlang khuami nih phaisa kawlmi in cawh chung a si. Ting 400 renglo kan dih cang" tiah a ti. Hi vanlawng ground cawhnak caah hin, Laimi a bik in Ramdang ummi Thantlang Peng mi nih tangka in bawmh khawh ve nak hi um kho sehlaw a tha tuk ding a si. Ram dang ummi nih kan zuanhnawh hna a herh.

Cucu a si khawh ahcun vanlawng minung 46-56 tiang a tlum khomi vanlawng a tum kho ding a si. Tahchunhnak ah Kalaymyo Airport khi kataya an phahnak cu pe 5,502 tluk lawng a sau ti a si. Vanlawng lian ngai an tum kho ko. Mizoram nih an ngeihchunmi Lengpui Airport hi pe 8,200 a sau i, a men lo. Kalaymyo Airport nakin a sau deuh. Kalaymyo cu a kauh belte a kau ngai. Vanlawng lianlian zong a tum kho ding a si.

Tuak tikah, Vuichiptlang zongah Kalaymyo i a tum khomi vanlawng cu an tum kho ve lai tinak a si. Kalaymyo vanlawngbual cu minung an tam caah, a hlunghlai tuk i sipuazi caah aa tlak taktakmi hmunhma a si. Vanlawngbual ngeih tikah a herhmi cu, "passenger" le thilri phurhtlunhmi tam ngeih hi a si. Atu kan umnak khua hna hi U.S ah lianh ah 14 nak lawng a si nain, International Airport lianmi pahnih a um. Pakhat cu passenger phurmi tumnak a si i, a dang pakhat cu passenger le thilri phurtu vanlawng pawl an tumkainak a si. Cu airport pahnih nih tangka an chuahpimi hi a dintuai lo.

Vuichip Tlang i vanlawngbual an tuah khawh taktak ahcun, Thantlang in Aizawl, Imphal le Chittagong tibantuk ramdang ah fawi tein zuan khawh a si lai. Kawlram khuapi vialte fawi tein zuan khawh ding a si i, a tha tuk a si. A miaknak a tam tuk ding a si ve. Hi airport nih Thantlang le Hakha sipuazi zong tampi a thanchoter khawh fawn lai i, kan miphun caah a tha tuk ding a si. A that khunnak cu, Border Trade Road ah chiahmi, Saisihchuak lampi cungah a ummi hi a si. Saisihchuaklam cu Laitlang pumpi ah, Rihlam tluk in a hlunghlai te dingmi a si caah a si. Kaladan Project biatak te a tlamtlin cun, Saisihchuak lampi cu a hlunghlai ngai te ding a si.

Saisihchuak lampi (L) le Vuichip Tlang airport lampial (R)

Ruah chih ding belte tampi a um ve. Zeicatiah, Vuichip Tlang ah vanlawngbual tuah ding cu Laimi caah thawngtha a si nain, ruah ding mi tampi a um. A ruang cu Laitlang cu minung kan tlawm tuk. Kan si a fak tuk. Tangka kan ngei lo i, vanlawng in khualtlawng kho dingmi hi an tlawm tuk rih. Cun Thantlang le Hakha hrawnghran phaisa chawkmi hi, peng chung in a chuakmi tangka nak in ramleng le cozah lei in a lutmi tangka a tam deuh. Kan ram ah rian a um lo. Tangka luhchuahnak a um lo. Vanlawngbual hi a tuah a biapit tluk tein hman khawh, ngeih khawh le zohkhenh khawh hi a biapi taktak ve. Hman khawh, ngeih khawh le zohkhenh khawh lo ahcun, a miaknak a um ding a si lo.

Cu thil ruah tikah, "Vuichiptlang vanlawngbual tuah ding hi, ruahnak tha tuk cu a si nain, kan hmang kho lai maw? Kan ngei kho lai maw? Vanlawnglei company nih an hlawk lai maw? An hlawk lo ah an zuang duh lai maw? An zuan duh lo i vanlawng a tum-kai lo ahcun vanlawngbual lawng ngeih cu zeidah a miaknak a um lai? Cunak cha cun kan lam hmanh hi, kau taktak in i co sehlaw, kataya hi i phah sehlaw a tha deuh ko hnga lo maw?' timi hi ruah ding tampi a um.

Zeicatiah vawleicung hmun tampi ah vanlawngbual cu an tuah hna i, an hman khawh lo caah aa rawkmi international airport tam tuk a um. Kawlram hmanh ah Gangaw Airport, Htilin Airport te hna an i rawk ko. Gangaw Airport hna cu a sau ngai i, a tha taktakmi a si. Tha tein tuah ahcun vanlawng lian ngai zong a tum kho ding a si. Cu airport cu nihin ni ahcun an hmang kho ti lo. Kyaukto khua ah hin vanlawngbual cu pahnih a um i, a pahnih ning tein an i rawk.

Atu lio ah Kawlram ah International Airport (4), ramchung ca airport (46) le ralkap vanlawng tumnak vanlawngbual (5), a zapite 55 a um. International airport pali lakah Mandalay International airport hi tha tein an zohkhenh kho lo ti a si. Cu lio ah Hanthawady International Airport sak an timh than. An sak taktak ahcun ram fate chungah naih tete in International Airport pali um ding cu a phu tuk lo nain minung an karh ngai i, ram hna a thancho ngai le tourist tampi an rat ahcun a um kho ve mi a si.

