Ritnak Sii Nih A Hrawh Cuahmahmi Kan Zatlang

Vawleicung ah minung kan tam chin lengmang bantuk in, pawcawmnak zong a phunphun in kawlhawl a si. A cheu nih duhfah hakkauh tuk ruang le a fawinak in tangka hmuh duh ruang le rum duhg ruang ah, cozah upadi buar in minung caa thiltha lo zong a zuarmi an karh chin lengmang.

Naite ah minung pakhat nih a ka chimh i, "Tiddim le Tonzang lei i ritnak sii a tam tuk caah khua a cheu khat cu pa vialte an ri thlu ti awk tlak a si" tiah a ti.. Kalaymyo le Tahan zong hi ritnak sii nih a buai taktak hna tiah a ti ve. Cu lawng asi rih lo. Yangon le Mandalay le Kawlram khuapi tampi cu, ritnak sii nih biatak tein minung mino tampi a hrawh cang hna ti a a si. 

Tahchunhnak ah, June 2018 ah Yangon bak ah "yabba" sii million $187 man bak an rak tlaih. 2017 ah "Golden Triangle" timi ah yabba sii mum 20 million an rak tlaih. Rakhine lei le India ramri zong ah an tlaih tung hna. Yabba timi hi "methamphetamine le caffeine" cawhmi si-sen a si. An din tikah an lung a mawlmawk. "Saihkuzin" rumro in khua an sa. An i thawkka ahcun nikhat ah mum khat hi a za nain a hnu ahcun mum 60 hna an din ti a si. 

Kawlram ah sii a tam khunnak cu, cozah le tlangcungmi kahnak ruangah a si. Zeicatiah ritnak sii tam deuh cu tapung umnak area in chuahmi a si. Kawlram ah bing cin hi a zor deuh nain a tam tuk thiamthiam rih. UN tuaknak ah, 2017 ah Kawlram ah bing cinnak hi 2017 ah hecter 41,000 a um i, 2018 ahcun hecter 37,300 ah a tum. A tambik cu Shan ramkulh nichuah chaklei tapung uknak area ah a si i, cu ka ahcun Kawlram pumpi bing cinnak i 90% a um an ti. Kawlram hi bing lawng siloin ritnak sii a phun tampi a chuak i, cu lak ahcun a lar cemmi cu "Yaba" ti a si i, cu nih cun minung tam tuk a hrawh hna i, mifim cathiam hmanh hi a hrawh ko hna ti a si. Minthami Soe Myat Thuza te hna hmanh kha, "Yabba" ruang ah tlaih le tazacuai an rak tong. 

Naite ah kan khua ah Pa Lian Hmun Thang a thi. Cu lio ah ruak thlahtu pa he thlanmual lei kal pah ah motor kan i cit ti. Motor cungah "Nan khua khaw zeidah a si?" tiah ka ti. Kan khua cu Marion khua pawng ummi khua fate a si tiah a ti. Minung 400 tluk kan um a ti. An umnak cu leikuang a tam Thingram aa dawh. Cucaah "Nan khua cu nuamh dawh tuk a si" tiah ka hei ti. A ka lehmi cu, "A khua cu a nuam tuk ko nain, ritnak sii nih tlangrai babtuk in a kan tlun hnawh hi a har ko. Khua chungah kan buai tuk ee" tiah a ti.

Ohio hi sipuazi a tha. Tangka a tam caah, USA ah ritnak sii a luhnak hrampi pakhat a si. Voi khat cu North Carolina in nu pakhat nih truck lianpi in Ohio ah ritnak sii a rak phurh i, palik nih an rak tlaih. A truck cu an zoh i a ton bak in ritnak sii a rak phurh. California in Korean nungak dawh taktak nih bang 19 tluk ritnak sii vanlawng fate a hlanmi in a rak phurh i, an tlaih than. Ka dangdang zong ah a ton bak in an tlaihmi an um. Tlaihlomi zeizat remruam dek a va um rih hnga timi ruah ah, thin hi a phang i, lungdong taktak a si ko.

June 21, 2019 ah Philadelphia ah cozah nawlngeitu hna nih tilawng lianpi an va check. Cu tilawng lianpi ahcun ritnak sii "cocaine" timi hi pawng 35,000 (ton 17) an tlaih. A man tuak tikah $1.1 billion (million 1,100) man a si an ti. Cu cocaine tu tlakrawh bantuk tete in an zual hna i, cu cocaine tlang tete cu lamcung ah artlang in chia hna sehlaw, meng 2 le cheu a sau lai ti a si. A tlaitu hi U.S. Customs le Border Protection Baltimore field office an si. Tilawng a mawngtu minung (6) an tlaih hna i, hmai zarh Nikhatni ah tazacuainak zung ah a chuak ding an si. An tlaihmi tilawng hi MSC Gayane thilphurtu tilawng a si.

Cozah sihni pakhat nih a timi cu, "Kan tilawng dinhnak ah hin, thlithiang dawp riangmang i, hi zatzat cocaine hi kaltak i, minung minung million tampi hrawh i, tlaihlo in kan luat lai tiah maw nan i ruah? Kan fim ngai tiah nan i ruah nain nan palh cikcek" tiah a ti hna.  

US ah hin ramdang in rak luhnak tilawng dinhnak hi 300 a um. Cucu customs le border protection agency pawl nih runven le zohkhenh a si. Ritnak sii hi an tlaih khawhmi a um. Tlaih khawhlomi a um ve. An tlaihmi hmanh hi a tam tuk i, tlaih khawhlomi hi zeizat remruam dah a si hnga? US khua kip le sang kip ah ritnak sii cu an um i, i ven cawk ding a si lo. Minung hi ziaza thatnak i cawnpiaknak in dah kan i ven ti lo ahcun, ven khawh ding kan si lo. 

USA ah hin, ritnak hi Nichuahlei le nitlaklei rili tilawng dinhnak zong in a lut i, chaklei Canada ramri zong in an lut. A tambik cu Mexico ramri tlanglam in an lut i, US i a lutmi ritnak sii dihlak i 99.8% hi Mexico ramri in a lut ti a si. Cucaah President Trump nih Mexico-US ramri kan kham lai a timi zong hi, thil tha ngai cu a si ko. Zeiti hawih in dah kan kham lai? An kham kho taktak lai maw?" timi cu biahalnak nganpi a si. 

U.S ah ritnak sii tambik a lutmi hna le zeizat dah an luh timi cu a tanglei bantuk in a si:

Oxycodone: 4.6 percent

Heroin: 9.8 percent

Cocaine: 24.1 percent

Crack Cocaine: 13.1 percentCocaine

Methamphetamine: 24 percent

Marijuana: 21.5 percent

Other drugs: 3 percent

Hi bantuk in ritnak sii a phunphun kha US ah a rak lut i, 2018 cazin zoh tikah minung 24.4 million hi a luanciami ni 30 chung ah ritnak sii phun khatkhat cu an tawng ti a si. USA ah a tanglei sii hna hi, mitam bik nih an i buaipimi le an hmanmi ritnak sii cu hi tin a si.  

Marijuana- by 19.8 million (sechoh)

Prescription drugs- 6.5 million (sibawi pekmi si)

Cocaine- 1.5 million

Hallucinogens timi lungthawh si (Ecstasy) - 1.3 million (Hihi Kawlram ah a tam bikmi a si)

Methamphetamine- 595,000 (Hi bantuk zong hi Kawlram ah tammi a si)

Heroin-300,000 (bingrang/number 4). 

