Hakha Rescue Committee (HRC)

Chinchiah: Hihi HRC an sernak kong Pu Jacob Thang nih a tialmi, bawmtu asi men lai timi ruahchannak he, ka blog ah ka tarmi asi. Cafang pakhat nih aa palhmi remhmi dah ti lo cu amah ning tein tar asi. Fian deuhnak ding caah thil cangmi number tete ka bunh piak. 

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Dear Nu le pa hna,

 Ni 11 chung faktuk in le cat lo in ruah a sur caah Hakha khuami minung
 15,000 renglo harnak tongmi an si. Cucuah harnak tongmi hna sinah
 bawmnak tlamtlingte in an sin a phak khawhnak dingah Hakha Rescue
 Committee (HRC) cu 31 July 2015 ni ah hun dirh a si. Attachment ah
 tlamtling deuh in rak zoh uh. Attachment a rel ko lomi caah a tanglei
 ah ka hun thil than.

 Nan theihmi email ah forward rak tuah cio dingin kan nawl hna.

 Jacob Thang
 Information Secretary
 Hakha Rescue Committee



 Hakha Rescue Committee (HRC) Thawngthanhnak

Bia Hram Domh

1.  22 July 2015-1 August 2015 tiang ni 11 chung cat lo in ruah a sur caah Rungtlang hnarcheu uak cu tlangpar in a hung cimh ruang le hmun kip ah min cimh  ruangah Hakha khualipi ah harnak tongmi minung 15,000 renglo kan si.

2. Cat lo in ruah a sur ruangah ni 7 a rauh hnu ah Pyidawtha sang le
 Dawrthar sang cu min cimh ruang ah inn (15) hrawng an rawk i  inn 100
 hrawng cu inn chuah tak in chungkhat sin ah an i thial kam hna.

3. Ni 8 nak ah Ketheibo sang  vialte cu min cimh ruangah umnak hmun ngei lo in
 Khaikam hall ah bawktom in khua an sa hna.

4. Ni 9 nak ah Khuahlun sang cu min cimh ruangah umnak hmun ngei lo in Khuathar leiah ah
 bawktom in khua an sa hna.

5. Ni 10 nak ni ahcun rungtlang pi cu a  hungcim ruangmang. Dawrhlun sang in a thlanglei vialte cu hrawh dih a zalh caah khuathar lei ah bawktom in khua an sa ve hna.

6. Ni 11 nak ni ahcun sang kip in mincimh kan tong hna, a hlei khun in thimphang a
 simi cu Rungtlangpi  hnarcheu uak a hung cimh tik Hakha um minung
 hnarcheu uak cu inn ah um ngam loin himnak kawl in chungkhat sinah
 siseh, khuathar leiah siseh bawktom in tlikzam cio a si.

7. August 1, 2015 tiang ah inn lo chuaktak in harnak tongmi (victim) hi minung 15,000
 renglo kan si i, inn lo a rawkmi 370 renglo a si cang. Khuabe le Beute
 cu min nih an khua ningpi in a hrawh dih caah Hakha khuathar ah
 bawktom in khua an sa.

8. Hakha peng khua dang a hrawhmi kan thei fiang rih lo. Hakha ah inn lo rawkmi, inn lo chuahtakmi inn, minung cazin kan lak cuahmah lio a si nain fiang in kan hngal kho ri lo.

9. Cucaah khua caan ruangah harnak a tongmi hna bawmhnak riantuan dingin
 Pastorte le Chin Civil Society Organizations hna nih 31 July 2015 ni
 ah Hakha Rescue Committee (HRC) cu hun dirh a si. Hi committee nih
 riantuan dingah a hmaithlakmi cu bawmhnak cu vaivuan lo in tlamtlingte
 in harnak tongmi hna nih bawmhnak an hmuh khawhnak dingah riantuan
 ding a si.

 Tinhmi

 1.    Khua caan nih a pekmi harnak ruangah harnak a tongmi bawmhnak cu
 ramchung ramleng he pehtlaihnak ngei in bawmhnak riantuan ding.

 2.    Harnak tongmi thut umnak, eidin tirawk le hnipuan, ngandamnak le
 fim cawnnak a herh ning in riantuan ding.

 3.    Harnak tongmi hna caah a fekfuanmi umhmun khuar khawhnak riantuan ding.

 4.    Hakha peng chung um khuate vialte ah harnak tongmi bawmhnak rinatuan ding.
 Bawmhchanh Ningcang

 Khua caan ruangah harnak a tongmi Hakha le Hakha peng khuate vialte ah
 dornak (Camp) tawlreltu bu le HRC khuakhan lairelnak in tuanvo pekmi
 sub-committee le mah lungthote in bawmhnak riantuantu bu hna he hmun
 khatte ah riantuan ti ding in khua khan a si. Zei catiah harnak tongmi
 hna bawmhnak cu vaivuan lote in an sinah tlamtlingte in a phak
 khawhnak ding le an caah thathnemnak a um khawhnak ding caah ruat in
 khua khan a si.
 Hakha Rescue Committee Sernak

 Chairman   -  Rev. Paul Tum Ceu    -    Senior Pastor, HBC, 0943197042
 Chairman - 2  Rev. Nawl Cung Lian    -    General Secretary, HBA. 0943082964
 Chairman- 3- Pu Hrang Vung        -    Secretary, Khuanu-Khuapa, 09400311896
 Secretary -  Rev. Tluang Ceu    -    Secretary, CPTC,0933346647,09400302758-
   tlngceu@gmail.com

 Secretary- 2  Pu Chan Hrem        -    Volunteer group. 09442000120
 Secretary- 3  Pu Jacob Thang        -    President, CYO. 09400303504- jcthang@gmail.com

 Treasurer -Pi Van Thla Cer        -    President, CWO. 09400303390
 Treasurer-2  Sym Ram Nawn        -    CARD. 09400303362
 Treasurer-3  Salai Van Cin Thang    -    Shalom. 09442000894

 Members
 1.  Pu Thawng Vung            -    Secy, Rual U.
 2. Rev. Pawluh            -    AGS, CACC. 09422536099
 3. Rev. Pek Hmung            -    Vice President, HCMF. 09442000394
 4. Rev. Dr. S. Lian Hup Ling        -    Secy, HCMF. 09400303559
 5. Pu  Lalawmpuia            -    The Hakha Post
 6. Holy Tawk Tling Thang        -    The Chin land Post
 7.  Pu Chan Bik Lian            -    Lian Computer
 8. Pu Cung Hu                -    Blood Donation Group
 9. Saya Cung Mang            -    GREEN
 10. Thang Pi                -    Rual U
 11. Rev. Sang Hre            -    HBC
 12. Rev. Lal Pek Lian            -    Immanuel
 13. Rev. Ni Cung Thang        -    Chin Civil society Network
 14. Pu Thawng Cung Nung        -    Chin Foundation
 15. James Ngun Hre            -    Karuna, Hakha
 16. Pu Van dawt Hu
 17. Sister Ni Cer
 18. TT cable
 19. Ronal cable
 20. Sang 6 khuabawi hna an si.

 Zung Sernak

 Hakha Rescue Committee zung cu Chin Peace & Tranquility Committee
 zungah hram bunh siseh.

 Bank Account Sernak
 Hakha Rescue Committee bank account cu CB bank ah treasurer minung 3
 min in tuah siseh. Cu hnacu Pi Van Thla Cer Hniang, Pastor Betty Ram
 Nawn le Pu Van Cin Thang  hna an si.

 A Voi 2nd Hakha Rescue Committee Meeting (1 August 2015) ni ah Bia Chahmi

 1.    Hakha Rescue Camp Sernak
 Hakha khua le peng chungin harnak tongmi hna caah a herh ningin camp
 ser ding. Camp ah khuasami hna le chungkhat sahlawh rualchan sinah
 bawktom in khuasami hna caah tuaktan in a tanglei bantuk in  camp kan
 ser chungmi hna cu:

 (a)    No. (1) Khaikam Rescue Camp
 (b)    No. (2) Khuathar Rescue Camp
 (c)    No. (3) Bethel Rescue Camp
 (d)    No. (4) Khuahlun Rescue Camp
 (e)    No. (5) Dawrhlun Rescue Camp
 (f)    No. (6) Gangawlam Rescue Camp
 (g)    No. (7) Cawbuk Rescue Camp

 2.    Eidin Tirawl Tawlrelnak Kong
 Eidin tirawl tawlrelnak cu camp committee tawlrenak in khua khan
 lairel ding. Central committee nih harnak tongmi camp cio nih an herh
 ning in bawmh chanh khawh i zuam ding. Atu tiang harnak tongmi hna
 thutumnak camp zohkhenhtu hna cu a tlanglei bantuk in a si.

 No. (1) Khaikam Sub-Rescue Camp    - Pu Chan Hrem (Secretary 1)
            - Van Dawt Hu
            - Khaikam Sub-Rescue Committee
 No. (2) Khuathar Sub-Rescue Camp    - Rev. Tluang Ceu (Secretary 2)
            - Pastor Van Nuam
          - Khuathar Sub-Rescue Committee

 3.    Ramchung ramleng thawngpang thanhnak le pehtlaihnak cu atanglei
 bantuk in ser a si.
 Information Sum- Committee -     Jacob Thang (Secretary 3)
         -    Pastor Van Nuam
         -    Holy Tawk Tling Thang (The Chinland Post)
         -    Lalawmpuia (Tha Hakha Post)
          -   Rev. Ni Cung Thang (Zion)
           -  Chan Bik Lian (Lian Computer)

 4.    Kan miphun nih harnak kan tonmi chungin himnak hmuh khawhnak dingah
thawngthanhnak lei in siseh, data laknak in siseh, humhimnak
 (security) lei tuanvo laknak ah siseh, thawngthanhnak in siseh
 information sub-committee le CYO nih a herh ning in riantuan ding.

 5.    Zumhtlak in le felte in riantuan khawhnak dingah Hakha Rescue
 Committee min in seal ser ding. Hmuhnak (receive) le hmannak
 (expenditure) voucher a um lonak ah HRC voucher hmang in seal le
 national ID number hman ding.

 6.    Information committee nih zapi theih fian khawhnak dingah English
 le Laica in thawngthanhnak ngeih ding.
 

Kan Thawngpang Tawi

 1. August 2,  2015 tiang Hakha kan sining cu inn lo chuahtak in minung
 15000 renglo kan si. Chunkhat sahlawh rualchan sin ah bawktom in
 khuasami hna cu tam deuh an si caah fiang in hngalh khawh an si lo.

 2. August 1,  2015 zanlei tiang camp ah khuasami cazin lak khawhmi hna
 cu chungkhar in 1048; minung 2666 an si. Cu bantuk in thawngpang cu tawlreltu hna nih thawngthanh lengmang khawh kan i zuam lai.

 3..    2 August 2015 tiang ah a tanglei bantuk in camp ser a hung si.
 (a)    Khaikam Rescue Cam No (1)
 (b)    Khuathar Rescue Camp Mo (2)
 i.      Carson Baptist Church, Khuathar
 ii.     Basic High School No. 2, Khuathar
 iii.    Believe Church, Khuathar
 iv.    Church of Jesus Christ, Khuathar
 v.     Free Methodist, Khuathar
 vi.    AGTI siang inn
 (c)    USDP zung
 (d)    Bethel Baptist Church
 (e)    Amezon Private School

 4.    Hakha khua ah inn a rawk cangmi 368 an si. Khuate lei fiang in kan
 thei ri lo. Khuabe 18 le Beutekhua  in inn 15 cu khua chuah tak in
 Hakha khuathar camp ah an um hna.

 5.    Inn lo chuahtakmi inn hmundang aa thialmi chungkhar inn 3500 renglo
 an si cang. Hakha khua ah inn rawkmi le Hakha peng ah  fianh khawh lo
 iinn rawkmi tampi an um. Data kan lak cuahmah lio a si.
 