A tu lio ah ramchung ca vanlawngbual 46 a um i, cu chung ah 25 tluk lawng hi, biatak tein aa hmang kho. A dang cu an i rawk cang hna. Asiloah an hmang kho ti hna lo. USA le Europe zong ah vanlawngbual an hman khawh ti lo mi hna, aa rawkmi tampi an um cang hna.

A rawk cang i lam bantuk ah a cangmi Gangaw Airport
A ruang cu minung an tlawm. An si a fak. Khual tlawng zong an um lo. Vanlawng tum ding zong  a um ve lo. Minung an tlawm pin ah an si a fah i, khual tlawng le aa chawkmi an tlawm tik ahcun, vanlawng company nih an miak ti lo. Cu tikah vanlawngbual kha an zohkhenh kho ti lo i, an mah tein an i rawk ko. Vawleicung ah million tampi dih in sakmi vanlawngbual aa rawkmi an tam tuk.

Cucaah thil pakhat tuah tikah, "A miak ding le miak lo ding hi ruahchih cia a herh." Tangka tam tuk dih tung i, hman khawh tunglo dingmi cu san a tlai lo. Cucaah, Vuichiptlang i airport an tuah khawh taktak ahcun thil tha tuk a si. Asinain Gangaw Airport bantuk in aa rawk sualnak hnga lo, tu chun in Thantlang le Hakha Laimi kan i zuam khun a herh. Kan ta a si, kan hman khawh i kan kilkawi khawh ding khi a biapi taktak. Cuti kan ta taktak a si khawhnak hnga ding caahcun, kan tuan dingmi tuanvo tampi a um. Cu lakah a biapi cemmi cu:

1. Lairam ah minung kan karh a herh. Ram thanchonak ah hrampi cu "minung tam" a si.
2. Lairam sipuazi kan thanchoter a herh.
3. Khualtlawngmi tampi um a herh. Khual tlawnnak ding caah tangka tampi ngeih kan herh.
4. Tangka kan ngeih khawhnak ding caah, Thantlang le Hakha ah tourism biatak tein ruah a herh.
5. Thantlang le Hakha Laimi nih rian fak pi in kan i zuam le tuan a herh.
6. Cinthlaknak-kawawm, aalu, pe phunphun cin le ka dang ah zuar khawh ding tiang zuam a herh.
7. Sipuazi a thatnak ding caah Kawawm rialnak seh hna ngeih kan herh.
8. Rian a umnak ding caah "mitsur wine" sernak sehzung ngeih kan herh.
9. Kan ram in eidin abikin "tawlrelba" ramleng zuar ding tiang cin le chuah kan herh.
10. Zawngtah, theithu, retei, zammir, strawberry le thei phunphun khuapi zuar ding cin kan herh.
11. Satil zuat i, sacar le sahring zong Kawlram khuapi kuat khawh ding tiang in zuat kan herh.
12. India he sipuazi cawkzorhnak "Border Trade Zungpi" ngeih kan herh (Hmunhma an tuak cang)
13. Kawlram ah eidin le tuktak zeipoh i hngatchan pet lo in, Lairam ah kan chuah ve le tangka aa chawh khawhnak in eidin le tirawl ramchung ah chuahter kan herh
14. Motor ser, cycle ser le zungthiam kan herh. Cuticun kan thazaang kan zuar khawh lai.
15. Sianginn kai le mifim cathiam tampi chuah kan herh. Cuticun tangka tampi kan ngei kho lai.
16. Nuamhnak hmunhma thatha tampi ser le tuah kan herh. Cuticun khual an ra duh lai.
17. Chunzan in a kal khomi lam tha kan herh i, Saisihchuaklam hi biatak tein ser a  hau.
18. Tangka hman khawh kan herh. Cucaah Laimi rian kan ngeih le riantuan a herh.
19. Vanlawngbual ngeih hlan ah, thathut doh hmasat kan herh. Kan thathut ahcun Vuichiptlang vanlawngbual hi kan ngei kho lai lo.
20. Phaisa ngeih le khualtlawn kan uar le huam zong a herh.

Vuichiptlang ah vanlawngbual kan ngeih khawhnak ding caahcun, a cunglei sining vialte hi kan tuah le tlinh taktak a herh. Zeicatiah cozah nih Vanlawngbual cu, a zungzal te cun an remh kho lai lo. Vanlawngbual kan ngeihmi nih a tangka miak a chuahter ve i, a mah le mah aa todelh lawngah cu vanlawngbual cu a hmun lai i, kan caah hlawknak a si lai. Cucaah cozah lawng rinh lo in, Laimi dihlak rian kan i zuam i kan tuan i, kan tha a thut lo i, ningcang tein kan um lawng ah, vanlawngbual zong kan ngei kho lai. Cu siloahcun vanlawngbual cu i tuah hmanh sehlaw, sau hmang manh lo in a rawk khomi a si. Cucu a sinak hnga lo ding caah, Laimi dihlak dinfelnak he rian kan i zuam a herh.