Hi ritnak sii pawl hi, a hmangtu hna nih a tanglei minung hna sin in an cawk/hmuh ti a si:

• 55.7% nih cun hawikawm silole chungkhar sin in an hmuh
• 19.1% doctors te sin in (bing aa telmi fahtheihlonak si)
• 3.9% theihlomi minung nih zorh nak in
• 0.1% cu internet in online in an cawk
• Fahtheihlonak sii hi bing aa telmi an si i, hi sii hi kan chungkhar asiloah kan hawikawm nih free in an kan pek an ti. 80.7% nih, hi sii hi doctor pakhat nih a kan pekmi a si an ti. USA ah hin, Ohio hi hi fahtheihlonak sii tambik a hmangmi ramkulh pakhat ah aa tel ve i, kan min a chia ngai. 
• Hi ritnak sii hmangmi hna lak ah hin, hi tin an si:
• 18.5% cu rian ngeilomi upa kum tling an si.
• 8.8% hi cu caan tling riantuan an si.
• 9.4% cu caan tlinglo riantuan an si
• Ritnak sii a tawngmi tampi (13.4%) cu rian ngeimi an si
• Minung 10.2 million nih cun ritnak sii rit bu in motor an mawng

• Hi bantuk in a si caah, USA zong hi zuu/ritnak sii ruang ah motor accident thimi an tlawm ti lo. USA ah kan fale zong hi ritnak sii he an i hlat lo. Kawlram zong ah ritnak sii nih a buai hna. India le Pakistan le Laos, Thailand le a dang Asia ram zong ah tam tuk buainak a chuak cuahmah. 2017 ah Southeast Asia ah "yabba sii" mum million 450 an tlaih ti a si. June 2018 ah Yangon ah million $187 man ritnak sii an tlaih. Tlaihlomi zeizat remruam dek a va um rih hnga?
• Europe, Australia le South America le Africa zong an him hlei lo. Russia zong a him hlei lo. Philippines le bang cu an zual tuk caah, an president nih ritnak si zuarmi cu a kah bak in a kahter hna le minung tamlak an thah cang hna. 2017 UNO report zoh tik ah vawleicung pumpi ah damh awk thalo in ritnak sii tawngthammi hi 29.5 million an si i, vawleicung minung dihlak i 0.06% an si ti a si. 
• US sining zoh tikah ritnak sii hi, mirum sang zong ah a um i, sifak sang zong ah a um. Sianginn zong ah a um. A umlonak hmun hi a um lo ti tluk a si. Cucaah kan fale him tein an umnak ding caahcun a tanglei hi tuah kan herh:
• 1. Pawngkam tha kan ser piak hna lai (Hawikawm chia komhter lo ding)
• 2. Sianginn tha tein kaiter i education thapek ding
• 3. Ritnak sii a thatlonak le minung ca rawhnak a sinak kong kan cawn piak hna lai
• 4. Pathian nih thilchia tuah a duhlonak le thlarau nun thianhlimnak cawnpiak ding
• 5. Lungput tha an ngeih i dinfelnak an ngeihnak hnga ziaza thatnak kong cawnpiak ding

Ritnak sii doh a har tuk caah, cozah le mipi  pakhat cio in bawmh kan herh. Cu lawng ahcun kan tei khawh lai. Kan Lairam zong ah Hakha le Thantlang hi cu kan him ngai rih. "Yabba ritnak sii" hna nih a kan phak sual ahcun, kan sifah chinchap he kan miphub kan lo ko lai. Ritnak sii hi America hmanh nih an i buapi tuk cang i, Lairam te hna ah a karh sual ahcun kan i veng kho hrimhrim lai lo. US ah Laimi zong "ritnak sii" ruangah mah le mah aa thatmi kan um cang.

Lairam kan mirum le sipuazi tuahmi hna zong nih "ritnak sii" in tangka kawl hrimhrim lo ding a si. Kawlmi zong ritnak sii a tongmi cu Lairam in chuah bak ding an si. Laimi zong dimh ding an si lo. Ritnak sii hi pumpak, chungkhar, khua le ram tiang a hrawk khotu kan ral ngan bik pakhat a si.  

Cucaah Kawlram in hi sii a lohnak hnga zuam a herh bantuk in, Lairam zong ah ritnak sii a zuartu an umlonak ding le a hmangtu umlonak ding hi a biapi tuk. Pastors, evangelist, Krihfabu hruaitu in, siaginn saya/sayama, cozah riantuantu le nawlngeitu upa vialte baw in ritnak hi, "zapi kan ral" a si ti in, doh cio a herh. Cu ti kan tuah ahcun ritnak si hi, Lairam ah kan tei khawh ko lai!!!

• 
  

---------------------------------

Zohchihmi ca

1. Tam deuh theih duh ahcun, Rates of the Illicit Drug Abuse in the U.S capar i rel te. 

https://www.verywellmind.com/rates-of-illicit-drug-abuse-in-the-us-67027

Israel Ram Ah Thingkung Ka Cinnak A Ruang

Nang na chan chung ah thinkung kung zeizat dah na cin ve cang? Lairam ah Laimi nih thingkung kung zeizat dah kan cin ve cang? Pathian nih thingkung cin hi zeitindah a ruah hnga? 

----------------------------------------------------

Pathian nih hin thingkung le ramkung hi minung le saram caah a herh taktak in a rak ruah caah, minung ser dih cang ka in, a pahnihnak a sermi cu "Eden Dum" a si. Cu Eden Dum ahcun "Vawlei chung in aa dawhmi thingkung le rawl ca i a thami kung a phunphun a khoh ter hna. Dum lai ah nunnak Thingkung tiang" (Gen 2:9) in a rak cin. 

Hi bible cang nih a langhtermi le a fiantermi cu:-

Pathian hrimhrim hi thingkung dawhdawh khoter hmasattu a si (Thingkung cing hmasattu). Cun dum tuah hmasattu le sertu a rak si. Cu dum zong cu zohkhenhtu ding caah Adam timi mipa chia hmasattu zong a rak si.   

Cu tluk in Pathian nih hingkung le rawl ca thami thlaikung (plant) hi biapi ah a rak chiah. Zeica tiah, thingkung um lo le rawl caah a thami kung phunphun a um lo ahcun, minung le saram hi an nung kho lai lo timi a theih caah a si. 

Asiahcun tu chun kan Eden Dum hi khawika dah a si? Tu chun ni ah, nang le kei i kan Eden dum cu kan umnak khua, sang, ram le kan vawleipi hi a si ko. Cu kan Eden Dum zohtu ding ah, Adam bantuk in nang le kei a kan chiah ve.

Hi kan Eden Dum ah hin, Bawipa hrimhrim nih a tiram aa tlak ning hawih in, thingkung a rak khohter hna. A khohter timi cu minung ca in kan chim ahcun "A ci a erh i a cin" tinak bantuk a si. A kihnak ram ah khuasik a ing khomi thing a cin. A linhnak ram ah tii tlawmte lawng in saupi a nung khomi thingkung a keuhter hna. Pathian hi a rak fim in a rak thiam tuk. 

Pathian nih hin vawlei a ser ka tein tinhmi a rak ngei. Israel mi hi ka umter te hna lai. Ram rocar ngainak hmun ka pek hna lai. Thingkung ka cinter te hna lai i, an ram hi an mah bak nih thadi taktak in an ser a hau te lai, timi hi a rak theih dih cia ko.

Cucaah Abraham cu Mesopotamia in a auh i, a pemter tik ah Shekhem a phan hmasat. Cun thlanglei Negeb tiang a va zuang (Gen 12:6-9). Khuaram a cul dih. Umhmun khuarnak a hlathlai dih hnu ah, Hebron ah aa thial (Gen 13:14-18). Cun Negeb ummi Gerar khua ah aa thial than (Gen 20:1 ff). Cun Gerar in Beer-sheba ah aa thial than (Gen 21:14ff). 

Hi Beer-sheba ah hin Abraham hi biatak tein um hmun a khuar. Hi khua ah hin dirhmun fek cem a ngeihnak a si. Vawlei cu a ngei rih lo. Hi Beer-sheba ah hin "tikhor" kha tuufa 7 in a cawk i, cu tikhor cu a mah ta ah a cang. Cucu Abraham nih Canaan ram ah a ngeih hmasatmi vawlei a si. 

Cu Beer-sheba ahcun Abraham nih thinkung a cin. Cu ka ahcun "BAWIPA, Zungzal Hmunmi Pathian" kha a biak (Gen 21:33). Palestine ram chungah um hmun fekfuan a khuar hmasatnak hmun ah Abraham nih a tuah hmasatmi cu "biaktheng" ser a si. A van changtu a tuahmi cu "thingkung a cinmi" a si. Cu nih a langhtermii cu Abraham chan in Israel miphun nih cun thingkung cin a thatnak hi an rak theih diam cang ti a langhter. 

Abraham hi a rak fim taktak. Thingkung a cinmi cu a mah ram a si te lai ti kha a rak zumh i, a rak i ruahchan. A cawi ii, cu ka hmun cu a mah ta khan bantuk in duhpoih in an umnak ah tla. 

