Wednesday, February 28, 2018

Mei Kutdonghrolh Timi "Ring of Fire"

Ring of Fire tiah timi hi, Lai holh cun "Mei Kutdonghrolh" tiah leh khawh a si. Mei Kutdonghrolh tiah an tinak a ruang cu, "Kutdonghrolh bantuk in a pum i, lihnin le meitlang tam taktak a umnak, Pacific Rilikam hmunhma hi chim duhmi a si.

Hi Mei Kutdonghrolh timi hmun ah hin, nichuahlei ah Japan, Taiwan,  Philippines, Indonesia, Papua New Guinea in New Zealand tiang an i tel. Nitlaklei ahcun Alaska in, Canada in, USA rampi in, Mexico in a a zuang lengmang i Chile ram ah a dong. Meng 25,000 a sau i Pacific Rilipi nichuahlei le nitlaklei area ah a ummi a si (Atanglei hmantlak ah ah ummi hi a si). Hi ka hmun hi vawleicung ah lihnin tambik umnak a si i, vawleicung lihnin dihlak i 90% cu hi ka hmun ah hin a chuak.

Ring of Fire hi, vawleicung ah meitlang tambik a umnak hmun zong a si. Indonesia ah a nungmi meitlang 120 tluk a um i, Japan ah 100 fai a um. Philippines ah a nungmi 23 tluk a um. Hawaii Tikulh ah hin a nungmi meitlang 5 an um ve. USA ram pumpi ah hin, a nungmi meitlang hi 169 a um i, a tam bik cu Nitlaklei Pacific Rili he aa naihniam deuh ah an si ve. Hi lak hin, Indonesia hi meitlang puah a tam bikmi ram pakhat a si. Atu le tu ti tluk in a puak i, minung tampi harnak an tong.


Ring of Fire 

February 20, 2018 ah, Indonesia ram Sumatra Tikulh ah pe 8,071 a sangmi, Mount Sinabung timi meitlang cu a puak ciammam i, meikhu cu van ah meng 10 tiang aa kap. A linmi vacam pe 16,400 tiang a kai. A dawh zong aa dawh tuk i, tih zong a nung tuk. A pawngkam thingram le minung umnak innlo tam ialte a hrawh. Minung 30,000 renglo himnak hmun ah an zam.

Indonesia hi "Mei kutdonghrolh" timi hmun a thlanglei deuh ah a um i, lihnin zong a tam i, meitlang a nungmi 120 tluk a um. Atu lio ah hin Indonesia ah meihang a chuak cuahmahmi meitlang pathum an um lio a si. A linmi mei an chuahter cuahmah ko. Sinabung Meitlang hi 2010, 2014 le 2016 ah fak taktak in a rak puak bal cang i, minung 30,000 renglo an rak zam.


Sinabung Meitlang a puakmi
January 13, 2018 ah Philippines ah Mount Mayon a puak than i, minung 75,000 an rak zam. January thiamthiam ah Tokyo in nitlakchaklei meng 100 hlatnak ummi Mount Kusatu-Shirane timi a puak i, hawhra tlang a cim i ralkap pakhat a rak thi. Indonesia ah Mount Agung timi zong November thla in a tu tiang meihang a chuah peng i, minung zong aa khawngmi an um len.

Mei Kutdonghrolh timi ah hin meitlang lawng siloin lihnih zong a tam chin lengmang. February 16 (Ningani) 5:39 PM ah Mexico ah 7.2 lihnin nih a den hnu ah, minutes 57 hnu ah 5.8 nih a den than. Nikhatni ah 5.9 nih a den than. Mexico in Pacific Rili khatlei ral ummi Taiwan ah Nikhatni ah 3.3 lihnin a chuak ve than i, inn tam ngaite a hrawh i mithi le aa khawngdeng zong an um len. Hi hmun hi vawleichung a thuh taktaknak hmun i, lungdar lianlian an i sudeng i a kuaiman mi ruangah a cangmi an si.

Naite aa hninmi 7.2 lihnin hi, 2017 September 8 i a hninmi 8.2 lihnin a chuahnak le September 19 i aa hninmi 7.1 lihnin pahnih karlak hmunhma ah a chuakmi a si. September 19 aa hninmi lihnin ah Mexico ah minung 230 an rak thi.

Kan hnu January thla chungah 6.1 lihnin nih Indonesia khualipi Jakarta i nitlakthlanglei meng 100 a hlatnak ah a den ni bak ah, 7.9 lihnin nih Alaska State i rilikam ah a den ve than. Cu le bang cu a fak ngaingai i, US nitlaklei rilikam cu Tsunami a chuak lai tiah ralrinnak zong an rak thanh nain, an let than. Cu tluk cun Ring of Fire timi zawn ah hin, lihnin le meitlang puah hi a karh chin lengmang.

Taiwan lihnin inn rawkmi pakhat 

Lihnin a tam deuh i meitlang puakmi zong a tam deuh chin lengmang ve. Scientists hna nih an ruah tikah, "Lihnin le meitlang puakmi hi an i pehtlai ko rua" tiah an zumh. An i pehtlaihnak kong an hlat cuahmah lio a si. Zeicatiah lihnih fak tuk a um tik ah, vawlei chung kha fak tuk in a tlirh i, vawlei tang meihang tuamtu lung kha an kak asiloah an i thawn i, cuticun meitlang puah hiu a fawiter deuh tiah an ruah. Tahchunhnak ah, 1960 kum ah Chile ram ah 9.6 lihnin a rak chuak i, suimilam 38 a raoh bak ah Puyehue-Cordon Caulle meitlang a rak puak colh ve.

Mexico lihnin (Sept 19, 2017)
Cucaahcun lihnin tamnak hmunhma abikin "Ring of Fire" timi hmunhma ahcun vawlei chungmuru a cawlcangh ning zoh chungnak thilri hi tampi chiah i catlo tein zoh peng a  herh. Khatlei ah lihnin fakmi a um tik ah, meitlang zong a puak ve sual lai maw timi zong rak ngiat le zoh chih an hau.

Pathian nih vawlei hi a rak siam tik ah, zeidah tinhmi a ngeih timi cu minung hngalh phak a si lo. Vawlei chungmuru taktak hi zeitin dah a ser? Hmailei ah kan vawlei chung hi zeitindah a um lai timi zong theih khawh a si lo. Khuaruahhar bik thil cu, hlan chan vawlei le a tu chan vawlei hi a lengphaw cu aa khat ko nain, lihnin le meitlang puakmi an tam chin lengmang. Cun lihnin le meitlang puakmi zong hi, a caan aa naih ngai tawn. Zeicatiah lihnin le meitlang puakmi hi a hnuhmai in aa naih ngai tawn hnga? Zei ca dah lihnin le meitlang puakmi hi a tam chin lengmang hnga timi cu, scientist pawl caah, ruah le tuak a hau dingmi biahalnak nganpi a si ko.