Hi vialte a chiatnak le thatnak ruah le tuak hnu ah, careltu zong nih ruah a herhmi cu, "Vuichiptlang vanlawngbual hi i tuah kho sehlaw, a ngeih teh kan ngei kho thai lai maw?" timi zong vanlawngbual tuah a si hlan in, rak ruah chung cia a herh ko!












Thursday, February 8, 2018

U.S Mall Rawkmi le Krihfa Theology?


Mall timi cu Kawlram in "kungtaih" timi bantuk a si. 1990 tiang hrawng hi, USA ah Mall sak a lar i, mall lianlian hi an rak sak hna. Cu Mall lianlian cu, rang tuk in an thi thluahmah cang. Khuakip ah lawng hiarhuarpi in a ummi Mall hi hmuh ding tampi an um cang. Cu nih Krihfa zeidah a kan cawnpiak? Mall lianlian a tlumi hna nih, vawleicung ah hin, a hmunmi suparnak a um lo timi kha fiang tein a ka chimh.

Nihin USA sining zoh tikah, khua tampi downtown cu a lang zoh ahcun aa dawh tuk nain, inn sang pipi tampi cu a chung an lawng. Downtown tampi inn hna cu, hlan lo in a lawngmi a tam tuk ti a si. Nihin ni ah khua tampi i Mall  Lianlian parking tampi cu an lawng i an buar cang. Thingram an keu i, tihnung le mithla kawkbar in an um cang. Cucu khuaruahhar ding a si lo. Zeicatiah hi vawlei rumnak le pennak hna hi "Cantawi Pennak" (temporary kingdom) lawngh an sinak, a langhtertu an si.

Hi Mall lianlian rawkmi nih hin, "Zei bantuk theology dah zumtu caah a kan cawnpiak? Zeidah kan zumhnak ah a kan chimh?" Cucu Krihfa zumtu hna nih ruah hrimhrim a herh. Minung sunparnak hna hi an hmun lo. Rumnak zong an hmun lo. Thawnnak zong an hmun lo. "USA rumnak le sunparnak zong an hmun ve lai lo" timi hi Mall lianlian a tlumi hna zoh in theihfian khawh a si.

Nihin ni USA ram sining cuanh tik ah, Mall lianlian hi, khua kip ah an khar hna. USA ram pumpi hmun tam tuk ah khar an si. Credit Suisse nih an tuaknak ah, a ra laimi kum nga chung ah hin, Mall hi 20%-25% an khar te lai tiah an tuak chung. A ruang cu dawr an khar caah an si ko. An kharnak a ruang tampi a um i, cu lak ahcun "Online Store" timi Amazon.com, Ebay le a dangdang ruang ah a si. Mall lianlian an khar bantuk in, USA ah bank zong tam tuk an rak khar ve.

2017 ah hin Mall he aa tlaimi dawr lianlian hi 6,400 an khar. 2018 ah hin 3,600 an khar chap lai tiah tuak a si cang. Sears le Macy's te hna zong tampi an khar i, Walmart zong tam tuk an khar ve. Target le K-Mart te hna tam tuk an thi cang.

Ohio hi a rum ngaimi ramkulh pakhat a si caah, Mall lianlian an tam ngai. Cu Mall hna an thih cuahmah hi, keimah U.S ka phak hnu ah an si. Dayton ka phakka ah a rak hlunghlai taktakmi Salem Mall cu 2007 ahcun dawr a um ti lo. Mall lian taktak Dayton Mall hmanh dawr tam tuk aa khar cang.

Kan uman khua Columbus hi, a thangcho ngaingaimi khua a si. Minung cu an karh ngaingai i, apartment thar hi downtown are ah tam tuk an sak. Asinain an khat peng i, downtown apartment vialte i 96% cu minung an khat ti a si. A tu lio ah downtown ah million 1500 man hrawng apartment thar tampi an sak cuahmah lio a si. A dang sak ding in an i timhlamh cuahmah lio a si.

Cu tluk cun minung le innlo a karh nain, Mall cu an i khar cuahmah, 2008 i Columbus kan i thial ka ah, a rak hlunghlai ngaimi Westland Mall cu an khar i a tlu. US sipuazi a tlak tuk tikah, mipi nih thil an caw kho ti lo i, a tlumi a rak si. A donghnak bik ah Sears a tang i, cucu 2017 ah an khar ve than i, Westland Mall cu 100% a thi cang. Sears an khar lio cu kan va kal i, ngaihchia tuk khi a si. Lungleng taktak a si. Hlan ah a rak hlunghlai tukmi mall cu "chuahtakmi mall" ah aa cang.

Columbus ummi Eastland Mall timi zong a tu hi thih aa tim cuahmah cang. Cun mirum sang ah a um i a hlunghlai taktakmi Mall Tuttle Crossing Mall zong duhsah tein a thi cuahmah cang. Dawr khat hnu dawr khat an i khar i, nikhat khat ahcun a thi ve te kho men.