Cucaah Abraham chan bak in Israel miphun caah thinkung cin an rak thawk cang. Thingkung cin hi an ram le miphun caah a herh. An khua caah a herh tuk timi an hmuh caah a si. Thingkung lo cun an ram hi, a thami ram ah a cang kho lai lo timi an rak hmuh khawh ko. Abraham nih a nupi Sarah vuinak a caah Efron ta a simi lo "Makpelah lo" kha a cawk. Cucu Abraham nih Canaan ram ah a ngeih hmasatmi vawlei a si. Cu a ngeihmi kong cu Bible nih an tial tik ah, "A lo he, a chung ah a ummi lungkua he, thingkung vialte he Abraham ta ah an cang dih" (Gen 23:17) a ti. Cu nih a langhtermi cu, Israel hringsortu hna an pu bik Abraham chan in, thingkung hi a sunglawi ngeihchiah pakhat le ro ah aa tel" timi kan hmuh khawh. Miphun ro a si. Pupa ro a rak si. 

Cucaah Egypt sal ah a tangmi Israel miphun pawl kha Pathian nih Moses hmang in bia a cahmi hna cu, an co dingmi "Ram chung nan phak tikah thingkung kha nan cin hna lai" (Leviticus 19:23) tiah a ti hna. 

Zeicatiah an co dingmi cawhnuk le khuaihliti in a luangmi ram timi hi, a mah kokek cun a tha tukmi ram a si lo. Lung a tam. Thing a tlawm. Hmunrawn a tlawm. Vawlei a chiatnak a tam deuh. Ni zong a linhnak ram a si. 

Cucaah cu bantuk ram ahcun khuacaan a that i, thingram an that I thlaikheu an thatnak ding caah le cawkhnuk le khuaihliti in a luangmi ram sinak ding caah hin, thinkung an cin hrimhrim a herh caah a si. Cucaah Israel miphun cu an vawlei an dawt. An thingkung le ramkung an dawt. Cun an ram a rocar tukmi zong ah thinkung an cinnak thawng in, an hninhnoter i, an ram hi tupi bantuk in an tuah khawh.

Pu Robert Siang Lian ka rak hal bal. "Israel le Egypt hi zeitin dah an i dannak cem a si tiah na ruah?" tiah ka rak ti. A rak ka lehmi cu, "Egypt cu tho a tam tuk. A rocar tuk. A lin tuk. Thetse ramcar bantuk a si. Egypt le Israel ramri kan phak bak cun tupi chung luh bantuk a si. Israel cu hring dildel tein a um i, tupi bantuk a si. Ramri bak in aa thlau tuk ee" tiah a rak ti.

Innpa ram an si ko nain, thingkung a cingmi le cinglomi ram a dawh ning le a nuamh ning cu, an rak i thlau tuk hna.

Keimah zong hi ka ngakchiat lio tein in thinkung cin ka rak huam tuk. Thei phun tam nawn kan inn kam ah ka cin hna. Tuaihmawng, rirang, rithei le bung tiang in ka cin hna. Thingkung cung a keumi tuaihmawng tiang in ka va phuk hna i, kan innkam ah ka rak bunh hna. Cun Mandalay Tlang tang ah Eucalyptus tree timi pawl zong ka rak cawk i, Thau khua ah ka rak cin. Nihin ni tiang an nung rih.

Cu ka cinmi thingkung cu naite ah a hmanthlak an kan phurh i, a nge zong an thlangh viar cang. Ka ruat i, Laimi tam deuh cu thingkung man a ngeihnak hi kan fiang kho rua lo tiah ka ruat. Ka ngaih zogn a chia ngai.

Ka nulepa zong hi thingkung cin an rak huam taktak. Ka upa Pu Rual Uk zong hi thingkung cin a rak huam taktak. Theikung cin zong a rak huam taktak. Ka nulepa nih hin, "Thlipheng ah thingkung cin a hau" tiah an rak ti tawn i, tuaihmawng hna kan rak cin tawn. Cun kan inncar lei thing hi hau an duh bak lo. Thingnge thlangh zong an rak duh bak lo. Kan inn a himnak ding caah thli a khamtu a si an rak ti.

Cu bantuk in ka nulepa nih thingram hi an rak dawt tuk caah, ka nulepa upatnak le philhlonak ah Israel ram ah thinkung kung hnih cinnak tangka ka hlut hna i, kung hnih ka chin. Ka pa caah pakhat le ka nu caah pakkhat ka cin hna. Laimi vialte lakah Israel ram ah thingkung a cing hmasatmi ka si kho men.

Thingkung ca ka hlutmi lawmhnak ah ca le card an rak ka kuatmi a tanglei ah ka van chiah chih.

Hi Jewish National Fund (JNF) nih hin Israel ram ah thingkung million 260 an cin cang. Acrea 250,000 hi thingkung le ramno in an hninhno ter cang. Cu hmun ahcun satil an zuar hna i, khuai an zuat hna i, cu ticun an ram cu "Cawhnuk le khuai hliti in a luangmi ram" ah an mah nih an ser chawm. Minung thazaang le fimnak tello in cun, Canaan ram hi cawhnuk le khuaithliti in a luang kho ding a si lo men lai. 

Cucaah Israel ram ah thingkung cin hi a herh taktak i, kei zong nih kung (2) ka cinnnak a si. Zeiruanag dah Israel ah thingkung cin a herh? 

Pathian hi thingkung cing hmasattu a rak si. A kawhmi Abraham nih Canaan ram a phak tlawmpal ah thinkung a cin ve. Israel saltang pawl zong ramchung nan phak tikah thingkung nan cin hna lai tiah Pathian nih nawl a pek hna. Cu bantuk in, Judah mi nih 1901 in Canaan ram an rak pem than tikah thinkung cin an rak thawk colh. Hi vialte ruangah hin, ka nulepa upat peknak le a zungzal philhlonak caah Israel ram ah thingkung kung (2) ka cinnak a si. Kan mah chung hi (9) kan si cah, kan zapite caah thinkung pakhat cio Israel ah cin ding hi ka saduhthah le thlacamnak zong a si. 

California Ah Ni Hnih Peh In 6.4 le 7.1 Lihnin A Chuak

California ah hin hmailei ahcun lihnin fak taktak a chuak te lai tiah scientist nih an ti zungzal. Hi hnu kum 30 chung ah a fak ngaingaimi lihnin a chuak kho. A caan le hmunhma cu chim khawh a si lo. Tu zan zong a si kho; thaizing zong a si kho. Hi hnu kum 30 chung ahcun a si hrimhrim lai tiah scientist nih an ti. Cucaah cucu tihnung taktak a si nain, khua kauh le innlo sangsang sak zong an bang hlei lo. 

Los Angeles Times nih June 19, 2019 ah, California a thlanglei San Bernardino le Riverside counties ah, zarh thum chung ah lihin fatete voi 1,000 a chuak ti a si. Hi ram hi lihninh tam taktak hmun a si i, a min zong ah "lihnin ram" (quake country) tiah an ti phah. 

Cu voi tam tuk li aa hninhmi kha a cheu nih cun, "Los Angeles in nichuahlei meng 40 kuakap ah hin, "swarmageddon" tiah min an sak. "Swarmageddon" timi sullam cu lihnin neih tein tam taktak a chuakmi kha a chim duhmi a si. California hi an innlo a fek tuk. An rum tuk caah minung an thudir kho le a si. Lihnin tam tuk caah hin, um ngam ding hmanh khi a si setsai lo.

Naite i California lihninhnak hmun pawl an si

Hi bantuk in vawleitang ah lihnin tam taktak a chuah tik ah, a nganmi a chuak kho tiah an ruah caah, mi cheu cu thinphang ngai in an um tiah Los Angeles in thawng an rak zamh. A cheu nih cun lihnin fatete cu a um lengmangmi a si ko i, zeihmanh a pawi lo tiah an ti salam. Ruahnak le phanmi aa dang cio. A cheu cu zan ih thanuam lo in an um. A cheu cu an zei a pawi lo. An i hna a ngam i an i nuam thiamthiam ko.  

California hi lihnin a tam ngaingai nak hmun a si i, ni thum dan ah lihnin number 3 tluk fak hi voi khat cu a um peng ti a si. Hi nih cun rawknak fak a chuahter bal lo. Minung nih an hei theih fangfang khi a si. 

A hnu bik lihnin fakbik an tonmi cu a fahnak 4.0 a si i, September 26, 2016 ah a rak i hninmi a si. Cucu Salton Sea timi rili  tang ah a si i, San Andreas fault timi vawleikak he aa naih te.. 

