Laimi le Israelmi "Molhtertu" Zeidah A Si?

 Minung hi zei thil paoh nih a kan molhter khawh ko. Tangka duh tuknak zong nih a kan molhter khawh. A cheu cu tangka an ri i, tangka hi an i hruhpi i, an molh. Tangka an ti ahcun zei hmanh an thei ti lo. Pumpak eihmuar an tih lo. Cozah eihmuar an tih lo. Lih le hrawkhrol riantuan an tih lo. Midang sunghbau an tih lo. Midang ngaihchiat le mitthli tlak zong an ruat lo. Tangka nih an mit a muihter hna. An thinlung a muihter hna. Cucaah tangka ruangah, minung thahnawn le lu hloh zong an tih lo. Cucaah cu hna cu tangka nih a mohtermi hna an si. 

A cheu cu phe nih a molhter hna. Voikhat ah mipa pakhat nih a ka chimh. "Ni hnih le zan hnih chung phe kan i kah. Kan ei pah, kan ding pah i, mitkuh kan thei lo. Kan baa cang i, inn ah ka va tin i, ka nu nih rawl a ka suah i ka van ei a ti. Darkeu ka van i lak i, ka darkeu cu "Thingpi A-ka" bak ah ka ruah i ka nu nih a ka suahmi dinhhang kheng cungah ka van tengh ciammam i, cabuai cung rawl viale le dinhhang vialte cu an chawi dih" tiah a rak ti. Cu zong cu phe nih a molhter caah a si ko. 

Zeithil paoh hi, rihma ngeilo in kan tonghtham ahcun a kan molhtertu thil an si kho. CASINO le Gambling te hna, night club te hna, zudin saei te hna, nu duh tuk te hna, tangka duh tuk te hna nih, minung hi molhter le ritter khawh a si. Ralrin a herhmi a tam tuk. 

A cheu cu "ritnak sii" nih a hruhter hna. Hi bantuk ritnak si nih a hruhtermi hna cu, Shan ram, Kachin ram, Kawlram, Mizoram an a tor. Kalaymyo le Tiddim peng ah an tor. Pathian dawtnak in Hakha le Thantlang cu kan van zia ngai rih. USA ahcun an tam tuk leh pek. Hi ritnak sii ruangah mi a thatmi le a nawngmi an tor cang. Cu hna zong nih "ritnak sii" (drug) nih a hruhter hna. 

Ruah a haumi cu "A kan molhtertu thil paoh hi, a kan uktu a si. Sal a kan tlaitu a si. Kan bawi a si." Tangka nih a kan molhter ahcun tangka kha a kan uktu le kan bawi a si. Phe le Casino nih a kan molhter ahcun phe le Casino kha kan uktu le kan bawi a si. Ritnak sii nih a kan molhter ahcun ritnak si hi kan bawi le uktu a si. A sal kan si." 

Laimi le Israelmi hi, kan i lo kan ti tawn. Kan biaknak, nunphung le sining aa lo ngai. Kan chiatnak zong aa lo ngai. Cucaah Lairam le Mizoram ummi cheukhat le bang nih cun,   "Laimi le Israel cu miphun pkahat kan si. Laimi Effraim cithlah a tlaumi kan si tiah an ti. Mizoram in a cheu cu Israel ram ah an pem i, Judahmi sinak a cohlangmi an tam ngai. Cu tluk cun Laimi le Israelmi hi kan i lo. Kan DNA zong i naih ngai sehlaw a dawh ko. 

A si. Laimi le Israelmi hi kan i lawhnak a tam ngai taktak. Pathian kan rak biak ning, rai kan rak thawi ning, kan nunphung le kan sining le tuanbia zong aa lawh pin ah, "Kan awr" zong aa lo ngaingai. Hlan lio ah Israelmi a molhtertu hna cu "zuu" a si i, Laimi zong a kan molhtertu bik thil hi zuu a si ve. 

Hlan lio Israelmi hna hi, "wine" (zuu) hi an rak duh tuk. Wine tampi ngeih cu thluachuah ah an rak ruah. Zuu cu an nunnak ah an rak din peng. Jesuh chan hmanh ah, Cana khua ah tii hmanh kha misurzu ah a rak ser taktak ko. Israelmi cu zuu an rak ding tuk. Zuu an rak duh tuk. 

Cucaah Prophet Hosea sin ah Pathian bia a ra i, "Zu nih ka mi hna cu a molhter cang hna" (4:11) tiah a rak ti. "Ka mi" tiah Pathian nih a timi hna cu Israelmi hna kha an si. Pathian a ngaih a chiat taktakmi cu "Ami Israelmi hna kha zu nih a molhtermi hna" hi a si. Phun dang in chim ahcun, hlan lio Israel ah a tu bantuk in Drug hna a um tuk lo. Zu hi an caah hrawktu ngaingai a rak si. "Zu nih minung tampi kha sal ah a tlaih hna. Rawhnak lam ah a hruai hna. 

Laimi le Israelmi kan i lawhnak tamp a ummi lak ah kan or zong aa lo. A kan molhtertu thil zong aa lo. Hlanlio Israelmi a molhtertu hna thil u zu a si bantuk in, kan pipu chan in tu chan Khrihfa kan si tiang zu nih Laimi cu tam tuk a kan molhter cang.

Zu nih Laimi a kan molhter caah, kan miphun hi zu sal ah kan tla ngacha cang. Mino tete nih zu in an thi cang. Nulepa ruakvuitu ding ah ruahmi hna kha, nulepa nih ruakvui an si. A pawi taktak. Cucu zu nih  a kan molhter cang caah a si. 

Lairam Krihfa kan nunzia hi check than a hau cang. Ruat tuah u sih? Zu nih a kan molhter ko lo maw? Lairam in USA a tlawngmi nih a kan chimh tik ah, ngaihchia ngaingai a si. An chim tawnmi ahcun, kan politician tampi cu zu an ding ti a si. Fimchimtu sianginn cachim le cozah riantuan zong an ding ti a si. Mirum miliam kan ngeihmi tampi cu zu le sa he aa ciahmi an tam ti a si. Khualtlawnnak ah Buddhist he zeihmanh dang lo in, Laimi zuu kan ding ti a si. Fimcawngmi college siangngakchia hmanh zuri an tam tuk ti a si. Khrihfa khua timi Hakha le Thantlang hmanh ah, Laimi tangka in zudawr tuahmi an rum ti a si. A pawi taktak. 

Cu nak in a pawi deuh mi cu, biaknak hruaitu upa zong zuding an tam tuk ti a si.A cheu mino-upa, le Khrihfa-upa zong an ri ti a si. Lairam pastor cheukhat cu "mitsur zu" an ri ti. Hakha le Thantlang ah "mitsur-zu" cu pastor le evangelist lakphak an ti ti a si. Hihi ti hram nak maw a si? Capo dah a si? A taktak dah a si ka thei lo. A taktak a si ahcun a pawi tuk lai.

Biaknak hruaitu le thawngtha chimtu hmanh nih an din ahcun, "Cucu ko cu Israelmi kan lawhnak chinchin a si hawi cang." Zeicatiah Prophet Isaiah chan hna ahcun, mipi lawng si hlah. Prophet le tlangbawi hmanh kha zu an ri i, buainak tampi an chuahter. Thlarau ah an tumchuk i, an ram ah nincanlonak tam tuk a rak um. Cucaah Prophet Isaiah nih hi tin a ti:

Prophet le tlangbawi hna hmanh kha zu an ri i, an sawn lengmang. Zu le zureu tam tuk an din caah, lungmit in an ri lengmang i, khawika zawn ah ka kal ti hmanh kha an hngal lo. Cucaah Prophet nih Pathian sin in langhnak an hmuhmi ah an i palh i, tlangbawi nih bia an caihnak ah a i palh. An thutnak cabuai cu luak a khat i, a thiannak hmun pakhat hmanh a um lo" (Isaiah 28:7,8) 

Israel miphun, Pathian bia a chimtu le Pathian riantuantu a simi hmanh nih zu le zureu an rit tuk mi le luak le khak he an i ciahmi van ruah tik ah, Laimi le Israel kan i lawh chinchinnak a si. Biaknak riantuantu nih cun zu le zurei cu kan din awk a si bak lo nain a dingmi zong tampi kan um ko rua. 

Isaiah tuanbia kan zoh tik ah, Israelmi hna zu le zureu an din tukmi, an tlangbawi le Prophet hna hmanh zu an ritmi ruangah, Pathian nih "Israelmi hi dan a tatnak hna dingmi le harnak an tonmi a ruang pakhat a si (Is.28:11-22)" tiah Isaiah nih a rak ti. Pathian dantatnak caah "holh phun dang in a holhmi kha, Israel mi cawnpiaktu ah Pathian nih hman ding" zong aa tel. 

Kum tam nawn a rauh tik an tuahmi sualnak theipar cu a vui. B.C 722 ah Israel miphun (10) cungah rawhnak cu a phan taktak. Miphun dang holh in a holhmi Assyria Emperor Sargon II nih, Israel miphun (Chaklei Pennak) cu a hrawh i, Euphrates River ral ah sal ah a rak hruai hna. An khualipi Samaria cu a hrawh. Hi miphun (10) hi an kir ti lo. An tlau thai. Thlanglei Pennak (Judah le Benjamin miphun zong an him hlei lo. B.C 598/97 ah Babylon Emperor Nebuchadnezzar nih, an khualipi Jerusalem cu a hrawh i, sal ah thawng tampi a hruai ve than hna. Cu ti cun, Siangpahrang David dirhmi rampi cu a tlu (1Chanrelnak 5:26; 2 Siang 15:29, 17:3-6; 18:11-12; 2 Siang 24:8-20; 25:1-21). 

Zu nih Israelmi cu a molhter hna caah, a hnu ahcun holh phun dang in a holh i siasal biami hna kut ah sal ah an tla. An Pathian pekmi a phungbia hna an buar caah, an miphun cu sal ah an cang i, an ram cu ramsa tlawnnak le chuahtakmi ramking ah a cang. Molh hi cu zei bantuk thil ruang i molh a si hmanh ah tih a rak nung taktak ko.  

Israelmi hna nuncan ziaza zoh chih in, Laimi zong ralrin kan herh. Israelmi hna rawhnak ah a hruaitu hna tampi a um i, cu lak ahcun a "molhtertu hna thil zu" hi, an miphun rawhnak hrampi pakhat ah aa tel. Zu nih a molhter hna. Cucaah hruaitu le mipi nih, an Pathian (Yahwed) kha an ruat ti lo. An chungkhar kong an ruat ti lo. Ram le miphun kong an ruat ti lo. An nunphung le miphun thanchonak an ruat ti lo. Bing rit in zuu an ri cang. Zu rit hrat ahcun, miphun pakhat chung ah, huatralnak le zaanennak a karh. Mipi lawng si hlah. An siangpahrang le uktu tampi nih zu an ding. A donghnak ah Prophet le Tlangbawi zong nih an ding. Cu hna hmanh nih an din ahcun, "Mipi cu chim ding a um ti lo."

Nihin ni ah kan nih Laimi zong, Israelmi bantuk in zu nih a kan molhter cang i, biaknak hruaitu tampi nih zu kan ding cang ti a si. Pastor cheukhat le evangelist cheukhat cu zu dingmi an um tiah mipi nih an chim lengmang. Isaiah chan i, "Prophet le Tlangbawi zudin hna kan lo sual cang maw?" timi ruah ding a um. Pastor le Evangelist le Krihfaupa hna nih zu kan din ahcun zeitindah kan mipi cu kan cawnpiak ti hna lai? 

Hi ruang ah, "Holh phun dang in a holhmi zong hi, Lairam a ummi Laimi cawnpiaktu ah Pathian nih a hman khawh hna." Kan i ralrin a herh. Kan i ralrin lo ahcun, "holh dang in a holhmi" miphun kha a kan uktu an cang zungzal lai. A kan hremtu le hrawktu ah an cang lai. Cucu Laimi dihlak nih kan ruah a herh. 

Covid-19 Zawtnak In Minung Zeizat Dah An Thi Te Lai?

Bible phungchim tu kan zoh tik ah, hmailei ah zei thil dah a um lai timi hi a ho hmanh nih fiang tein theih khawh a si lo timi kan hmuh: 

"Hmailei thil hngalh duhnak kha minung kan thinlung chungah a chiah i, asinain Pathian nih a tuahmi thil kha tling tein hngalh khawhnak kha cu Pathian nih a kan pe lo" (Phungchimtu 3:11b).

Pathian nih a rak thlahmi prophet taktak dah ti lo cu, hmailei kong hi chimfian khawh a si hrimhrim lo. Khuacaan zoh thiam nih a caan ahcun an palh i, computer zong nih a palh caan a um i, minung nih cun chim hau lo in kan palh khawh tukmi a si. Cucaah zeitluk mifim zong nih hin, a ra laimi caan hi cu tawite kong hmanh hi dik tein chim chung awk a tha lo. 