Monday, February 26, 2018

Chinese Bamboo

Vawleicung ah uar a um taktakmi thil pakhat cu Chinese Bamboo timi "Tuluk Rua" hi a si. Hi rua hi thil dang he aa lo lo. A sining phun dang taktak a si. Cucaah Krihfa kan zumhnak he an tahchunh tawnmi ruakung a si. Ka pa nih rua hi phun tam ngai a cin le rua kong hi ka theih ngai i, Tuluk Rua bantuk rua cu ka hmu bal lo. Khuaruahhar ruakung a si. 

Rua timi phun ah hin, rua phun tampi a um. Lairam hmanh ah phun ngaruk a um. Mau, ruangal, pharh, ruami, thalrua, ruacawng, ruapi, ruazam ti in phun tampi a um. Hi vialte hi "rua" timi cikor ah an i tel dih hna. Hi rua hna cin tikah tuan ah an bir colh i, duhsah tein an thang cholh. Cun thingkung timi paohpaoh hi, an ci vawlei ah kan tuh in a tam deuh cu a kum chungah an keu colh i, duhsah tein vawlei cungah an chuak colh hna i a kum lila ah an mui hmuh awk in an um kho colh.

Asinain Tuluk Rua hi thingrua dang he an sining aa dang ngai. Zeicatiah a keuh a har tuk caah a si. Hi rua hi vawleichung ah a ci an phum. Heh tiah tii an toih. Asinain vawleichung ah a um peng ko. A chuak lo. Cuticun vawlei cungah kum 4 a si tiang chuak lo in a um. A kum 5 nak a phak tik lawngah vawleicung ah a rak mang.

Khuaruahhar taktak asi mi cu, vawleicung i a chuah hnu ahcun chunzan hlan bak in a thang i, zarh (5) chung ah pe 80-90 tiang a thang kho. Hmuh hngan ah a thang ti tluk in a thang. A hnah a tha tuk fawn i, nika phen in a bur kho. Vawleicung rua le thingkung vialte lakah, Tuluk rua bantuk in a than a rang i a sang khomi thil hi pakhat hmanh an um lo ti a si.

Hika ah hin ruah dingmi aum. Ruaci an tuh kain vawleicung ah kum 4 tiang aum. A kum nganak lawnglawng ah vawlei leng ah a rak chuak. Kum 4 chung hram a thla. Ahram thukpi in a thlak ta hmasat. Achuah hlan ah sangpi thang ding kha aa tim cia. Cucaah thli, ruah, nilin zong nih rawk khawh lo ding tiang in, vawleichung in chuak lo in thazaang a la ta hmasat. Hram a sih ta hmasat. Thuk pi in hram a sih hnu le thazaang a lak hnu ah, a hung chuah tik ahcun a cak tuk cang. Khulrang taktak in a thang kho. A kung an lian. an san pin ah an ding tuk. A hnah zong an hring tuk.

Kung lianlian an si kho
Minung kan nunnak le sining zong hi, Tuluk ruakung bantuk a si ve tawn. A caan ahcun thil a tlamtlinnak ding caah caan saupi a rau; theipar a chuahnak ding caah caan saupi hram sihta ahau. Hram sihnak ding caah, caan saupi tii toih a hau. Tuluk ruakung cu vawleicung a van pahnak ding caah kum 4 caan a lak i, kum 4 tidoih a hauh ve bantuk in, thil kan tlamtlinhnak ding ca ah hin kum tampi rauh asi tawn.

Rome khua cu ni nikhat lawng ah an ser lo. USA nih thlapa kainak ding caah rocket voi tam tuk an kah hnu le voi tampi sunghnak an ton hnu lawng ah thlapa an phanh khawh. Wright Brothers nih vanlawng an zuanter hlan ah voi tam tuk a tla. US Cozah nih an cawk nak ding caah kum 3 an nawl hna. Thomas Edison nih electric mei ceuternak ding caah a kum in a rau; Henry Ford nih voi tam tuk aa zuam hnu lawngah US ram ah motor zapi zaran cit khawhmi an ser. Abraham chan in Moses chan in David le Solomon chan tiang harnak le sunghnak saupi le tampi an ton hnu lawngah, thluachuahnak nganpi an co.

Minung hi zei kan tuahnak hmanh ah, Tuluk ruakung bantuk si kan herh. Pathian nih a caan a za ati ahcun, Tuluk rua bantuk chunzan hlan in thanchonak a kan pek khawh. Aa ser kho lo ding minung a kan ser ko; a ka cawisan ko. Hlanlio ah kan khua hrawng cu, "Tio khu nih a khuh hna le an lung a fim lo" timi khua kan rak si. Pathian dawtnak le velngeihnak ruangah USA ah atu cu mi tampi kan phan kho.

Keimah pumpak kong zong ka ruat tawn. Ca ka rak thiam lo tuk. Ka hawi le ka can bal hna lo. Ruah lo pi in tang (5) ka kai ceu in, lungfim ka ot i, cathiam hram ka thawk. Nihin ni tiang tangkhat hmanh ah ka sung bal lo. Kan chungkhar ah harnak, dawnkhantu le tlamtlinlonak atam a rak tam tuk. Lungdong taktak kan si caan a tlawm lo. Cu bu in a tha nalo in sianginn ka kai peng. Pathian dawtnak in harnak phunkip ton hnu ah, BS, BD, MA le D.Miss ka lak ko hna. Midang caahcun chim phu asi lo nain ka caah cun a rak har tuk.

Degree pali laknak ding caah, zumhnak ngeih le ruahchannak ngeih hi, zeitluk in dah an biapit timi ka fiang. Tuluk ruakung bantuk in, cung sangpi kai khawhnak ding caah, harnak lakah hram sihta hmasat a herh. D.Miss ka kai lio hrimhrim cu, a rak har taktak. A ruang cu riantuannak nawl ka ngeihlomi, scholarship ka ngeihlomi, tuition man a fah tukmi, passport le visa nunter a hauh lengmangmi, licence tu le tu a thihmi, passport le visa nunnak caah Kawl cozah ah ngunkhuai thawh a hauhmi le medicaid lo in telefa kan ngeihmi hna ruangah a si.