Naite i lihnin voi 1,000 bak zarh thum chung i a chuah tik ah, a cheu nih a fak ngaimi aa hnin lai tiah an ruah. A cheu nih an phang lo. A cheu nih lihnin fak ngai um hnu ah a dang a fakmi aa hnin tawn i, lihnin 100 lak ah 5% cu a dang nih a van zulh ti a si. 

Fontana lihnin an timi cu tu kum May 25 in aa thawk i aa hnin ceumau i a fak bik cu 3.2 voikhat aa hnin ti a si. Cucu California ah an phan bikmi hmun-San Andreas fault le San Jacinto faults- he aa hlat ngai."Fault" timi cu "lihnin ruangah meng tampi a thluan pi in thuk taktak in a kakmi vawleikak a si." San Adreas fault hrawng hi, California ah lihnin tam bik a chuahnak hmun a si. 

San Adreas Fault le Ridgecrest khua lihnin map

Hi bantuk in lihnin tampi a tu le tu naihte a chuakmi hi Mirang holh cun, "swarm" tiah an ti i, cucu a chuak theu tawn an ti. Tahchunhnak ah, 2015 ah California ah a bubu in lihninhnak hi voi 1,400 kum khat chungah a chuak i, a fak bik cu 2.8 lawng a si i, minung caah tih a nung lemlo ti a si.

Hi bantuk a bubu le a tomtom in linhninhnak a chuakmi hi, vawleitang ah ah a ummi meitlang tang vawlei timi (magma) kha vawlei tangah an i chawk i, cu nih cun lihnin "swarm" hi a chuahter khawh ti a si. Cu bantuk lihnin a bubu in a chuah khawhnak hmunhma hna cu Salton Sea he aa pehtlaihmi vawleitang meitlang hang a linmi an umnak hmun ah a si i, Imperial County le Cosco meitlang hang luangmi umnak Inyo County, Mono County ummi Mammoth Moutain le Geysers ummi Lake county, Mendocino county le Sonoma county hna hi, an si. 

A tu lio ah hin Temecula Riverside County nichuahlei meng 20 a hlatnak, Cahuilla khuapi hrawng ah hin "swarm" timi lihnin cu an chuah siling a si. Cu lihnin fatete cu 2016 in aa thawk cang. Nitlaklei ah aa thawn i, a puan chin lengmang ti a si. Cucaah cu lihnin cu vawleitang tii aa chawkmi nih a chuahtermi a si tiah an ruah. Cu lihnin hna cu an tih taktakmi vawleikak (faults) pawl he an i naih lo.

 Asinain "swarm" a dang a chuahnak hmun Bay Area timi San Ramon Valley hrawng hi "swarm" timi a tam ngai i, a luanciami kum sawm in a chuak cang. Cu ka ahcun lihnin fak ngai a chuak lem rih lo. 2015 ah "swarm" pakhat nih a chuahtermi cu lihnin voi 4,000 bak a chuahter ti a si. Cucu Berkeley Seismology Lab nih an tahnak an hmuhmi a si. Cucu a chuahnak hmun cu Calaveras fault timi he aa naih pah.

Hi bantuk in lihnin a cawlcang pengmi nih hin, East Bay's Hayward fault ah, 1868 ah a rak chuakmi a fah 7 a phanmi lihnin bantuk hi a chuahter khawh tiah an ti. 

6.4 le 7.1 lihnin a chuahnak khua Ridgecrest khua

Hi bantuk in California lihnin ruangah mifim tampi lungrethei ngai in an i caih lio le an buai lio ah, nizan ah a fah 6.4 a simi lihnin nih nizan ah California ah aa hnin. 6.4 lihnin um hnu ah, lihnin dintuai tete 1,400 a chuak cang ti a si. A cheu cu 2.0 lawng an si caah a fak tuk lo i, rawhnak a chuak lem lo.

Tu zanlei Ningani zanlei 8:0 ah cu ka hmun ahcun 7.1 aa hnin than. Van that ah minung tlawmnak hmun ah aa hninh caah fakpi in rawhnak a chuak lo. Innkangmi le lamsul a rawkmi dah ti lo cu, minung a thimi an um hraw lo ti a si.  

Tu chun i 7.1 lihnin hi Los Angeles nichuah chaklei meng 150 a hlatnak ummi le minung 27,600 kuakap umnak, Ridgecrest khua ah a chuakmi a si. Nizan i a chuakmi 6.4 lihnin zong hi, Ridgecrest khua in chaklei, nichuah-chaklei meng 10 hlatnak ah a si. Tu chun lihnin 7.1 lihnin hi, nizan lihnin 6.4 nakin a let 11 a fak deuh ti a si. Vanthat ah khuapi umnak ah aa hninh lo caah a rawkmi umlo deuhnak a si. Hi 7.1 hnu ah hin, 3 cung deuh a simi voi (3) bak aa hnin cang hawi. 

Nizan he tu chun he California a thlanglei ah aa hninmi hi vawleikak (fault line) pakhat cung ummi an si tiah US Geological Survey nih an ti. Tu chun lihnin hi, a thuh ah 0.9 Km ah aa chuakmi a si. Nizan i 6.4 lihnin cu Nilini 10:33 Am ah a chuak i, a hnu nikhat ah 7.1 a chuak than.

Hi lihnin a chuah hnu July 4 in July 12 tiang ah hin California ah lihnin 4,700 a chuak cang tiah CNN thawngpang chimtu nih an tial. California a chak deuhvak ummi Washington State khualian bik Seattle kam te ah tu chun (Ningani/July 12) zingka ah lihnin fahnak 4.6 aa hnin. Mah cu tlawmpal ah lihnin-hnuzul (aftershock) timi 3.5 aa hnin than. Cun California ram thlanglei ummi Mexico ram khualipi Mexico City zong ah lihnin a chuak ve than tiah Associates thawngpang ah an chim.

Wasthington State, California le Mexico ram hna hi, Pacific Rili lei he aa tlaimi an si. Lihninhnak hmun "vawleikak" (fault) aa tlaimi an si. Lihnin dang zong a chuak than sual lai maw tiah lihnin lei thiammi hna nih an bawh cuahmah ko. California sining zoh ahcun, "Caan dongh lai ahcun lihnin a tam chin lengmang lai" tiah Jesuh chimmi kha a dik ko tiah a timi zong an um ve. A fekfuan ngai rua tiah rak ruahmi kan vawlei, innlo le hlei hna hi, lihnin a fakmi caahcun belchia khuai tluk hmanh an rak si lo. Vawleipi hmanh hi a rak fek lo tuk. Caku thleh in a thleh ko.

7.1 lihnin nih fek taktak in an tuahmi lam hi tin a thleh ko

Atu lio bak ah hin, California thlanglei vawleitang hi a cawl bak in a cawl bantuk in a um caah, mah nak fak lihin a chuak sual lai maw? Khuaram innlo rawhnak hna a chuak kho lai maw timi an phan taktakmi a si. A cheu cu innchung ah an it ngam lo. California hi, hi bantuk in harnak a phunphun an ton caah, minung zong an zor ngai cang. A chuahtakmi an tam ngai cang ti a si.

A tu lio zongah lihnin ruangah gas line a puak i Ridgecrest khua hmun tam ngai ah mei a kang cuahmah i minung zong aa khawngdengmi an um pah ti a si. A thilomi thawngpang theih a si rih lo. Cucaah California lei cozah le scientist cu thinphang ngai in an um. A cheu cu zan zong inn ah an riak ngam tuk ti lo ti a si. 

----------------

Camp/ Dallas

Dorkas Bantuk Zumtu Tha Pathian Nih A Herh

Jesuh a thih tlawmpal, Peter le zultu dang pawng Jesuh thawngtha biatak te an chim lio ah hin, Joppa khua ah Dorkas an timi nu a rak um. Hi nu tuanbia hi Bible nih tam a tial lo nain, a tialmi tawite ah, a "a men lo mi nu pakhat a si" timi kha hmuh khawh a si. Dorkas hi a tuanbia tampi kan hmu lo. Lamkaltu nih tawite a tialmi vial lawng kan hmuh khawh.

Joppa khua hi, Jerusalem in nitlaklei meng (35) a hlatnak ah a rilikam ah a ummi a si. Jerusalem caah rili luhchuahnak le tilawng dinghna khua ah an hman. Joppa tilawng dinhnak hi Israel ram ah a hlun bikmi a si. Rili cung lungpang hruphrap pe 116  sannak ah a um caah le ralkap sakhan umnak caah a rem tuk caah, a biapi taktakmi hmunhma ah a um. Ral nih rili lei in tuk awk a har ngaimi khua a rak si. Cucaah a rak thawng ngaimi, rum ngaimi le himbawm ngaimi khua a si.  Nihin ni ahcun Jeffa an ti i Tel A Viv he aa tlai cang.