Cucaah hmailei ah hi vawleicung ah thil umdingmi le cang dingmi kong chim tikah, zawndamh in ruahdamhmi deuh a si. Asinain thil sining a cang ciami hawih in zoh i tuak a si. Cucu "model" tiah an ti i Kawl holh cun pungsan timi a si. Lai holh cun "siningcang" tiah ti khawh a si. A tu lio i thil a siningcang hawih in tuak timi khi a si ko.

University of Washington ummi, Institute of Health Metrics and Evaluation (IHME) nih a tu lio thil siningcang (model) in an tuak tik ah, 2020 kum dih ah hin USA ah minung 410,000 Covid-19 in kan thi kho tiah an ti. A ruang cu Falls le khuasik tlak hlan ah hin, Covid-19 damnak sii le rungrul khamnak a chuah khawh lo ahcun a tuning te cun kan thi kho ti a si. 

Hi IHME nih an tuakmi siningcang (model) hi White House le cozah hruaitu upa zong nih an i chirhchan tawnmi a si. Mipi nih ngandamnak kha biapi ah an chiah lo i, fak pi in an i zuam lo ahcun Jan 1 ahcun minung 620,000 tiang hmanh an thi te kho men tiah an ti. Sibawi tampi nih, cu hlannak hmanh in a chia deuhmi tlangrai hi a ra laimi khuasik ah hin a chuak te kho men ti a si. 

Johns Hopkins University nih an tuaknak ah tu chun ni tiang ah hin, USA ah a tlawm bik 186,800 kan thi cang an ti. June thla ah, IHME nih October ahcun minung 200,000 an thi lai tiah an rak ti i, cucu lei ah kan i thawn ziahmah. An chimmi a tlinnak ding caah, 13,000 hrawng lawng a duh cang. 

IHME nih hin, Covid-19 kong ah ruahnak dangdang hna hmang in thil a cang kho hnga dingmi pathum an chim:-a chiakha bik kan tawn khawhmi, a tha bikmi kan tawn khawhmi le thil a taktak ah a cang kho hnga dingmi tiah, tiah pathum ah an then.

A pathumnak thil a cang kho taktak dingmi a si kho mi cu January 1 ah hin, minung 410,450 an thi kho tiah an ti. A chiakha bik kan tawn khawhmi tu ahcun January 1 ah minung 620,028 an thi kho tiah an ti. A tha bik cem mi ahcun mipi nih hmurhuh an i huh cio ahcun 2020 kum dih ah minung 288,380 kan thi kho ti a si. 

Cozah policy le mipi nih cozah upadi hi zeitluk in dah kan zulh timi hawih in, a ra laim khuasik tlakka le khuasik ah hin, minung kan thihmi a tlawmtam cu aa thleng kho ti a si. Mifim pawl nih an timi cu, U.S chaklei khuasihnak ah hin, khuacaan hawih in a chuakmi zawtnak (seasonal virus) kha a tu Covid-19 he aa cawh te lai i, cu thil nih tampi mithi a tamter deuh khawh tiah an ruah.  

Cucaah a ra laimi December hi minung tampi thih khawh a si te lai tiah an ti. Cu chung ahcun Europe, Central Asia le U.S.A hi aa tel lai ti a si. Zawtnak kong ah "science" nih a kan chimhmi hi a fiang ko cang. "Hmurhuh hman ding, minung lamhlat deuh in um ding, hmun khat ah mibu tampi pumh hi hrial ding" timi hna hi zawtnak a karhlonak ding caah, tuah hrimhrim a herhmi an si. A ra laimi khuasik ah hin, hmurhuh hman lawng hi a za te lai lo lai tiah an ti. 

July kha Covid-19 a karh bik lio caan a si i, nikhat ah 70,000 tiang mizaw thar an um nak in, a tu lio ahcun nifatin Covid-19 zawtnak hi a tum deuh ko. Tu chun ni ah tampi a tum ko nain, ni khat ah 40,000 lengmang cu mizaw thar an um rih i, sikpar (Falls) a phak tikah a zual te kho mi a si tiah an ti. Mithi zong an zor deuh nain, ni khat ah 1,000 kuakap cu an thi peng rih ko tiah Johns Hopkins University nih an ti. 

Vawleicung pumpi kong an tuak tikah, nihin ni ah minung 869,600 an thi cang i, January ahcun 2.8 million an thi kho tiah an tuak. Minung nih hmurhuh an hman i, tha tein vennak an hman ahcun a tha bik ah minung 2 million kuakap lawng an thi te lai ti a si. A chia bikmi dirhmun in tuak ahcun 2020 kum dih ah hin, million 4 vawleicung pumpi ah an thi kho tiah an tuak. 

IHME nih an tuaknak ahcun, khuasik ah hin lengchuah a har lai i innchung ah minung an um deuh lai caah zawtnak hi innchung ah chonh a fawi deuh te lai tiah an ti. 

CDC nih a hnu bik an tuaknak ahcun nai Nilini ah a si i, a ra laimi zarh li chung ca lawng in an tuak. A ra laimi zarh chung hna September 26 tiang ah hin, zarh khat ah 3,300 in 7,500 kar kan thi lai tiah an ti. Khi pin an tuak ti lo. 

Youyang Gu timi Covid-19 Projections tuahtu scientist pa nih cun a mah siningcang (model) tein a tuak ve i, Nov.1 ah hin minung 220,300 an thi te lai tiah a ti ve. A mah nih cun Nov.1 pin cu ka tuak ti lo. A ruang cu "sullam ngei lo" a si lai tiah a ti. Hi an chimmi viale van ruahtonh tik ahcun, zei si hmanh ah a ra laimi sikpar le khuasik cu scientist pawl an thin a phang i, an tih ngaingai ko timi a fiang. 

Covid-19 thimi hna caah thlan cawh cia in chiah a si (Brazil)

Italy ram, Brazil le USA minung thihning le miruak chiahnak hmanh tlum lo tiang in, truck lianlian chung tiang ruah chiah le chungkhar nih ruak zong hmuh khawh lo in, thihnak tonmi vialte ruah ahcun, tih a nung tuk. Tuksapur a si. USA ah a um ballomi "miruak abu in vuinak" hna an van tuah ahcun ngaihchia taktak khi a si. Minung fa nih tih lo awk a tha lo. Miruak a bubu in an vuinak hna zoh ah, tih a nung. Hi tuanbia hi, philh khawh ding zong a si lo. Kan mah chan bak ah, hi bantuk thil "Vawlei pumpi puul rai" kan ton te lai timi hi rak ruah chung khawh a si lo. Ruah lo pi ah, Covid-19 a chuah tik ah vawleicung nunphung le thil sining vialte a lutaw a leh dih. 

September 11 ni ah U.S Covid-19 mizaw le mithi

IHME lawng siloin, WHO siseh, CDC siseh, Dr. Fauci siseh, cu tik ah minung cu zak kan thi te kho men timi cu an chim cio ko nain, minung sinak cun hmailei kong hi fiang tein in an chim kho lo. Hi an chimmi zong hi a dik te lai maw dik te lo timi cu theih khawh a si rih lo. Ruandamh in chim chungmi an si. An chimmi a dik le dik lo cu caan nih a chim te ko lai. 

-------------------------------------------------------

Zohchihmi ca

Key coronavirus forecast predicts over 410,000 total U.S. deaths by Jan. 1: ‘The worst is yet to come

https://www.cnbc.com/2020/09/04/key-coronavirus-forecast-predicts-over-410000-total-us-deaths-by-jan-1.html

Covid-19 Ruangah Andaman Miphun An Ci A Mit Sual Te Lai Dek Maw?

 India ram nih a ngeihmi Andaman Tikulh hi Kawlram a thlanglei ah a ummi tikulh an si. Cu ka ahcun mi Andaman Tikulh le Nicobar Tikulh tiah timi tikulh lianmi pahnih an um. Cu ka ummi miphun cu an zor chin lengmang i, a tu ah hin minung 53 lawng an tang. Covid-19 zawtnak nih a tlun hnawh ve hna caah, cu miphun cu an ci a mit sual te lai maw timi hi, India cozah zong an thin a phang i, vawleicung minung kawng tuaktantu scientist zong an thin a phang ngaingai. 

An nih miphun hi, rili ah ngatlaih in paw aa cawmmi an si. Rili cungah an i chawk peng. An mah miphun lak ah hin, Covid-19 in minung 4 an zawt caah an thin a phannak a si. A tu ahcun tilawng dinhnak Port Blair ah an rak tlung cang ti a si. 

Andaman le Nicobar tikulh i ngandamnak lei tuanvo latu Dr. Avitjit Roy nih "Hi miphun chung ah Covid-19 kan hniksak hna i, a thar in minung pali zawtnak an i chonh" tiah a ti. Cun Port Blair ah a ummi miphun hna lak ah minung paruk hi an i chonh ve hawi cang ti a si. 

Port Blair 

Cu doctor pa nih a timi cu, "Hi miphun pawl hi, an mah um tein a dang tein an um ko nain, zawtnak an i chonh ve i, an i chonh chin lengmang lai i, an ci a mit sual lai timi phan a um caah, tha tein kan zohkhenhnak hna a si i, cucaah covid-19 kan hniksak hna tikah, a thar in mi pali kan hmuhnak hna a si" tiah a ti. Hi mizaw thar pali zong cu, Port Blair ah a ummi Govind Ballabh Pant sizung ah kan chiah hna i kan zohkhenh hna ti a si. 

India zong hi Covid-19 zawtnak a karh ngaingai i, Andaman le Nicobar tikulh zong ah hin, minung 3,000 hi an zaw i 2,231 cu an dam cang i 37 an thi. 

Andaman le Nicobar Tikulh ummi hna miphun lak ah hin, Covid-19 hi a karh ngaingai ve i, cu chung i a ummi miphun-Andaman, Jarawa le Shompen- miphun fatete hi, mi tlawm tuk lawng an tan cang caah, an thih viar sual nak hnga lo le an miphun a lohtlau sualnak hnga lo, tha tein zohkhenh an herh tiah ti a si. Covid-19 lei zohkhenhtu hna zong nih tha tein an zohkhenh hna bantuk in, mifim thiam dang zong nih, hi miphun an tlau sualnak hnga lo an zohkhenh ko hna tiah ngandamnak lei tuanvo latu doctor nih a ti. Shompen hi khua a si i, Shompen-A le Shompen-B a um i, an zapite hi 2011 ah 44 tluk lawng an si ti a si. 

Vawleicung ah hin miphun pakhat hnu pakhat an lo tlau i, hi Andaman le Nicobar tikulh minung zong hi an lo tlau sual te lai maw timi phan a um ngaingai. Zeicatiah zawtnak le fahnak ruang le i thahnawnnak ruang le an ram a zor caah, an minung zong an zor chin lengmang ti a si. Kum zabu 18th a donghnak ahcun Andaman miphun hi an zapite in, minung 7,000 hrawng an rak um i, a tu ahcun an zapi tein 500 an tling ti lo.

Andaman le Nicobar Tikulh pawl

Andaman le Nicobar tikulh ah hin, tikulh dihlak 572 a um i, 37 hi minung umnak a si. Meitlang zong a um i, a cheu cu um khawh a si lo. A zapite vawlei area hi 3,185 square meng a kau. Ungkung le tupi zong tampi a um. Beach thatha le kokek zoh dawhmi tikulh le fingtlang tete an um caah, ramdang khualtlawng tampi an phaknak tikulh an si. 

Hi Andaman le Nicobar ah hin, kokek ram ngeitu miphun fatete panga an um:

1. Great Andamanese timi hi hlan ahcun Great Andaman tikulh lian bik ah khua an sa nain, a tu ahcun Strait Island ah an um i minung 52 lawng an um (2010)

2. Jarawa timi hi hlan ahcun Andaman Island a thlanglei ah an um i, hlan lio ah Great Andamanese pawl an rak umnak, Andaman tikulh in Nitlaklei Rilikam le, Andaman Islands a laiva le a thlanglei ah an um. 2011 ah 380 lawng an tang.

3. Jangil (Rutland Jarawa) timi cu 1931 ah an ci a mit. A donghnak an hmuhmi pa cu 1907 ah a si. 

4. Onge timi Little Andaman ummi hi 2011 ah 101 an tang.

5. Sentinelese timi hi Chaklei Sentenel Island ah an um i, 100-200 karlak an um. Hi miphun hi a karh cem an si. An area ah a lengmi luhter an duh hna lo i, a lengmi he pehtlaih tuk hi an duh lo. An mah dang tein an um caah, an minung zat ciah hi theih an si lo.

Andaman Tikulh i hmunhma dawh

January 26, 2010 ah Boa Sr (k.85) timi nu a thi i, Bo holh timi, Andaman Tikulh i holh phun khat a tlau. Cu Bo holh cu, Andaman Tikulh chung ah aa tel ve mi, North Andaman le North Reef Island timi ah an rak holhmi, holh phun khat a si. Cu holh cu Boa Sr lawng nih a thiam ti a si. Amah nu a thih ni ah vawleicung holh phun pakhat a tlau a si tiah holh lei mifim thiam pawl nih, ngaihchiatnak ca tampi an rak tial. BBC zong nih news ah a rak chim.