A Rannak in Bawmh Herhmi
 (a)    Eidin ti rawl, dinti thiang
 (b)    Zumput kalnak (Ek inn)
 (c)    Hni puan fanh-aih le ihphah puan
 (d)    Ngandamnak zohkhennak lei aherhmi si
 (e)    Lakhruak umnak inn

Hakha Minhnak Aruang

Hakha minhnak a ruang hi tampi a um lai. Pathian dantatnak le Hakha khuami an sual ruang ah ti hna in puh ding asi lo. Pathian auhnak asi timi zong in puh ding asi lo. Zeicatiah Pathian kha bia kan hal khawh lo caah kan zumhnak le ruahnak lawng an si. Cucu kan theih khawhlomi thil an si. Kan vawlei a minh tikah "Pathian kha direct in puh lo in, a ruang tu kha kawl le tuak a hau." Culoahcun hmailei ah sunghbaunak le zatlaknak kan tong chin lengmang lai.

Vawleicung ram tampi minung hna nih vawlei minhnak cu an ton lengmang. America, Russia, China, India, Brazil, Chile, Iran, Nepal, Bhutan le Pakistan tibantuk hna ah vawlei minhnak cu an tong lengmang ko hna. USA le bang ahcun hmunhma rempipi an tla i, innlo tampi a rawk lengmang. Kum fatin in minung 25-50 kar an thi peng i 3.5 billion sunghnak a chuak peng ti a si. USA kan phak hnu hmanh ah, leiminhnakhi tam tuk a chuak cang. 2014 ah Oso leimin nih khuate a phum i minung 43 an rak thi. Ohio hmanh ah, hmunhma rempipi an min le an tla ko.


       USA ah hmunhma rempi hitin a min ve ko. Oso, Washington State (2014)


Nai Hakha vawlei minhnak hi a ruang kan zoh hna. Minung thluak in tuaknak ahcun a ruang pahnih a um. Pakhat cu kokek thil ruang ah asi i, pahnihnak cu minung tuahsernak ruangah asi. Cu aruang hna cu:

1. Vawlei Muihmai 

Hakha cu pe 7,000 renglo sangmi Rungtlang pang ah a um. A umnak hmunhma a cheng. Hmunn cheng paohpaoh cu, akokek tein an minh a fawi. Hi bantuk minhnak hi vawleicung ramkip ah hmuh khawh asi. Lairam zongah hmun tampi a min lengmang ko. Tahchunhnak ah, achennak hmunhma a tamnak Chile, Nepal, Bhutan le Iran tibantuk hna hi an min duh ngaingai.

2. Vawlei Sawp

Ka chim cia bang in Hakha umnak Pyidawtha, Dawrthar, Sizung sang hna hi Rungtlang a rak minmi vawleivawr aa dilmi cungah a ummi si dawh asi.  Hakha vawlei hi leivawr phun in a um caah "tha a ngei lo. A tha a der caah, vawlei tolh a fawi. Vawlei a vang; a dor; a chungah ruahtii tampi a lut kho. Ruah a sur tikah ah ruahtii kha khulrang tuk in vawlei chungah an lut. Cucaah cerh tiput ah an cang. Tilu le tiput nih vawlei dip duhsah tein a khorh i a niamnak ah a kalpi. Vawlei tam tuk a zawrter tikah adonghnak ah atanglei vawlei nih a tuarh lo tik ahcun, vawlei minhnak a chuak.

3. Vawleichung Lungdar

Hakha umnak Rungtlang chungmuru ah hin, lungdar kaupipi um dawh asi. Cu lungdar cungah a ummi vawlei cu an tha a der caah, duhsah tein an tolh lengmang i, a caan a zaat tikah an min. Minung an tam deuh, innlo an sang deuh i an rit deuhdeuh. Cucaah vawlei minhnak hi a tam chin lengmang. Hi pinlei zongah, innsak tikah an i ralrin lo le nincanglo in inn an sak ahcun, vawlei tolh a rang chin lai i, vawlei minh hi a tam chin lengmang ko lai.

4. Tongva In Aa Thawk

Hakha leimin hi acunglei in a tlami asi lo. A niamnak bik Tongva in aa thawkmi asi. Tongva in aa leem i aa zuuk ziahmahmi asi. Atanglei tuk in aa thawkmi asi caah, acungpahlang in kham khawhmi asi lo. Kham ahcun Tongva in kham ahau ding asi. Cucu aho hmanh nih ti khawh ding asi lo. Asining zoh tik ah, a min hnga dingmi a dih hlan lo chung le achung muru ah a ummi lungdar tiang a phak hlan chung a min peng lai. Cucaah khua umnak hmunhma thial lawng rian asi.

6. Cangdonh Leikuang

Vawlei a sawpnak le a vannak hmun ahcun, tii aa dilnak hmunhma paohpaoh hi, a daam peng i minh an fawi chin lengmang. Cucaah cangdonh leikuang le ngakan tibantuk hna zong hi vawlei minh a zualtertu an si ve. Zeicatiah tii aa dilmi kha vawlei tang in an pil i, vawlei kakmi chung in vawlei chung kha a va hawrh viar caah asi.

7. Minung Tuahsernak Ruangah Leimin

Minung thanchonak nih thanchonak cu a chuahpi nain pawngkam (environment) rawhralnak a chuahpi. Kokek thilri hna minung an hrawh tik hna ah chiatnak thil dang a rak chuak ve. Hakha leimin hi zoh lengmang tikah minung nih thanchonak kan tuahmi nih, vawlei minhnak a chuahpi ve.

Hakha thanchonak kong he pehtlai in, naite ah Rev. Dr. Lal Uk ka hal. Cozah nih khuaheltu lam hna an cawh tik le khuachung lampi tam tuk an kauh tikah, zeitluk in dah khua vawlei le pawngkam runvennak aum? USA ahcun lamsul le zeidang thanchonak an tuah tikah hitin pawngkam an venning asi tiah ka ti. A ka lehmi cu zeihmanh pawngkam vennak aum lo. Thanchonak kha a hringhrimlo in tuan asi ko tiah a ti. Cuti asiahcun Hakha khua ah pawngkam le khua rawhnak tampi a chuak te lai tiah ka ti. Zeicatiah thanchonak nih vawlei le pawngkam rawhnak a chuahpi tawn caah asi.

Tutan Hakha minmi zong kokek in hmunhma a chiat le vawlei a fehlo caah asipinah minung nih an tuahmi thanchonak ruangah asi timi hmuh khawh asi. Cucu zeitindah asi?

(a) Thingram Aloh Caah: 
Hakhat khua hi hlanlio tupi bantuk in a um lio ahcun, ruah a sur tik zongah ruahtii kha thingkung hram le thinkung nih a dawp hna. Vawlei kha thingkung hram nih a fehter hna. Ram nih ruahtii kha vawleitang ah lut kho lo in vawlei cungah a vaivuanhter khawh hna. Khua a lian chin lengmang. Khua innlo le lamsul a karh tikah thingram an lo chin lengmang. Cu thil nih vawlei minhnak a chuahpi. Hi bantuk in khuapi an karh tikah vawlei minhnak hi, ram kip ah hmuh ding a um. Cucaah thingram tampi cin hi, vawlei minhnak hmun ah thapek a herh.

(b) Innhmun 
Hakha khua hi, Pyidawtha in a cunglei paohpaoh ahcun innhmun samh ding asi ti lo. Ralkap sakhan zong ser ding asi ti lo. Paliklen pin cu thingram zuah viar ding asi. Gangaw lam an cawh, innhmun tampi an samh tik le Paliklen ah inn hmun hna thuk tuk an cawh tikah, kokek in vawlei a rak fek cia lo i, cu ruangah vawlei minh a zualnak asi kho.

(c) Taih-inn 
Innlak ah lunginn le tlakrawh inn cu an rak rit tuk. Vawlei a nemnak le fehfuanlonak hmun ah, hihi sak phung asi lo. Hakha cu enginering nih innsak tikah tha tein zohkhenh piak a um rih lo. Zei rira lo in inn aa sak caah, vawlei cimh a tamnak asi. Ka sakmi inn a rihnak le a vawlei tha tein zoh chih a herh. Pyidawtha le Dawrthar tibantuk vawlei fehlonak hmun ahcun, "tlakrawh le lung inn" sak ding asi lo. Hihi cozah nih kham a herh.

(d) Lamsul
Hakha khua cu a cheng. Vawlei a van i a tolh mi vawlei phun asi fawn. Lamsul kau tuk le diltlang sang tuk in cawh a ngah lo. Diltlang a san tuk tikah vawlei kha a niamnak lei ah tolhnak thazaang a cak chin lengmang. Vawlei diltlang le innsang hna zong hi, vawlei dawhnak thazaang (earth's gravity) nih a rak dawh ve hna i, an minh a fawiter deuh. Atanglei map van zoh u law, Khuachung Sang in, Sizung Sang in Khuathar tiang an cawhmi khua a veltu lam khi, a fekmi asi lo. Hlan lio ah rak cawh cangmi lam, a min viar i, aa rawk viarmi lampi a si. Hlanlio ah truck kal khawhnak in an rak cawh cang nain, a tolh viar i a lo mi lam asi. Khi lam hrimhrim khi cawh ding asi ti lo. Hi lampi an rak cawhmi cu, Hakha tuanbia theih lo tuk le hmailei ah zeiah a cang kho timi ruahnak ngeihlo asi ko. Vawlei kau tuk le thuk tuk in an cawh tikah, a minh a fawinak chin a rak si.


            Hi bantuk a chennak ah lam kau tuk cawh ding asi lo


    Khuachung-Khuathar lam hi a feklo mi asi. Cawh ding asi lo (Ref.www.shantafoundation.org)



                            Lam cawh tikah hitin vawlei vawr holh ding asi lo. Hmunkhat ah pon ding asi.

8. Kokek Ruah le Tilu

Acunglei kan tial ciami vialte hna pin ah, Monsoon ruah (Furpi ruah) fak tuk in a surmi le sau tuk asurmi ruang ah Hakha a minhnak asi. Tutan ah Hakha lawng asi lo. Bangladesh, India, Nepal le Kawlram pine le taing 13 ah monsoon ruah ruangah harnak an tong ti kha kan hmuh. Asia ah minung 493 an thi cang. Hakha cu pakhat te zong kan thi lo i, ngaihchiatnak chungah lunglawmhnak asi.

Tutan Monsoon (furpi) ruah hi a huapmi a kau i, a sur ning a tuk tuk. Zeitluk in dah a tuh ti ahcun, lehmah 27 renglo a sur ti asi. Atanglei ah India, Bangladesh, Nepal le Kawlram ah zeitin dah ruah a sur timi a piahtu map le thawngpang chimtu asi. July thla canceu in aa thawk i, Lairam hi July thla dihlai ah a phak kha asi.



                            Ref. www.weather.com


Donghnak

Hakha vawlei minhnak kongah, ruah, tilu, vawlei a chenmi, tlang a sanmi, vawlei a vangmi ti pawl cu, kokek thil an si i, kan remh khawhmi an si lo. Asinain hi leimin kongah, minung tuahsernak tampi aa tel ve. Cucaah khuaram a himbawmnak hnga minung tuanvo tampi kan ngei. Cucaah inn sak tik ah siseh, lam sersiam le lamcawh tik ah siseh, thingram zohkhenhnak ah siseh tuanvo a ngeimi khuanu khuapa si a herh. Cozah hrimhrim nih inn hmun samh tik le lamsul tuah tikah mifim mi hna ruahnak lak bu tein khuaram ser a hau. Thanchonak riantuan tikah lamsul, leilung le tiram rawk lo ding in riantuan a herh. Culoahcun atu bantuk rawhralnak hi kan tong than kho lengmang ko!!!