U.S ram pumpi mall lian bik a rak simi cu Randall Park Mall timi a si. Cleveland, Ohio ah a um. An rak sakka ah million 40 a dih; motor 8,000 dinh khawhnak a um. Dawr 200 leng a rak um. An on ni ahcun minung dirnak hmanh a tha lo. Movie piahnak tha taktak zong a rak um. A rak nuamh tuk caah, khual in mah cu Mall zoh ruah bak ah lam hlatpipi in thil cawk ah an rak ra ti a si. U.S sipuazi tlak ruang ah, Randall Mall cu, March 2009 ah a tlu i innka an khar. Randall Park Mall an kharmi ruang ah minung tampi rianlo in an um i, an khua hrawng sipuazi zong a tlakter chih rih.

Chuahtakmi Randall Park Mall
Randall Park Mall chung ummi movie theatre
US Laimi kan khualipi Indianapolis zongah Lafayatte Square Mall le Eastage Consumer Mall hna cu an thi cang. Indianapolis Mall dang zong hi, an thi than te kho men. Dallas, Chicago le Washington DC zong ah mall thimi an um len cang. Minung cu an karh chin lengmang nain, Mall thimi cu an tam chin lengmang ko cang. Cu nih a langhtermi cu, "vawlei rumnak le sunparnak hna hi, caantawi ca lawng an si i, zungzal ca an si lo" timi kha kan chan chung ah fiang tuk in an langhter.

Mall aa rawk tikah a pawng ummi dawr le zeidang eidin dawr hna an rak i rawk ve. Bank le sataih te hna tiang an i rawk. A ruang cu minung an kal ti lo caah a si. Mall aa rawk tikah, mi tampi rian an ban hna i, rianthar kawl a hau. Mall aa rawk tikah sang le zawl sipuazi a tumchuk. Inn thingtal pipi a rilh ko tik ahcun, khua zong a zoh a chia. Mall aa rawkmi cu duh a nung lo tuk. Cutikah, sang chungah mirum hrimhrim an um duh ti lo. Cucaah Mall i inn lianlian lawngmi nak cun, thingkung hmanh khi an i dawh deuh i duh an nung deuh tuk.

A thi cangmi Lafayatte Squre Mall, Indianapolis
Cuticun Mall an thih ahcun Mall chung ummi inn thatha cu hmannak a um ti lo. An man a zor. Pawngkam inn zong an man an zor chih. Hrawh man le a fak tuk fawn i, cuticun Mall lianlian inn cu an dir ko hna. Nilin, ruahsur, vur nih a tlak hna i, duhsah tein an tthing thluahmah cang. An si a kawk i, an thlalangawng an i boh i, innkhar hna an tlu. A vam ah Gangsters pawl nih ca phunphun an tial; hmanthlak tihnung phunphun an suai i, Mall dawhdawh timi kha mifir thuhnak kua bantuk ah an i chuah cang. Mah lawng hna cu luh ngam ding khin an um ti lo.

A caan a phanh cun a vam le inncung ah thingkung ramkung an keu. A vam an i boh. A di an cim. A pawngkam ah thingram le hnahchawl le hnawm an khat. Cuticun hlan lio ah minung nuam tuk in rak lennak Mall lianlian, zan ah a tleu in a tleumi cu, mui demduam in a um. Uifir hmanh a vaak ngam lai lo ti tluk in tih a nung. Zan cu van chim lo, chun hmanh ah king dimdiam tein an um i, mithla kawkbar in a um. Cu bantuk Mall rawkmi cu America ah hin a tam tuk cang.

Hi tin Mall lianlian aa rawkmi nih Krihfa zumtu nang le kei zeidah theology ah a kan cawnpiak? Zeidah theology ah fim kan i lak awk a si? Mall lianlian a tlumi nih a langhtermi cu, "Hi vawleicung pennak hna hi "Caantawi Pennak (Temporary Kingdom) ca lawng an si. Zungzal hmunmi an si lo" timi a langhter. 

Caan tawi pennak ahcun a zungzal in lawmhnak le hnangamnak a um kho lo. Sunpar lianhngannak in khat hmanh sehlaw, a caan phak cun cu sunparnak cu an duai i thinghnah tilh in an til. Caantawi Pennak cu, mit nih a hmuh khawh i, kut nih a tongh khawhmi thilri  cungah aa hngatmi a si. Cu thilri hna an um lawngah, cu thil nih lawmhnak le hnangamnak a kan pek i, cu thil hna an loh ahcun lawmhnak le hnangamnak zong an lo ve.

Ruattuaktu Plato nih, "A taktak a simi thil cu hmuh khawh an si lo. Atu i kan hmuh khawhmi thil tahchunhnak ah Vawleipumpi hna hi, hmuh khawhlomi thil hna hi a lem (copy) lawng an si. Cu hmuh khawhmi thil cu a deu (a lem) an si caah an hmun lo i, cu hmuhh khawhlomi thil a tak a simi tu cu aa rawk kho lo. Zungzal in a hmun" tiah a rak ti.

Asi taktak. Hmuh khawhmi thil hna cu, a lem an si caah, caan sau an nguh lo. Caantawi te lawng an nguh. Cu a lem a simi ah thadi zaangba le lungrethei taktak in rak derhmi Caantawi Pennak hna hi, an hmun lo. Cu Caantawi Pennak an hmunhlonak kong cu, Mall lianlian a tlumi nih an langhter ko.