Vawleicung ah hin, miphun le holh a lotlaumi hi a tam tuk cang. A ruang tampi ruangah a si i, a bik in miphun tam le thawngmi nih an tiram an chuh hna; an miphun sin ah an va cawh i, a donghnak ahcun an ram a tlau i, an miphun a tlau ko. Cucaah 500 hmanh a tling tilomi hi miphun hi zei can dah vawlei an miphun a hmunh te lai timi tu hi, ngaihchia ngai in ruah a hau.  Thlacampi zong a herh ko. A tu Covid-19 ruang ah hin, minung 40 fai lawng a tangmi miphun hi, an ci a mit sual lai maw timi hi phan a um taktak ko. 

Hi miphun hna an lohmi nih hin, kan mah Chin timi miphun zong hi a lo kho ve mi kan si ko timi hi fiang tein theih a herh i, cu ti kan loh lonak ding caah hin, kan ram le miphun hi a lamkip in ven le dirkamh kan herh. Kan miphun zong lungrual le dawt le tanti kan herh ko timi hi, hi Andaman miphun tuanbia nih a langhter. 

--------------------------------------------

Chinchiah

Andamanese timi Andaman miphun kong hi tam deuh theih na duh ahcun a tanglei website ah rel khawh a si. 

https://en.wikipedia.org/wiki/Andamanese

Rian le Rumra

Rian le rumra timi hi, Kawlholh in "Aloh-Kung" timi a si. Tangkua kan kai lio ah, Sakapyi timi ah kan rak cawnmi a si. Cu ca ka rel hnu in, zei rian hmanh nautatnak ka ngei kho ti lo. Zeicatiah, minung caah chiatnak a silomi le lih le hrokhrawl in tuanmi rian a silomi paoh cu, rumra ngeimi rian an rak si ko. Ralbawi bantuk in, liang ah a tleutleu i benh le bawi bantuk in hngawngngerh he a ummi rian lawng hi, rumra ngeimi rian an si lo. Dinfelnak tein tuani pumcawmnak rian paoh cu, rumra ngeimi rian an si ko.

Minung hi kan nu pawchung kan chuahka in, aa dang cio in kan cuak. Uarmi aa dang, huammi aa dang, duhmi aa dang, thiammi aa dang. Tuah khawhmi le ti khawhmi aa dang cio. Pahrang dang cio hi kan rak ngei. Cucu Pathian pekmi laksawng cio a si. Cucaah kan paw kan i cawm ning zong aa dang cio. Cu kan i danmi te cu thil tha a si. Kan duhmi le huammi te kan rak tuah cio i, cu ti cun kan rian kha kan i thleng hna. Cun riandang cio tuannak (a-loh-khuaichia-loh-kaichin) cu, minung nunnak a si. 

Vawleicung ah hin a sunglawi bik rian timi a um thenglo men lai. Zeicatiah kan mah le kan pahrang cio ah, Pathian pekmi pumpak rian cio hi a sunglawi bik an si ko. Zei tluk rian nauta zong si sehlaw kan pawcawmnak rian a simi paoh cu rian tha an si ko. Rian sunglawi a si. Rumra a ngeimi rian an si. Midang ca a that lo zong ah kan mah caah rian tha an si.

Minung tam deuh lungput le mit ahcun sibawi le engineering si hna hi a sunglawi bik ah kan ruah men ko lai. Ralbawi le palik bawi tuan hna hi kan ruah khawh men. Ram pumpi hruaitu si hna hi riantha kan ruah khawh men. Scientist pakhat khat va si hna hi rian tha kan ruah khawh men. UNO riantuan hna hi riantha kan ruah khawh men. Cu vialte zong cu an mah le an caah cio ah an tha dih ko hna. Asinain a tha bik timi a um kho hlei lo. Pakhat le khat an mah lawng cun an si kho cio hlei lo. Pakhat le khat aa hngatchanmi le aa tlai dihmi an si ko hna.

Hi vialte rian sang kan timi hna zong nih, rian niam bik ah ruahmi "rawlchum le hmunhnawm thiante" hna zong hi an herh thiamthiam ko hna. A taktak ti le bang ahcun, rawlchumtu an thiam lo le fel lo ahcun a dang zong kan si kho hlei lai lo. Inn thiantu hna an um lo ahcun a dang zong, hnawmtam lakah um le zawtnak chonh viar khawh a si. Scientist, doctors le engineer zong cu an i thawknak cu siangcachim pawl an si ko. An mah lo in a ho hmanh scientist le doctors le engineer si khawh a si lo.

Cucaah rian paohpaoh hi an sunglawi dih. Kawl phungthluk ah "Rian paohpaoh rumra an ngei" (Aloh-hu tha-hmiah kung sih di) tiah an ti. Ka chim bia cang, tang kua le tang hra sakapyi ah "A loh kung" timi kan rak cawn. A sullam cu "Rian rumra" timi a si. Saya Hla Ting nih a rak kan chimh i, "A loh kung timi cu, zei rian paoh hi, pawcawmnak ah dinnak le felnak in na tuan i, midang caah a thathnemmi a si ahcun, kung timi rumra an ngei dih ko. Cucu a loh kung timi a si" tiah a rak ti.

Kan nih Kawlram ahcun "a niam deuh le sang deuh" timi then zong a tam tuk. Cung le tang timi khi kan ngei tuk. A sang deuh nih a niam deuh khi zeirellonak a um. College ciocio hmanh ah line sang deuh lami nih line niam deuh lami khi zei rel deuh lo a si. Bible sianginn hmanh ah M.Th nih BD kha niam deuh in zoh; BD nih B.Th kha niam deuh in zoh le B.Th nih Dip. Th kha niam deuh in zoh a si.

1997 kum i USA ka phanh kate ah kan sianginn U.T.S ah Mirang pa pakhat M.Div kaimi he bia kan i ruah. US system ka thei ve rih lo. "U.S. ah hin, zeitin dah an tuah? A tu ka kaimi MATS maw a sang deuh M.Div dah" tiah ka hal. A ka lehmi cu, "A sang deuh timi a um lo. Program aa dangmi veve an si" tiah a ka ti. Ka ning zong a zak ngai. Hal mawh lo zong ka si ve. Kawlram nunphung a si pin ah, M.Div cu credit hours 90 a si i, MATS cu 60 lawng a si caah ka halnak zong a si pah.

Kawlram tu ah khin tang 10 in mark a tlawmtam in line an kan then. Cucaah kan huammi a si lo zong ah, kan duhmi le tinhmi a si lo zong ah, kan mark nih a phak phawt ahcun sibawi rumro kan i tinh. Asiloah engineer rumro kan i tinh. Pathian pekmi le hranghmi pahrang rian a si maw timi kan tuak ti lo. USA ahcun a rak si lo. Zei tluk a mark that zong ah, sibawi le engineering theng kha aa tim lo. A mah duhmi line paoh kha a lak ko.

Mandalay University kan kai lio ah, kan khan cu ngaknu dawh an rak tam ngaingai. A bik in Kanan a kan chimtu le English a kan chimtu sayamate hi an rak i dawh tuk. Cucaah cachimh lio bak ah hin, tlangval nih a lang in an rak cuanh tawn hna. Cun kan khan zong ah, ngaknu dawhdawh an um i, khan dang in tlangval zaza nih an rak zoh tawn hna. Tlangval za ngai pakhat cu, kan mah physics major pawl kainak ah, ngaknu dawh a rak zoh tawn. Cacawng lo in saupipi a rak ra lengmang. Nu khi a capo tawn hna. "A theimi pakhat nih a ka chimh i, Mandalay Se-Tehkathu ah sibawi cawng lio a si" tiah a ti. "Sibawi cawng lio ngengmang ngaknu zoh i chawh ko cu, mah bantuk doctor sin piah ding cu tih a nun tuk tung" taih ka rak ti. Mah line a si lomi pi va tlaih zong hi, khingrihnak a si kho.

Cucaah medical doctor si paoh hi a sunglawimi rian a si lo. Siangpahrang va si zong khi a sunglawi bik rian a si theng lo. Angki hring le tazaih tleu dul in hruk i, mipi hremtu le mipi lungfahtertu ralbawizik va si zong khi a sunglawi bik a si theng lo. Huatu tamtuk ngeih bu in, President va tuan zong khi a sunglawi bik a si theng lo. Pastor rian zong khi a sunglawi bik a si theng lo. Engineering va si zong khi a sunglawi bik a si theng lo. 

A ngaingai ti ahcun, mah pawcawmnak rian kan tuahbu ah, midang caah thahnem santlai asimi le midang caah hlawknak a chuahpitu "rian thianghlim" kan tuanmi paoh cu, rian sunglawi an si dih ko hna. Sehzung tuan zong rian sunglawi a si. Cucaah zei rian hmanh hi kan i nautat ding le fahsak ding a si lo. Midang caah chiatnak le rawhnak riantuan belte cu zei bantuk in tangkalut a tam zong ah, "rumra a ngeilomi rian" an si. 

Tang kua ka kai lio i, "Aloh-kung" (Rian rumra) timi kan cawn hnu in, kan nunnak ah zei rian hmanh ka nautat lo. Mandalay University ka kai lio ah, Kungtaih ah ka tansi in tangka ka kawl. Hngawngkual in thil ka phurh i, Mizoram ah thil ka zuar. MIT ka kai lio ah, Maisho ka phan. Lung ka co. Vawleivor ka phur. Kachin nungak pawl nih, "Lungco pawl cu, Lawban caw an si ko" timi hla hna a kan sak hnawh ahcun a fawi lo nain, Lawban caw si zong kha, fir le tlei a si lo ahcun rumra a ngeimi rian a si ko. Mokok ka phan. Kalaymyo le Kalewa karah meiti (yinan) ka co. A har tuk ning chim awk a tha lo. Cu zong cu pawcawmnak a si caah rumra ngeimi rian a si.

1997 ah USA ka phan. USA ah a mah le sining in harnak a rak um. Piahtana tampi ka rak tong. Work permit ka ngei ti lo. Zei rian hmanh tuan khawh a si lo. Asylum sawk le ka duh fawn lo. Cu ti cun kum 11 chung work permit lo in khua ka sa. Work permit hau thenglomi sianginn kuakap rian ka tuan. Sianginn ah ka hmuhmi rian paoh ka tuan. Thil ka su. Zunput ka hnawt. Hmun ka phiak. Hnahchawl ka hui. $5.5 in Old Country Buffet ah zaangfah in rian an ka pek. Zunput ka hnawt. Kheng ka tawl. Ka manh caan ah, pangpar le telephone book ka phaw. Inn thianhhlimh rian ka tuan. 

Ka tuanmi rial vialte cu ka sianginn kainak le ka nupi fate cawmnak ca a si. A cheu nih cun an huam lai lo. An i nautat fawn lai. Asinain, "Aloh-kung" timi hi ka lung a rak fian tuk caah, zei rian hmanh ka nautat lo. Zeitluk rian an ka fial zong ah ka el hna lo. Ka nautat fawn lo. Ka tuanmi rian paoh ka zahpi lo. Ka ning a zak lo. Work permit lo in USA ah sianginn ka kai khawhmi le nupi fate ka cawm khawhmi cungtu ah ka lunghmuih. Ka lawm. Pathian ka thangthat. 

Hnawm ka thianh pah ah tangka kan cawnmi ca kha ka ruat tawn. Zeibantuk rian a si hmanh ah, fir le tlei le lih tuanmi rian a silomi paoh cu "rumra a ngeimi rian an si dih" timi ka fiang. Tax return hna ningcanglo tuah i tangka hmuh te hna, lihchim in tangka hmuh belte a tha belte a tha lo. 

Abik in minung pumpak in, nuva le chungkhar tiang hrawk kho cikcektu gambling le Casino hna tuah in tangka hmuh phun hi rian tha lo taktak a si. Pathian zong nih a duh dingmi rian an si lo. A ruang cu "ta-za-win" timi upadi ning tein midang tangka chuh a si. Tangka hi "sualnak vialte a hrampi a si" timi Cathiang bia hi a dik i, Casino, Night club, drug, zu, hlawhhlan tibantuk rian hi, rian thianghlim lo in tangka hmuh hi sualnak hrampi taktak a si timi a langhtertu an si. Necktie he suite he riantuan zong ah, Pathian hmai ahcun rumra a ngeilo taktakmi rian an si. Hi bantuk pawl in hmuhmi tangka cu cheuhra cheukhat zong pek ding an si lo. 

Tangka hmuhnak a si hmanh ah, zu le ritnaksi (drug) hna zuar i tangka hmuh bel a tha lo. Night club hna lam i tangka hmuh bel a tha lo. Nulepa sualnak movie hna chuah a tha lo. Mah hna i zuar i tangka hmuh bel a tha lo. Cozah khammi-vuiho le zeidang cozah khammi paohpaoh-tuah i riantuan hna a thianghlim lo. Cu dah lo ti lo cu, pumcawmnak thazaang chuah, thlanti put in riantuan le mah thazaang chuah tein tuan le hmuhmi rian paohpaoh cu rumra a ngeimi rian an si ko hna.