Pe 116 sanak lungpang cungah tlakmi Joppa Khua 

Dorkas innchungkhar kong hi, Bible nih a tial lo caah, an kong kan thei lo. Bible thiammi hna nih an tuak tik ah, Dorkas hi nuhmai a si theu lai tiah an ruah. A ruang cu "nuhmai hna a rak dawtu" a si caah, an nuhmai hawi kha an zawn a ruah tuk hna caah a si. Pahmai zong zohkhenh hna lai tiah ruah a si. Pa cu tah an hman deuh lo caah Dorka ruak hmai ah a rak tap deuhmi cu nu an si lai caah, Lamkaltu ah hin nu kong deuh hi a tial zong  asi kho men. Dorkas hi a nung kho pah mi cu a si ti zongah an ruah. 

Dorka nunnak hi zoh tik ah, Jesuh zumtu tha a rak si timi kha, a thih ni a lang. A ruak an zitmuainak, an zualnak le an hmurka in Dorkas thangthatnak an chimmi nih, Dorkas hi mitha tatkak a rak si timi a langhter. Micheu cu kan thih ni ah, kan thatnak hrimhrim hi chim ding a um lo. "A cheu kan thih ni cu, aa lawmmi hmanh an um kho men" ti tluk in nunzia chiakha zong kan um kho ve. Mi pakhat nih "Ni Vun hi thi sehlaw, a thih zan cu ka lawmh tuk ah ar ka thah lai" a rak ti bal. Cu tluk cun a cheu kan thih ni cu, midang caah lawmhnak zanriah ei ni ding hna a rak si.  cheu cu kan nunzia nih mi a lawmhter kho bak lo i, kan thih ni zong ah mi hnathiannak fang in nunzia chiakha zong kan um kho.

Cu lio ah Dorkas cu a kaltakmi "nuhmai" hna nih, a dawtnak kong chim an dai lo. Dorkas nih angki le puan a rak khan piak tawnmi hna kong hi, Peter kha cat lo in an rak chimh. Dorka ruak hmanh hi fawi ah rak hmu kho lo in thla zong rak cam kho hlah seh law a dawh. Cu tluk cun, nuhmai hna nih an ngaihchiat an celh lo. An rak tuar tuk. Cu thil nih cun, "Dorkas hi zei bantuk nun zia dawh ngeimi dah a si? Zei bantuk zumtu tha dah a si? Zei tluk in dah a zumhnak hi a tuahsernak ah a langhtertu a si" timi a langhter ko.

Lamkaltu nih hin, Dorkas kong hi tawi taktak te lawng a tial nain, Dorkas nunnak le a tuahsernak cu tial cawk lo ding khin a um. Zeicatiah mi cungah dawtnak, zaangfahnak, zawnruahnak, hnakkartenhnak, siaherhnak, harsami bawmh duhnak, pekthenh duhnak le mi harnak ah hrawm duhnak thinlung a ngeih caah a si. Abik in "nuhmai" hna kha a dawt hna. A bawmhchanh hna. Cu vialte "thil tha tuahnak ahcun, a caan vialte" kha a rak hman.  A bawmhmi hna hi, a ho an si cu kan thei lo. Krihfa lawng maw an si? Midang zong dah a bawmh ve hna kan thei lo nain, kan theihmi cu, "nuhmai" an si timi kha a si.

Cu bawmtu ngeilo "nuhmai hna dawt hi Pathian nih biaknak taktak a timi a rak si" (James 1:27)  Dorkas hi thawngtha chim a thiam timi kan thei lo. A fim le rum kan thei lo. Asinain a min ruah ah, sullam ngeih ngai dawh a si.

Dorkas hi Tabitta ti zong ah ti a si. Dorkas timi sullam cu "Sazuk" tinak a si. Sazuk timi hi a min taktak maw a si hnga? Duhnak in auhnak min dah a si hnga cu kan thei lo. Si dawh ngai a simi cu, "Midang ca i riantuannak ah a khul a ran caah le a nun a that caah le duh a nun caah Sazuk an tinak a si kho men." Zeicatiah Sazuk cu a khul a rang. A nun a tha. A nunnak khi a dai ngaimi saram a si.

Dorkas nunzia hi uar a um naingaimi cawntlak nunzia a si. A ruang cu, "Thatnak tuah le sifak bawmh ah khan a caan vialte a hman dih" mi ruangah a si. Cucu zapi zaran nih tuah khawhmi a si lo.Midang cung i langhtermi dawtnak lak ah hin, "caan pek" zong aa tel ve. Kan caan kan pekmi hi, midang caah a sunglawi tuk. Zeicatiah "Time is money" a si caah a si. Dorka nih hin, "thil tha tuahnak le sifak bawmhnak caan a caan vialte a hman dih" timi bia hi ruah ah a dintuai lo taktak. Nang le kei nih teh midang caah zei tluk in dah caan kan pek ve? ."

Minung kan donghnak cu thih a si. A caan a phanh tik ahcun, Dorkas zong cu a thi ve. A ruak cu an tawl i, cunglei dot ah khan an chiah. Cu lio ah Peter cu Lidda khua ah a um. Dorkas a thih caah an hei cah i, Peter cu Joppa khua ah a ra ra. Thih cang hnu ahcun Peter cu zeidah a tuah khawh ti hnga?

Hi lio hi, Peter le a hawile pawl Pathian nih a hman siling te hna kha a si. Paul cu a lunt a rak i thleng deuh rih lo. Paul lunthlen kum hi AD 36 hrawng ah a si an ti caah, Dorkas a thih hi AD 34-35 kuakap a si kho. Hi lio ahcun Krihfa zumtu hi an rak tlawm taktak rih.

Peter cu Joppa khua ah khulrang in a va kal. A va phak tik ah, Dorka ruak cu "nuhmai vialte nih a zual in an rak zual in an rak tah len ko." An tah pah in, Peter cu an thawh i, "Dorkas nih a nun lio ah a rak ser piakmi hna angki hna le puan hna kha an hmuh sak." Dorka thatnak kha cat lo in an phuan. Cu nih a langhtermi cu, Dorka nih Jesuh a zumh caah a nun chung ah midang thinlung ah rian tam tuk a rak tuan tinak a si.

Hi nuhmai hna nih Dorkas nih a rak dawtnak hna, thilri le puan a rak zalhpiak hna le midang caah caan a pekmi vialte kha an philh kho lo.

An thinlung ah a taap tuk. Dorkas nih cu thil a tuahmi vialte a ruang le hrampi cu Krih zultu tha a si caah a rak si. Dorka cu hi nuhmai hna caah, cite bantuk in a rak al i, mei bantuk in a rak ceu. Dorkas nih thil tha a tuahmi ruang nih, nuhmai hna nunnak ah tam tuk rian  a rak tuan.

Dorkas hi zeitluk in dah dawtu a rak ngeih timi cu, a thih nih a lang. A thih ni ah a riantuannak vialte zong midang nih phuan a si. Micheu cu kan thih ni ah tah le zimuaitu zong ngeih lo khawh a si. Nun lio i midang ca thil tha tuah te hna hi, nun lio nakin thihni ah a phi a lang deuh tawn.

Mitha thih cu lungthin a kekkuai tuk. Dorka a thih tikah a kaltakmi nuhmai hna cu an tuar khun. An ngaih a chia. An thlavai a kiang. An lungthin a der. An lung a rawk. A ruahchannak a dong. An lung a fak tuk i, Dorka ruak kha a zual bak in an zualnak a si.

Peter zong nih, cu nuhmai hna ngaihchiat le mitthli tlak a hmuh tik ah a celh bak ve lo. A thinlung a kuai tuk lai timi khi ruah khawh cia a si. Hi lio ah Krihfa an tlawm tuk rih fawn. Cu lio i bochan tukmi nuhmai hna hawi a thih tik ah, nuhmai hna caah cun ngaih a rak chia tuk. Peter ca zong ah celh a rak si lai lo. Cucaah Lidda khua in khulrang taktak in a va kalnak a rak si lai.