Cucaah Jesuh nih kan chawva khawnnak ding kong ah hitin a kan cawnpiak:
"Rungrul le cirk nih an ei khawhnak le mifir nih an boh i an fir khawhnak hi vawlei ah hin nan chaw va khong hlah u; rungrul le cirik nih an ei khawhlonak le mifir nih an boh i an fir khawhlonak vancung tu ah khin nan chaw va khong u" (Matt 6:19-20).
Careltu nang teh, na chawva khawidah na khawn? A rawk khomi Mall le hi vawleicung hna lawng i na khawn ahcun, caan tawi te lawng na lung aa lawm lai. Zeicatiah hi vawleicung Mall le company paohpaoh cu caantawi pennak lawngte an si caah a si. Mall lianlian an i rawh bantuk in, caantawi pennak cu ni khatkhat cu an dong te lai. Cu caantawi pennak caah, thadi le zaangba taktak in rian kan tuan le kan kawlhawl lio caan ah, "Zungzal pennak" caah zeitluk in dah thazaang chuah le zuam kan herh?"

Hlaphuahtu nih, "Vawlei sithat lungdaihnak kha, ka duh ka kawl lengmang.....Ka hmuh cang tiah ka ruah tikah an nih an lo dih cang....." tiah a ti bantuk in, vawlei sui le ngun le sithatnak hna hi, kan duh i kan kawl tawn. Minung kan si caah kan kawl awk a si. Asinain kan ruah hrimhrim a herhmi cu, "Kan hmuh cang tiah kan ruah lio ah, an nih an rak loh dih cang hna lei a si tawn" ti kha kan philh lo a herh. Cucu Caantawi Pennak sining an si tawn. Cucaah Caantawi Pennak ca i lungrethei le thadi taktak in kan kawl lio ah hin, "Zungzal Pennak" ah kan chawva khawn hi a herh taktak.

Zeicatiah vawleicung i kan dirhmi Caantawi Pennak hna cu, U.S Mall an tluk bantuk nikhatkhat cu a tlu te ding an si caah, Jesuh nih a ti bantuk in, "Kei ka pennak cu hi vawlei ah hin a si lo" a ti bantuk in, Krih zummi Krihfa hna nih cun hi vawlei cungah pennak dirh lo in le caantawi pennak Mall ah chawva chia lo in, zungzal hmunmi Jesuh pennak tu ah, chawva khawn le zungzal hmunmi mall sak hi Krihfa Theology si a herh. Culoahcun lunglawmhnak taktak hi vawlei ah a um kho lo!!










Wednesday, February 7, 2018

Partition of Iraq is the Best Solution for Iraq

                    Partition of Iraq is the Best Solution and Last Solution for Iraq

Ethnic Territories of Iraq (Rf. smh)

Gold and brick can't be mixed. Even if they mix them, it will not last long. Likewise, Sunni Muslims and Shiite Muslims and Kurdish minorities can't be mixed politically in Iraq from now to the end of the world. The history of the country has shown it and it will show it in the future too.

Dividing Iraq into three different countries such as Sunni Region, Shiite Region and Kurdish Region is a logical and an appropriate idea. It is logic and philosophical but also mathematical. Those three regions will not stay forever even if the Iraq central government changes their current constitution.

Iraq is mostly influenced by violence since the time of Babylonian Empire. The people around Iraq rarely stop fighting in the world's history. The region is ungovernable throughout the world's history. Empires were emerged and went down in the world's history so many times in that region. Many brutal Emperors and leaders emerged in this regions. There has never been peace in this region since the time of the Media and Babylonian empires and extreme violence dominated the whole region for years and years.

We know that no government can peacefully govern the country long since it was divided during the time of the fall of Ottoman Empire over one hundred years ago in the modern world's history. Fighting, revolts and military coup influenced the whole region. The country is so divided naturally by their culture, religions and warlike behaviors. The people in the country know how to start fighting but don't know how to start peace and how to stop fighting. History normally repeats itself and the same thing will happen in Iraq for many years to come. Some people think that Babylonian was cursed by God in the bible where Iraq is formed today.

Adam was created in that region and he was fallen to sin. One of the son of Adam, Cain killed his younger brother Abel in this region. The first "murder" occurred in this region in human history. It was the first violence in the history of human kind in this region since the beginning of human history in the bible. Theologically there is no hope in this land to establish a genuine peace because violence and murder already dominated the earliest history of this region.

The most popular code in human history-the Code of Hammurabi-was issued during the Babylonian King, Hammurabi (1792-1750 B.C) since violence spread in his time. The code governed the entire people living in his empire for years. Many countries even adopt that code. The code was "Ear for ear; Eye for eye." Revenge is ordained in this region for many thousand years ago and revenge between Sunni and Shiite; revenge between different ethnic groups dominates the entire regions for thousand of years. The Code of Hammurabi was very good in his reign but it showed "revenge" is ongoing legal things in that region.

Therefore, Iraq will never become a unified country because God has put a curse in this region and violence has been ongoing human crisis and problem in the Mesopotamia for thousand of years. Violence has been an ongoing problem and has been like the culture of Mesopotamia for thousand of years and I believe God had a special purpose for this region. The worlds has known Mesopotamia region as the most violent region in the human history.