Cucu "Rian le rumra" timi "Aloh-Kung" a si ko. Rian thianghlim na tuan poah ahcun, i lawm law i lunghmuih. Zei rian asi zong ah, rumra a ngeimi rian a si ko. 

Kawl Ralkap Thawknak Ah A Biapi Taktakmi Ralbawi "Louis Mountbatten"

Mirang nih Kawlram hi voi thum ral an rak tuk i, duhsah tete in an rak lak. 1824 ah First Anglo-Burmese War timi a rak chuak i, Rakhine State le Tenasserim timi hi Mirang nih an rak lak. 1852 ah Second Anglo-Burmese War a chuak than i, Lower Burma timi Kawlram a thlanglei vialte an lak dih. A donghnak bik Third Anglo-Burma War kha 1885 ah a chuak than i, Kawlram kha a zapi tein an lak dih. Kawlram a hnu bik siangpahrang Thibaw Min zong kha an tlaih i, India ah an kalpi. Cu ti cun Mirang nih Kawlram hi a rak uk.

General Aung San hruainak in, Yebaw Thung-ceih timi le Japan ram cozah bawm in, Kawlram Mirang pawl cu an rak dawi hna i, 1942-1945 karlak ah Kawlram cu Japan Empire timi nih a rak uk. Japan nih "Independence lem" a rak pek. A taktak si lo in, cauk cung lawng ah a ummi independence a rak si.

Cucaah Aung Sang nih Mirang cu aa rawih than hna i, Kawlram ummi Japan cu an tuk than hna. Hi lio caan ah Mirang ralbawi nganpi cu Lord Louis Mountbatten timi a si. Amah cu Ralpi Pahnih lio ah, Supreme Allied Commander in Southeast Asia a rak si. Amah hi a min a rak thang taktakmi "Admiral" timi "Tilei ralkapbawi" a si. Governor Dorman-Smith zong Mountbatten lei in a rak i tel ve. Amah hruainak tangah Japan hi an rak doh dawi hna.

Lord Mountbatten le Aung San nih hin, Sri Lankan khuapi Kandy Agreement timi an rak tuah. Cu an tuahmi hnatlaknak ahcun, Kawlram ralkap (BNA=Burmese National Army) timi hi ser ding in hnatlaknak cachoh an rak tuah. Cu lio ah Sri Lanka cu Mirang kuttang ah a rak um. Japan nih an rak phan kho lo. Mirang uknak le Japan uknak tang an um bu in, Mirang ralkap bu khat le Kawlram ralkap bu khat hi, ser khawhnak ding caah, Mountbatten nih hin Aung San hi a rak bawmh. Cucu Kawlram ralkap an i thawknak a si i, nihin ni tiang an hmunhnak a si. Kandy Agreement an tuahmi hi, General Aung San caah teinak nganpi a hmuhmi zong a si i, Kawl ralkap an i thawknak tuanbia zong a si. 

Kawlram independence a hmuh tik ah, Mountbatten hi India uktu (viceroy) a rak si i, a mah nih hin "Royal Lion Throne" timi Siangpahrang Thibaw Thutdan kha Kawlram ah a kan khirh than hna. Hi lio ah hin, India hi Mirang kuttang ah a rak ummi a si. 

Lord Mountbatten le an nu le Mahattama Gandhi 1947

Hi bantuk in a tuahsernak ruangah hin, Kawlram independence a hmuh hnu ah, Anti-Fascist People's Freedom League (AFPFL) cozah nih, Kawlram ah a sangbikmi minthatnak laksawng Agga Maha Thiri Thu Dhama timi an rak pek phahnak a si. 

Mountbatten hi Queen Elizabeth II i rualchan a si i, Kawlram zalawnnak a hmuh hnu zong ah, a rak tlawng theu tawn. General Ne Win he zong ralkap lei ah pehtlaihnak fek ngai an rak ngei. Mountbatten hi IRA nih an hmanhmi bomb puahnak in, Republic of Ireland ummi County Sligo i a rak thih tik ah, General Ne Win zong ruah thlah ah kal a rak i tim. Asinain, Singapore ah aa citmi vanlawng a ke a kuai caah a rak lan kho lo i, a rak i let than. Cucaah, Kawlram Tiralkap Ralbawi Rear Admiral Chit Hlaing le ralbawi dang paruk kha England ah ruak humhnak caah le upat peknak ah, a rak kalter hna. 

Mountbatten hi a min taktak cu Louis Francis Albert Victor Nicholas ti a si. A min a sau taktak. A mah hi Prince of Battenberg a si. June 25, 1900 ah Frogmore House, Windsor, England ah a chuak. IRA bomh puahmi ruang ah, August 27, 1973 ah a thi. A mah hi British ram ah upat hmaizahmi a si. Tilei ralbawi a si. Siangpahrang aiawh in, India ram a donghnak bik uktu a si. India le Pakistan independence hmuhnak ding caah, caihkhanpitu le tawlrelpitu a si. Mahattama Gandhi he zong India ram caah riantuan timi an rak si. Ralkap lei ah hruaitu minthang a rak si. Queen Elizabeth he second cousin (tufa pahnihnak) a si. 

Kawlram independence kong ruah fate le Kawl Miphun Ralkap (BNA) thawknak ruah fate, Mountbatten kong hi philh awk a tha ti lai lo. A mah hi ral um hlah sehlaw, General Aung San zong hi, mah tluk in a rak thawng lo men ko lai. 

Kawlram independence a hmuh hnupi, General Ne Win te hna an bawi tiang in, Kawlram a rak tlaihchahmi le a rak dawtu philh lo dingmi hruaitu pakhat a asi. Mountbatten hi India uktu a rak si i, India independent a hmuh hnu zong ah a pakhatnak bik Governor a rak tuanmi a si. India hi 1947 in 1950 tiang hi Mirang hruainak tangah a ummi Dominion timi ramchung ah a rak um. Hi lio caan zong ah hin, Mountbatten hi Daw Khin Kyi he hawikawm tha an rak si hna. 

1948 ah Mountbatten te nupa le Daw Khin Kyi le fale hi, New Delhi ah rawl tum tinak an rak ngei. Atu kan ram hruaitu Daw Ang San Suu Kyi zong nih hin an tuanbia hi, a philh kho rih lai lo. A tanglei ah hin, Mountbatten le a nupi le Daw Khin Kyi a fale pahnih rawl an ei ti lio a si. Delhi ah 1948 ah an rak i thlak timi hmanthlak a si. Hi tuanbia vialte nih hin, Mountbatten hi Kawlram mi caah philh awk thalo mi hruaitu tha pakhat a rak si timi a langhter. Upat hmaizah awk a tlakmi a si. 

March 22, 1948 ah India ram New Delhi ah Daw Khin Kyi le Mountbatten le innchung nu he rawl an ei  ti lo a si. Mountbatten i a kehlei (L) khi Aung San Suu Kyi a si. A vorhlei (R) khi Aung San Oo a si. Nu a thumi hi Mountbatten nupi Countess Mountbatten a si. 
(Credit: lostfootsteps.org)

---------------------------------------

Zohchihmi ca

1. Hi ca hi, Thet Ko Ko nih a tialmi Irrawaddy News zohchunh in tialmi a si. 

2. "End of Empire" http://www.endofempire.asia/0907-the-birth-of-burmas-modern-army-3/

3. Aung San Suu Kyi le Mountbatten te nupa hmanthlak hi, Lostfoorsteps.org ah zoh khawh a si. https://lostfootsteps.org/en/history/lord-mountbatten-and-the-children-of-general-aung-san

Lihchim: Pathian Nih A Huat Bikmi Thil

Pathian nih a huatmi thil hi tam tuk a um ko lai. Hi chungah a huat bikmi cu "lihchim" (lie) hi a si. Zeicatiah "Pathian cu Biatak le Dingthlu Lairel a si caah a si. A lam le biakhiahnak cu a ding. Zumhawktlak a si. Hlen hmanglo Pathian a si. Cu Pathian nih a huat bikmi cu, "lihchim a si." Cu lih a ratnak le aa thawknak zei dah a si?" timi hi kan zoh tuah lai. 

Lihchim timi cu zeidah a si?

Lihchim timi cu "a diklomi thil, a dik in chim; a si lomi thil a si mi in chim;  thil a sining in chim lo in, a si lo ning in chim le a taktak a si lo mi thil a tak in chim khi an si." Phun dang in chim ahcun zei thil kong paoh ah "biatak" chim lo khi a si. Lih le biatak hi aa ralkahmi an si. Cucaah zei bantuk bia paoh va si ko seh, biatak kan chim lo paoh ahcun lihchim a si. Kan silo ning pi in biachim zong khi, lih a si.  Lih hi a phun a tam tuk. Biatak le bia dik chim lo paoh, lih a si ko. 

Lihchim hi "hlen" (deception) a si. Thil a sining taktak kha, thuh duh tik le langhter duh lo tikah, bia kha a vel in vel i, mi thinlung ah "a kan hlen" ti hngalh lo awk in, thil a silomi kha a si bantuk in va chim khi zong khi,  "lichim" a si. Mi nih a hman lomi thil zong a hman bantuk in an zumhnak ding in chimmi paoh cu lih a si. Biatak le biadik kha a siloning in chim asiloah langhter asiloah fainter asiloah a si taktak lo mi kha a si bantuk in langhter kha a si.

Lih hi a phun a tam tuk caah, kan chim cawk lai lo. Lih zong hi a tam tuk fawn caah, minung nih hin "lih ka chim bak lo" a timi cu "an lih tu a si" tiah psychologist pawl nih an ti. Lihchim lo in minung hi an um kho lo ti a si. Cucaah "lih chim cu sualnak ngan bik pakhat a si caah, hell kal viar ding kan si. Cucaah Jesuh zong kan caah a thihnak a si."

Lihchimmi hna ziaza le lungput

Lihchim hmangmi hna hi, lihchim hmanglomi hna he an sining aa dang. An lungput zong aa dang. An khuaruahmi, thil an hmuh ning le an nunning zong aa dang. Lichimmi hna ziaza le lungput cu, a tanglei bantuk in a si tiah minung kong thiammi hna nih an ti.

1. Lih an chim tikah a pawi ah an ruat lo.
2. Lih an chimmi hi lihchim ah an ruat lo. A ruang cu an chim tawnmi a si caah a si. 
3. Lih an chimmi kha voi tam tuk an chim tik ahcun an mah lila nih an i zumh le a taktak ah an ruah
4. Lih an chimmi kha a voi a tam tuk tik ahcun lih ka chim timi an ruat ti lo. Biatak ah an ruah.
5. Lihchim hmangmi cu zei bantuk lih an chim zong ah, midang teinak a si poh ahcun a pawi an ti lo.
6. Midang teinak a si paoh ahcun lihchim kha a pawi an ti lo.
7. Lichimmi cu an mah lam awnnak ca lawng an chimrel peng.
8. Lihchimmi cu bia hi a lutaw le a hnuhmai an ruat lo. Bia hi an merh peng. An thlen peng.
9. Lihchimmi cu lih an chim than lengmang. Lihchim lo in an um kho lo.
10. Lihchimmi cu zeitik hmanh ah biatak chim an i harh. Biatak chim he an i ral.

Bible le lihchim

Lih timi hi Bible ah voi zeizat dah aa hman? Mirang cu an holh a rum tuk caah, a liamcia, a tu caan le hmailei caan ti caah holh biafang an ngei i, a phunphun tein an hman. Cun King James bible an ti; Today's English Version in Bible lehmi phunphun an an ngei. Ka hin cun kan tial cawk lai lo. A tanglei hi King James ah a langmi an si. "Lihchim" timi he pehtlai in biafang phunphun a tanglei bantuk in an hman mi lan zoh tuah lai. A tanglei biafang hna hi, lih, lihchim, lichim-mi tibantuk an sullam a si:

(1) 'lie" timi hi voi 155 a hman
(2) "lied" timi a liamcia caan ca ah 4  a hman
(3) "liers" timi hi voi 10 a lang
(4) "lies" timi hi voi 51
(5) liest timi hi voi 5
(6) "lieth" timi hi voi 59 a lang

Minung a simi paoh hi, chuah ka in thih tiang ah, lihchim lo mi kan um lai lo.  "Cucaah lihchim hi minung sining pakhat a rak si ko. Miphun kip nih lih an chim cio. Nunphung kip ah lihchim a um. Lihchim lo mi miphun an um lo. Cucaah lihchim hi, minung nih nu hrinnak in chuahpimi ziaza pakhat a si. Cucaah, Hindu zong nih lih an chim caan a um i, Khrihfa, Muslim, Buddhist, Judaism le a dang biaknak zong nih lih an chim cio ko, Cu biaknak biatu pawl zong nih chim thiamthiam a si. 

Cucaah zei bantuk minung paoh nih hin, lih an chim dih ti a si. Cu chung ah, doctors, nurses, ralkap, palik, sianginn saya/sayama, politicians, pastor, evangelist, lentecelhmi le hlasak thiam, TV ah a larmi ngaknu tlangval le chawlet-chawhrawl vialte an i tel dih ti a si. Hi lak ah a ding bikmi bu cu, "Medical lei riantuanmi hi an si" tiah an ti. A changtu ah "lentecelhmi an si" tiah an ti.