Rungtlang Aa Cheunak Kong "Zion Par Magazin" Capar

Ka dam lo ruangah 1982 ah Thantlang sizung in Hakha sizung ah ka thial. 1983-84 Hakha No. 1 High School ah sianginn ka kai. Zarhpini hi voi tam deuh cu, Khuathar ah kan i pum. Lampi kan hrawn caan, Myopat lam kan hrawn caan asi. Cun dum kan tuah, ca kan zoh, saihremkung ka sam i, a kenkip ah ka vaak. Cu thil nih Hakha vawleimin kong hi tam deuhte a ka theihter.

1984-85 in college ka kai. Hakha cu ka tlunkal pah ah ka tang lengmang. Kan umnak, Sizung sang le apawngkam hi, ka va chawk than tawn. Pyidawtha le Dawrthar vialte zong ka chawk lengmang. Pyidawtha cu Paliklen in Lunghleiva tiang; Dawrthar cu Lunghlei va in Auto zung le Keisih sang tiang kha a buaktlak in ka chim duhmi asi.




               
Khualheltu lam le Hakha khua (Ref. www.shantafoundation.org)

Acunglei hmanthlak zoh tikah, Rungtlang khi a kuar i a pan i, a beumi a lo. Vailamtah an rak bunhnak in a sannak cem zawn khi a kuar i, a minmi a lo. Vawlei a minh ning le Rungtlang pang a panning, achen ning le tivahrawr umtuning; Paliklen in Pyidawtha le Dawrthar hmunhma leitla phun in an umtuning zoh tikah, mincaham a tlami a lo ko. RCM biakinn chak cu a tla timi a fiang ngai.

Pyidawtha le Dawrthar vawlei hna hi, aminmi vawlei an si caah, kokek vawlei si dawh an si lo ti ka ruat. Hakha tii a tammi zong khi, leivawr phun in a um caah, an vang i achung ah tii fawi tein an lut kho. Cu ti cun hmunkhatkhat ah cerh in an put than. Cucaah ti a tamnak asi.

A liamcia kum tampi ahcun Rungtlang khi atu nakin a rak chah deuh lai. Pyidawtha le Dawrthar rawn hna khi atu tluk in an rak kau lai lo. An rak rawn fawn lai lo. Lihnin ruang ah maw asiloah thil pakhatkhat ruangah Rungtlang khi rak kak lai i a rak i cheu lai. Cu aa cheumi atangmi cu atu aa cheu thannak, a kahnak le a minh thannak asi.

Liamcia kum tam tuk lio i a rak min mi kha, vawlei a rak tolh Pyidawtha (Paliklen tel chih in), Dawrthar, Sizung sang le atu Lung biakinn rawn tibantuk ah, a dotdot in an rak i dil hna lai.  Kum thawng tampi a si tikah a minhnak ah thingram an keu; a minhnak kha aa thei kho ti lo. Cuticun Pyidawtha le Dawrthar hmunhma rem an chuak i, leivawr cungah khua kan tlak. Acunglei akakmi le a minmmi hi, hlanliio kum tam tuk ah a rak min cangmi atangmi a min thanmi si dawh a si.

Hakha khua hi leivawr cungah a um caah a fek lo i, aa thawn pengnak asi. Kum 500, kum 1,000 ca in kan tuak ahcun an fek lo ti hi ka chim peng. Zeicatiah vawleimin le leivawr phun cu kum tampi hnu ah minh le tolh an hmang. Tahchunhnakah, vawlei minh a tam taktaknak California hna ahcun vawlei hi a kum in an tahter hna i, a kum a cang taktakmi kokek vawlei cung lawngah inn an sakter hna. Vawleimin cu kum a no. Hakha vawlei hi tah hna sehlaw a no taktak lai.

Hakha khua vawlei tolhmi le min mi hi, a cunglei in aa thawkmi silo in Rungtlang aa semnak Tongva in aa thawkmi an si. Atu aminhnak lawng siloin Tongva in Chin-Oo-Sii ltiang le Chin-Oo-Sii le Hniarlawn karlak hmunhma hna hi, hmailei ah tolh than ve lai maw ti kha tha tein hlathlai a herh. Atu Hakha khua minmi vialte hi, kham khawh dingmi min an si lo. Cucaah Hakha khua hi chuahtak a hau i, khuathar dawh tein ser a herh. Cu khuathar cu ningcang le sining (system) ngei tein Chin State Cozah nih ser a herh.

Tutan i Hakha khua hi tluk a cimh tik le Rungtlangpi a tolh ka hmuh tik ahcun, ka rak ruahmi "Hlan lio kum tam tuk lio ah Rungtlang hi a rak i cheu ko" timi hi ka zumh chin lengmang. Rungtlang hi a rak i cheu, a rak tolh ko timi le Hakha leimin kong ca ka tialnak cu Zion Par Makazin Vol.2, pgs 90-94 (2011) ah asi. Ca ka tial ngaingai hi cu Dayton kan um lio 2008 ah a si. Cauk an chuah hi 2011 ah a si. Cu capar cu atanglei ah ka van tenh chih.



    Zion Par Magazine Vol.2 (2011) Phaw (cung& tang)

  


Lawmhnak

Capar a rak ka chuahpiaktu Zion Chiurch cungah lawmhnak tampi ka ngei. An biakinn zong hi a min ko lai. Tuan ah thialkam khawhnak an tuaktan ahcun a tha bik ding asi. Zion Church kongah ka ruah tawnmi cu hihi asi. "Zion Church a ming cang ti hna sehlaw ka khuaruah a har lai lo. Zion Church a min rih lo a him ko an timi tu hi ka khuaruah aharmi asi." Bawipa nih thluachuah pe ko hna seh!




,

Hakha Leimin Hi Pathian Dantatnak Asi Maw?

Ruah a sur tuk ruangah Hakha ah vawlei tam tuk a minhmi hi, mi tampi nih aruang an ruahnak an chim cio. Hi lio ah hin mi tampi nih "credit" laknak tu ah hman an i zuam. Hakha rawhralnak hi, pumpak min thatnak le hawihlei in Pathian dawtmi pungsan in an i umter. A pawi taktak. Lairam mipi le Laimi Krihfa zumtu taktak asimi hna zong hi, kan zumhnak le sining kan i fiang lo taktak timi hi, tutan ah tampi hmuh awk aum.

Midang nih zeitin an ruah cu ka thei lo. 1982-84 Hakha ah sianginn ka kai. Sizung sangah kan um. Hakha khua Tawngva hna Hniarlawm lamchak le Sizung thlang hrawng cu Saihrem kung kan samnak, dum kan tuahnak le vokrawl kan kawlnak asi i, hmun tam tuk ka chawk. Hakha vawlei hi zeitluk in dah aa rawh i, hmailei caah Hakha zeitluk in dah a rawhter khawh lai timi le hi hnu kum 500-1,000 ca tiang ruah ahcun Hakha khua ah innlo that sak ding asi lo timi hi ka rak chim pengmi asi. Ka chim lawng silo in ca in ka tial i, cucu hmuh ding in an um. Mi tampi nih an rel.

Hakha hi leimin ruangah aa rawk kho timi hi, Zion Par Makazine Vol.2 (2011) ah ka tial. Muko Makazine ah June 2013 ah ka tial. "Hakha hi vawleimin ruangah aa rawk kho i, Hakha hi duhsah tein hmunhma thar ah thial a hau" timi hi ka rak tial lengmang. Blog zong ka tuah i, blog ah ka tial. CBCUSA BT meeting ah siseh, ICBC kan tlawn lio hna le CEBC kan tlawn lio hna zongah ka rak chim lengmang.

USA Laimi nih kan upatmi Rev. Thawngling Mualhun nih an Krihfabu kan tlanw lio ah, Hai Vung Lian hi, Hakha Leimin Research a kan tuahpitu, Laimi ka philosopher le scientist pakhat asi" tiah capo zong in introduce nak a ra ka tuah phah. Philosopher le scientist zong ka si lo nain, Hakha vawleimin hi tih a nun tuk caah, ka chimrel a tam tuk caah an ka tinak asi.

Hakha pengmi an tamnak paoh ahcun Hakha Leimin kong ka chim peng. Nan chungkhat hi inntha nan sak piak hna ahcun Khuathar lei tu ah sak piak hna u tiah ka ti tawn hna.

Thil hi a can hlan in kan chim chung ding asi. Abik in Pathian nih akan chimh kan ti ahcun a can hlan in chim chung ding asi. Israel Prophet taktak hna nih cun an zapi tein thil a can hlan kum 700, kum 100, kum 50 tibantuk in an rak chim chung cia. Prophet Deu nih cn lih an rak chim ve tawn.

Atu ah Lairam ah prophet phun in aa ruatmi nih cun "a can hnu tu ah an chim. Baibal Prophet he an i dang taktak. Bible Prophet nih cun, a can hlan in an chim chung; Lairam prophet phun cu a can hnu ah an chim. A can hnu tu ah,  "Cu tin ka rak ti, kha tin ka rak ti, asi te lai ka ti theu; cu ruang ah kha ruang ah kan ti tawn. Mah le mah credit pek kan duh tuk." Cucu thil thalo le lungput dik lo pakhat asi. Pathian dehcawh le Pathian zeizelo asi. Pathian min ningcang lo hman asi. Cucu Nawlbia nih a huat ngaingami thil pakhat asi.

Kei cu prophet ka si lo. Mi sawhsawh ka si. Laimi le Lairam a daw ve mi minung pakhat ceute ka si. Hakha khua kong ka ruah lengmang ah ka ka lawng in chim lo in, ca in tam tuk ka tial cia. June, 2015 ah Midland ka tlawng i, cu zongah cun voi tampi upa cheukhat sinah ka chim. Pu Bawi Hmun le bang nih cun Hakha minhnak kong a theih tikah hitin text a ka kuat..

"Atu lio cu Hakha kong na ka chimhmi ka tuak lengmang le na ka chimmi a rak hman tuk hringhran; piangthar zawlnei tluk na si ka ti. Pathian nih kilveng hna seh. Minung kan pam hraw lo le kan van nei ti ding khi asi ko. Kan dam rian zong kan tuan ko hih" 

Pu Bawi Hmun chimmi hi a dikmi asi. Tutan ruahsur, thlihrang le leimin hi India, Bangladesh, Nepal, Vietnam le Kawlram ah a chuakmi asi. Hi ram chung ah minung 490 an thi ti lio ah, Hakha ah pakhat te hmanh kan thih lo tikah kai lawm i, Pathian ka thangthat. Pathian dantatnak tu ruat lo in Pathian dawtnak, velngeihnak le runvennak tu tam deuh ka hmuh i, ka lawmhnak a sang tuk.

Bawipa cu "Kan tukhal asi; a thukbikmi muihnak horkuang chung in kal hmanh ning law Bawipa zeihmanh ka ti lai lo" tiah Salm hlaphuahtu nih a phuah bantuk in, Hakha mipi hna a thukbikmi muihnak horkuang chung an kal lio caan zongah an nunnak vengtu hna cu Bawipa asi.

Pu Bawi Hmun nih a ka ti bang, Pianthar le zawlnei cu ka silo nain Hakha khua kong ah ka chimmi hi a dik tiah ka chim ngam. Zeicatiah kei cu Krihfabu mipi hmai ah ka chim; CBCUSA hruaitu upa hmai ah ka chim; Makazine ah ca ka tial; Blog ah Mirang ca le Laica in ka tial. Hakha aa rawk kho timi hi voi tam tuk lehpek ka chimrelmi asi. Hakha leimin hi hmun (9) hi tihnung bik asi i, hi hmun hi Researh tuah ding in tinhmi (targetted areas) siseh tiah kan thim i, cu lak ah hmun kaupipi hmun (8) amin. Aa rawk dih ti tluk asi.