Violence has been ongoing daily problem and issues in this Mesopotamia region especially in Iraq. Car bombing, suicide, motor attacks, gun attacks and killings and murders influences the news each day. There is no good news in Iraq today. No city is safe from bombings and some shorts of arm violence. Even thee capital city, Baghdad is not safe including the Green Zone, which means no one is safe in Iraq. If they don't divide the country, fighting, civil wars, bombing and arm violence will likely continue for many more years to come.

For these many regions, it is better to divide Iraq in three parts such as Sunni Region, Kurdistan Region and Shiite Region and there will be more peace and the people will be better off. If not, the people in the three regions will fight for many years to come. There will never be a genuine peace because they didn't know how to co-exist together in their land. Therefore, dividing Iraq is the last and best answer for the entire country. It is the best political solution for the common good for the people of Iraq. The sooner they divide the country the better political solution the people will get.

Iraq needs to understand and realized the mind of their people. They need to understand the reality in the real world in Iraq than talking like peace, unity and stability. Those are nonsense without understanding their core issues and problems. It is clear now different ethnic groups and religions like Sunni and Shiite can't coexist in that country after many years of bitter fighting, tortures, killings, imprisonments, and oppression each other. They will never forget their real history in the past. Forgiveness is the key and a good idea but their behaviors and actions show that they will never forgive each other.

Therefore, it is good for Iraq to let go Kurdistan Region as a separate country. The Kurds have a clear boundary, different language and culture, different history and their own government. Kurdistan region has much more advances than the entire Iraq in education, health care system, economy system and much better security system. Their country is much more peaceful than entire Iraq. They know how to make peace and how to govern the country. They know how to secure their country. Iraq is almost ungovernable and uncontrollable. It is a chaos country and will most likely be the ungovernable country for years from now.

If the country is divided into three separate countries-such as Sunni Region, Kurdistan Region and Shiite Region- it will solve all the entire problems. Fears will be gone. Fighting and bombing will be gone. Arguments, debate, demonstration, arm violence, killing and murders will be gone.  The country will be peaceful and prosper. For these many reasons, partition of Iraq is the best and last solution for the country. Unless the political crisis will go on and one for another century.

The people of Iraq need to think critically and understand and accept what is the real and underlying problem in their country and resolve that problem from its core issue from now for the common good for the whole country. No countries like Iran, Syria and Turkey should involve in the Iraq issue since those three countries are ruled by the brutal regimes and are not democratic countries and are always in the wrong side of the world politics. No countries can't trust those three countries. Iraq should not depend on the ideology of Iran, Turkey and Syria, those countries are ruled by the most brutal regimes right now. If Iraq follows their ideology, Iraq will become a brutal regime in the future and the leader like Saddam Hussein can be reborn. Iraq needs to understand their past history.

So, Iraq leaders need to sit on the table with the leaders of Kurdistan Region and Sunni Muslims and laid down arms and negotiate their differences peacefully. This is a time to put arms revenge and threats away and sit on the table and make political dialogue which will reduce tensions in the country and lead a peaceful and meaningful political answer for the country.









Sunday, February 4, 2018

Syria Ramchung Ah A Luangmi Kurdish Miphun Mitthli

Vawileicung ah ngaihchia ngaingai a simi thil cu, miphunpi nih miphunhme duh paoh in a kan ukmi le a kan tuahtomi hi a si. Cucu a celh in celh a si lo. Miphunhme (minority) pawl hi, miphunpi kut ah a lamkip in kan temtuar. Pathian nih zeitindah khua a khan cu kan thei kho lo. Vawleicung hi kuai viar sehlaw, miphun hmetete zong hi mah tein i uk kho cio u sih law a tha bik lai tiah ka ruat tawn.

Hi vawleicung i a temtuarmi miphun vialte lakah, kum 100 renglo harnak a tuar cangmi le zalawnnak an khel peng nain ramte a ngei kho rihlomi miphun lian bik cu Kurdish an si. Vawleicung ah million 35-40 tluk an um. A tam bik cu Turkey, Iraq, Syria, Iran le Armenia ah an um. Vawleicung ram thawngthawng ram linga ah an i then tikah, an thazaang aa hlum kho lo. An lung zong aa rual kho lo. A caan ah an mah le mah hna an i kap. Cuticun an umnak ram cozah kip nih zalawnnak an hmu sual lai ti an phan caah, a lam kip in an iap hna. An lamhbeh hna i, hi ram cozah hna tangah harnak tam taktak an tuar. Kum 100 renglo an tuar cang hna.

Kurdish Afrin le a pawngkam map 
Turkey ram ummi Kurdish hi, an tam bik i an ram zong a lian bik a si. An minung le ram sining zoh ahcun zalawnnak hmuh an i tlak tuk nain, Mirang le France uknak chan i an ram an rak cheurawi lio in, nihin ni tiang ram an ngei kho thai ti lo. Mirang le France hna hi, vawleicung ah buainak tampi a chuahtertu hrampi an rak si ve. Miphun le ramkip an cheu, an rawi, an fonh hna le buainak tam tuk a chuak. Laimi zong hi, Mirang nih Kawlram kut ah  kan chiah i, a tu tiang kan um thai ko.