Lihchimmi Mizaza Hna

Mifim cu an fim tuk caah an chimmi hi lih a si le si lo theih khawh a si lo an ti. Cun mifim cu, mi an hlen tik hna ah, thuk tuk le zapi zaran nih lih an chim le chimlo theih khawh a si lo. Hitler nih a rak timi cu, "Mi na hlen vaivek a sile fak taktak in va hleng hna" tiah a ti. Cucaah Russia zong a hlen; UK zong a hlen. Austria zong a hlen. Tuklonak ding biahrennak a tuahpi hna le a donghnak ahcun a hlen dih hna. Cucaah Ralpi II nak tiang a chuak. Mipi million 55 thihnak le ralkap million 25 thihnak a chuak. Cucu Hitler nih lih a chimmi nih a chuahpimi thihlohnak a si. Lih hi tih a nung taktak.

Tangka kong lihchim hi, tih a nung taktak.

Naite ah Kawlram ah minthami minthang taktak May Than Nu cu tangka kong ah hman lo in rian a tuan timi ruang ah kum hnih thawng an pek" tiah an ti tik ahcun, TV, Movie le Video chung i kan rak hmuh tawnmi hmanthlak cu a lo viar ti tluk a si cang. Cu tluk a larmi hmanh nih lih an chim tiah taza an cuai hna tik ah, lungthin phundang a si. A cuaitu palh maw a si? May Than Nu palh dah?

Hawihlan Tanintharyi Region chief minister Daw Lei Lei Wa zong ziknawh hmuh in, kum 30 thong dan an pek. Amah lawng a si hnga maw? A si lo men lai. An theihmi hna hna le theihlomi hna lawng an si lai. An tam tuk kho men. Ralkap uk lio ah, Ralbawi Khin Ngunt te hna le Ser. Genral Than Shwe te hna nih zei tluk in dah lih an rak chim hnga timi cu, chim awk a tha lo. 

Study an tuah tikah, biaknak riantuantu, Pathian min in lihchim an tam tuk ve ti a si (Cu chung ahcun kan i tel kho viar ve ko). Tahchunhnak ah, minthang taktak, TV Evangelist Benny Hynn nih, "Ngaktah zohkhenhnak caah inn million 25 man Pathian nih sak a ka fial" tiah a ti i, a hlu heh a rak khan. Million 25 cu a hmuh. A sa than ti lo. Cucaah thawngpang hlattu pawl nih, "Ziah tangka pechantu na kawl lio ah, na rak chim bantuk in, inn cu na sak tung ne lo" tiah an rak hal. "Pathian nih sa than hlah a ka ti" tiah a rak leh hna. Pathian tu cu va hal khawh a si ti lo i, a lih le lih lo theih khawh a si ti lo. Pathian lawng nih a theih khawhmi thil a si cang.

Cun "Pathian nih a ka chimh. A tu bak ah mithi an tho lai a ti. An tho lo. 1990 kuakap ah Cuba hruaitu Castro a thi lai a ti. A thi fawn lo. 2004-05 ah USA ah nulenu aa ummi; palepa aa ummi bu hna hi Pathian nih a hrawh hna lai a ti nain, a karh tu an karh hawi. A mah maw a palh hnga maw, Pathian dek a palh hnga? Kan thei kho lo. Hi phunphai hi, Lairam ah, Mizoram ah, USA ah a tam in a tam tuk. Ka lar a timi le Hell ka phan a timi hi, an tlawm ti lo.

Zei ruang dah Pathian min in lih cu an chim hnga? Minung nih "mah nih duhmi, ruah mi kha, Pathian nih a ka chimh, a ka fial tiah kan ti tikah, a ho hmanh nih Pathian cu hal khawh a si ti lo." Cucu thil pawi taktak a si. A ho paoh nih kan chim, kan ti khawh cio mi kha a si ko.

Bible kong zong ah, lihchim hi  a fawite. A ruang cu, Bible zong za ah za in, kan fian setlomi bible ca zong, mah duh poh in kan hrilhfiah ahcun, "Kan i theihlo karlak ah, lihchim kan tla kho ve thiamthiam. Cun mi kha "timh ciammam tein" Bible bia hmang in kan hlen hna ahcun, Pathian bia hmang in lichim thiamthiam a si. Cucaah thawng tha bia chim tik zong ah, ralrin taktak a hau. Bible hi, mah duh poah in chap lo ding le zuh lo ding zong a si timi ruat bu tein thawng tha chim hi a herh.

A cheu cu kan hngal lo nain, a hngal bantuk in um i, lihchim kan hmang. Cucu mi hlen a si. A hmanlomi kan chim paoh ahcun, mi kan hlen a si i, mi kan hlen ahcun lih kan chim a si ko.

Voikhat cu USA ah Kawlram in a rami pakhat nih, ni riat chung "thianglawr kong, khamh fian kong, 666 kong le Obama hi 666 a sinak ding le Pope hi 666 an si te nak ding le Russia hi 666 chuahtu he an i kawm lai; RC te hna Baptist te hna le WCC te hna hi 666 an si timi kong" a kan cawnpiak.

Ni riat a dih hnu ah, a cauk chuahmi a hram in a dongh tiang ka piah. Vawlei map le bible map ka piah. A tu lio RC kong, Pope kong le WCC a umtuning kong ka chimh. Ka timi cu, "Saya, na kan cawnpiakmi cu a tha tuk nain, na kan cawnpiakmi chung in, vawleicung thil sining na palhmi le na fianlomi tam tuk a um.A diklomi tam tuk na kan cawnpiak. Cu na palhmi cu kan chim hmanh lai" tiah ka ti. Cahmai 12 ka print piak i, ka chimh. Ka van hal i, a mah le mah aa nawnnawk dih. Fiang ngang in a rak chimmi kha, ni 9 nak ahcun a fian lo tuk ning hi khuaruahhar a si. A mawh lo. A carelmi kha a rak hlunh tuk cang caah a si. A fian lo mi bak kha ni riat chung a rak kan cawnpiak. A donghnak ah a ka timi cu, "Saya, cauk ka chuah than ahcun ka remh piak law ka lawm ko hnga" a ka ti. A tha ko. Kan remh piak lai ka ti ve.

Pathian riantuantu vialte hi, kan si khawh tawk in, biahman chim ding a si. Kan hngalh lomi le fian lomi cu kan hngal lo, kan fiang lo ti ding a si ko. Cucu sual a si lo. Cun bia hman lo a chimmi le biatak a chim lomi cu, bia kan hal hna le fianter nak tuahter ding zong a herh. Minung nih zeizongte hngalh khawh thlu phung a si lo. Kan hngalh lomi cu kan hngal lo ti ding a si ko. Zawndamh in bible zong sermon ding a si lo. Mipi lungthawhnak menmen le an tuinak menmen in thawng tha chim ding a si lem lo. Bible bia kha a hman ning tein chim ding a si, tehtekhan tik zongah a hmanlo mi khan ding a si lo. Nawlbia pahra ah a hmanlo mi tehte hi si hi, Pathian nih a huat bikmi thil pakhat a si (Exodus 20:16). A hman lomi tehte si hna hi, tih a nung taktak.

Biaknak riantuantu cheukhat lak ah, prophet phun in aa ruatmi thawng tha chimtu hi, Pathian le Thiang Thlarau min hmang in lih an chim khun ti a si. Vawlei ah, Jesuh ka si aa timi hmanh hi an tlawm ti lo. Prophet ka si; Pathian nih a ka chimh; cu ni le cu caan ah caan a dong lai a timi zong hi, a thawng in an chuak cang. Cucaah Jesuh hin, "Prophet deu an ra lai; ka min in an ra lai; zumtu hna kha a si khawh ahcun hlen an i zuam te hna lai" tiah a rak timi hi a tling ciahmah ko. 

Zei bantuk minung paoh nih hin, lih hi a phunphun an chim. A din deuh le fak deuh, a tlawm deuh le a tam deuh lawng an si. Chimmi lih nih midang caah harnak le chiatnak chuahpi mi lih a um i, lih a si ko zong ah mi caah chiatnak a chuahpi lo tu lih a um ve. Zeihmanh va si sehlaw, lih cu lih a si ko. Vawleicung minung sining zoh tikah, lih hi an chim cio tawn ti a si. Cucaah Mirang phungthluk ah, "Lih chim lo cun, bia siam a tling lo" an ti phah ti a si.

Bible kan zoh tik ah, Israel miphun i zumhnak an pa le a simi hna-Abraham, Isaac le Jacob- te hna hni lih an rak chim ve ko. An chimmi hi, "a hman zahzat, a hmanlo zahzat" a rak sinak an um caah, "lih-rang" kan ti tawnnak a si. Jacob le bang cu, a min hmanh ah "hlen hmang" timi a si ko. A upa Esau kedil tlaih bu bak in a chuak i, cucu Judah biafang ahcun "hlen hmangmi ziaza" tinak khi a si i, Jacob timi cu cucu a sullam cu a si. A min rup in, "A u a deh; a pa a deh; a pu a deh." Cucaah a lam a tluang lo. A pu nih cailak in a deh ve. Harnak zong tam taktak a tong ve. 

Cu bantuk in miphun hna pa "Patriarch" timi hna hmanh nih lih an chim ahcun, mi dang cu chim ding kan um ti lo. Zeibantuk minung paoh nih, lih cu kan chim cio ko ti a si. Aa dangmi cu, "lih voi zeizat dah a chim? Zei bantuk lih dah a chim? Zei tin dah lih a chim ning a si? Cu lih nih zei bantuk theipar dah a chuahter" timi lawng hi aa dangmi a si. 

Zeibantuk minung paoh nih lih chim cio a si i, "Zei bantuk minung dah lih a chim lo bik mi an si?" timi an hlathlai i, "Lentecelh a huammi hi, lih an chim lo bik" ti a si. Cun doctors le nurse tibanbtuk, sizung riantuanmi hi lih an chim lo bik ti a si. 

Lih a chim bikmi hi zeidah an si timi an zoh i, pakhatnak ah sihni an si; pahnihnak ah politician le pathumnak ah chawlet-chawhrawl an si ti a si. Sihni cu upadi an thiam; an bawmhmi hna kha a sual zong ah a sualnak thuh piak an i zuam. Biatak chimnak in, teinak tu kha biapi ah an chiah ti a si. Sihni hi a thiam tuk ahcun, a sualmi le mithat lainawng zong kha, an luatter ko hna. An sual lonak an dirpi khawh; tehte an piah khawh ahcun an luat ko ti a si. A suallomi zong sual an puh khawh hna i, a sualmi zong kha thiam an coh khawh hna ti a si. "A sualmi sual phawt lo in, a suallomi sual phawt hi, bible nih a huat taktakmi a si" 

Politician poahpaoh hi cu, an mah tlinnak le party tlinnak kha biapi ah an chiah caah, lihchim zong hi, a pawi ah an ruat tuk lo ti a si. Mizoram ah MLA pakhat cu, "Ka chuah ahcun, cucu ka tuah lai? Cu tin ka tuah lai?" tiah a ti. MLA cu a tling peng nain, a tuah taktak bal lo. Cucaah cu MLA cu, Mizoram ah "Te-lai-pa" tiah min an rak sak phah. Daw Aung San Suu Kyi zong nih, lih hi a chim ve hrimhrim ko lai. Politics ahcun biahman chim hi a rak har tuk caah, lihchim hi politics ah aa tel chihmi a si.

Pre. Clinton zong "Ms. Lewinsky kong ah, lih na chim; bia dik na chim lo" timi in impeachment an rak tuah. Cu a mah biachimmi cu roling bia ah an chiah "I did not have sexual relationship with that woman, Ms. Lewinsky" tiah a rak ti. A ho hmanh nih an rak zum lo. Lih a chim le chim lo cu, a mah nih a theih bik ko. Lih kan chim tikah, kan lih le lihlo a thei bik tu kan mah kan si.

Pre. Bush nih khan Iraq dohnak kong ah, lih hi voi 1,234 a chim ti a si. A hmanlomi bia voi tam tuk a chim ti a si. Washington Post nih an tialmi ah, Pre. Trump nih hin kum thum chung ah, "false asioah misleading claims" (aa palhmi asiloah a hmanlomi) voi 16,241 a chim ti a si (January 20, 2020 Washington Post). Ni 1,170 chung ah voi 18,000 a chim ti a si (April 14, 2020). Zeicatiah ruat suksak lo in, a duh paoh a chim tik ahcun, "a diklomi le hman lo mi a rak chim lengmang" ti a si. USA cu computer ram a si caah, thil hi an rak thei kho tuk le ralrin taktak a hau. Hi bantuk hruaitu ropui taktakmi hmanh nih lih an chim ko ahcun midang nih cun chim lo awk hi a tha ti lo. 