Harnak tam tuk ka tonmi nih, Pathian lei ah "zumh thawnnak, ruahchannak le Pathian caahcun zeihmanh a si kho lo mi a um lo" timi, zumhnak hi a ka pek ve.  Harnak nih kan taksa caah harnak chuahter hmanh sehlaw, lungthin thawnnak cu a kan pek khawh ve. Cucu training pakhat a si. Hmailei kan nunnak le riantuannak ding caah, harnak ton hmasat i hram thukpi ah thlak hmasat a herh. Harnak ton hmasat lo cun thiltha hi a um kho taktak lo.

Tuluk ruakung zong vawleitang ah caan saupi aum i harnak a tong hmasat. Vawlei cung i a chuah hlan ah, vawleitang ah thazaang a la i hram a thla hmasat ve. Cu hnu ah, khuaruahhar in pe 80-90 sang ah zarh 5 chung ah aa chuah khawh bantuk in, minung zong hi ruahlo pi in nincan hna aa peh; an sipuazi aa tungmer than kho ti lai lo timi zong an van kai than; a dam ti lai lo timi zong ruahlo pin an dam than; nuva an i then te ko lai timi zong an i daw i chungkhar fekfuan an ser kho than. Thil khuaruahhar khulrang tuk in minung nunnak ah an chuak i an thang kho ve.

Khuaruahhar in a mim fawn
Cubantuk asinak ding caah abiapimi thil pakhatte lawng aum i cucu "zumhnak" asi. Cu zumhnak nih ruahchannak aa ngeih chih. Cu zumhnak kan timi cu "thawnnak" a ngei. Cu zumhnak cu zeitluk in dah a thawn ti ahcun, "tlang a thial khomi zumhnak" (the faith that moves tha mountain) asi. Cu zumhnak cu alianpi asi lo. A lianpi zong a herh lo. A herhmi cu "antamci mu tia te zumhnak" lawng asi. Cu antamci mu tia te zumhnak ngeih ding lawng hi, Jesuh nih a kan fial.

Cu antamci mu tia zumhnak na ngeih ahcun, na thinphang hlah. Na lungdong hlah. Lungsau tein a caan zei can a rauh zongah hngak ko. Pathian nih a caan a za ati tik ahcun, chunzan hlan in Tuluk ruakung bantuk in na sining aa thleng kho. Na dirhmun a kai kho. Tuluk ruakung zong kum khat chungah pe 80-90 a thannak ding caah vawleichung ah kum 4 chung aa thuh le hram a thlak ahau ve.

Nang zong Tuluk ruakung bantuk in, cung sangpi na phaknak ding caah kum tampi hram sih ve a herh. Harnak temtuar ve a herh. Cucu va philh hlah. Na tuah duhmi, na si duhmi, na phak duhmi thil kha, na tlamtlinh khawh hlan chung vialte, Tuluk ruakung sining va ruat tuat law, zumhnak he kar hlan i zuam. Cu na zumhnak nih cun na nunnak ah Tuluk ruakung bantuk an si ter khawh ve ko!!!



Thursday, February 22, 2018

US Ummi Laimi Cheukhat Caah Ralrin Ding


US ummi Laimi caah hi capar hi rel hrimhrim a herh i, theih le ralrin zong a herh. Chin News ah an tialmi a si. Theih le ralrin a herh tukmi a si caah, ka blog ah ka van chiah chih ve. 