Zalawnnak hmuh le mah tein ram ngeih khawhnak ding caah, Turkey ummi Kurdish pawl cu tapung an tho i, PKK tiah a tawinak in auh an si. Cu hna cu, Turkey nih "terrorist" tiah a ti hna. Turkey cu NATO chungtel a si caah, an hawikawm ram a simi US le EU zong nih "terrorist" ah an chiah ve hna. Hi hna pawl kahnak caah hin USA i F-16 le F-15 te hna hi Turkey cozah nih an rak hman hna. EU ram chuak hriamnam tampi an hman.

PKK hi Kawlram tapung bantuk an si ve ko. Hriamnam tlaih in zalawnnak a khelmi an si. USA le EU nih, PKK pawl terrorist an tinak hna a ruang bik cu, Turkey cu NATO member a si caah, Turkey an dirkamh bia tu khi a si. A taktak ahcun, Kurdish mipi bomb he, vanlawng he, miakpi he a kaptu hna, "Turkey tu hi terrorist cozah an si deuh." Asinain a hohmanh nih terrorist an ti hna lo. Cu thil nih cun, EU, USA le Canada te hna zong hi, mah le kawi chang in a tangmi an sinak a langhter ve.

Turkey raltuknak tank pawl Syria ramri an luh lio

Turkey ram cu Asia Minor ah a um. Vawleipumpi caah a laili taktak ummi a si caah, vawleicung sipuazi le ralkaplei (military) caah hmun thabik pakhat a si. Ram rum ngai a si. Cucaah NATO le EU zong nih an duh. Russia ca zongah Mediterranean Rili i chuahnak ding caah le Black Sea luhnak ding caah a herh. Turkey lo in a si kho lo. Cucaah Turkey cu NATO nih hlawt a ngah lo i, Russia zong nih thlah awk a tha lo. Cucaah Russia le USA zong nih Turkey he hawikawm ram si cu a biapit tuk ah an chiah caah, hawikawm ram si ding hi, zeibantuk a si zongh an duh veve.

Turkey President Erdogan te hna hi, a sual ngai. "Regime" (anasin) tiah timi a si ko. Kurdish pawl le bang nih cun, "terrorist" an ti ve ko. Human Rights a buarnak a tam tuk nain, USA, EU le Russia nih an ti ngam lo. Sual an puh ngam lo. Amah leitu ah an tang peng.

USA zong hi, Kurdish miphun kong ahcun a dirhmun aa laklawh. Dirhmun reprai a ngei lo. ISIS dohnak caah cun, Kurdish ralkap YPG cu hawi ah aa ser hna. Turkey nih YPG a kah tik hna ahcun, a dirkamh ti hna lo. A ka lawng in a dirkamh hna. ISIS kah ahcun hriamnam he, minung thazaang he, ngeihchiah he a bawmh hna nain, Turkey nih YPG an kah tik hna ahcun, US cu ritte thi tluk in a dai.

Ruah dingmi cu, USA nih hawikawm kawitha (allies) pahnih a ngei hna:-NATO hawi Turkey le ISIS dohnak caah hawi YPG (Kurdish) an si. Hi US hawi le hi aa ralmi an si caah, an pahnih cun hawi ah aa ser kho ti hna lai lo. Pakhat kha a hlawt te lai i, a dang pakhat kha a tanh deuh te lai.

Hi ka zawn ah, Jesuh nih a chimmi bia hi zah ah za in a dik. Jesuh bia hi, vawleicung biaknak ca zong ah a dik i, politics zong ah a dikmi a si:
"A ho hmanh bawi pahnih sal nan si kho lo. Pakhat kha nan dawt deuh lai i, pakhat kha nan huat deuh lai" (Matt 6:24). 

USA zong nih, Middle East ah aa huami ral pahnih kha "hawi ah a ser kho veve hna lo. Pakhat cu a dawt deuh lai i, pakhat cu a huat deuh lai." A ho hi dah aa thim te hna lai? NATO hawikawm Turkey maw? ISIS dohnak ca hawikawm Kurdish YPG pawl dah?" Cucu zoh rih ding a si. USA hi, miphun hme nih cun bochan tlak taktak a si lai lo ti hi, kei ka hmuhning a si. Miphun hme lei a tannak hi, a tlawm tuk. A tan hmanh ah, a ka le ca lawng in a si tawn.

ISIS dohnak ah hi tluk in aa bochan hna i, minung he, hriamnam he, thilri, eidin, si-ai, tangka le a phunphun tein a bawmh hna i, hawikawmtha (allies) ah aa sermi hna Kurdish YPG hi a kaltak hna i, NATO hawikawm Turkey hi aa thim ahcun, USA cu zei bantuk miphun hme hmanh nih, hawikawm ah ser lo dingmi ram tiah an ruah cang lai. Abik in Syria le Iraq Kurdish pawl nih cun, an zum kho ti lai lo. Iraq Kurdish pawl zong nih, "USA nih a kan leirawi. A kan zamtak. A kan deuh tuk" tiah an ti cang i, Syria Kurdish zong nih an ti than ve ahcun, USA cu Middle East ahcun Israel dah ti lo cu, hmunhma ngeih awk a har ngaingai cang.