US hruaitu tampi hi an ka cun Pathian an i tlaih. Bible an i cherhchan. A tu le tu Pathian bia cu an chim nain, thinlung le nunnak ahcun lih le hrolhrol a rak tam tuk. Hihi Farasi nunzia he aa lo ko. "Religous begot" timi biaknak kha tanakha thuh in i thuh i, chungmuru ah sual ngang tung hi, lih pakhat a si. Jesuh min le Pathian min i tlaih riangmang i, "Mah tuah duhmi tlamtlinnak ca, mah miaknak, mah party miaknak, mah uktu sinak co duh ruang menmen ah, Pathian min le Jesuh min hman hi, lihchim taktak pakhat a si." 

Bible aa tlaihmi paoh mitha an si dih lo bantuk in, "Pathian Pathian" a timi kip hi, mi dik le mitha an si dih lo. Pathian le biaknak hi, politics ca menmen a hmangmi vawleicung ah an rak tam tuk. Cu zong cu a dinglomi thil a si. Misual taktak Hitler hmanh hi "A ka cun Pathian timi voi tam tuk a chim. Thlacam a thiam ning hmanh hi, chim awk thalo a si ko." A lungchung cu huatnak le mithah lainawn duhnak lungthin in a khatmi hmanh nih, "Pathian le Bible cu aa tlaih ve ko."  

Jesuh hi Republican Party zong a si lo. Democratic Party zong a si lo. Green Party zong a si lo. NLD le CNLD zong a si hlei lo. MNF zong a si lo i, Congress Party zong a si hlei lo. Jesuh nih hin, "Minung dirhmi party hi pakhat hmanh a interest lo. A interest mi cu "A mah a zum taktakmi misual hi kan si ko." Vawleicung Party tu nih hin cun, Jesuh hi kan lei ah a tangmi bantuk ah kan i ruah nain, Jesuh hi nihin ni ah rak tum taktak sehlaw, a mah min a tu le tu chimmi pawl zong hi, "Nan mah mi lihchim hna. Kan thei hna lo" tiah ti khawh tuk kan si ko hna. Rarin a herh. "A tu chan ah "Religious Begot" kan tam tuk cang. Ralrin a herh. Prophet deu le naal prophet chan kan phan. Ralrin a herh. 

Cucaah Pathian min chim paoh hi, Pathian zummi kan si dih lo i, Jesuh min chim paoh hi, Jesuh zummi kan si dih hrimhrim lo." Mah party tlin duh le mah politics miaknak hmuh ruah i, Jesuh min le Pathian min chim te hna i, Pathian nih a huat bikmi thil-"Na Pathian min cu a sawhsawh in va hmang hlah" timi Nawlbia Pahra lak ah pakhat hi fak taktak in buar a si (Exodus 20:7). Cucaah Pathian min a sawhsawh in chim le mah miaknak ca ruah i, chim zong hi "Pathian min in lihchim" a si caah, Pathian nih a huat taktakmi a si. 

Kawlram ralkap le ralbawi pawl hna hi, lih zei tluk tam dah an chim hnga timi hi, rel cawk ding zong an si lai lo. An chimmi hrimhrim hi, a dikmi a um bal lo. Kawlram Prime Minister hmasa bik U Nu te hna hi pura sak le pura tang thlacam cu an cak ngang nain an nunnak ah biatak an rak chim lo. General Ne Win te hna zong an si ko. Kawlram bawi a tam deuh cu, an tuahmi le chimmi aa khat bal lo. Cucu an zia a si caah, a phungah an ruah ko. An chim pengmi a si ko caah a phungah an ruah ko.

A tu kan kan hruaitu Daw Aung San Suu Kyi hmanh nih hin, "21st Century Panlong Conference" a kan tuahpimi zong hi, a lengphaw cu a tha ngai nain, a chung ahcun "hlenak" (deception) a um kho mi a si. A ruang cu, "Tlangcungmi duhmi an theih tuk. An fiang tuk. Kan ram kuaimantertu zong a si lai lo timi an fiang ko nain, a chungmuru taktak ah a kan luhpi duh lo. A vel in an vel peng. Kum tampi kal i, vuai cikcek in tuahpi i, a donghnak ah, 'Cepa na duh le cepa, Artau na duh le Cepa lak"  timi phun ah aa thawn khomi conference a si. Ralrin a hau. Pi Aung San Suu Kyi zong hi biatak a chim hnga dek maw timi ruah a herh. 

Cucaah Kawlram ralkap le ram hruaitu hna hi, Gen. Ne Win chan 1962 in nihin ni tiang lih an chim peng ko. Cucaah lichim kha an zia ah a tla cang. An zia ah a tlak hnu cu lih chim kha a pawi ah an ruat ti lo. An chim hmun kha a si ko caah an chim peng ko. Cucaah Tlangcungmi hi a kan hlen chukcho peng i, nihin ni tiang zong daihnak le remnak a um khawh lonak taktak cu, "biatak chim le tuah um lo in, lin in i hlenthawi ruang ah a si peng ko."

Hi bantuk in, kan ram hi biatak chim lo in lihchim le lih in riantuan a tam tuk caah, vawleicung ah a dinglobik (corrupt) bikmi ram palinak ah a um. Amah nakin a corrupt deuhmi cu Columbia, Mexico le Ghana lawng an si. Hihi ruah ah ningzak taktak kan si. Hi ruangah kan ram zong a thancho khawhlonak a si ko. Kan constition zong a ding lo. Kan ram upadi zong a dinglomi a tam tuk. Cucaah kan ram hruainak zong a ding lo i cucaah sifak bik le "corrupt" bik ram ah kan i telnak a si ko.

Fian a herhmi cu hihi a si. Lih cu a ho nih chim zong ah lih a si ko. Zei bantuk hruaitu le zei bantuk party nih an chim zong ah ih a si ko. Lih ahcun miphun zong a um lo. A chimtu paoh kha lihchim kan si ko. Khrifah le Buddhist le Muslim le Hindu timi a um lo. Pathian a zummi le zumlomi timi zong a um lo. Lih cu a ho nih kan chim zong ah lih an si ko. Biatak an si bal lo. A ho nih kan chimz zong ah, Bawipa nih a huat.

Pathian Min Hmang In Lihchim

Lih hi a ratnak a um. A ratnak cu Pathian sin si lo in, "mi lihchim pa; a hram thawk tein mi lihchim a rak si" timi "Mi thalo pa" timi Satan sin in a ra mi a si. Lih paohpaoh cu Pathian sin in a rami a si lo. Zeicatiah "lih cu biatak a si lo" i, biatak a simi Pathian sin in lih a ra kho lo. Cucaah lih paohpaoh cu, zei bantuk minung nih a chim zong ah, a ratnak cu Satan sin in a si. 

Chawlet-chawhrawl hi an miaknak ding caah cun, lihchim a hau; an cuai thlai ning hman lo a hau tawn ti a si. Cucaah Isaiah le Phungthluk bia te hna nih a kan cawnpiakmi cu, "cuai deu hman lo ding; cuai deu hi Bawipa fihmi a si" tiah a kan cawnpiak. Cuai deuh zong cu lih taktak a si. 

A caan ahcun Pathian min in lih chim hna hi a fawite. A can ahcun, USA hmanh ah hin, politician an tanhmi an chuahter duh ahcun, "Pathian thlahmi a si; Pathian thimmi a si; amah hi Pathian nih a chuahter a duh..." tiah bible zong duhpoh in an char i an sermon ko. An duhlomi minung cu, "Anti-Christ, 666, nal prophet an ti men ko hna; Pathian zumlo mi.." tiah an ti tawn hna.

An tanhmi minung le party tlinnak ding caah, Pathian bia le bible bia kha zeiti paoh in chirhchan le chim kha an ngamh ko. Cu zong cu, Bible Nawlbia Pahra nih a huat taktakmi "Pathian min a ningcang lo in nan hmang lai lo" timi kha an buar a si caah, Pathian huatmi a si ve thiamthiam.

Lih aa thawknak hrampi khawi dah a si?

Pathian cu "Biatak" a si i, "biatak chim" a duhmi a si. Biatak chim a kan fialmi a si. A pa Jesuh zong "Biatak" a si ve (John 14:6). Lih cu a hmun lo. Biatak cu a hmun zungzal. Aa thleng kho lo. Cucaah Jesuh cu biatak a si caah, "Jesuh Khrih cu nizan, nihin le zungzal in amah ning a si" (Hebrew 13:8). Pathian le Jesuh an i khatnak cu, "lihchim" a huami an si. Zeicadah lihchim an huat timi hi a ruag a um.

Pathian nih lih chim a huat. Ti-tir a huat. Lengphaw thil a huat. Jesuh zong nih a Pa huatmi paoh cu a huat ve. Cucaah bia a chim fate a nolh lengmangmi cu, "biatak kan chimh hna" ti lengmang khi a si.
Biatak chimtu Jesuh nih, Judahmi hi lihchim thatnak ka khat hmanh a cawnpiak bal hna lo. Cucaah, Jesuh Khrih nih "Amah a zummi Judahmi pawl kha, lihchim kong ah hi tin a rak cawnpiak hna.

Nan nih cu nan pa khuachia fa kha nan si i, tuah nan duhmi cu nan pa khuachia duhnak kha a si. Amah cu a hramthawk tein lainawng a rak si. Biatak kha zeitik hmanh ah a tanh bal lo, zeicatiah a chungah biatak zeihmanh a um lo. Lih a chim tikah a tuah tawn zungzalmi kha a tuah a si ko, zeicatiah a nih cu milihchim (liar) a si i lih vialte hna pa a si" (John 8:44-45)

Lih chim hi aa thawknak a um. Lih kan chim tikah nangmah le keimah nih kan chim, kan thawk ti awk a si lo. Aa thawknak a um. Cu aa thawknak cu "lih vialte hna pa" sin in a si. Cu pa cu, Jesuh nih cun "milihchim" tiah a ti. Cu pa cu a ho dah a si? "Khuachia" (Satan) kha a si ko. Cucaah lih kan chim ahcun, kan pa cu, "khuachia" kha a si. Pastor zong "lih" kan chim tikah kan pa cu khuachia a si ve ko. Bible kong lihchim zong a ngah lo i, Pathian bia zong lih in chim a ngah lo. Kan chimmi kha, hlennak le lih in chim a si ahcun, "khuachia fa" kan si ve thiamthiam. Keimah tel chih in. Cucaah lihchim le a diklomi chim hi kan i ralrin taktak a herh. 

Pathian le lichim aa ral. Jesuh le lihchim aa ral. Cucaah Pathian zummi le Jesuh zummi cu "lihchim" he ka i ral awk a si. Cucaah thil fatein thil nganpi tiang lih kan chim lo ding a herh. Medicaid sawknak ah, WIC sawknak ah, Food Stamp sawknak ah, Tax return tuahnak ah, Bible kong zong ah, lih hi chim lo ding a si. Lih kan chim paoh achun, Pathian ral kan si i, "Lihchimtu pa Satan fale kan si" timi kha Jesuh bia a si. Zumtu aa ti tung i, lih kan chim ahcun zumtu taktak kan si lo. "Aa ti-tirmi" kan si deuh. Abik in Tax return tuah lio ko ah hin, "lihchim" hi a tam khun. Cu caan lio ahcun "zumtu taktak le aa ti-tirmi zumtu hi aa fiang ngaingai tawn." 

Khatlei ah "cheuhra cheukhat hna pek ngang, thawhlawm hna pek ngang tung le i pumh ngang tung i, khatlei ah tax hna hman lo in tuah" tibantuk zong hi lihchim a si i, Pathian duhmi a si lo. Khatlei ah "Kan lahkhah hna va hlut viar tung i, khatlei ah ningcanglo in tax hna tuah le mi hna va ei hmuar, mileiba hna va cham duh lo, Casino lianlian hna va tuah le Gambling hna va tuah le mi chungkhar rawhnak tam tuk chuahter, drug le zuu hna zuar.." tibantuk hi, Pathian duhmi a si lo. 

Pathian nih tangka a herh lo. Chawva a herh lo. Kan thinlung le ziaza tu khi a herhmi a si. Kan ziaza dinnak tu khi Pathian nih a herhmi a si. Zumtu ka si tiah chim lengmang tung i, hrawkhrawl nakcun chim tung lo in a dingmi nunnak hi Pathian duh deuhmi a si.

Cucaah Jesuh zumh hi, biatak tanh le biatak chim hi a si. Jesuh zummi nih cun, biatak a tanh. Biatak a tanhmi le a chimmi nih cun, lih a chim ti lo. Jesuh nih hin, "false prophets and false Messiah" hi tampi an ra te lai i, i ralring te hna u" (Matt 7;15-20) ah a kan cawnpiak Hi hna pawl hi, "Tuuphaw aa khuhmi cenghgia bantuk an si" tiah a ti. Hi hna pawl hi, ngiatnak ding thil pakhat a um. "An chimmi siloin an tuahmi in va zoh hna u" a ti. Jesuh nih hi hna pawl theih khawhnak cu, an bia silo in, "An ziaza, nunnak le tuahsernak" timi an theipar khan va zoh hna u tiah a ti.