-----------------------------------------------


Ka rianttuannak company ah US citizenship a hmu cangmi pakhatcu (Immigration and Customs Enforcement (ICE) nih interview tuah tthan dingin an auh. Aruang cu, amah min bantuk le le Case story a khatmi USA ah refugee midang 2/3  aphanve mi an um ruangah asi tiah a ka chimh. May thla ah interview tuah ding in appointment a tuah dih cang.
Ralrin a haumi cu tulio le tuthawkin , USA ram chungah phung ninglo in a lutmi le phungning in a lut ko nan, phungninglo in a tang/cam mi pawl le rian ttuan awk a rakpetu pawl cu nang le kei nih kan rak theih lokar ah hlathlainak an rak tuah hna, an tlaih hna I dan an rak pek hna, an ratnak ram ah an kuat hna liopi asi.
Cun USA ah refugee in a lutmi pawl zawng, tthate I um lomi criminal record nei ttha lo mi le phung a buarmi hna, tahchungnak ah mawtaw mawngh pah in zu le beer  an tlaihmi le zuritbu in mawtaw mawng  voi 2/3 an tlaih mi hna pawl le rithaisi tawng le zuar, dawr bauh, firhmang mi le a dangdang ruang I an tlaih lengmang mi hna cu ngaihthiamnak telloin an ratnak ram ah an kuat thluahmah cang hna  I kuat thuahmah an timh hna.
2017 November le December thlahnih chungah khan, kawlram embassy Washington DC ah kawlrammi kawlram kuat tthan ding minung min list an rakpek cang. Tulio zongah hin Fort Warth- Dallas lei I kawlram mi tampi hna cu, US Citizenship and Immigration Services (SUCIS) sinah  Interview  nolh dingin auhnak ca le Phone msg a hmumi tampi an um cang ti si. An ram Immigration status  felten zoh tthan in timh mi a lo ko.
An auhcia mi hna Greeb Card a ngeimi hna kha,  zeitindah Green Card an ngeih timi le Citizen sicia mi zawng zeitin dah Citizen a si khawhning tiang hlathlai an timh mi a loko. Hi bantuk  interview tthan ding I auhmi ah hin ka rianttuan pi hawi chung hmanh ah 5/6 an um cang.
Tubantuk in USCIS nih Interview ding an auh hmasa mihna hi UNHCR (Malaysia le India) sin ah refugee  sinak min an rakpekmi  kha US an phanh hnu I citizen an halnak ah min a thlengmi pawl, Immigration status ah nu le pa thicang I a lang na in a hnuah nu le pa a au tthan mi pawl le Malaysia ah UNHCR midang sin in  a caw I US a luhtik ah UNHCR card min I a lut ttung mi pawl, a cung I kan tar cia mi bantukin an huatbikmi “Fraud Case” Min, Date of birth, NU le Pa min le Case story a khat in minung  2/3 USA ah a ralut cang. Atu ah Immigration lei nih an theih chap lengmang fawn. A ruangbik cu UNHCR Card cawk le zuar siloah hlanh I hanter ruang bik ah asi.
USA luh lio ah nupa/nuva sinain ataktak ah cun Pafa, Unau, Cousin tibantuk asi tthanmi, an papa or fanu nih US a phanh hnuah State dangpi le chungkhar dangpi bantuk I alangmi (chungkhar taktak midang sin I a va ummi) Fa I khumhmi pawl,  nupi ngei bantuk in case rak tuah I kum 4/5 hnu zawngah nupi auhnak tuah fawn lomi pawl le Refugee in US phanhnak a sau ko kum 5 a liam hnu zawng I US Citizen Ship sinak hal lo in a daithlang mipawl. Acung lei kan tar mivialte khi Interview an auh tthanmi hna cu an si.
Hibantuk USCIS sin in Interview auhnak na hmuh ah cun, appointment na ngah niah zei pohte hlathlai dih I timhcia ten USCIS ah Interview ding in pelloten va kal law a ttha bik lai. Na ID card na ngeihmi, Narian ttuannak Company ID card, Bank card le na umnak Residence Proof  pawl kha tlengten I ken. Cun UNHCR I na “Case” n arak chimmi pawl kha sikhahchung in thgeih fian I zuam, a nin auhnak ah cun interview tuah ding ah pello ten va kal te.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
Ruah Awk 
Laimi catialtu hna nih, Malaysia kan sining dihlak hi, a dik cikcek tein tial lo ah a tha. Zeicatiah kan Lai ca hi Mirang ca in an leh sual ahcun, tih a nung chinchin lai. Harnak a um chinchin lai. Hi nakin harnak tam deuh pi a chuak kho. Minung tam deuh a dangdang zongah harnak a chuak kho chin. Media a that tuk cang caah tuanbia thuh hi tu chan ah a fawi ti lo.
US cu an fim tuk. Thil tampi, saupi an hlathlai hnu ah, a za cang tiah tlaihtet (facts) an lak dih hnu ah, tazacuai an hman caah, ralrin taktak kan hau. Hihi aa thawknak cu a kum kum in a si cang lai. Atu ah a za cang an ti hnu in a theipar kan theihmi khi a si kho. Hakha ah US Palai a ratmi zong khan, rak i thawk cang sehlaw theih lo a si.
Kei hi USA ah status kong ah a buai bak ve mi ka si. Sihni he voi tam tuk ka tong. Har zong a har. Buai zong a buai. Keimah pumpak zong in Immigration kongkau upadi le ca tam tuk ka rel. Harnak tam tuk ka tong ve. Pathian bochan taktak a hau. US hi immigration hi an rengh chin lengmang caah, daithlang in zeihmanh tuah lo a tha. Tih tuk ding le lau tuk ding cu a si lo. Tih le lau ahcun thi tha a chuak kho lo. Cakuat cheukhat cu "volunteer" a si i, a cheukhat cu "interview nan ra hrimhrim lai" timi a si. An tial chihmi dang cu, "Interview na rat zong rat lo zongah, kan tuah hnga ding kan rian cu kan tuah thiamthiam ko lai" tiah an tial chih. Cucaah a si khawh ahcun, interview cu kal i, a si khawh chung in thil fianter kha a tharem bik men lai. 
Kum tam nawn, ka tonmi chung in ka ruahmi cu, Interview auhmi paoh nih hitin i timhtuah ah a tha lai tiah ka ruat.
1. Malaysia nan case kha nan rak chim ning tein chim than. Leet lo ding a si.
2. US nan rat lio i ca vialte tling tein ken ding. 
3. Green Card le Social ken ding
4. Sihni hlan hrimhrim ding. Sihni hi a man a fak ngai. Aa dengmi nakin a thiammi hlan ding.
5. Holhlet a thiam bakmi i ken ding. Zawndamh deuh in holhletmi nih cun vaivuanh khawh a si. 
6. Zawndamh in bia chim lo ding. Theih tilomi cu ka thei ti lo. Ka philh cang ti kha tha tein chim ding.
7. Zeibantuk tuanbia chim zongah DNA test kha a um khawh caah, cucu ruah chih peng ding. Ralring tein bia chim ding  asi.

8. US citizen a sawkmi hna nih, min thleng lo tein min thing tein um ah zumh a si deuh kho men. Min thlengmi an tam tuk caah, zapi tein lih chim puh sual a fawite. Cucaah UNHCR i rak chimmi min ning te in citizen zong ah sawk hi thil tha a si deuh kho men. 
 --------------------------------------------------------
Chinchiah:
Hi capar hi, Chin News nih "Chinmi US Phan caah ruah ngaingai awk Phun Warning …Warning … USA um pawl" timi tlangtar in an tialmi asi. Hi kong he pehtlai in, khua tampi ah buainak a um cang. Pathian sinah thlacam piak cio hna u sih. Minung nih cun kan ti khawhmi a tlawmte. Pathian nih innka a on ahcun, midang nih khar khawh a si lo. USA cozah thinlung zongah Pathian nih riantuan hram ko seh. 
Ref. Chin News, February 21, 2018; Kioluai; Chin News, Home


Wednesday, February 21, 2018

Columbus Khuacaan Aa Thlenning

Ohio khualipi Columbus hi, USA chaklei hriang deuhvak ah a ummi a si. Canada he aa naih. Lake Erie timi lawng nih a dan hna. Buffalo, New York, lei in kal ahcun Canada ramri hi, suimilam pa li le cheu kuakap ahcun phanh khawh a si. Canada cu North Pole he aa naih i, a kik ngaimi ram a si. Canada lei in thli a rak zuan caan ahcun, Columbus zong hi a kik ngaingai i, hawhra zong tam taktak a tla ve lengmangmi khua a si.

Pathian khuakhan maw a si? Minung nih dah kan hrawh? Vawleipumpi hi a lum chin lengmang i, khuacaan aa thleng taktak. Cucu "Climate change" tiah scientist nih an ti. An i buaipi taktakmi thil a si. Vawlei linh ning hi kum khat hnu kum khat a sang chin lengmang. Vawleicung khuacaan tahnak an ser hnu ah, a linh bik kum kum 10 an thim tik ah hin, 2007 in 2017 kar nih a zapi tein a linh bik kum ah an tla peng. Hi kum 10 chungah hin, 2015, 2016 le 2017 hi a linh bik kum an si. Hi lakah 2016 hi a lin bik. 2018 zong hi a linh bik kum a si men te lai tiah scientist nih an tuak chung cang.

Vawleipumpi a linh cem kum 10 (Rf. climatecentral.org)
Vawleipumpi khuacaan linhnak nih Ohio zong a kan zulh ve ko cang. Kan khuacaan aa thleng taktak. Zeicatiah hawhra a tlawm chin lengmang. Khuasik a tawi chin lengmang. Khuasik tlak lai Falls ah thinghnah a hrin caan a sau i a tilh a tlai deuh chin lengmang. Hlan deuh ahcun May thla chuakka hrawng lawngah thingram bir hram an i thawk. Pangpar par hram an i thawk i, a tu ahcun April thla chuakka ah thingram an hring i pangpar zong an par thluahmah cang.