Nihin ni Hakha aa rawkmi ka hmuh tikah ka ngaih a chia. Ka lung a fak. Ka mang tiang a chia. Ka rawl eika a thaw lo. Lairam ah ka tlung kho fawn lo. Ka lung a fahning chim awk a tha lo. Hngilh sia hmanh a rem lo. Hi tluk mipi an sunghbau le zatlak lio ah, innlo ngeilo um lio le eidin awk ngei lo in um lio ah, Hakha khuapi zeitinhme kan si lai ti lio le mitthli lawng a tlak ko lio ah, Hakha leimin hi crusade tuah ah thawngtha ngaih an chuah lo ruang ah ti bantuk te hna, an sual tuk ruang ah ti bantuk te hna, Pathian nih dan a tat hna ti bantuk te hna an chim ngammi cu khuaruahhar zumhnak asi.

Cu raungah asi le silo timi cu mipi nih hintin cuaithlai ding ah ka van tar duh. Hakha an sual ruang ah maw vawlei a minh? Crusade an kai lo ruangah maw sunghbau le rawhralnak a chuah? timi zohnak le fiannak ding caah atanglei thil cangmi pawl kan zoh tuah lai.

Tutan ruah surmi hi Bengal Rili ah a chuakmi thlichia kha Bangladesh ram cung aphanh tikah duhsah tein Cyclon thlipi ah aa chuah. Cucu amin ah Cyclon Komen tiah min an sak. Tlang a phak tikah Laimi nih thlipi ka timi thliphun ah aa cang. Ruah le thli a zawimi thlipi asi.

Cu nih cun India, Bangladesh, Kawlram le Vietnam ah fakbik in thli le ruah fak khun in asur ter i, ruahsurmi hi pe 3 renglo in a tuk ti asi. Ruah hi atam deuh cu lehmah lawng in tahmi asi i, atu cu ape bak in a phan. Hi ruah hi July 24-August 2 kar hi fak bik in a sur asi.

Cu nih cun tilian le min minh a chuahternak asi. Cu ruah nih zeitluk in dah rawhnak a chuahpi timi cu:

1. Asia ram ah minung 493 a thihter hna.

2. Kawlram chung lawng ah 27 an thi. Hakha ah kan thi lo ti tluk asi.

3. Kawlram hmun li-Chin State, Magwe, Sagaing le Rakhine State ah rawhnak tampi a chuak. Kawlram state le division 14 chungah hawihlan ahcun hmun 3 lawng ahim; ahnu ahcun hmun khat lawng ahim ti asi. Kachin ram tilian ruangh boat a pil i minung 9 an thi ve.

4. Hakha ah chungkhar dawng 1,000 renglo innlo ngeilo in um. Number aa thleng lengmang ve. Inn tampi a rhawh ve ko nain ka dang he epchun ahcun a dintuai ngai ko. Minung zong ka dang bantuk in kan thihraw lo. Ka dang harnak he epchun ahcun Hakha harnak cu a zia ngai. Kan ton hmasatmi asi caah a fak tuk in ka ruah le asi.

5. Hi hmun 4 ah hin leikung cinthlaknak acres 400,000 ti nih a phum; acres 30,000 hi a hrawh viar; acres 73,000 hi rawhnak zeimawzat a chuahter. Rakhine ram ahcun Rohingya Refugee 140,000 an rak zohciami hna pinah tilian ruangah 7,000 an i chap than. Buddhhist innlo 23 ah an zoh hna.

6.  India ram ahcun Manipur le West Bengal le Odisha ah harnak le rawhnak tambik a chuahpi.
     Manipur lawngah minung 20 an thi. West Bengal ahcun minung 40 an thi; inn 38,000 a hrawh dih; inn 205,000 fak ngai in an rawk; khua 9,900 chung minung 3.7 million tilian ruangah harnak an tong; Odisha ah minung 480,000 tilian in harnak an tuar i camp 1,5000 an ser i minung 210,000 an cawmken hna.

7. Bangladesh ah minung 199 an thi; inn 55,000 a hrawh dih.

8. Nepal le bang ahcun July 17 in tilian a chuak cang i, minung 2 an thi. Hakha hrawh lan in, innlo tam tuk a rak hrawh cang.

Cucaah hi acunglei India, Bangladesh, Kawlram le Vietnam i an tonmi rawhralnak, thihlonak, a chuakmi harnak vialte hi atu thli le ruah ruangah an si ve hna. Hakha nakin a let tam tuk in an i rawk i alet tam tuk in harnak an tong hna. Lam naibik Kalay Myo khua rawhning le harnak tuar ning cu zapi hmuh asi.

Asiahcun hi biahalnak hi ruah a hau.

1. Hi ram vialte rawhralnak hi Hakha mi crusade kai lo ruang ah maw asi hnga? Hakha an sual ruangah maw Kalay Myo hi tii nih a khuh hnga?

2. Hakha an sual ruang ah le Crusade kai lo ruang ah maw, India, Bangladesh, Vietnam ah rawhnak a chuah hnga?

3. Hakha an sual ruangah maw Midang harnak an ton hnga? Hakha sual ruangah midang harnak ton si sisehlaw, Pathian hi dingthlu lairel Pathian kan ti kho hnga maw?

4. Hakha ah rawhralnak a chuak te lai ti hi ka rak theih chung ko tiah an ti ahcun ziah acan hnu lawng ah an chim? Ziah a can hlan in an chim lo? Kei zong a can hlan in pei ca ka tial i, a chim lengmang ko cu? Ziah ca an tial lo? An chim cia ve lo?

5. Hakha Laipa sual ruangh ah Kalay Myo Kawlpa dantat chih cu Pathian nih a tuahmi asi lai tiah na zum maw?

Adonghnak ah Hakha ah thil cangmi hi Pathian dantatnak asi le si lo cu ka thei lo. Acunglei ka tialmi vialte ruah chih bu in, careltu nih aphi chuah cio ding asi. Zeicatiah Pathian nih "Dan ka tat hna caah asi" tiah a ka chimh lo caah asi. Ruah ding belte a um. Prophet deu hi hlan lio ah an um i, nihin ni ah an um i, hmailei ah an um peng lai ti cu va philh hlah. Hihi va ruat. Pathian dantatnak asi ahcun Hakha lawng dantat silo in India, Bangladesh, Vietnam, Kawlram, Nepal tiang dan a tat hna tinak asi hnga. Asiahcun vawleicung ram 200 dengmang ah hi ram 4 maw an sual bik hnga? Ziah a dang dantat in hi ram 4 lawng dan a tat hna hnga? Hi vialte hi Hakha sual ruang le crusade kai lo ruang maw asi hnga? Hakha sual ruang le crusade kai lo ruangah maw Bengal Rili in cyclon hi aa sem hnga? Cu hlan ah minung ting tampi a thihtertu cylon thlipi le tilian vialte hi Hakha sual ruang ah maw arak si hnga? Cucu ruah chih a hau.

Hmailei Hakha

Hmailei Hakha (The Future of Hakha) kong hi biatak tein ruah a hau. Hakha khua cu Lairam khua vialte lakah hmunhma tha bik khua pakhat asi. A dawh zong aa dawh. A nuamh zong a nuam. Khua caan zong a tha. "Kawlram um vekvek ahcun, Yangon ah um ding. Lairam um ahcun Hakha ah um ding" tiah ka ti tawn. Zeicatiah Hakha cu a khuacaan a nuam, thli le tii a thiang, fingtlang aa dawh i, um le cawlcangh a nuamh tuk caah asi.


Liamcia k.100 lio Hakha khua. Inn a rak um set rih lo (www.lungchuak.com)

Hi acunglei hmanthlak zoh in, Hakha khua hi hmunhma a rak rem timi alang. Liamcia kum 100 ahcun Rungtlang hi tupi taktak a rak si i, Hakha khua Pyidawtha le Dawrthar hi, tuhmawng an rak si rih timi a fiang. Inn cu alang in hmuh awk a rak um rih lo. Atanglei hmanthlak hi, chanthar Hakha asi.


     Hakha khua le Rungtlang. Aminmi hi hmuh khawh ngai an si

Cu tluk in um a nuammi le aa dawhmi asi ko nain, Hakha khua ah kokek in a pawi ngaingaimi thil pakhat a um. Cucu zeidah asi tiah cun, khua chung vawlei an kah tukmi le an minh tukmi asi. Vawlei a fekfuan lo. Khuachung vawleimin pawl khi, lung, tlakrawh le mirangvawlei in kham khawh dingmi an si lo. Zeitluk ram fimmi hmanh nih kham khawh dingmi vawlei asi lo. Zeicatiah a thlanglei Tawngva kam in aa thawkmi leimin asi caah asi.

Tha tein zoh ahcun, Pyidawtha le Dawrthar hna khi, vawlei aa dilmi an lo. A liamcia kum million tampki lio ahcun, Rungtlang khi atu nakin a rak chah deuh kho men. Thil pakhatkhat ruangah, Runtlang khi rak i cheu in rak min sehlaw, Pyidawtha le Dawrthar khi a minmi vawlei vawr aa dilmi rak si sehlaw a dawh. Runglang in Pyidawtha le Dawrthar an kiahning le a rawnh ning le a tlakning zoh tikah, a minmi aa dilmi si a dawh bik.

Cucaah Hakha hi hmun khathnih lawng a minmi asi lo i, a khua ning piin a kenkip ah an min. A ning piin tivah kam vialte hi an tla thluahmah hna. Khua in atanglei hi saupipi in an kak i, an min hna. A ruang cu Tawngva kam in minh aa thawk caah asi. A ningpi in Hakha hi duhsah taktak in tanglei ah tolh ziahmah sehlaw a dawh.

A vawlei hi leivawr phun asi caah, Falam, Thantlang he hna an i lo lo. Vawlei avang; a sawp i a dawr. Lung hrephrawp in aum. Hi bantuk hmun ahcun ruahtii kha vawleichung ah khulrang in a lut i, tii a zawi ngaingai caah, a rit ngaingai. Cucaah a minh a fawinak asi.

Hakha khua hi zoh tikah, a khua area hi aningpi in an kak ti awk asi. Tawngva hna in aa thawk i, Sizungsang at hlanglei vialte le Chin Oo Sii tiang an kak viar. A tanglei in akakmi a si caah, nikhat caan khat ahcun, Hakha khua hi Pyidawtha le Dawrthar hi a ningpi in a lo kho te mi asi ko. A loh dihlo hmanh ah, a vawlei sining ruangah rawhralnak cu a tlawm le tam in a chuak peng dingmi asi. Cucu hrial khawh dingmi asi lai lo. Thing, tlakrawh le mirang vawlei in kham zongah, atanglei in aa thawkmi min asi caah, kham khawh dingmi asi lai lo. Kham hmanh ah, caan tlawmpal ca lawnglawng asi dingmi an si. A hrampi a fehlo ahcun, a cungpathual lanwg in khammi cu asi kho ding asi lo.

USA zong ah vawlei minh ruangah khua chuahtakmi an um len ve ko. Pe 20 thuk hna in van cawh i, mirang vawlei in fek taktak in an kham nain, vawlei aa thawnnak hmun ahcun, an khamnak zong a ningpi in a thawnpi i an kham kho lo. Hakha khua zong hi, minh sawh min mi asi lo caah, a thawn in aa thawnmi vawlei asi ve caah, kham khawh ding asi lo.