Chim duhmi cu, "False prophet cu zeitikhmanh ah biadik an chim lo. Lih an chim peng. Lih a chimmi cu zei tik hmanh ah a chung ah biatak a um lo. A chung ah biatak um lo ahcun, a ka in thil tha a chim zong ah ti-ter a si. A tuahsernak le theipar ah a lang zungzal. Hi bantuk lih le lengphaw ti-ter te hna hi Khuachia sin in a rami a si.

Khuachia cu a hramthawk tein milih chim a si. Cucaah Pathian nih a huat. Zeicatiah Pathian nih a huat bikmi cu lihchim a si caah a si.

Lih Cu Caantawite Lawng A Nguh

Asi khawh zinpan ahcun, minung hin linchim lo tein biatak chim hi a thami a si. Zeicatiah Cathiang nih, "Lih cu caan tawite lawnglawng a nung" (Phung 12:19b) a kan ti. Zei bantuk lih hmanh hi, sau a hmun lo. Caan caan khat ahcun lih a sinak a lang than. Phundang in chim ahcun "biatak a si lonak kha" a puang than tawn. Lih cu, lih a si timi a fian tiang lawng a hmun. Cucaah zei thil paoh hi, a hram thawk tein, lihchim lo tein um khawh cu a rak tha bikmi a si.

Politics tuah tik zong ah, lih chim ding a si lo. Sipuazi tuah tik zongah lih chim ding a si lo. Cuai deu le tahnak deu hman ding a si lo. Cun thil zuar tik zongah a man aa khat tein zuar ding a si. Tangka thlen tik zongah aa ruang tein thlen ding a si. Duh poh in a mi zawnzoh in tangka thlen ding a si lo. "Nangmah na si caah" timi bia hrimhrim hi, a mikip kha ti lengmang i, sipuazi tuahnak ah chim tuk ding a si lo. Bible cawnpiak tik zongah mah duh poh in bible merh i, sermon i, cawnpiak ding a si lo. Fiang setsai lo hna in, mi cawnpiak ding a si lo. Zeicatiah Bible le Pathian min in lihchim zong hi, lih a si ko caah, ralrin a herh.

Mifim Bia Hi Ruah A Herh

Vawleicung mifim tampi nih "lih" kong hi tampi an chim. Bia thatha 2000 leng an chimmi a um. Cu lakah philh lo ding pakhat hnih te van tial ka duh.

1. Lih le hlennak cun, zeidang thil paoh hi cu an tha deuh ko (Anything is better than lies and deceit!”) 
― Leo Tolstoy, Anna Karenina

2. Biatak na chim paoh ahcun, zeidang chinchiah a herh ti lo (“If you tell the truth, you don't have to remember anything.” )
― Mark Twain 

3. Lih pakhat nih a tu caan ca cu a thatter men ko lai nain, amah cu hmailei a ngei lo (A lie may take care of the present, but it has no future)
-Croft M. Pentz



Biadonghnak

Croft M. Pentz nih " Lih pakhat nih a tu caan ca cu a thatter men ko lai nain, amah cu hmaiei a ngeilo" tiah a ti bantuk in, lihchim cu hmailei a a ngei lo. Lih cu a tu caan ca cu a tha men ko lai nain, hmailei caah ruahchannak a um lo caah, lihchim hi a ho cio zong nih, kan hrial cio hi a herh. Abik in Jesuh nih "Lihchim hi a huat. Lihchimmi cu khuachia fa a kan ti." Cucaah Jesuh zummi le zultu tha paoh nih cun, lih chim hi hrial a herh. Politics zong ah lihchim ding a si lo. Hlennak bia chim ding a si lo Policy cu chim phung a si. Food, Medicaid, WIC le tangka bawmhnak kong le Unemployment kong le Tax return kongah tiang in, lih hi kan chim awk a si hrimhrim lo. Khrih caah tehte tha sinak ding caahcun, lihchim lo mi zumtu si hi a hrampi a herhmi a si. Zumtu nang le kei hi, Khrih nih a tehte tha si ding ah a kan auh. Cu Khrih i tehte tha sinak ding caahcun, "Pathian nih a huat bikmi thil pakhat te hi hlawtter a kan duh. Cuccu zeidah a si tiah cun, "lihchim" a si. Cucu Pathian nih a huat bikmi a si. Zeicatiah "lih" cu Satan sin in a rat caah a si i, Pathian nih a huat bikmi cu Satan cu a si. 

TAX RETURN Tuah Tikah Hman Tein Tuah Ding

Nitlaklei ram hna an nunphung zoh tik ah hin, nichuahlei minung hna kan nunphung nakin an rak sang deuh tiah ka ruah tawnmi cu, "ngunkhuai" peknak kong ah a si. Hihi an nih cun hlan lio chan tuk in an rak tuah cang. Bible Biakam hlun chan in ngunkhuai pek hi a rak um i, Jesuh chan zong ah a um i, Rome cozah chan zong ah a um. Rome cozah zong nih, ngaunkhuai hi biapi tuk ah, cozah nih an chiah.

Paul chan lio hi, Rome nih Palestine ram zong hi an rak uk lio a si. Rome cozah a nunnak le a cahnak cu ramchungmi ngunkhuai a pektermi hna ruangah a si. Cucaah Rome phung ning hawih in, cozah uktu hna an nawl ngaih ding le ngunkhuai pek a herhnak kong kha Rome 13:1-7 ah a kan cawnpiak. 

Nan pek awk a simi kha (ngunkhuai) va pe hna u; nan pum ngunkhuai siseh, nan thilri ngunkhuai siseh... va pe hna u..

Tax tuah caan a phak caan paoh ah, Roman 13:1-7 hi k sermon tawn. Kawlram ahcun tax pek a um lo caah, chim awk zong a rak um theng lo. USA ahcun tax hi, cozah le ram a nunnak a si caah, chim zungzal a herh. Keimah pumpak zong, 1997 ka phak ka in ka hmuhmi hnihkhat te hi, hman tein ngunkhuai ka pek peng. USA tannak kan tuah tik ah, USA na luh ka in tax hman tein na pe maw? Na pek ahcun na peknak "tax transcript vialte kan piah" tiah an ti i, kum tampi caah kan va lak i INS ah kan piah hna. US tannak kan tuah te lai timi zong ka rak i tim lo nain, tax hman tein kan rak tuahmi zong a hnu kum tampi ah a thatnak le a herhnak kha ka van ton. USA nih zei tluk in dah ngunkhuai pek hi biapi ah an chiah timi ka fiang. 

U.S hi tax hman tein a pe lomi an rak tam tuk. Mirum milian tampi cu "tax" pek an hrial. An riantuanmi ah "a sung" in an piah peng tik ah, cozah zong nih an sualnak an hmu kho hlei lo. Mirum cheukhat cu "Personal tax" hi kum khat ah $1000 tling lo hna an pek ti a si. A ruang cu tax hman tein an tuah lo caah a si ko. Laimi zong hi, tax kong ah a dinglomi kan tam tuk. Laimi mi tampi cu, kan ax return tuah ning a hman lo. Tangka tam deuh hmuh ruah ah, hman tein a file lomi tampi kan um. Kan hmuh awk hnga asilomi hmuh ding in a hmanlo in tax tuah hi, thil tha lo taktak pakhat a si. Sual zong a si. 

Tax Return tuahnak kong ah "hman te le dik tein" tax tuah a herhnak kong hi, tax tuah caan a phak fate ka chim zungzal. Zeicatiah USA cozah a nunnak cu ngunkhuai ruangah a si. Rome cozah he aa lo. USA cozah a thawn tuknak le a rum tuknak zong pumpak le company nih pekmi tax ruangah a si ko. Tax pek um hlah sehlaw, cozah hi a mah tein a thawng kho ding a si lo.

City a nunnak cu City tax a si. State a nunnak zong state tax a si. Rampi a nunnak zong Federal tax a si. Cucaah USA ahcun mining a simi paoh Tax pek luat khawh a si lo. Cucu kan fian cio a herh. A ruang cu cozah bawmhnak (food stamp, medicaid, tangka le zei bantuk bawmhnak paohpaoh) le ramdang bawmhnak le cozah riantuanmi lahkhah vialte le zeizong te hi pumpak tax, thilri tax le company tax in a rami an si ko hna. Cozah nih sipuazi a tuah in a hmuhmi an si lo. 

U.S ngunkhuai kong ah a fawinak cun hi tin kan then khawh: 

1. Tax Form hi phun tampi a um i income le status le riantuanmi hawih in form phihmi aa dang. Asiloah form aa khah zong ah zahmi a kuat te khi aa dang. 

2. Tax file ning hi phun (5) a fawinak in a um. 

 (a) Single

(b) Married filing Joint

(c) Married filing separately

(d) Head of Household 

(e) Qualifying widow(wer) 

Hi chungah No.5 hi cu, nuhmai le pahmai file mi a si i, ka fianter lai lo. Nuhmei le pahmei ca lawng a si.

3. Hi ah hin, No.1 hi "single" a simi, nupi thi lo le va ngeilomi nih file mi a si. Nupi a ngei ko nain aa then i, fa a ngeilomi nih file khawh a si. 

4. No.2 hi nuva hmun khatte ah file mi a si. A tliangtlai cem i a tha bikmi a si. Hihi cozah zong nih an duh i, tha an pekmi a si. A buai lo cem. 

5. No.3 hi nupi a ngeimi le va a  ngeimi nih mah le sining zoh in file khawh a si. Fa an ngeih ahcun pakhat nih fa i benh viar i, a dang pakhat nih, fa pakhat hmanh benh lo in a dang in file khawh a si. Duh le fale zat ceu tein thenh i file khawh a si. Cozah nih a senh ko hna (Asinain, inn cawk tik le fale scholarship sawknak ah hna a hnawk deuhmi a si ve caah JOINT file tluk in a tliangtlai lo)

6. No. 4 hi a piahtana bikmi a si. No.4 nak "HEAD OF HOUSEHOLD" hi a buai zong a buai i, a sullam zong aa dangmi a si. Hihi a qualify mi minung lawng nih file khawh a si. Qualify nak ding ah thil pathum a herh. Pakhat lawng qualify zong ah a rule ning taktak ahcun a ngah lo. Hi hi qualify nak ding caah, a tanglei thil (3) ah hin tlin a herh. Pakhat lawng tlin zong ah tlinh a si lo. 

(a) Tax file kum i a donghnak ah khan nuva aa thenmi si a herh. Tahchunhnak ah, 2020 Tax Return ah khan, Head of Household in a file khomi cu "2019 kum dih hlan ah nuva aa thenmi tinak khi a si." 

Asiloah single si a herh. Single si lo le nuva aa thenmi si lo ahcun file khawh a si lo. A tawinak cun "nupa aa thenmi lawnglawng" nih file khawh a si. Hihi na file ahcun asullam cu "Kan nupa kan i then" timi kha cozah ruah ning a si (Khua tlik phunphai sawhsawh kha a ngah lo. Court i sining tein aa thenmi kha chim duhmi a si). 

(b) Nupa i then hlan ah, inn man (Mortgage/rent) le bills vialte za ah 50% hi ka pek ve a herh (Hihi na chek le credit card tibantuk in na pek takaknak he a herh ahcun an in hal khawh)

(c) Fale na benhmi zat kha, kum cheu hi keimah nih ka cawm hna timi kha a sullam a si.

Cucaah HEAD OF HOUSEHOLD in file ahcun cozah hmuh ning ahcun "Court ah legally tein aa thenmi" tiah ruah a si. Thennak ca an in piahter hna lo zong ah khakha cozah IRS nih an fian ning a si. 

Head of Household in file hi a hlawk deuhnak cu:

(a) Standard Deductible timi tax file tikah zuhnak nawl pekmi kha a tam deuh caah tax cawi ding a tlawm deuh; 

(b) Chungkhar ah cawmtu na si caah Federal le State i na pek ciami kha tam deuh a kir kho

(c) Child Tax Credit timi tefa ngeih ruang ah cozah pekmi bawmhnak kha tangka tam deuh in hmuh khawh a si. A ruang cu ngakchia cawmtu a si caah a si.

Cu ti cun, Head of Household file hi tangka tam deuh hmuhnak ding in cozah nih an tuahmi a si caah, mi cheu khat cu an qualify lo nain Head of Household in an tuah tawn. Cozah nih an thei theng hna lo i, tangka cu an pek ko hna. Asinain thil zeimaw ka zawn ah aa sukdennak le buainak a um kho. Abik in fale college kai duh tikah scholarship sawknak le cozah sin tangka cawinak FASA ah a buai khomi a si. Cun ramdang ummi fale a la mi caah a buai khomi  asi. Cun nan i then taktak tunglo i, Head of Household in nan file caah, cozah nih a hlei in tangka an in pekmi hna kha, a karh he, dantat he chamter than khawh a si.

Cun tax tuahtu ca zong ah a thei ko nain a tuah ahcun "Cozah nih a thei ko nain hmanlo in tax a file" timi ruangah fak piin tazacuai le dantat khawh a si. Thawngthlak tiang an phan kho. Cozah nih dantatnak a phunphun an tuah khawh. Kan ton theng rih lo caah, hihi a pawi in ruah lo khawh a si. 