Ohio khuacaan zoh bak in, vawleipumpi khuacaan cu a lumnak leikap ah aa thleng taktak timi hi hmuh khawh a si. Nizan (February 20) cu, degree 73 F a phan. A cheu sang ahcun degree 77 F a phan. Ningani hi 66 a phan lai. Kum dang ahcun May thla chuakka hrawng lawng ah 60 hrawng a phan tawn. Hmai zarh chung hi degree 51 F cung viar kai ding a si. A lum taktak. Ohio ahcun June thla chuahka tiang khi, "Aircon" thlah a hau lo nain, nihin cu thlalang awng on lo ahcun a celh celh a si ti lo. Angki pan te he lawng chawh a hau. Ohio i kum 20 khua ka sak chung ah, February thla i degree 70 F renglo a kai hi, tu chun lawng ka theih a si. Khuaruahhar a si ko.

Ohio cu a kihnak ram a si caah, hlan ahcun May 15 hlan cu cinthlak khawh a si lo. A ruang cu vawlei a kih tuk caah a si. Cun a kikmi dap nih thlaikheu a thah khawh rih. Nihin ni ahcun April thla chuakka hrawng cun thlaikheu cin khawh a si pah cang. Khua caan lumnak nih, khatlei ah thatnak zong a chuahpi nain, a tam deuh cu chiatnak tu a chuahpi.

Chiatnak a chuahpimi lak ah tihnung bik cu ram meikang le khuacaan hrem hi a si. Khua a hrem ahcun harnak phun tam tuk a chuak cang. Meikang, tii harnak, thlaikheu rawhnak le innlo meikanghnak a chuak. Cun khuacaan lum tik ah tikhal tlang lianlian an ti i rilipi tii a kai. Rili tii a thangmi nih vawleicung rili cung tikulh tampi le rilikam khua tam ngai a hrawh cang. Thli zong a hnawmhter i khuhhring le zeidang damlonak zong tampi a chuahter khawh.

Vawleipumpi a linh a karhnak a ruang bik cu, sehzung, motor, tlanglawng, tilawng, aircon le zeidang meikhu kip nih a chuahtermi Carbon Dioxide (CO2) dah ruang bik ah a si. CO2 hi thingkung nih a dawp i, thinkung nih minung le saram herhmi Oxygen a chuah than. Minung kan karh i, thingkung tam tuk a loh tikah, Carbon Dioxide dawptu a tlawm chin lengmang. Khatlei ah minung kan karh tikah CO2 chuahmi a tam chin lengmang. Cuticun CO2 kha vancung ah meikhu bantuk in aa zel i, aa tap i, kan vawlei kha a uam i, a lumnak a si.

Cucaah vawleipumpi lum zorternak ding caah, CO2 zorter a hau. CO2 zornak ding caah, sehzung khu, motor-vanlawn-tlanglawng-tilawng tibantuk seh khu zorter a hau. Cucaah a caan ahcun motor mawnghlo in ke le cycle umkal zong thapek ding a si. Mei duah lo ding le meikhu tam tuk chuah lo cio kan herh. A biapi bikmi cu, kan umnak khua cio ah thingkung dawt le zohkhenh le a hnah a thahmi thingkung tampi cin kan herh. Laimi hi thingkung cin kan huam lo pin ah thingkung huami kan tam tuk. Cucaah Lairam kan khua hna zong hi, an rocar tuk. Cucaah Lairam ah siseh, kan pemnak ramdang ah siseh, thingkung cin kha tha kan pek a herh.

Columbus khualai ah park an tuah tharmi 
Meikhu chuah hi kan thumh khawh i, thingkung cin hna kan tan cio ahcun, vawlei khuacaan hi tampi kan remh khawh ko lai. Kan umnak Columbus hna hi, Cozah nih project an suai i, Green Columbus tiah min an sak. Cu nih cun khuachung hnawmtam char dih ding le "thilchia hman thannak" (recycle) program tha taktak an ser. Vawlei lawngmi ah community dum tam ngaite an tuah hna i, USA ram pumpi ah hin Columbus khua i community tam bik a umnak khua a si an ti. Park nuam tete zong an ser i, puai tuahnak hmun nuamnuam ah an ser hna. Cu ticun Columbus a hrinnak ding caah, million tampi dih in cozah nih rian an tuan.

Hlanlio ah tii nih a khuhmi Dam hmun ah hitin park an ser

Cun vawleipumpi khuacaan that deuhnak ding caah, Columbus khua City Cozah zong a phunphun in an i zuam cang. Thli a thiannak ding caah, lam kip in an i zuam. Minung nih motor tlawm deuh an mawnghnak ding caah, khuachung hmun kip ah cycle lam thatha an tuah. Downtown hi hmun kip in cycle cit in kal khawh a si. Hlan lio ah Tidil (Dam) lianmi zong an sah hna i thingram an cin i pangpar dum ah an ser hna. Khuapawng ah tiva aa rawkmi kha an tharchuah hna i, hlanlio bantuk tein tiva dawh tete an ser. Hmunkip ah tichuak a thatnak lai, tangka dollar million dih in thing tampi an cin i, hmawng an ser hna. Cun cerh thatnak ding caah vawleidaam (wetland) heh tiah an ven. Khua laifang ah inn an theh i, park nuamnuam an ser.

Cuticun khuachung hninhnonak le thli thiannak hi biapi tuk ah an chiah. Cuticun vawleipumpi khuacaan aa thlengmi cu, khua pakhat dirhmun in an doh ve i, khua caah thathnemnak tampi a um ve ko. Thingram an cinmi, pawngkam an runvenmi, park tha tete an sermi nih, Columbus tampi thanchonak a pek ve i, minung nunning zong duhsah tein a thangcho chin lengmang ve.


Wednesday, February 14, 2018

USA Sianginn Meithal Kahnak


"Mei a ngamh tukmi cu mei in an pam, ti a ngamh tukmi cu ti in an pam" tiah Laimi pipu hna nih an chimmi hi, bia dik taktak a si. Vawlei sining zoh tik ah ngamh tukmi, tonghtham tukmi le dehdai tukmi thil in nunnak hi liam a rak tam ngai tawn. USA zong hi, an ram phunghrampi nih meithal ngeihnak nawl a pek hna caah, meithal hi an rak duh tuk hringhran. Meithal hi zalawng tuk in an cawk khawh. Meithal an duh tuk caah, meithal in an pam taktak ve ko cang.