     Hmailei ah hmunlai asi te dingmi Khuathar Sang

Cucaah nihin ni ruahsur le tilian bantuk a chuah caan paoh ahcun, Hakha khua ah rawhralnak a tlawm le tam in a chuak peng lai. Nai July thlachung ruahsurmi nih a chuahtermi tilian le rawhralnak zoh tikah, tihnung ngaingai asi. Ruah zong kokek thil asi caah kan kham kho lai lo. Hakha vawlei zong kokek in a derthawmmi vawlei asi caah, vawleimin zong kham khawh asi ve lai lo. Ruah, tilu le vawleimin hi aa zul peng dingmi thil an si.

Cucaah Hakha ah innlo khuar a duhmi nih cun, inn saknak ding hmunhma hi vawlei fehfuannak asi maw silo timi kha biapi taktak in zoh in inn sak ding asi. Abik in Dawrthar, Pyidawtha, Sizung sang, Keisih sang, Khuachung le Saktalam lei kam lamthluan vialte ralrin a herh khun. Kum 100 ca in ruah ahcun, hi hmun hrawng ah inn tha tuk sak ding asi lo. Hmailei ahcun Chin-Oo-Sii in Khuathar laklak tu hi Hakha khualai ah hman ahcun a tha bik ding asi.

Hi tibantuk ruahsur, tilian le min minh in Hakha khua hi kokek rawhralnak a tong kho pengmi asi caah, "Hmailei Hakha" kong hi cozah le kan mifim le hruaitu hna nih biatak tein ruah le tuak ahau. Abik in atu Lairam cozah nih hin a rannak in ruah a hau. Pu Hung Ngai chan ah an tuah ahcun, Lairam caah a tha lai i, an mah cozah ca zongah minthatnak asi lai.


           Chin-Oo-Sii hi Hakha Town Khualai ah hman ding asi


Hmailei Hakha kong hi biatak tein kan ruat lai tiah cun, atu Hakha khua hi duhsah tein chuahtak i, khuathar le hmunhma thar ah "khuathar" (myo-thit) tlak a hau. Cu khuathar cu atanglei bantuk in ser ding asi:

1. Hakha area cu hmunhma tha le rem a tam tuk. Cucaah "Town Plan" hi cozah nih tha tein suai ding asi. Ningcanglo in lamsul kalter lo ding le innlo sak lo ding abiapi.

2. Cu town plan ahcun Chin-Oo-Sii tu hi khualai ah chiah ding asi (Vawlei a feh le fehlo zoh ding). Chin-Oo-Sii in Khuathar a donghnak (Falam le Thantlang lam pial) tiang hi, khualai ah a tla kho lai. Abik in khuathar hi "Sipuazi Khualai " (Business center) ah tla hnga. Chin-Oo-Sii kam hi cozah zung tampi umnak "Administration center" ah a tla hnga.

3. Chin-Oo-Sii in Hniarlawn lei ah lam phei tein tuah i Hniarlawn-Nabual tiang inn peh ding. Hi hmun hi vawlei a fehnak hmun ding asi.

4. Hakha-Falam motor lam le Hakha-Hniarlawn motor lam kar vialte khi lam a dawtdawt in ser ding.

4. Chin-Oo-Sii in Thantlanglei kalnak lam pakhat in ser than i Timit ah chuahter ding. Atu an hmanmi Hakha-Thantlang lampi pinah, lampi pakhat in chap ding. Taung-zalat Gohtii tuknak cung deuhvak tein tanphei in kalter ding.

5. Cu Chin-Oo-Sii in Timit kalmi lampi le atu Hakha-Thantlang motor lampi kar vialte, lam tampi in ser i inn hmun ah ser ding.

6. Chin-Oo-Sii in Matupi kalnak lam tanphei in hei dawt i, atu lamhlun he Rungtlang a donghnak lei ah tonter ding. Cu ahcun inn tam tuk a um kho lai.

7. Hakha-Falam lam hi orh thluahmah i Chuncung tiang khua peh ding. Vawlei fehnak paoh inn hmun ah samh ding. Hakha-Chuncung kar hi hmunhma a rem tuk. Lai Dil in, din-tii zong lak khawh asi lai.

8. Hakha sizungpi zong hi a himbawmnak hmunhma ngai asi lo. Cucaah sizung zong hi thial a herh i, atu kan chimmi hmunhma hrimhrim chung ah hin, hmunhma zoh piak cia a hau.

9. High School No.1 zong hi a fek lo. Cucaah thialnak ding hmunhma zohpiak chung ahau.

A Rannak In Thial Ding

Hahkha khua chungah Sizung sang in Keisih sang tiang hi vawlei kah le minh a zual ngaingaimi an si. Hi hmun ah hin, cozah le private nih inn sak ding asi lo. Hakha sizungpi a thar an sakmi zong hi, hi leimin kong hi an rak tuaktan lo caah asi. Hakha sizungpi zong hi zeitik dah a minh lai theih asi lo. A min ko lai. Hi hmun ah hi tluk sizung tha hi sak ding a rak si lo. Hihi hmunhma thar kawl i thial ding asi.


                   Thial aherhmi Hakha Sizungpi

Carson thlan hnulei zong hi a minh ning a fak tuk cang. Carson thlan zong hi, a min lai ti phan a um ngaingai. Tha tein zoh i, a min ding asi ahcun, sunglawi tein thial ding asi.
                                               

            Carson thlan zong hi ruah a hau

Atanglei hi Zion Krihfabu biakinn asi. 1997 ah a hnu bik ka hmuh asi. Hi ka len lio ah, a thlanglei kap hi ka tah i, pe 12 tluk lawng a minhnak he aa hlat. Zion Church hi min sehlaw ka khuaruah a har hnga lo. A minh lomi tu hi ka khuaruah a har. Hi zong hi thial a hau. Tuan ah a min khomi asi.



           Zion Church (Ref. Vakoklian.blogspot.com)

Hi bantuk hin Lairam cozah nih town plan tha tein a ser i, a tuah ahcun Hakha khualipi cu aa dawh lawng silo in lam an phei lai i, um a nuam lai. Motor cycle, thirrang le motor umkalnak a nuam lai. Innlo rawk le lamsul rawk a tlawm deuh lai. Laimi kan buainak pakhat cu hmunhma thar thial kan i harh tuk. Nay-pyidaw ah "Myodaw" an thial bantuk in, kan nih Hakha zong hi a pawng hrawng tal ah thial ve a hau ko cang.

Hakha Leimin le Mipi Hmailei Rian

"Hmailei Hakha Khua" kong hi ruah a herh. Nihin ni vawlei min mi nih, cozah le mipi fim a kan chimh a herh. Hi hnu kum thawng tampi ca tiang in, Hakha khua kong hi a kan ruahter a hau. Hmailei Hakha (The Future of Hakha) kong hi, tu chun ni i ruah lo ahcun, a tlai tuk ding asi.

Hmuhtonmi

Hakha khua cu Lairam kan khualipi asi. 1982-84 ting ka rak um. College kan kai pah ah sau ngai ka rak cam tawn. Hakha khua ka um lio ah, Khuachung sang, Sizung sang, Dawrthar, Chin-Oo-Sii thlanglei, Keisih sang, lunginn biakinn hnulei tiva kam, Pyidawtha vialte ka tawl dih i, khawika dah vawlei a fek i a dawr timi hi, ka va zoh tawn.

Cu ka chawhvahnak ingiatchaih cemmi pakhat cu, Hakha khua vawlei-lung aa sersiamning le vawlei muihmai aa thleng lengmangmi hi a si. Zeica dah cucu ka ngiat khun ti ahcun, "innlo an sawn lengmangmi ka hmuh lengmang caah asi." Cun kan umnak hrawng, ngakan, dumhau, lam le tikhur aa thawnmi tampi ka hmuh. Cerhti zong an reu i, hmun kip ah vawlei an tlami an um tawn.

Cu thil hna nih cun, Hakha khua kong ah hin, lungretheihnak tampi a rak ka pek. Hakha khua umnak vawlei chung ah hin zeidah a um hnga? Lungdar maw a um hnga? Ziah hitin an tolh peng hnga? Rungtlang aa thawknak Taungva in Pyidawtha le Dawrthar hmunhma remrem tiang a tlak le a minh peng hnga? Kei sihsang kum chiar in motor lam le innlo tolhmi ah, cozah nih an tha an bawmgh i, mipi nih an innlo caah an tha a bawngh i kum khat hnih lawng a khan fawn. Cucu zeitin dah kan tuah lai? timi hi ka umkalnak paoh ka ruat peng.


Hakha Khuathar lei (Photo: Danny Bawibikthawng)

1982-84 tiang kan chungkhat tleicia Pu Lai To te inn ah ka um. Inn thar an rak sak i, hmunhma a rem taktak. Dum ah rua, meithei le thei phundangdang ka cin hna. Hakha inn hmun ahcun hmunhma rem pawl asi. College kainak in ka rak tlung tawn i, vawlei aa thlenning cu ka ngiat tawn. Aa thlengmi cu rua ka rak cinmi an tolh mi le a thlanglei an minh viarmi asi. Cun an inntang ah, a kakmi a lianpi ka hmuh. Cucu ka zulh lengmang i, Chin-Oo-Sii phak lai tivate (Keisihva sum) tiang a va kak. Khawn maw ka ahcun a kakmi kha kah sawh kak lo in, an tla pah cang i, vawlei an i niamsan cang. Ka lau taktak. Hi hmun hi zeitluk caan sau dah a nguh lai? timi lawng ka ruat cang.

Hakha khuapi cu a kenkip ka tawl. Cuka lawng cu a kakmi le minmi a rak si lo. Carson thlan a hnulei cu tam tuk a rak min i, tang 10 kan kai lio farkung cu an um ti hna lo. An tlu viar cang. Sizung thlang ca kan zoh tawnnak rawn cu a lo diam cang. Sizung thlang i dum kan rak tuah tawnnak cu, a sawn dih i, kan dum hmunhma zong ka hgal kho ti lo. Leisen kan rak cawh tawnmi zong a tlau viar cang. Cangdonh leikuang an cawhmi viatle a min dih. Cu bantuk in Dawrthar lei zong an min i, Hakha-Matupi lamkam zong a kakmi tampi ka rak hmuh.

Khuathar lei in Hakha khua zoh ahcun aa rem i, duh a nung. Hmunhma rem in a lang ko. "Laitlang khua ahcun Pathian nih a ser taktak ve ko" tiah tilo awk a tha lo. Cu tluk cun hmunhma rem asi. A dawh zong aa dawh tuk. Laitlang khua ah Hakha nak khua dawh a um lo tiah ka ti zungzal.


                  Hiti zoh ahcun hmunhma tha taktak a si ko 

Asinain hi hnu kum 500 in kum 1000 ca ruah ahcun, Hakha khua hi toh awk a tlak lo tiah ka ruah. Ka ruahnak zong cu a buaktlak in "Sizungsang, Dawrthar sang, Keisih sang, Pyidawtha hmunhma zeimawzat; Hakha-Matupi lam thluan Auto phak lai le Hakha Lansung a laili bak zong khi toh awk a tlak lo tiah ka ruah. Zeicatiah a chung vawlei le hmunhma a fehfuan lo caah asi.

Kan nu tapa Pu Sang Hmung nih Dawrthar ah inn ting 3000 renglo dih in a sak i, kan lawmhpi taktak. Asinain "Pa Hmung, khika inn na sakmi khi kum 20, 30 ca hna asi ahcun a pawi lo; kum 100 ca in na ruah ahcun sak ding asi lo" tiah ka ti. Cutluk cun Hakha khua hi a fekfuan lo i, rawhralnak a tong kho ti hi ka chim lengmang. Hakha ka dawt ve. A zawn ka ruat ve i, lamhlat pi kan um zongah Hakha kong ka ruah ah, ka lung a nuam tawn lo.