Cucaah tangka hi mitthit ding a si lo. Abik in ram hruaitu le biaknak hruaitu hna nih "tax" hi hman tein file a herh. Dinfelnak le upadi zulh tu hi biapi bik a si. Thil hi ningcang te le hman tein tuah a herh. Tax zong ningcang te le hman tein tuah a herh. Hmuh awk kan i tlakmk hmuh khi a za ko. Hmuh awk kan i tlaklomi thil hna a ningcanglo in va virhkhawih lengmang le hmuh va timh khi thil tha lo a si. Cucu Pathian zong nih a duh lo i, cozah zong nih a duh lo. Asinain minung hi lihchim hmangmi kan si caah, USA zong ah ram hruaitu le politician lianlian hna zong lih in tax file mi an um ve ko hna. 

Zumtu taktak Khrihfa nih cun, tax return kan tuah tikah hman tein kan tuah zungzal a herh. Form zong a hman a herh. Kan filing status timi "single maw ka si? Nufa maw kan si? Nuva thenmi maw kan si?" ti in kan sining tein kan file awk a si. Hihi Cozah zawn kan ruah caah kan file awk zong a si i, abik in Krihfa kan si ruangah thil tha kan tuah le thil hman kan tuah hi a herh taktak. 

Cathiang nih "Tangka hi thatlonak vialte a hrampi a si" tiah a kan cawnpiak tik ah, tangka hi a sual a tinak a si lo. Minung thinlung tu kha a biapi cemmi a si. Tangka a ningcanglo in duh le a ningcanglo le a silo ning in tangka hmuh duhnak te hna tu hi, sual a si. Thil thalo a si" timi tu khi Bible nih a chim duhmi a si. Tangka cu catlap a si le a mah tein a sual kho lo. A thurhnawm fawn lo. A hmangtu nih kan kawl ning le kan hman ning a thianhlim tu khi a biapimi a si.

Cucaah hmailei i Tax Return tuah tik ah, nuva i then na lo le hmun khat ah um ko nain cun zei tik hmanh ah HEAD OF HOUSEHOLD in tax return tuah lo ding hi ralrin kan herh. Cu lawng siloin Khrihfa kan si caah, thil kha dik te le hman tein tuah a herh caah, tax kan file tik ah hin form zong a dik ah a tha i, kan file ning zong a dik ah a herh bikmi a si. 

Hihi ruah a hau. 2019 ah nuva nan i then lo nain, tax na filemi kha rak zoh cio u law, "Head of Household" in na file ahcun na tax file ning a hman lo timi a lang. Cu a hman lo in na file ahcun, cozah tangka kha a hleihluan in na lak a si kho men. 

Cucaah mi vialte nih Tax Return kan tuah tik ah hman tein tuah a herh. Kan hmuh lo dingmi hna hmuh i timh le hmuh i zuam ding a si lo. Tax return hna hman lo in tuah i, tangka tampi hmuh in, "cheuhra cheukhat hna tampi kan pek lai, biakinn saknak hna ka thawh lai, mission field ca ah ka hlut lai, Bible siangngakchia hna ka cawm lai, evangelist hna ka thlah lai.." timi Pathian ca ah ka tuah lai timi paohpaoh hi Pathian nih a "interest" lo. Ralrin a herh. 

Pathian thinlung ah chaw leh le a miak kawl ding a si lo. Pathian nih a a duhmi le an duhmi cu "Na chawva le rumnak silo in, na thinlung le ziaza khi a si." Cucaah hi hnu tax return na tuah tik ah, na tuah ning kha Pathian duh ning a si hnga maw timi tha tein ruat law tax returan tuah i zuam. Cucu na caah thluachuah hmuhnak a si lai i na lawmhnak a si lai.

_________________________________

Chinchiah

Tax expert ka si lo caah, hihi legal advise ah ruah ding asi lai lo. Keimah pumpak siaherhnak in ka fian tawk ka tialmi a si. Tax file ning hi tam deuh theih na duh ahcun www.irs.gov ah tling tein a um. 

Kum Sawm Chungah Voi Khat Lawng A Hrangmi Hurricane U.S Ah A Hrang Lai

 U.S ahcun a ti lio hi Hurricane caan a si. Nitlak ah mei fak taktak in a kangh lio ah, nichuahlei Atlantic Rili kam-Louisiana le Texas-ahcun Hurricane pahnih "Laura le Marco" timi pahnih a hnuhmai in a hrang ding a si. A tu hi rili in tlang an phan deng cang. Thli nih rili tilet a thawhtermi nih cun, tu chun in tlang hi a tuk thluahmah cang. 

Laura Hurricane hi Louisiana State ah Nilini zinglei 3-4 Am ah tlang a phan lai ti a si. Laura hi Louisiana i, Lake Charles timi in thlanglei meng 175 ah a laicer a lak i, cu ka cun aa thawk. A thli cu a fak ngaingai nain, aa hel ning i suimilam pakhat ah meng 16 tluk in aa thawn. Marco cu tlang a phan cang. A din deuh caah Tropical Storm dirhmun in tlang a phan. A tu Laura hi tihnung taktakmi a si. 

Hurricane Laura hi suimilam pakhat ah meng 140 tluk in a cak i, Category 4 ah a phan lai. NOAA nih, Baton Rougue, Alexandria, Lake Charles le Lufkin hrawnhg hi, fak bik in a hranh lai tiah an ti caah, ralrin an pek hna. Laura hi, suimilam pakhat ah meng 75 in meng 140 ah, suimilam 24 chungah a phan manh. 

Khua cheukhat cu Laura phak hlan ah tii nih a phum cang hna

Hi ka area hi Hurricane tamnak hmun a si i, August 2017 ah a rak hrangmi Hurricane Harvey ruangah minung thli ruangah minung 68 an rak thi i, thli he pehtlai in 39 an rak thi chap. August 2005 ah a rak hrangmi Hurricane Katrina ruangah New Orleans area ah minung 1,200 an rak thi thi. Hurricane Harvey a hran hnu a kum thumnak le Katrina a hran kum in kum 15 nak ah, a tu Laura le Marco hi Agust bak ah an hrang ve than. 

Vawleicung khuacaan aa thlen tukmi le a lum chin lengmang caah le rili tii a lum chin lengmang caah, Hurricane hi a tam chin lengmang lai i, a fakmi zong a tam deuh chin lengmang lai tiah NHC nih an ti. 

Minung million 30 umnak area hi thli nih a hran hnawh lai ti a si. Minung million pathum tluk an zamter cang hna. Tu chun ah hin, Eugene Island, Louisiana cu tii nih pe 3.2 a thuk ti a si. Thli hi meng khat ah 45 tluk in a hrang. Thli a fak ngai caah le ruah a sur tuk lai caah, tilian a chuak lai ti a si. Rili tilet hi pe 10-15 karlak ah sang lai ti a si. 

Rili tilet nih a khuh khawhmi hna timi area a si

Atanglei khua hna hi ralrin an pek hna. San Luis Pass in, Intracoastal City, Louisiana tiang hi an zamter hna. Houston khua pawng ummi Galveston khua hi a pal lai ti a si. Cun Texas ummi, Beaumont le Port Arthur le Louisiana ummi Lake Charles tiang zong an zamter hna. A cheu cu an zam duh lo. Cucaah hi thli hi tih a nun tuk caah, thih khawhnak ding a si i, zam ding hrimhrim a si tiah an ti. 

Mirang a cheu cu khuaruahhar an si. Zei tluk zam fial zong ah a zam duhlomi an um ve i, a caan ahcun an va khamhnak hna ah, midang tu an thi deng tawn. US minung a cheukhat cu chimh hi an ngai bak lo. Khuaruahhar an si. Palik nih an kal hnawh hna nain, an zam duh lo. Tu tan zong hi harnak a tong khomi an tam ngai te kho men. 

National Hurricane Center (NHC) nih an timi cu, Jonson Bayou, Louisiana in Rockefeller Wildlife Refuge le Calcasieu Lake, Louisiana tiang hi, tii nih a phum lai i, tii a thuh  hi pe 15-20 a chah kho ti a si. Tih a nung taktak ko. Louisiana in Texas tiang hi, rili tilet thomi hi pe 10-15 a sang kho i, rili in tlanglei ah meng 30 tiang a rili tilet hi a va lut kho tiah an ti. Cucu a ronh tuk caah a si. 

Rilikam ummi khua tam deuh cu an chuahtak cang hna i, lawng huar in an um. Ngaihchia tuk a si. Hotel vialte zong a lawng dih cang. Khatlei ah Covid-19 zawtnak a si i, a buai taktak. Sizung le tar umnak inn zong an zamter viar cang hna. Doctors le nurses te an re a thei taktak ko. 

A tu lio ah Hurricane Laura le Marco nih a phak dingmi hna Texas ah hin, Covid-19 zawmi Louisiana ah 144,960 an si i 4,851 an thi cang. Texas ah 621,673 an zaw i, 12,278 an thi cang. Hi tluk zawtnak a zual lio caan ah, Hurricane Laura le Maro a hranmi nih buainak le harnak tam tuk a chapter chinchin i, a pawi ngai. 

A cunglei hi Hurricane pahnih-Marco le Laura-an kalnak lamthluan a si. Hi bantuk in a caan zong naih tein le a thli zong naih tein, thli pahnih chikkhat hran ah hran hi, a tlawmte ti a si. Marco hi cu Hurricane taktak phan thai lo in, Tropical Storm timi thlichia in, Nikhatni 6:00 PM ah Louisiana thlanglei hriang bik Mississippi Tivapi a ka zawn ah tlang ah a va kai. Hi hmun hi, Louisiana ka va tlawn lio ah ka phakmi kha a si.

Nizan ah Hurricane Laura kong ka tial lio ah, zinglei 3-4 ah tlang a phan te lai tiah an ruah nain a van rang deuh vak i, zinglei 1:00 Am ah Cameron, Louisiana ah tlang a phan. Tlang a phak ah hin Category-4 in a phan i, suimilam pakhat ah meng 150 tluk in thli hi a hrang ti a si. A cak taktak. Cucaah USA ah hin, kum zabu chungah, hi tluk in hurricane thli a ran hi a tu lawng a si an ti. 

Laura nih a hrawhmi cheukhat

Rili kam khua tam ngai tii nih hmun tampi a khuh. Thingkung tampi a tlu. Lamlam electric tung tampi a tlu. Inn tampi le cozah zung tampi a hrawh. Atu tiang ahcun Louisiana ah minung 16 an thi. Pakhat cu kum 14 nu a si. Louisiana, Arkansas, Mississippi le Texas ah mei hmun tampi aa rawk caah, inn 470,000 tluk minung 800,000 mei an ngei lo. Interstate Highway 10 hi hmun tampi ah an phih. Lam fami hi, tii le tuktak rawkmi ruangah, hmun tampi ah a pit. Chemical Plan pakhat a kang. Motor tam tuk tii nih a phum hna.

Laura nih a hrawhmi inn pakhat

Thli hi a ngan ngaingai pin ah a fak taktak. A hrawhmi zong a fak ngaingai i, cucaah a theimi hna nih tornado thli 1,000 tluk he aa tluk tiah an ti. Cu tluk cun rawhnak a chuahpi. A thli zong hi a kau tuk i, Gulf Coast area vialte ah rawhnak tam tuk a chuak. 

Laura nih rawhnak zei tluk in dah a chuahpi timi hi an tuak kho rih lo. Thli hi a fah ngai caah, chaklei ah a van piak i, Ohio Valley tiang a phan lai ti a si. Hmun tampi ah ruah fakpi in a sur lai caah, tilian zong ralrin a herh tiah an ti.  

Chemical Plant a kangmi

Hurricane Laura nih hin, Dominican Republic le Haiti ram zong ah rawhnak tam ngai a chuahpi. Khua tam ngaite tilian nih a khuh hna. An sifah chinchap ah, rawhnak an i chap i, mipi tampi harnak an tuar. Hi ram hrawnghrang hi, a hmemi tikulh ram an si. Hi ram hi vawleicung pum khuacaan thlennak tam tuk a chuakmi ruangah rawhralnak a tong ngaingaimi an si hna. 

Vawleicung hi a lum chin lengmang. Rili tii zong a lum chin pin ah a khat chin lengmang i, a tu bantuk in hurricane zong i a tam deuh chin lengmang cang lai ti a si. USA lawng silo in, nichuahlei Asia ram zong ah Typhoon le India rili i a hrangmi Cyclone zong hi a tam chin lengmang lai tiah an ti. Cucaah vawleicung khuacaan remhnak ah hin, i tel le zuam cio hi kan herh ko. 

---------------------------

Zohchihmi ca

A cunglei ka tialmi ca le Hurricane Laura ruangah rawknak a chuakmi pawl kong hi, a tanglei website ah zoh le rel khawh a si. 

https://weather.com/storms/hurricane/news/2020-08-26-hurricane-laura-forecast-rapid-intensification-texas-louisiana

https://weather.com/news/news/2020-08-27-hurricane-laura-louisiana-texas-damage-impacts-power-outages