Hi meithal duhmi lak ah hin, Mirang hi meithal an duh khun. Meithal lianlian le kuanfang 25-100 kar tlummi "riffle" meithal thatha zun tampi ngeimi an tam tuk. Nuhmei le pahmei zong meithal ngei an rak tam tuk. Riffle pawl hi kaih 100-600 tiang kal an tam i, hmui an i selmi hi khen an i fawih tuk fawn. Automatic riffle an si caah, rang tuk in kuan tam tuk an thlah manh fawn i tih a nung taktakmi a si. Hi bantuk riffle kut in, Laimi zong nunnak a liammi an um cang.

Mithat lainawng kho ding a simi zong, a sualnak an hmuh khawh lo ahcun meithal aa cawk kho.  Mimolh tamh zong nih, meithal ngeih khawh a si. Cucaah US ram dirhmun hi tih a nung taktak. "Background check" timi an tuanbia cu zeitluk hmanh in check hna sehlaw, lam dangdang in meithal hi ngeih khawhnak lam a tam tuk thiamthiam. Atu lio le bang ahcun Muslim an kar tuk cang i, ralhrang an um sual lai timi hi phan a um taktak.

Parkland meithal kahnak i ngaihchia in a tapmi hna
Tu zanlei ah Florida State ummi Parkland timi khua i High School ah siangngakchia pa nih meithal in a kah hna i, minung 17  a thah hna. Minung 14 sizung ah an kuat hna. A thimi le hma pumi zeizat ciah dah an si timi theih a si rih lo. Saya le sayama te cu an lau taktak. Sianginn cu tah aihramnak in a khat. Siangngakchia vialte an zamter dih hna. Zanlei 4:15 PM ah meithal kaptu pa cu an tlaih khawh.

Meithal kapthattu pa hi,  Nikolas Cruz (k.19) a si i, 2017 ah meithal in Florida meithal company ah a sining tein a rak cawkmi a si. A kahnak hna meithal hi AR 15 riffle a si. AR-15 hi phun hnihthum a um i, lamhlat kaih 600 (pe 1,800) tiang fawi tein a kheng khomi a si. Hi meithal hi USA ah an hman cemmi le a lar cemmi riffle pakhat a si tiah N.A.R (National Riffle Association) nih an ti. A cawk a fawi i, mi tampi nih ngeih khawhmi a si. AR-15 riffle hi pistol cawknak hmanh in cawk a fawi deuh ti a si. A liamcia caan i mithattu pawl nih an ngeih bikmi meithal lakah, AR-15 hi a tam bik a si tiah an ti. Hi pin zongah hi meithal kut in minung tampi an liam te kho men.

Sianginn meithal kahnak hi USA ka phak hnu ah voi tampi a um cang. December 14, 2012 ah Sandy Hook Elementary School ah, thluak rawkmi pa nih minung 27 a rak kahthat hna. Inn ah a nu a kah fawn i, an zapite 28 an thi. Anu nih inn ah aa chiahmi meithal in a kahnak hna a si. Anu meithal kha an mah hliamkhuainak ah a cang. Meithal duh tuk zong hi, thil tha lo phun khat a si. Naite ah kan hawinu pakhat, inn zuartu (realtor) riantuanmi nu i, a fanu zong an pa nih meithal in a kah i a thi ve. Kan biakinn ah mitthli he bia a ka ruah. Hihi sianginn meithal kahnak ah minung tambik an thih a si.

Sandy Hook ES i an rak kah i a thimi siangngakchia le sayama te 

US ah hin mibu umnak ah meithal kahnak hi a tam chin lengmang. Abik in sianginn ah meithal kahnak hi a karh taktak. 2013 hnu in US ram chung sianginn i meithal kahnak hi voi 300 kuakap a chuak cang ti a si. 2018 January 23 tiang ah hin sianginn ah meithal kahnak voi 11 a um cang ti a si.

"1989 in nihin ni tiangah sianginn meithal kah ruangah ngakchia 97 an thi cang i, 126 hma an pu cang" tiah the Guardian nih an tial. Hi hin upa thimi an i tel rih lo. Zei tluk in dah sianginn zong hi a himbawm ti lo timi hi, hmuh khawh a si.

US ram hi meithal a tam tukmi le meithal an duh tukmi hi, an ram ah daihnak le hnangamnak a um lo nak cem thil pakhat a si. Minung pakhat ah meithal pakhat dengmang in an ram ah meithal a tam cang. Meithal an duh tuk caah meithal in an pam peng rih ko lai. A tlawm le tam lawng an si. Cozah nih zeitluk in an i ralrin le an i ven zong ah, an i veng kho lai lo. Zeicatiah a ho nih dah a kan kah te lai timi kha theih khawh ding a si lo. Siangngakchia zong an si kho. Saya te zong an si kho. Palik lila zong an si kho ve ko.

Sualnak a rak tuah cia ballomi nih cun meithal ngeih khawh dih a si caah, cucu tih a nun tuknak a si.
Hi meithal duhmi lak ah hin, Republican Party hi an zual. Pathian an duh. Bible an duh. Meithal zong an duh chih ve hawi. Jesuh nih, "Nam aa tlaihmi vialte cu nam in an thi ve lai" (Matt. 26:52) tiah a ti caah, meithal aa tongtham deuh paoh cu meithal in an thi lengmang cang i, hi pin zong ah an thi lengmang rih ko lai. A tlawm le tam a si lai. US ah riffle duh paoh in an i tlaih chung cu, hi bantuk mithah lainawnnak zong a chuak lengmang rih ko lai.

Kan theihlomi cu, "Zeitik dah a chuah lai? Khawi dah a chuah lai? Minung zeizat dah an thi te lai? Zeizat dah hma an pu te lai? Ho nih dah a kahthat te hna lai?" timi lawng a si. A tuan le tlai lawnglawng a si. Palik le FBI zong nih an kham kho hlei lai lo.

Parkland i siangngakchia an zam lio
Nikolas Cruz kut in nunnak liammi hna
Pre. Obama cozah nih kuan tam tuk a tlummi le kaih tam tuk a kal khomi "assault riffle" pawl cu kan kham cang lai tiah a rak ti. Heh tiah bia a rak chim i, kham a rak i zuam. Cu lio ah assault riffle kham a duhlomi le a rak doh cemtu cu USA meithal sertu company le mirum an si. Cu lak ah tambik a dohmi le biakinn chung tiang meithal aa luhpimi, "Meithal ngeih cu kan ram phunghram nih a kan onh caah kan nawlngeihnak a si" tiah a ti cem tu cu Republican deuh an si. Ruah dingmi theology cu, "Jesuh, Bible le Pathian zong hmun khat ah chiah peng ko hi, Pathian nih zeitindek a ruah hnga?" timi a si.