Ca Tialmi

Hakha kong ka ruah ah, ka lung sia a herh bikmi cu "vawleimin" kong asi. Cucaah Zion Churh nih makazine an chuahmi ah Hakha Vawleimin kong cu ka rak tial bal cang. Zion Church hrimhrim kha zeicadah khika zawn ah an rak sak hnga ti ka ruat lengmang. Atuan le tlai lawng asi. A min ding asi ko. Cucu hruaitu hna nih rak hmuh cia khawh ding in ka ruat. Zion Church kong ah ka khuaruah a harmi pakhat a um. "Cucu Zion Church hi zeitindah a tu tiang a feh rih ko hnga?" timi a si.

Zion Church makazine lawng ah si lo in, Muko Makazine ah ka tial than. Cu hnu ah USA Krihfabu ka tlawnnak abik in Hakha khuami an tamnak paoh ahcun, Hakha Vawleimin kong cu chimlo in ka um kho lo. Zeicatiah Hakha khua hi rawhralnak a tong hrimhrim te ko lai ti kha, ka thinlung ah a um tuk caah le an chungkhar cio himbawm tein an umnak hnga ding le hmunhma fekfuan ah thialter hna seh ti ka duh caah asi.

Dallas khua i CBCUSA BT Meeting zongah Hakha Khua Leimin Research tuahnak caah tangka $2,000 tal cu kan chuahpiak ko u law, hmanthlak le tuktak tal i tuah seh tiah ka ti i, upate nih a tha an ti caah $2,000 zong an kan chuahpiak i, lunglawmhnak ngaingai asi. Zeipipa cu tuah khawhmi aum lo nain, hmanthlak document tha tein kan chiah i, blog zong ka tuah. Keimah pumpak blog zong ah Hakha vawlei min kong cu ka tial lengmang.

Culawng siloin, Laitlang lei upa USA rami paoh, Hakha leimin kong cu thawngpang ka hal lengmang hna. Hakha khua leimin kong tuaktan a herh nak le politician pawl nih Hakha khua runven a herhnak kha, cozah ah lobby tuah aherhnak kong hi, ka caihpi lengmang hna. Cutluk cun Hakha khua kong ka ruah ah ka khing a rit.

Kawlram lei rami hruaitu ka tonmi tam deuh cu, biaknak hruaitu deuh an si. Vawleilei ram hruaitu ngaingai an si ve lo tikah tlamtlinh awk a har. Hakha khua leimin kong ruah ah, keimah pumpak tlun ka duh nain ka tlun khawh lo caah ka lung a tha lo. Ka tuah duhmi thuk deuh in research tuah zong ka duh nain, tuahnak caan ka ngei kho rih lo. Ka sia a herh ngaingai.

July Vawleimin

"July 27, 2015 ah Hakha khua cu ruah asur tuk i inn tampi a cim" ti ka theih tik ahcun, chun nitlak ka lung a nuam lo. Ka ngaih a chia. Hi tluk har in tangka an i khawm hna i, an chan chan khat ah inn voikhat hrawng lawng sak khawhmi, atu bantuk in aa rawkmi van hmuh tik ahcun ngaih a chia tuk. "Hi vawleimin hi, Hakha tuanbia ah a fakbikmi kokek rawhralnak asi" tiah ka ruah. Hi nak fakmi rawhralnak Hakha khua nih a tong bal rih lo.

TT Vision nih an thlakmi video ka zoh i, ka ngaih a chia. Rawl ei tidin hmanh lung a tho lo. Ih sia zong a rem lo. Hakha khua aa rawkmi mitthlam ah a cuang peng. Hakha khua kong rumro ka ruat. Zeitindah kan khua kan khamh lai? Mipi thihlohnak tong lo ding in zeitindah kan tuah hna lai? Chawva tamtuk sunghbaunak an tonnak hngalo zeidah kan tuah lai? timi rumro ka ruat.

TT Vision nih, cet, ruahsur le tihnung tampi lak ah, Hakha khua ah thil a cangmi vawlei minmi video an thlak mi ka hmuh tikah, ngaihchiatnak chungah lunglawmhnak ngaingai asi. Kan khualipi vawlei cu a sining theih le asining kan mit nih a hmuh tikah, kan thinlung ah ram zawnruahnak a chuak. TT Vision cungah ka lawm ngaingai. Upat ka pek hna.

Hmanthlak hi Pu Thlasui Tluangneh sin in ka lakmi an si. Hi bantuk aa rawk lengmang dingmi khua hi zeitindah kantuah lai timi cu careltu nih ruah cio a herh. Hmanthlak tam deuh chuah, vawlei min kong a ruang ruah deuh le hmailei ah thil a can sual tik zongah, minung, satil arva le innlo zeitin dah kan khamh khawh lai timi ruah a herh ngaingai. Tutan rawhralnak hi, aa thawknak lawng asi rih. Hipin ah hibantuk rawhralnak hi kan tong chin lengmang cang lai. Zeicatiah Hakha hi a umnak a cheng, a vawlei a sawp i, a tolh a fawi tukmi asi caah asi.

Hi bantuk sunghnak nganpi hi a chuak peng rih lai

Amin mi a kau tuk

Hi buainak hi a dong kho ding asi lo

Aminhnak hi hmunhma rem ngai asi ko

Hi bantuk ah zeitindah an um ngam ti lai?

Lungdong in thut lo awk a tha lo? 

Ngeihchiah vialte an lo dih

Lung a dong tuk hringhran

Vawlei a tolh caah amin chawm ding an si. 

 Hakha Thial Aherhnak Aruang?

Nai cikua Hakha khua a minmi nih, khua tampi a ka ruahter. Ka ruahmi cu pakhat lawng asi. Cucu Hakha khua hi thial ding asi timi asi. Zei ca dah Hakha thial a herh le a ruang zeidah asi timi zoh a herh:

1. Hakha khua hi abik in cheng balang ah a um. Cheng cu amah kokek in vawlei hmai a cheng. Achengmi cu a mah kokek tein minh khawhnak lam a um cia peng asi.

2. Cu cheng zong ahcun achung vawlei aa sersiammning a biapi. Hakha vawlei hi zoh tikah, avang; a muru a hakmi asi lo. Lungdar asi fawn lo. Vawlwi sawp le lei-vawr bantuk asi. Cu bantuk cu, ruah tam tuk asur tikah vawleichungah tii tamtuk a lut kho. Tii le ruah nih duhsahtein a chungmuru a horh lengmang i, a rihnak a tuarh ti lo ahcun a min lengmang ding asi.

3. Pyidawta Paliklen in Chin-Oo-Sii phak lai tiang hi hmun tampi cu a fek lo. Rungtlang ke in Haithlan tiang hi, vawlei an dor. A kakmi a tam tuk. Cu a kakmi chungah ruahtii le tii tam tuk a luan tik ah vawlei chungmu a horh i, cu nih cun vawlei minhnak a chuahpi.

4. Kan vawlei hrimhrim hi a cawlcangmi vawlei asi. Plate tectonics cawlcanghnak an ti i, kan vawlei chung i lunglianlian (plate) hi, an cawlcang peng. Cu cawlcanghnak nak nih kan vawlei hi a tlawm le tam in a cawlcanghter peng. Cu bantuk thil nih, Hakha vawlei zong hi a cawlter ve ko lai i, a sawpnak hmun cu a tolh peng ding asi. Kham khawh dingmi thil asi lo.

5. Hakha hi minung an karh lai. Innlo a sang chin lengmang lai i, a rit chin lengmang lai. Bangkok le Shanghai te hna an pil ziahmah bantuk in, Hakha zong hi duhsah tein a tla ziahmah kho ve. Nihin ni ahcun, Rungtlang vawlei Hakha umnak hi, ton million tam tuk a rih rih caah, a vawli a zor kho thlu rih lo. Nikhat caan khat i, a chungmu vawlei fak tuk a zor tik le acunglei rihnak hi, a tuarh ti lo tik ahcun, ruahlo pi in a sang ning in a tla kho mi asi.

6. Khualak lam an kauhnak le lam diltlang sang tuk an cawhmi zong nih, acunglei vawlei rihnak (weigh) vialte khi a tuar kho lai lo i, an min lengmang ding an si. Cun leivawr zong a himbawmnak te ah an hlonh lo i, an duhnak paoh i an pawn ahcun vawlei minhnak a chuahpi peng rih lai.

7. Hakha khua tii a tam kan timi hi, aruang pakhat cu Rungtlang khi a san caah ruah a la. Ruah a tam. Vawlei avan caah, vanruah a surmi kha, vawleichung ah fawi tein, an lut kho. Cu a va lutmi ruahtii cu, ahnu ah "cerh-tiput" ah an i cang. Cu ruangah Hakha ti a tamnak asi. Ruahsurmi a tam deuhdeuh paoh ah tiput a tam lai. Cu tiput cu angaingai tiahcun tih an nung. Vawlei a chungmuru a horhtu cu an mah tiput bantuk cu an si. Cu tiput nih vawlei kha duhsah tein a sannak in a niamnak ah azungzal tein a liampi. Vawlei a rih tuk tikle aa bunhnak hrampi (foundation) a feh lo tik ahcun, a min.

8. Hakha khua hi Bangal Rili in Mizoram kam in akalmi Plate Tectonics ramri he aa hlat lo. Hi ramri kam hi lii fakbik aa hninh tawnnak hmun an si. Lairam le Mizoram hi, a fakmi lii aa hninh khawhnak hmun le aa hninh ahcun rawhnak fak taktak a chuak lai tiah an tinak hmun a si. Lairam tang ah hin lihnin fakpi a chuak kho ve. Cu hlan zongah lihnin a chuak lengmang ko nain an din ngai caah rawhralnak kan tong hraw lo. Atu batnuk ruahsur lio le vawlei dam lio ah, Hakha khua tang hna i a fakmi lii aa hninh sual ahcun, Dawrthar sang vialte hi a tolh khomi asi. Hi bantuk vawlei tolh ruangah minung thawng tampi an thihnak a chuak lengmang ko.

Hi acunglei thil buai (problems) hna hi, Hakha khua ah a um peng dingmi an si. Tlakrawh, mirang vawlei in kan kham lai timi hi, Hakha caah a hman kho ding asi lo. A ruang cu a min mi hi, a khua ningpi in, a hrampi (foundation) a that lo caah asi. Khuachung siseh, Paliklen in Chin-Oo-Si tiang (Pyidawta le Dawrthar hrawnghrang) a huap ningpi in an hrampi cu Runtlangke aa thawknak Tawngtiva hna in asi i, cuka aa thawknak cun a fek lo. Cucaah Hakha leimin mi hi, a lengphaw in sihnalh khawh dingmi leimin asi lo caah, a khuahmun tu hi duhsah tein thial a herh.

Hmailei Hakha Khua

Acunglei ka tialmi buainak (piahtana) hi, Hakha caah a dong ding an si ti lo. Cu thilbuai tliantlaiternak ca cu khuathar sersiam lawng asi. Kan kiangkap te Aizawl le Lunglei khua hna khi, hmunhma a chia i, minung an karh tikah an khua chung khi, aa tet tuk cang. Um le cawlcangh a nuam ti lo. Hmailei kum 1000 ca leng tiang in, ruah chung in Hakha khua hi sersiam a herh.

Atu lio Lairam cozah (Pu Hung Ngai cozah) zong nih fak pi in ruahnak chuah le timhlamhnak (plan) an ngeih ding asi. Inn le lam aa rawkmi remh le harnak a tongmi bawmh lawng rian si lo in, hmailei ca pi tiang zeitindah rian kan tuah lai timi an ruah chih zong a biapi ngaingaimi asi.