Ruak kha  a zual in an zual caah thlacamnak a tha ti lo. Cucaah Peter nih, Dorkas ruak an chiahnak cungdot ummi hna kha a chuahter hna i, "Tabitha, tho tuah" tiah a van ti. Chikkhatte ah Dorkas cu a mit aa au i, a thu. A dam than i Peter nih an nih cu  a pek than hna (Lamkaltu 9:36-43). Khuaruahhar Pathian thilti khawh thawnnak le a vel cu a mak ko. Nuhmai hna cu a zumh hmanh an i zumh kho set ti lo. An tahnak vialte cu nihnak ah aa cang than. Dorkas cu an van kuh. An van muai i, an mitthli he tah bu in a muai in an muai.

Dorkas hi a tuanbia tam kan thei lo. Thawngtha chim a thiamnak kan thei lo. Hruaitu a si le si lo zong kan thei lo. Solo sak le music hna a thiam le thiamlo kan thei lo. Kan theihmi cu, "Jesuh zummi nu" ti lawng a si. Cu te cu a si ko nain, a tuahmi thil nih a nunzia kha a langhter. Cu a nunzia cu tawite lawng Bible nih a tial nain, vawlei caan dongh tiang zohchunh tlak le philh lo dingmi le cawn awk a tlakmi Krihfa nunzia dawh a kan chiah piakta.

Cu nunzia cu: "Thatnak tuah le sifak bawmh ah a caan viale a hman dih" hi a si. Thatnak tuah hi a kau kho tuk. Zeibabtuk thatnak dah a tuah timi kha Bible nih a tial lo nain, hmuh khawh a si mi tlawmpal cu "Bawmchantu ngeilo le sifak santlailo deuh a simi, nuhmai hna kha angki le puan a tuaktan piakmi hna le a pekmi hna kha a si."

Dorka nunzia hi, Jesuh chimmi "Samaria mitha" nunzia he aa lo. Cun Nitlaklei Krihfa nih an uar taktakmi le tuanbia i an chim tawnmi St. Nicholas (Santa Claus) kong he aa lo. Bible nih a tuanbia tawite lawng a tial nain, a nunzia le a thil tuahmi hi a rak ngan tuk. Duh a nun tuk caah le upat hmaizah awk a tlak tuk caah, Roman Catholic nih cun Dorkas hi "Saint" ah an chiah. Hi bantuk Dorkas bantuk minung hi, a tu cha kan Krihfabu ah kan herh taktakmi an si. Mah bantuk minung hi Krihfabu thazaang taktak le ngandamnak an rak si.

Dorkas tuahsernak nih thil dang a langhtermi pakhat cu, "Joppa khua nuhmai pawl hi an rak har ngai lai. Angki le puan an i ser kho lo. Cucu Dorkas nih a hmuh tik hna ah, angki le puan a rak serh lengmang hna" timi kha a lang. Dorkas tuahsernak nih a kan fialmi cu, "Krihfabu chung ah hin, nuhmai, pahmai, ngaktah, mizawfak, sifak santlailo, eidin le hrukaih a ngeilomi hna an um maw?" timi hi zoh le ngiat le dirkamh a herhnak hi a kan hmuhsak.

A donghnak ah, Dorkas tuanbia tawite nih a kan chimhmi cu Jesuh Krih zummi paoh cu "Thiltha tuah le sifaksantlai lo bawmh ah caan tampi pek kan hau" timi a langhter. Krihfabu chungah, pumpak cio nih Bawipa riantuannak ah, mah le thil ti khawhnak cio in, midang caah thil tha tuah, mi bawmh le mi caah lawmhnak tuah a herhnak kong" a kan chimh.

Cun thih ni ah hin, "Hi a thimi nu/pa hi a nun lio ah, zeibantuk minung dah a rak si? Zei bantuk tuahsernak thil tha dah a minung hawi sin ah a chiahta? Zei bantuk tuanbia dah a minung hawi sin ah a chiah ta? Jesuh a zumhnak kha cite bang in mihmai ah a al maw? Mei bang in mi hmai ah a ceu ve maw?" timi a langhter.

Hngar Dingmi Minung

Ngakchia kan si lio ahcun, kan sining nih a tlinh lo i, midang thilri tha deuh kan hmuh tik ah kan hngar kho hna. Cu hngarnak timi cu minung nih ngeihmi lungput le nunzia a si i, mi vialte kan nunnak ah a um kho ngaimi a si.

Hngar dingmi thil le hngar dingmi minung hna hi a min chim ahcun, chim cawk ding an si hnga lo. Tahchunhnak ah America dirhmun in kan chim ahcun, innlo tha, motor tha, rian tha, sushi dawr tha, ar zuarnak, catang sang le fanu fapa tha hna hi hngar khawh taktak an si. Lairam cu kan si a fah tik ah, an lam, an vanlawngbual, certual, tii, mei, pangpar dum thatha, library lianlian tiang zong khi hngar khawh an si. Sianginn kai a huammi caahcun sianginn thatha hna van hmuh ahcun hngar an um tuk.

Cozah zong ah hin hngar a um. Cozah thawng le ramrum cu cozah der le ram sifak nih a phunphun in hngar a si. An GDP, an thawnnak, an thil ti khawhnak, an nawlngeihnak, an ram le a chung thilri vialte zong hruaitu dang nih hngar khawh ngai a si.

A caan ahcun kan innpa chungkhar dawh le nuam zong khi hngar khawh ngai an si. Nu le va aa dawmi hna hi hngar khawh ngai a si. U le nau aa dawmi hna hi hngar khawh ngai a si. Rumnak le tangka te hna zong i hngar khawh a si. Tirawl thaw hmanh i hngar khawh a si.

Nu le bang cu, an hawile nih angka le hni an i hrukmi hna hi hngar khawh ngai a si. Sui in sermi tumbul, thi, kutdonghrolh te hna hi, i hngar khawh ngai a si. Pa nakin nu hi thilri le tuktak ah an i hngar kho deuh. An kedanh le bag tiang in an i hngar kho. Cucu nu phung a rak si. Pa cu thilri nakin innlo le motor le rian te hna hi hngar khawh ngai a rak si.

Mino cu "larnak" (popularity) hi hngar khawh ngai a si Hnahchuah khawh ngai a si. An hawipa a lar ngaimi kha a dang nih hngar khawh a si. An hawinu a lar ngaimi kha hawinu dang nih hngar khawh ngai a si. Catang le degree te hna hngar khawh ngai a si. "Nuamhnak" zong hngar khawh ngai a si. Zu le zukhmawm te hna zong hngar khawh ngai a si.

Cuticun vawleicung ah hin, minung tam deuh umnak paoh le thil ti khomi tam deuh umnak paoh ah hngar dingmi thil hi a tam chin lengmang. Thil tha zong hi hngar khawh a si si thil chia zong hi chaitnak lei in hngar i va tuah khawh a si ve. Cucaah vawleicung ah hin hngar dingmi thil hi a tam n a tam taktak. Chim ahcun dong kho ding an si lo.

Hngar nak nih ngeih duh ve nak, si duh ve nak, tuah duh ve nak ti in thinlung ah thil a phunphun a chuahter khawh.

Cu tikah minung caah duhmi thil a tam chin lengmang. Sermi thil thar a tam chin lengmang. Cu tik ah minung cu kan duhmi nih a kan mawngh. Hruhpi chih lak tiang in a kan mawngh khawh. A hnu ahcun Pathian zong thei lo tiang in vawleicung thilri le sining kan duhnak nih, a kan mawngh khawh. Hngar nak nih hin, minung hi thatnak lei zongah a kan mawngh khawh i, chaitnak lei zongah a kan mawngh khawh. "Kan si khawh lo tik ah, mah le mah nuam lo tiang in le, mah le mah i hua lak in a ka umter khawh.

Cucaah hngarnak ngeih hi thil pawi pakhat a chuahpi khotu lungput a si. Cu hngarnak nih cun "mitthitnak" a chuahpi khawh. Cu mitthitnak nih rawhnak ah a kan hruai khawh taktak. Eve cu Eden dum lai fang an cinmi thil kha a mit a thi. Gen. 3:6 ah hi tin a tial:

Nu nih cun thingkung cu mithlang ngai le mithi ngai a si le a thei cu mitthi ngai a si kha a hmuh tikah a fimmi si cu zeitluk in dah a nuamh hnga ti kha a ruat.

"A fimmi si kha zeitluk in dah a nuamh hnga?" timi ruah kha hngar timi cu a si. Pathian fimnak kha a hngar i, cu thil nih thei einak le sualnak ah tluknak a chuahpi. Cucaah hngarnak le mitthitnak timi hi, an ra ti tawn. Cu thil pahnih cu "faphir bantuk" an si. An i tlai.