USA tuanbia zoh tik ah, Pathian le daihnak timi aa tlaihmi Krihfa ko hi meithal uarmi an si hna. An zumhnak hi phundang ngai a si. US Phunghram ah meithal ngeih khawh a si timi Second Amendment hi pastor le Krihfabu upa zong nih an i tlaih i, Biakinn chung tiang zong ah kuan rawnlomi meithal an i luhpi ko. Thitumhnak puai zongah meithal he biakamnak tuahmi an um. Pastor nih cun "Cucu meithal thluachuah kan pek bia a si lo" tiah an ti. Naite ah Pennsylvania ah thitumhnak puai ah meithal Riffle AR-15 he an tuah i, lungthin buaibainak tam ngai a chuahpi.

Hi bantuk in Krihfa ko hi meithal dirpitu an si caah, USA ah assault riffle hi fawi tein an kham kho te lai lo. Hi assault riffle meithal an kham khawh lo ahcun misualmi kut ah a phan peng ko lai i, minung nunnak hi a liam lengmang rih ko lai. A tuan le tlai, a tlawm le tam lawng a si.

Nikolas Cruz court ah Nilini ah a voikhatnak a chuah lio
Nihin zong ah ruahchan awk le bochan awk a simi siangngakchia tampi nunnak cu meithal in an liam. Hihi a donghnak a si lai lo. A tam chin lengmang khomi a si. A ruang cu USA hi ritnak sii a tam chin; sualnak a tam chin; meithal a tam chin; meithal kah a tam chin. Mibu meithal kahnak hrimhrim a karh tuk. Khualak chawh tik zongah lungthin a dai kho lo. Kawlram hmanh hi a let tampi in hna a ngam i, a dai deuh vingvan.

Kan fale zong sianginn an kainak ah, meithal kahnak an tong lai lo timi chim khawh a si lo. Cucaah kan falete sianginn an kai tik ah, thlacam bu tein bia thlumthlum he thlah an herh. Thin hun bu le ngaihchiat bu hna in kalter ding an si lo. Chun nitlak an nunnak hi Pathian kut ah chanh an herh hringhran. Zeicatiah zing ah nuam tein sianginn a kai i, zanlei ah ruak in a tlungmi siangngakchia an tam tuk cang caah a si.

----------------------------
Chinchiah

Meithal he Biakinn chung luhnak le thitumhnak zoh duh ahcun hi ka ah hin zoh khawh  asi.

https://www.msn.com/en-us/video/peopleandplaces/controversial-ar-15-wedding-ceremony-causes-divisions-in-pennsylvania/vi-BBJJvbc?ocid=spartandhp



Tuesday, February 13, 2018

Vuichip Tlang Airport Kan Ngei Kho Lai Maw?

Nihin Lairam ah ruahlo taktak in thawngpang tha le thawngpang thar a chuakmi cu "Thantlang khuapawng ah Vuichiptlang ah vanlawngbual an cawh lai" timi thawngpang a si. Hi thawngpang theih tikah lung aa lawmh lawng siloin khuaruah a har. Lung zong aa hmuih tuk. Thinlung zong a cawlcang ngaingai. Asinain karhlan ding tam tuk a tang rih timi kan ruah a herh.

Zeicatiah Vuichiptlang cu Thau in Thantlang kan kal pah ah kan pal pengmi a si i, khawzeika zawn ah khin hme vanlawngbual (airport) cu a um khawh lai, timi khi ruah lo awk a tha lo. Minung ruahnak nih a rak phanh khawhlomi a si. Kawlram lei rami upa hi, "Vanlawngbual caah khawika dah an zohmi a si?" tiah ka hal tawn hna. An ka lehmi cu "Tlangrua khuapawng te ah rawn tha taktak a um i, cucu an zohmi a si" tiah an ti tawn. Asinain cu rawn cu a rem deuh lo caah, Thantlang-Thlualam tlawnnak lam in a chaklei Sopum khua lei Vuichip Tlang thluan ah a si tiah an ti.

Tlang sannak cem zawn a kuarhnak hmun hi an cawhmi a si 
Cuti an ti le bang ahcun ka khuaruah a har chinchin. "Khawika zawnte ah khan hme rawn a um hnga?" ti ka ruat. Thantlang hrawnghrang hmanthlak ka zoh i, Saisihchuaklam chak deuh te ah a rem  ngaimi rawn cu, kuar nawn in hmuh khawh a si. Cu hmun cu Tlangrua khua pawng nakin a tha deuh. A rem deuh pin ah a kau deuh ti a si. Tlangbo nawn pahnih kar i rawn zawn hi a si i, bo hi an chimh lai i, a kau ngai ding a si tiah an ti. Hmanthlak zoh tiah, kuar nawn in a um i, kauh ngai dawh cu a si. Vanlawng tumnak zong ah a donkhantu tlang a um lo i, a rem taktak ding a si.

An zohka lawng asi rih caah, zeihmanh aa fiang rih lo. Lam pemh an timh lio a si. Vice President Pu Henry Van Thio zong nih tha a pek taktak ti a si. A mah chan lio ah tuah kho hna sehlaw a tha tuk lai tiah ruah cio a si. Vp. Pu Henry Van Thio cung zongah lawmhnak a ngan ngaingai. An tuah khawh taktak le bang ahcun, "Amah min chuankhan in cu vanlawngbual cu auh ding ah aa rem ding a si."

Vuichip Tlang Airport pialnak lam
U.S in Laitlang tlungmi nih an chimnak ah, "Vuichiptlang vanlawngbual cu tha tein an cawh khawh ahcun pe a sau pe 6,000 le a kauh pe 200 a si lai tiah an ti" ti a si. "Tlangbo chimh ding pahnih a um i, a sang deuhmi hi pe 80 tluk thumh a hau lai" tiah Pu Ram Khar, Thantlang sipin lutlai nih a chim. Cun airport tuahnak ding caah hin cozah nih budget a chuah rih lo. Thantlang khuami nih phaisa kawlmi in cawh chung a si. Ting 400 renglo kan dih cang" tiah a ti. Hi vanlawng ground cawhnak caah hin, Laimi a bik in Ramdang ummi Thantlang Peng mi nih tangka in bawmh khawh ve nak hi um kho sehlaw a tha tuk ding a si. Ram dang ummi nih kan zuanhnawh hna a herh.