                                 Hakha Map (Ref. www.google.com) 

Asiahcun khawidah kan thial lai timi ruah a herh. Hmunhma rem kan ngeih tung ko caah, minung million hmanh fawi tein aa tlum dingmi khua asi ko. Cucaah tutan Hakha leimin nih a chuahpimi harnak nih hin, mipi hmailei kan i hmaithlak dingmi rian a kan hmuhsak a herh. Cu mipi hmailei rian cu Hakha khua duhsah tein thial hi asi. Cucu zeitindah kan tuah lai timi atanglei ah ka van tial:

1. Hakha area cu hmunhma tha le rem a tam tuk. Cucaah "Town Plan" hi cozah nih tha tein suai ding asi. Ningcanglo in lamsul kalter lo ding le innlo sak lo ding abiapi.

2. Cu town plan ahcun Chin-Oo-Sii tu hi khualai ah chiah ding asi (Vawlei a feh le fehlo zoh ding). Chin-Oo-Sii in Khuathar a donghnak (Falam le Thantlang lam pial) tiang hi, khualai ah a tla kho lai. Abik in khuathar hi "Sipuazi Khualai " (Business center) ah tla hnga. Chin-Oo-Sii kam hi cozah zung tampi umnak "Administration center" ah a tla hnga.

3. Chin-Oo-Sii in Hniarlawn lei ah lam phei tein tuah i Hniarlawn-Nabual tiang inn peh ding. Hi hmun hi vawlei a fehnak hmun ding asi.

4. Hakha-Falam motor lam le Hakha-Hniarlawn motor lam kar vialte khi lam a dawtdawt in ser ding.

4. Chin-Oo-Sii in Thantlanglei kalnak lam pakhat in ser than i Timit ah chuahter ding. Atu an hmanmi Hakha-Thantlang lampi pinah, lampi pakhat in chap ding. Taung-zalat Gohtii tuknak cung deuhvak tein tanphei in kalter ding.

5. Cu Chin-Oo-Sii in Timit kalmi lampi le atu Hakha-Thantlang motor lampi kar vialte, lam tampi in ser i inn hmun ah ser ding.

6. Chin-Oo-Sii in Matupi kalnak lam tanphei in hei dawt i, atu lamhlun he Rungtlang a donghnak lei ah tonter ding. Cu ahcun inn tam tuk a um kho lai.

7. Hakha-Falam lam hi orh thluahmah i Chuncung tiang khua peh ding. Vawlei fehnak paoh inn hmun ah samh ding. Hakha-Chuncung kar hi hmunhma a rem tuk. Lai Dil in, din-tii zong lak khawh asi lai.

8. Hakha sizungpi zong hi a himbawmnak hmunhma ngai asi lo. Cucaah sizung zong hi thial a herh i, atu kan chimmi hmunhma hrimhrim chung ah hin, hmunhma zoh piak cia a hau.

9. High School No.1 zong hi a fek lo. Cucaah thialnak ding hmunhma zohpiak chung ahau.

Hi bantuk hin Lairam cozah nih town plan tha tein a ser i, a tuah ahcun Hakha khualipi cu aa dawh lawng silo in lam an phei lai i, um a nuam lai. Motor cycle, thirrang le motor umkalnak a nuam lai. Innlo rawk le lamsul rawk a tlawm deuh lai. Laimi kan buainak pakhat cu hmunhma thar thial kan i harh tuk. Nay-pyidaw ah "Myodaw" an thial bantuk in, kan nih Hakha zong hi a pawng hrawng tal ah thial ve a hau ko cang.


Chinchiah

1. Hakha vawleimin kong tam deuh rel duh ahcun, "Hakha Leimin Research Tuahnak" timi capar ka blog ah rel khawh asi.

Midang Rawlhrawn Sawm Tikah

Vawlei miphun kip nunphung kan zoh tikah, "rawlhrawn sawm" hi pakhat le khat i cohlannak ah an hman cio zungzalmi thil asi. Dawtnak, siaherhnak, tlaihchannak ruangah pakhat le khat rawlhrawn hna i sawm asi tawn. Rawlhrawn sawm tikah, acheu cu chungkhat an si; a cheu cu hawikawm an si; a cheu cu kan zeihmanh an silonain siaherh ruangh ah sawm an si. A cheu cu bawi si ruangah, an mah sinin ruahchanak he sawm asi. A cheu cu ruahchannak zeihmanh um lo tein lungthiang tein sawm asi.

Zeibantuk rawlhrawm asi hmanh ah, zei bantuk minung kan sawm hna asi zongah, sawmtu (innngeitu) hna nih kan ruah awk a herh taktakmi thil an um. Cu kan herh taktakmi thil cu kan rak philh tawn i, dawtnak in timhtuahmi tirawl hi, a caan ahcun lungnuamhlonak hna a chuapitu tirawl ah an cang kho tawn. Mualphonak tu ah an cang kho tawn.

Mi rawlhrawn sawm tikah, inngeitu nih ruah awk, tuah awk an um bantuk in ruah lo awk, tuah lo awk hrial le sum a herhmi an rak um ve. Hika zawn ah hin, tuah awk cu a tam tuk lai caah, ka tial cawk lai lo. Mah le ti khawh tawk tein tuah kha a za ko. Meh tam a hau lo; eidin a thawt le atha, a thawt lo zong le a pawi lo. Abiapimi cu mah le ti khawh tawk te, mah le ngeih khawh tawke, mah le siantawk te kha aza. Siaherhnak tein thiam khawh chung tein chumhchuanmi kha a za tuk cang. Rawl hrawm sawmmi hna nih, "Cucu kan dang u, kan pe u ti a um lo. Nan pekmi paoh kha an ei ko lai."


 Rawlhrawn sawm tikah hihi theih a herh (Ref. www.google.com)

Ka chan chung ah kum 40 fai rawl ka hrawng cang. Ka philh khawhlomi rawlhrawnnak tampi a um. Acheu cu chiatnak lei in ka philh kho lo i, a cheu cu thatnak lei in ka philh kho lo. Thatnaklei in ka philh khawhlomi cu um ko sehlaw, chiatnak lei in ka philh khawhlomi thil tlawmte tial ka duh

Voikhat cu khual ka rak tlawng. Dawngkhat nih ka hawi le he rawlhrawn a kan sawm. Nu cu kan hawikawm asi. Pa cu lamhlatpi minung asi. Inn kan va phan. Bia kan i ruah. Rawlei kan tim. An nu nih an pa cu, zei a tuahmi poah a sawisel peng. Rawl cu van suak hme? Ziah na dir ko? Na ka bawm lo? Nang cu hiti theu in na si? Cucu tuah kan timi na tuah tung lo?  Keimah lawng na ka rinh? ti in a phunphun in ati thluahmah. An pa a hmai ka khap lo taktak. Ka sia a rem kho ti lo.

Cabuai ah kan thu. A kan dawt i, meh cu heh a kan suah. Mileng a kan usa tuk nakah an pa cu heh tiah rian a fial peng; a caak peng. An pa cu atha. Zeihmanh a let lem lo. Rawl kan ei ka a thaw ti lo. Rawl ei hmanh khi huam asi ti lo. Ka ning a zak. Ka lungsi a vaang. Hi innngeitu nu hi, khualtlung mileng cu a daw ko nain, "Rawlhrawn sawm tikah, tuah lo ding le hrial awk?" ti pei a theih lo hi tiah ka ruat. "Zeitik ah dah rawl kan ei dih lai i, kan i lim lai i, hnadai tein kan lawi lai?" ti lawng ka ruat ko. Cawnpiakta hrep ka duh nain a caan a rem fawn lo. "Zing khat nih zing hra tluk" ti kan chuak.

Kawlram kan um lio ah asi. Voikhat cu dawngkhat inn ah rawl ka hrawng. An i thianhlim tuk. Kan ke a thlan i, kan luhnak keneh a van i thei. Kan luh cangka in ka keneh cu puanchia in an nu nih a hnawh colh. Inn thiang te tuah cu a tha ko nain, hnawh caan zoh deuh a herh. Khapin cu a cawl zong ka cawl ngam ti lo. Zunzun thawh hmanh ka ngamh ti lo. Todan cung ah "Lim bang ka kual ko cang." Rawlhrawn cu ka caah thawngtlak bantuk asi.

Voikhat cu inn pakhat ah rawl ka hrawng. An nuva in bia a i el, an i si peng. An innchung um cu a har ka ti tuk. Thawng fate tlak tluk asi. Ka va luh cangka in, ka khing a rit. Mithmai a chia; nih thlam a leng kho lo. Cubu in cabuai cung rawl hrawm cu, a har ngaingai. "A rak sual ngaimi Kawl ralkap he, rawl dumti bantuk asi" ka ti. Ka philh kho lo.

Rawlhrawn na sawm hna tikah, inn zoh, dumhau zoh, meh le buh thaw ei ah ran ra theng lo; minung len ah an ra timi theih a herh. Cucaah na rawl chumhmi zeitluk in dah a that? Meh zeitluk thaw le zeitluk tam dah na tuah? Zei bantuk aa dawhmi cabuai le kheng dah na hman? Na inn zeitluk in dah na tamh? Na inn zeitluk in dah a nuamh? timi nakin, mileng zei bantuk in dah na pehleih hna? Na chonhbiak hna le zeitluk in dah an thinlung aa nuamh timi tu khi, biapi deuh an si.

Mi tampi nih cun, "A biapi deuhmi minung tu kha biapi ah chia lo in, a biapi lo deuhmi innlo, kheng le mehhang hna kha biapi deuh ah, kan chiah tawn caah, rawlhrawn kan sawmnak hna a chan te kha sullam a ngei tawn lo."

Hitin thil asi tawn caah, midang rawlhrawn na sawm tikah, eidin timhlamh lawng silo in zeitindah ka cohlan hna lai timi thinlung in timhtuahnak ngeih zong a herh. Culoahcun mualphonak asi kho. Cucaah, rawlhrawn sawm tikah tuah bak lo ding le sum a herhmi a um. Theih a herhmi tam tuk a um. Cucu tlawmpal in tial ka duh.

1. Rawl hrawn na sawmmi hna khi, rawl-ei lawng ah an ra lo ti khi theihfian ahau.
2. Mithmaichia in um lo ding. Na rawl a thawt hmanh ah mithmai a chiat ahcun an ka a thaw lai lo.
3. Siklo ding. Nuleva zong, chungkhar zong siklo ding asi. Nan i sik ahcun an rawk eika a thaw lai lo.
4. Bia-el lo ding. Nan bia-el ngaih ruah ah nan inn ah rawlhrawn an ra lo timi va philh hlah.
5. Porhlawtnak bia chim lo ding. Na porhlawt ahcun an rawl-ei chung a pil lai lo.
6. Mileng lungthian nuam tein chiah ding. Zai lo ding. Na zai ahcun rawl kheng an pur ngam lai lo.
7. Thawngpang hal daithlan lo ding. Nangmah kong tlawm deuh in chim law, an i nuamhnak ding caah an tuanbia tam deuh in va chimter hna.
8. Fihnung an si zongah fih lo ding.
9. Sawmmi kha sik lo ding le cawnpiak lo ding. Cawnpiak caan dang aum ti theih a hau.
10. Mileng sawisel lo ding. Caan tawite ca cu, phungphai hna tamtuk in chimh lo ding.
11. Rawl-ei lio ah an kheng khat tuk lehpek in meh/buh suah lo ding.
12. Na mileng kong thei hna. An sining hawih tein rawlhrawn sawm hna law cohlang hna.
13. Nan harnak le sihfahnak kong chim tuk hna hlah. An thin a phang sual lai i an ka a thaw lai lo.
14. Thil pakhatkhat hal duh ruang ah, duh-chihmi thil he rawlhrawn va sawm hna hlah. .
15. Na sawmmi hna khi va zimuai tuk hna hlah. An sia a rem lo sual lai.
16. An lawi lai ah, lawmhnak chim va philh hlah.
17. Mileng nih thilchia le thil dawh lo an tuah sual zongah va cawnpiak colh hna hlah. Huatnak asi.
18. Rawlhrawn na sawmmi hna nih ka sawm ve te hna seh timi ruahchannak va ngei hlah.
19. Na sawmmi hna an lawi hnu ah va sawisel hna hlah. Cucu thluachuah pihnak asi.
20. Rawlhrawn na sawm tik hna ah, na fale va vuadeng hna hlah. Mileng an i phuhrung lai.
21. Rawlhrawn na sawm hna hnu cu, va khiarcar tuk ti hlah.
22. Na dihmi cazin va chim hna hlah. Zeicatiah an eidin sia a rem lai lo.
23. Uinak va ngei ti hlah. Tii, mei, gas, rawl, juice, thei, napkins tibantuk zong a um lo le um lo ning, a um ahcun hmanter ko hna. Culoahcun mikhiarcar tuk ah mileng nih an i ruah sual lai.
24. Na sawmmi han an i za lai maw zalo ti tuak lo in, mi tam tuk in va ko hna hlah.
25. Na sawmmi hna an i zatnak cu tuaktan ah atha. Culoahcun na mual a pho lai.
26. Dawtnak asi pat ti in, eidin phupha rumro in rawlhrawn sawm hna hlah. Nihsawh ah an ruah lai.
27. Na sawmmi hna lungthin nuamlo dingmi bia va chim hlah.
28. Na va, na nupi, na tefa upatlonak nun pakhat hmanh va langhter hlah.
29. Rawlhrawn na sawmmi hna zong dawtnak he siaherhnak tein an ra ve timi va philh hlah.
30. Thluachuahnak tirawl kha vanchiatnak tirawl aa can sualnak hnga lo ralring tein um philh hlah.