Minung a simi paoh hi hngarnak kan ngei i, sifak zong nih hngarnak an ngei. Mirum zong nih a dang mirum an hgnar than ko hna. Mirum tuk zong nih aa nuam tukmi sifak an hngarmi hna an um ve than ko. Cuticun vawlei ah hin 100% in duh a tlin khawhlo caah hngarnak hna hi an um tawn. Sifak zong nih hngar mi an ngeih bang in le michia zong nih hgnarmi thil an ngeih bantuk in, siangpahrang zong nih hngarmi thil an rak ngei ve.

Solomon siangpahrang zong hi hngarmi thil a rak ngei. Cucaah a uknak fehnak ding caah le zeidang lungthin duhnak sum khawhlomi ruangah nupi 700 le nuchun 300 a ngeihnak a rak si. Innlo thatha a rak sak i, ram ropui taktak a rak uk. Vawleicungah pa fimbik tiah timi zong a si i fimmak phungthluk bia zong tam taktak a chim nain, a nih zong hi hgnarmi a ngei thiamthiam. Cu thil a hngarmi vialte cu a ruat than. A ruat than. Cu tikah, a hngarmi thil vialte hna hi, hngar tlak an si maw? Hngar phu an si maw? A hmunmi thil an si maw ti kha a tuak hna. Zei sette hi dah hngar tlak le hngar phu an si timi zong a cuai a thlai than.

Cu i a donghnak ah a fianmi cu, vawleicung thilri, chawva, uknak, pennak, rumnak, dawhnak le thawnnak hna hi hngar phu an rak si lo. Hngar ding zong an rak si lo. Zeitluk mirum milian le bawisang zong hngar ding an rak si lo timi kha a donghnak a hmuh. Fimnak in khua a ruat lengmang. A si ahcun hngar ding taktak hi teh a ho dah an si ne? A ho dah kan hngar awk a si ne timi hi a ruat i, a donghnak ah a chimmi cu hihi  a si:

 "Nifa tein Bawipa a tihmi bel kha hngar ko hna" (Phung 23:17)

Mifim taktak Solomon nih cun hngar dingmi cu Nifa tein Bawipa a tihmi lawng hi an si a ti. Nang le kei teh kan hngarmi hna zeidah a si? A ho dah nang na hngarmi a si ve? Kei a ho dah ka hngar mi a si ve? 

Chin Miphun Nih Zeitluk In Dah Kan Ram Caah Kan Pek?

Pathian nih miphun pakhat a ser tik ah, cu miphun nih a mah miphun le ram dawt ding, zohkhenh le kilven ding hi, tuanvo a pek chih. Ram le miphun kilven hi, hruaitu rian lawng a si lo. Pumpak pakhat cio hi, ram le miphun kilven ding tuanvo a kan pek. Cucu a fiantertu cu Israel miphun sining hi a si.

Pathian thimmi Israel miphun cu, "An biaknak, an Pathian, an vawlei, an thingram, an ramri, an nunphung, an upadi, an fimcawnnak, an sipuazi, an politics le ralkap rian hi aa then kho bal lo." 

Laimi cu Israel miphun he kan sining aa lomi tampi a um, Asinain kan ruahmi aa dannak pakhat cu, "Laimi cu, kan vawlei, politics, ram le nunphung tibantuk hi, kan Pathian zumhnak he kan tlaihter kho lo. Cucaah Chin miphun hi thazaang kan ngei ko nain, kan cak lo. Ramdang kalmi zong kan tam tuk nain, kan thawng kho lo. Cucaah ruah a herhmi cu, kan biaknak le politics hi zeitindah kan pehtlaihter lai timi hi ruah ngai kan herh.

Laimi hi, USA zong ah va um ko u sih. Norway, Germany, Denmark, Sweden, Canada, Australia le New Zealand le ka dang ram thatha zong ah va um ko hmanh u sih. Kan umnak ram hna hi, kan ram taktak an si lo. Citizen kan si zong ah, kan ram taktak a si lo. Kan ram taktak cu, kan Chin State lawnglawng khi a si. Khi ramte khi dah ti lo cu, ram kan ngei lo. Cucaah khi ram khi, kan nunnak, thlanti le thisen in ven a herh. Ngeihchiah le chawva in tanpi le ven a herh.

Kawram ummi tlangcungmi sining epchun cio tikah, Kachin, Karen, Wa le Rakhine hna cu an cak tuk cang. Minung ralkap thazaang le hriamnam ah an cak tuk cang. Hi miphun hna nih, an ralkap an tanh ning hna le an khuaram an dawt ning le an ram caah an ngeihchiah chawva an pek ning ruah ah, khuaruahhar a si.

Nihin ni ah "Wa miphun hna cu, "De facto Independence" timi, "independence" ram pakhat bantuk in an i uk kho cang. Kachin nak hmanh in an dirhmun (status) a sang deuh cang. Kawlram ah miphun dang nih canh khawh ti lo mi "dirhmun pakhat" an phan cang. An holh, ca le nunphung mah tein kilvennak le thanchoternak nawl an ngei cang. Kawl cozah nih ti ngam awk an si ti lo. WA hna cu hlan ah "mihrut le a thangcholomi miphun" timi an si nain, nihin ni ahcun Kawlram miphun vialte lakah a cak bik an si cang. Cucu an i zuamnak thawng in a si.

Hi lio ah, kan nih Chin aa timi nih teh zeitluk in dah kan ram kan dawt? Zeitluk in dah kan ram le miphun ca ah chawva kan pek? Nang teh kan Chinram le Chin miphun sersiamnak ah dollar zeizat dah na pek ve cang? Kan miphun ralkap an thazaang le an headquarter nih nangmah le keimah thazaang kha zei tluk fang dah a si timi an langhter ko lo maw?

Nangmah le keimah nih ram le miphun caah zeitluk in dah kan thazaang kan chuah timi theihfiannak ding caah, tlangcung ralkap hna an umnak "Headquarter khua cio le an ralkap hna tlawmpal cio in, kan van epchun ta hna lai." Miphun dang nih an miphun le ram an dawtnak hi, fiangtein kan theih lo le miphun caah lungfahnak kan ngeih lo ahcun kan ram le miphun hi, miphun dang kan can bal lai lo.


1. Laiza khua, KIA Headquarter

Laiza ahcun sianginn, sizung, hotel thatha a um cang. Company hmanh an um cang. Tuluk thilri le Kawlram thilri zuarnak dawr lianlian an um. Khuapi pakhat dirhmun a tling dih cang. Kachin ram independence hmu kho sehlaw, khualipi sinak tling tein a ngei khomi a si. Electric mei zong a tha. Motor le motor cycle a tor cang. Telephone a tor. Tuluk tangka le Kawlram tangka hmanti khawh an si. Tuluk eidin tirawl an ei ding. KIA ralkap 10,000-12,000 karlak headquarter a si. An ralkap thilthuam zoh le an nu ralkap zoh hman ah, Iran le North Korea tluk deng in an thilthuam a tha. Hi khua hi USA ram khua a cheukhat bantuk in a tha i, aa dawhmi khua a si cang.

Laiza, KIA Headquarter (Tuluk ramri)

Upat tlak taktak KIA Nu Ralkap pawl

2. Panghsang, United WA Headquarter 

Panghsang khua hi Tuluk ramri ah a um. Tuluk miphun tampi an um. Pangkham ti zong ah an auh. United Wa Army headquarter a si. Ralkap 30,000 le reserve 10,000 tluk an ngei. Helicopter le miakpi le vanlawng kahnak tiang an ngei cang. Kawlram cozah nih ti khawh ding an si theng ti lo. Wa nih an miphun le ram an dawt bak. Khuaram an sernak bik a hrampi cu "Wa mipi thazaang a si." Tuluk nih a dirkamh ngai hna caah, Kawl cozah nih kah ngam ding ah a har ngai cang. An holh, ca, nunphung an mah tein zalawng tein an hmang kho cang. "Defacto Independence" ram tiah an ti. A sullam cu "Cozah uknak hrampi ning phung in si lem lo in, independence a si cang mi ram" tinak a si. Kawlram ah Wa miphun lawnglawng nih cu dirhmun an ngei kho. 