Nihin ni ah NATO member ram pakhat Turkey nih Syria ram cu a luh hnawh i, UNO zong nih zei an ti kho lo. EU zong an dai. NATO zong an dai. Russia le China zong an dai. USA zong an dai. UNO khawidah a um kun? Mipi zong an thi cuahmah. Khuaram a rawk cuahmah. Innlo an kang cuahmah. Khawidah "human rights" tiah a au lengmangmi EU pawl an um kun? Turkey nih a hmanmi hriamnam a bik in raltuknak tank te han cu German siam an si rih. Khawidah EU ram human rights  ah champion aa timi pawl an um kun?

US zong hi, a duh caan ah human right a ti. A duh caan ah "international laws" a ti. Amah siseh, a hawikawm ram nih "human rights an buar le international laws" an buar ahcun ka khat hmanh a holh lo. "An ram an i runvennak ca a si i, an ti awk a si ko" ti lei rumro a si peng. Cucaah Syria Kurdish zong Turkey nih "arthah in a thah" hna lio ah, USA cu puai zohtu sawhsawh bantuk in a um rih ko. A dirhmun a thlen lo ahcun, Syria Kurdish pawl cu an an lung a dong te ko lai.

Hawikawm taktak timi cu har caan an chuak i, Iraq Kurdish pawl an har lio ah, USA cu a dai zirziar ko. Dai tein Kurish-Iraq buainak cu bawlung chuih zoh bang a zoh hna. Nihin ni ah Turkey ralkap nih raltuknak tank he, vanlawng le keralkap he YPG pawl cu duh tawk in an thuat hna. Turkey bawmhmi Free Syrian Armies le Turkey ralkap pawl nih Kurdish miphun ram-Afrin Region-khuaram cu an lak cuahmah.

Afrin hmunram (region) hi a dangte in a ummi a va si. Cinthlak le zuatkhalhnak a tha. Vawlei a that caah a rum ngaimi hmunhma le a thangcho ngaimi hmunhma a si. Hi ram hi, Kurdish miphun ram a si i, Turkey nih a bawmhmi hna FSA pawl le Turks timi miphun nih tei le uk an duhmi a si. Syria ram chung a si nain, Syria cozah zong nih Turkey hi a kham kho hna lo. Cupinah Kurish pawl hi zalawnnak an la sual lai ti a phan caah, a zoh sawhsawh ve ko hna. Cuticun Syria hi, langta sathu but in ramkip-Turkey, Russia, USA, Iran, Iraq le Hezabollah tapung-nih an but cang.

Uktu sual ngaingai Turkey Pre. Erdogan

Turkey President Erdogan nih, "YPG pawl cu Iraq ram tiang kan dawi hna lai. US ralkap zong nih YPG hi hriamnam le minung thazaang bawm hna hlah u. Nan bawmh hna ahcun kan in kah chih hna lai" tiah aa hrocer rih. USA cu, cu zong ahcun an dai than. Nihin ni ah Kurdish YPG pawl cu an i laklawh ngaingai. Turkey ralkap cu biatak tein an kah ve hna. Nu hmanh nih mah le mah bomb an i puah hnawh i, Turkey ralkap cu an thah ve hna. Nizan zong ah Turkey ralkap cu panga an thi ti a si. Afrin khuaram i an luh hnu zarh hnih chungah Turkey ralkap 13 an thi cang. Hmapu zong an um cang.

Efrin region ah Kurish mipi lawng silo in Kurdiah ralkap YPG zong tam ngaite an nunnak a liam cang. Ram le miphun caah nunnak a pemi hna thisen hi, Pathian nih a lakka siter hrimhrim hlah seh. Nikhat caan khat ah an miphun le ram nih zalawnnak an hmuhnak le an mah tein an uknak tu ah cang hram ko seh.

Kurdish mipi le YPG ralkap thimi an tah lio hna (Ref. AFP/Gettyimage)


Chanthar raltuknak vanlawng thatha, miakpi le raltuknak tank he a dirmi Turkey cu, meithal he lawng in a dirmi Kurdish YPG nih cun, zeiti hmanh in tei awk an tha lo. Hriamnam le minung thazaang aa tluk lo tuk caah, ramdang nih dirpi lo ahcun, Kurish YPG hi an sung lai timi cu chim ngam a si ko. Cucu ngaihchia taktak a si.

Miphunhme mi cu miphunpi kut ah temtuar hi, vawlei tuanbia nih a kalpimi a si caah, miphunhme mi i nusaltha le pasaltha hna thisen hi, vawlei ro cungah tam tuk a luang tawn. Kurdish miphun zong an nusaltha le pasaltha hna thisen i, kum 100 renglo a luang cang. Hi pin ah chan zeizat dah, Turkey, Syria le Iraq kut ah, Kurdish miphun nih an tuar rih te lai? Kurdih nusaltha le pasaltha zeizat nih dah an nunnak thisen an luanter than rih lai? Mipi mitthli zeizat remruam dah a luang rih te lai? "Syria ram chungah a luangmi Kurdish miphun mitthli" hi zeitik ni tal ah hul ni a um te hnga dek maw?

Nunnak pek in a miphun caah bom aa puah hnawhmi YPG ralkapnu


















Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....