Hi hna hi na zulh ahcun rawlhrawn na sawmmi hna cu an lung aa lawm ngaingai lai. Hihi va philh hlah: "Dawtnak umnak hmun ahcun, zeizongte a thaw" timi kha. Rawlhrawn na sawmmi hna an ka thaw seh ti na duh ahcun, "dawtnak" dah ti lo cu, zeihmanh a herhmi aum ti lo. Dawtnak aa tel hnu ahcun, zeizongte a thaw i, na rawlhrawn sawmnak kha, chiatnak silo in thatnak lei in an philh kho ti lai lo. Cu philh khawhlo dingmi rawlhrawnnak na ser tung lo ahcun, rawlhrawn na sawm chan hi sullam ngeihlo ngai khawh asi!!

Inn

"Inn" timi cu fianter hau lo in theih viar asi ko. Asinain inn timi cu a sullam hitin kan leh khawh. "Mi pakhat asiloah chungkhar pakhat hi vawlei i a zungzal asilohmanh ah fek deuh in caan saupi kan umnak hmun kha inn tiah ti asi." Inn hlan chung ahcun "Kan inn" ti khawh asi lo. A ruang cu "azungzal in kan umnak inn asilo caah le caan tawi dawrnak caah kan hlanmi lawng asi caah asi."

Inn hi minung kan nunnak ah a biapi tuk. Sifak bikin siangpahrang ca tiang inn a biapi. Minung tuanbia zoh tikah inn hi zeitluk in dah an biapiter timi theih khawh asi. Pharoah nih inn lianlian a sak i, Nebuchadnezzar nih inn ropui taktak an rak sak hna. India siangpahrang hna zong nih Tamahal tiang an rak sak hna i, David le Solomon tiang nih siangpahrang bawi-inn (palace) an rak sak hna. Tu chan zong ah, mirum milian le Hollywood i minthangmi hna hi, an ngeihchiah zeitluk in dah a chahpan lai timi khi tahnak caah "inn" hi an hman. Cutluk cun Miphun kip caah inn hi a biapi. Inn abiapit tuk caah Pathian nih Israelmi Kanaan ram an luh tik i, an co dingmi thluachuah ah khin "inn thatha" aa tel chihnak asi (Deut 6:11; 8:12).

Cucaah minung asimi paoh nih "umnak inn" ngeih a hau. Inn ngeih hlan chung paoh ahcun "lungthin a hmun lo i, taksa le lungthin aa din kho lo." Inn hlan in um chung paoh asiloah khual tlawn i ka khat hnu ka khat i thialkam zongah mah inn taktak phak hlan ahcun lungthin a dai kho taktak lo." Zeitluk hotel thatha i riah ko hmanh ah, "Ka inn asilo" ti kan thinlung nih a theih peng caah, mah le inn tluk in a nuam kho lo. Lungthin adai kho lo. Midang inn, zeitluk thatnak hmanh i kan riah zongah, mah inn taktak phak hlan ahcun, za ah za in nuamh khawh taktak asi lo.

Cucaah kan inn te cu zeitluk a chiat zongah a nuam. Cucaah inn cu, "inn nuam" tiah an ti. Mirang nih cun, "Home Sweet Home" tiah an ti. Midang inn a tluk le innchiate asi hmanh ah, mah inn te ahcun, thinlung zaang a dam i, lungthin a dai. Cu tikah taksa zong aa din i, inn timi ahcun minung zaang a dam. Cucu inn timi nih, minung nunnak le thinlung chungah zeitluk in dah thawnnak (power) a rak ngeih khawh timi kha alanghter.


             Parking nichuahlei cinmi asi


              Parking nitlaklei cinmi asi

Kawlram kan um lio ah, Mandalay University ah kan kai. Kum 2 nak le kum 3 nak cu Swepyi-aye Sawng ah ka um. Inntha tuk le inn nuam tuk asi. MIT kan kai li zong ah, MIT sawngah kum 1 nak le kum 3 nak ka um than. Sawng nuam ngai asi ko. Asinain Thau kan inn chia te kha ka ngai peng ko. Kan inn cu thinginn a rak si. Thing kan cih. Thing an rawp pah cang i, a zut ngai tawn. Asinain University le MIT i sianginn bawda tha ka um zong ah, "Nu le pa inn tluk nuammi hmunhma a um lo." Zeicatiah sianginn asawng hna cu caantawite ka umnak lawng an si caah, thinlung a dai taktak lo.

Cucaah hlasakthiam Htoo Eein Thein nih cun, "A-maih-Eein" (Ka nu inn) timi hla a phuah i, zeitluk hmunhma nuam le khuapi chung i um zong ah anu inn a ngaihnak te cu hitin zaihla a hlawi

"Inn ah tlun ka duh......a lumhnai tukmi ka nu inn te ah khan...ka ngaih tuk caah....zan ka ih khawh ti lonak zong asau tuk cang....tlanglawng muko tum thawng ka theih ahcun, inn tlun ka duh tuknak ka thinlung cu.....kham khawh asi lo..."

Kan nu le pa inn te cu kan ngai theu ko. "A chiatte zongah kan caah siangpahrang inn bantuk a rak si."  Thau kan inn chiate hi atu tiang ka ngai peng rih. Ka mitthlam ah a cuang peng rih. Thau ah tlung ninglaw ka va zoh hmasat dingmi cu Thau kan inn le dumhau le inntual kha asi.

Inn tha asilo zongah kan inn cu kan thinlung, taksa, thlarau aa dinhnak asi. Cucaah a chung le a leng he dawh tein chiah a hau. Thianghlim tein chiah a hau. Kan taksa le thinlung damnak asi. Cucaah Thau ka um lio zongah inn hnulei theihai ka cin hna. Inntual lei ah pangpar phunkip ka cin hna. Kan inn a kan lengmi nih "Nan inn cu a nuam tuk" an rak ti tawn. Keimah zong inn ka um tikah ka nuam tuk ve.

Inn kongah, Kawl nih phungthluk an ngeihmi a tha ngai ka ti. "Inn-hmai ah pangpar cing law, inn-hnulei ah eidin cing" ti asi. Inntual cu zapi hmuhnak asi caah, dawh deuh, thiang deuh le tamhmawih deuh ahau. Innhnulei cu eidin le theikung cinnak asi. Thil hi alettalam le aa dawh lo zawng hna in, cinthlak ding asi lo. Aa dawhhawih te thil tuah thiam zong a biapi tuk.



           Kan inntual pangpar dum asi


                Kan innleng luhnak lam asi




               Kan inntual lei pangpar an si


I



 
            Inn hnulei ah hitin eidin cin ding (Pu Mang Bik inn)

USA ah Lairam nakin innlo tha tein zohkhenh hi abiapi tuk. Zeicatiah nunning a sannak ram asi caah, zatkuat zohdawh tein chiah a herh. Culo ahcun inn man tiang a tum kho.

USA kan phak hnu ah, aparment kan um zongah pangparte kan cin tawn. Kan nu hi pangpar cin a huam. Kei zong ka huam ve. Kan uarmi aa khat ngai. Kan innkam ah pangpar phunkipte kan cin. Pangpar an par lio ahcun, leng ka chuah tikah kan inn area phak lai te hi kai ngaih tuk. Kan inn area ka phak lai poah ahcun ka thinlung a dai. Pangpar tete le thinkung tete kan cinmi hna ka hmuh tik ah, kan runinn cu kei ka caah cun siangpahrang bawiinn bantuk asi. Khuasik a van tlak zialmal i, pangpar an van uai caan a phanh ahcun ngaih chia ngai tawn. Kumvui a phanh than lai khi, hngahhlang ngai in ka hei cuan than tawn.

Inn a nuamh ahcun a chung ummi kan mah zong kan i nuam. Innpa zong an i nuam. Khualtlung mileng zong an i nuam. Zatkuat ca zong ah atha i inn man tiang a kaiter khawh. Cucaah hi vawleicung caan tawite kan um lio zong ah, kan umnak innte cu dawt, zohkhenh le um duh awk te in ser a biapi. Zeicatiah cu kan inn cu kan taksa le thinlung aa dinhnak, chungkhar saduhthahnak, kan umtinak, lentecelh tinak, tlawnlen tinak, nun kan ihrawmnak hmun le nuamh cemnak hmun, "Vawlei Kan Paradise" asi caah asi.


                   Kan innhmailei inntual ram umnak asi

Cu kan paradise cu abiapi tuk. Cucaah Jesuh zong nih, vancung ah a kan kamhmi pakhat cu, "inn-khan" asi. "Ka Pa inn chungah khan tampi a um ko; nan ca i hmun va timh awk ah ka rak kal chung lai" (John 14:2) tiah, vanram zong hi vawleicung inn he a epchunnak asi. Cucaah hlaphuahtu nih cun, cu Vanram cu "zungzal inn nuam" (ZBC. 441) tiah atinak asi. Vanram a nuamhnak zong, hi vawlei inn he an epchun. Cutluk cun "inn" hi minung kan caah "taksa, thinlung le thlarau" ca tiang a biapimi asi. Chan chan khat chuah i inn ngeih lo ahcun, "kan taksa, thinlung le thlarau" aa din kho ti lo ti kha theih aherh. 

Cucaah, hi vawlei kan nunchung ah kan inn cu kan "Vawlei Paradise" asi timi hmuh thiam a herh. Cu paradise ahcun chungkhar asimi, mi zeipoh kan i tlum dih awk asi. Daite le nuam tein umnak hmun asi awk asi. Sikvuaknak le thahnawnnak ah hman dingmi hmun asi lo ti theih ahau. Cu kan "Vawlei Paradise" ahcun, chungkhar dilah, hmunhma kan ngeih dih awk asi. Lungthin nuam te in le zalawng tein umnak hmun; taksa le thinlung damnak hmun asi awk asi. Huatnak an loh i, dawtnak, zawnruahnak, hnakkartenhnak, ngaihthiamnak, theihthiamnak le ruah thiamnak a lennak hmun asi awk asi. Nihnak thlam a lennak hmun a si zungzal awk asi!!!