Wa miphun hna an khualipi 

United Wa State Army

3. Mong La, NDAA Headquarter

Mong La hi, Tuluk ramri ummi a si. Hlawhhlangnu, saram, zu le ritnak sii le gambling tamnak a si. Kawlram Las Vegas timi khua a si. "Little Vegas" tiah an auh. Zeicatiah Las Vegas bantuk in, zu, nu, ritnak si, casino le lentecelhnak a tlin dih caah a si. 

National Democratic Alliance Army (NDAA) hi Shan deuh an si. 1989 ah Communist Party of Burma (CPB) in a chuakmi an si. Ralkap 3000-4000 kar an ngei. Nikhat ah khual 1000-3000 karlak hi tlawngtu an ngei. 

Hotel thatha a um. Sizung le sianginn thatha a um. Electric, cell phone, eidin, motor, computer le thilri hmanmi paohpaoh hi Tuluk chuak an si. Tangka zong Tuluk ta an hmang. Tuluk hi kum khat ah 350,000 renglo nih an rak len ti a si. Hotel thatha zong an sak hna i, tourist tam taktak an phanhnak a si. Hi area hi Kawl cozah nih "Special Region No.4" tiah an timi a si. Mah tein an i uk ti tluk a si. Yangon le Mandalay tluk dengin innlo le motor an tha. Zei tluk in dah WA miphun hna nih an ram hi an dawt timi cu an khua le innlo le hriamnam zoh in theih khawh a si. 

Myanmar Vegas an timi Mong La khua

Mong La khualai dawr (Little China) tiah an ti

Mong La ah ummi hotel

4. Loi Tang Leng, Shan State Army Headquarter (Myanmar-Thai border)

Loi Tang Leng hi, Kawlram le Thailand ramri bak ah a um. Cucaah Kawlram can hmang lo in, Thailand can a hmangmi an si. Shan State Army headquarter a si. Shan miphun hi, Kawlram ah a tam bikmi tlangcungmi an si nain, an ram chungah miphun tampi an um caah tapung tam tuk an um ve i, an thawn hnga tluk in an thawng kho lo. Shan State Army hi Shan miphun lakah a cak bikmi tapung phu khat an si. A dang dohlennak tuahtu pawl kong cu ka van tial ti lai lo. Shan dothlennak tuahtu pawl hi, hlan ahcun Kawlram ah a cak bik an si nain, nihin ni ahcun KIA le WA le Arakan tluk in an cak ti lo. Asinain an thazaang cu a dintuai rih lo. 

Loi Tang Leng

Shan State Army

Shan State Army




5. Arakan Army (AA)

AA hi 2009 lawng ah dirhmi an si. Khulrang taktak in a karhmi, hriamnam thami le ralkap tampi a ngeimi an si. KIA Headquarter Laiza ah, headquarter ah an ngei chung rih. Kawl cozah hmanh an khuaruah a har. Mah tluk rang in zeitindah an karh manh hnga le an thawn manh hnga tiah. Wa ralkap sin in hriamnam tampi an cawk. Ramdang ummi Rakhine nih tam bik an bomh hna. 

Laiza dah ti lo cu, Rakhine Ram chung ah headquarter an ngei kho rih lo. An hruaitu hi an mak taktak. Cathiam le mino tete an si. An hruaitu bik hi Twan Mrat Naing a si. A vab changtu hi Medical doctor bak a rak si. Ralkap 7,000 tluk an ngei. 

CNF bantuk in, Rakhine Ram chungah headquarter ngeih ding hi an i zuam i, an ngei kho te lai dek maw? A tu lio ah Kawlram cozah harnak a pe biktu cu AA an si. Raltuk an thiam. An ral a tha (Lairam chungah an cawlcanghnak bik a si nain, AA le CNF hna an i kah lo ding hi a biapi ngaingai).

Arakan Army (AA), Laiza khua ah

AA Hruaitu hna

6. Lay Wah le Law Khee Lar (KNU Headquarters)

Vawleicung dothlennak tuahtu ralkap vialte lak ah, ral thawh a sau bikmi tapung an si. Kawlram zalawnnak a hmuh cang kain, ral an tho cang i, nihin ni ahcun kum 71 ral an tho cang. 1995 ah hlan lio an headquarter Manerplaw an lak dih hnu in, an thazaang a tum deuh ngai cang. "

A tu lio ahcun, "Lay Wah khua" le "Law Khee Lar khua" ah headquarters an ser.  KNU hi Krihfa deuh lawngte an si. Laiza, Panghsan le Mongla tluk in an tha lo. Cucaah Budhist Karen tapung pawl he an i rem lo. KNU an tinhmi cu, hlan ah independence a rak si nain, tu chan ahcun Federalism  asi cang. Ralkap hi 3000-5000 karlak an ngei. Buddhist Karen tapung an um rih nain, an nih cu Kawlram cozah he naihniam deuh in a ummi an si. 

Minthang KNU Nu ralkap

KNU nih Kum 70 ral an dohnak ni sunglawi


8. Victoria Camp

1988 in dirhmi Chin ralkap bu an si. Minung zeizat dah an si timi theih khawh a si lo. Hlan ahcun Victoria camp, Bangladesh ah khua an sa nain, remdaihnak le kahdaihnak an tuah hnu in, Vanzangtlang a donghnak hmun ah, Victoria Camp ah headquarter an ser. A kong tampi chim hau lo in Laimi tampi nih theih a si. Vanzangtlang a donghnak Tio tiva naih ah a um. Hmunhma rem taktak a si. Inn zong tampi aa tlum ve ding a si. Lairam ah mah bantuk hmunhma rem hna a ummi hi, lunglawmh awk taktak a si. Vanzangtlang hrawnghrang hi a zohkhenhtu bik an si. 

Nihin ni ah an innlo a chia. Sianginn thathi zong a um lo. Ihzaunak thathi hmanh a um lo. An ralbawi zik ihnak hmanh inn fate le innchia te a si. Hi an headquarter hmanthlak nih CNF an dernak a langhter lawng silo in, kan miphun derthawmnak le ram caah kan pekchanhmi a tlawm ning a langhter. 


Laiza, Panghsan, Mongla, Loi Tang Leng he hna epchun ahcun, chim ngam ding a si lo. Kawlram cozah he remdaihnak kong i cabuai pakhat cung an thut tik ahcun kan Chin hruaitu pasal hna hi, an men lai. Upat hmaizah tlak bik le cozah biatak tein a nawr khotu an si ko hna. Asinain, an raklak thazaang a der. Hriamnam thazaang a der. An headquarter innlo hna a chiat tikah upat hmaizah awk a har ngaingai. Politics i party pakhat le khat biaruah tik le caihhmai tikah "thazaang le thawnnak" hi tahnak fung pakhat a si.

Cucaah kan Chin miphun nih kan duhmi "Self Determination" (Mah tein i tawlrelnak) kan ngeih khawhnak ding caah, kan hruaitu pasaltha hna kha, thawnnak (power) an ngeih i teitu an sinak ding caah, kan miphun nih a lamkip in kan dirkamh hna a hau. Tangka, hriamnam, chawva, ngeihchiah, hmurka, thinlung le thazaang in dirkamh an herh. CNF zong ah mino cu luh ding a si. Chin mipi zong nih tan kan herh.

Asiahcun kan CNF headquarter innlo le sining van zoh ve law zeitindah na ruah? Miphun dang nih an ram an dawt ning le Chin miphun nih ram kan dawt ning cu fiang tein na hmuh ko lai. Nang teh CNF ca le Victoria Camp caah zeizat dah na pek ve cang? Kachin Baptist Convention hna nih cun KIA hi an dirkamh taktak. Kan nih Chin miphun Krihfabu le organization kan ngeihmi hna nih CNF le an headquarter hi zeitluk dah kan dir kamh ve? Cucu kan mah cio tein ruah ding a si. 

A tanglei CNF camp hi van zoh ve. A cunglei i KIA, WA, Shan le KNU pawl an headquarter thatning van zoh ve law, zeitluk in dah a kan thlau? Zei tluk in dah kan i dan?  

Hi Victoria Camp zoh bak in careltu nih question hi nangmah tein rak i hal ve law tiah kan sawm. 

"Chin miphun nih zeitluk in dah kan ram caah kan pek?" timi cu careltu na fiang ko lai tiah ruahchannak ka ngei. 

Victoria Camp (CNF Headquarter)

Hi Victoria Camp hi zoh law, miphun dang headquarter he zei tluk in dah aa thlau? 

--------------------------------------------------------------------