Cucu a si khawh ahcun vanlawng minung 46-56 tiang a tlum khomi vanlawng a tum kho ding a si. Tahchunhnak ah Kalaymyo Airport khi kataya an phahnak cu pe 5,502 tluk lawng a sau ti a si. Vanlawng lian ngai an tum kho ko. Mizoram nih an ngeihchunmi Lengpui Airport hi pe 8,200 a sau i, a men lo. Kalaymyo Airport nakin a sau deuh. Kalaymyo cu a kauh belte a kau ngai. Vanlawng lianlian zong a tum kho ding a si.

Tuak tikah, Vuichiptlang zongah Kalaymyo i a tum khomi vanlawng cu an tum kho ve lai tinak a si. Kalaymyo vanlawngbual cu minung an tam caah, a hlunghlai tuk i sipuazi caah aa tlak taktakmi hmunhma a si. Vanlawngbual ngeih tikah a herhmi cu, "passenger" le thilri phurhtlunhmi tam ngeih hi a si. Atu kan umnak khua hna hi U.S ah lianh ah 14 nak lawng a si nain, International Airport lianmi pahnih a um. Pakhat cu passenger phurmi tumnak a si i, a dang pakhat cu passenger le thilri phurtu vanlawng pawl an tumkainak a si. Cu airport pahnih nih tangka an chuahpimi hi a dintuai lo.

Vuichip Tlang i vanlawngbual an tuah khawh taktak ahcun, Thantlang in Aizawl, Imphal le Chittagong tibantuk ramdang ah fawi tein zuan khawh a si lai. Kawlram khuapi vialte fawi tein zuan khawh ding a si i, a tha tuk a si. A miaknak a tam tuk ding a si ve. Hi airport nih Thantlang le Hakha sipuazi zong tampi a thanchoter khawh fawn lai i, kan miphun caah a tha tuk ding a si. A that khunnak cu, Border Trade Road ah chiahmi, Saisihchuak lampi cungah a ummi hi a si. Saisihchuaklam cu Laitlang pumpi ah, Rihlam tluk in a hlunghlai te dingmi a si caah a si. Kaladan Project biatak te a tlamtlin cun, Saisihchuak lampi cu a hlunghlai ngai te ding a si.

Saisihchuak lampi (L) le Vuichip Tlang airport lampial (R)

Ruah chih ding belte tampi a um ve. Zeicatiah, Vuichip Tlang ah vanlawngbual tuah ding cu Laimi caah thawngtha a si nain, ruah ding mi tampi a um. A ruang cu Laitlang cu minung kan tlawm tuk. Kan si a fak tuk. Tangka kan ngei lo i, vanlawng in khualtlawng kho dingmi hi an tlawm tuk rih. Cun Thantlang le Hakha hrawnghran phaisa chawkmi hi, peng chung in a chuakmi tangka nak in ramleng le cozah lei in a lutmi tangka a tam deuh. Kan ram ah rian a um lo. Tangka luhchuahnak a um lo. Vanlawngbual hi a tuah a biapit tluk tein hman khawh, ngeih khawh le zohkhenh khawh hi a biapi taktak ve. Hman khawh, ngeih khawh le zohkhenh khawh lo ahcun, a miaknak a um ding a si lo.

Cu thil ruah tikah, "Vuichiptlang vanlawngbual tuah ding hi, ruahnak tha tuk cu a si nain, kan hmang kho lai maw? Kan ngei kho lai maw? Vanlawnglei company nih an hlawk lai maw? An hlawk lo ah an zuang duh lai maw? An zuan duh lo i vanlawng a tum-kai lo ahcun vanlawngbual lawng ngeih cu zeidah a miaknak a um lai? Cunak cha cun kan lam hmanh hi, kau taktak in i co sehlaw, kataya hi i phah sehlaw a tha deuh ko hnga lo maw?' timi hi ruah ding tampi a um.

Zeicatiah vawleicung hmun tampi ah vanlawngbual cu an tuah hna i, an hman khawh lo caah aa rawkmi international airport tam tuk a um. Kawlram hmanh ah Gangaw Airport, Htilin Airport te hna an i rawk ko. Gangaw Airport hna cu a sau ngai i, a tha taktakmi a si. Tha tein tuah ahcun vanlawng lian ngai zong a tum kho ding a si. Cu airport cu nihin ni ahcun an hmang kho ti lo. Kyaukto khua ah hin vanlawngbual cu pahnih a um i, a pahnih ning tein an i rawk.

Atu lio ah Kawlram ah International Airport (4), ramchung ca airport (46) le ralkap vanlawng tumnak vanlawngbual (5), a zapite 55 a um. International airport pali lakah Mandalay International airport hi tha tein an zohkhenh kho lo ti a si. Cu lio ah Hanthawady International Airport sak an timh than. An sak taktak ahcun ram fate chungah naih tete in International Airport pali um ding cu a phu tuk lo nain minung an karh ngai i, ram hna a thancho ngai le tourist tampi an rat ahcun a um kho ve mi a si.

A tu lio ah ramchung ca vanlawngbual 46 a um i, cu chung ah 25 tluk lawng hi, biatak tein aa hmang kho. A dang cu an i rawk cang hna. Asiloah an hmang kho ti hna lo. USA le Europe zong ah vanlawngbual an hman khawh ti lo mi hna, aa rawkmi tampi an um cang hna.

A rawk cang i lam bantuk ah a cangmi Gangaw Airport
A ruang cu minung an tlawm. An si a fak. Khual tlawng zong an um lo. Vanlawng tum ding zong  a um ve lo. Minung an tlawm pin ah an si a fah i, khual tlawng le aa chawkmi an tlawm tik ahcun, vanlawng company nih an miak ti lo. Cu tikah vanlawngbual kha an zohkhenh kho ti lo i, an mah tein an i rawk ko. Vawleicung ah million tampi dih in sakmi vanlawngbual aa rawkmi an tam tuk.

Cucaah thil pakhat tuah tikah, "A miak ding le miak lo ding hi ruahchih cia a herh." Tangka tam tuk dih tung i, hman khawh tunglo dingmi cu san a tlai lo. Cucaah, Vuichiptlang i airport an tuah khawh taktak ahcun thil tha tuk a si. Asinain Gangaw Airport bantuk in aa rawk sualnak hnga lo, tu chun in Thantlang le Hakha Laimi kan i zuam khun a herh. Kan ta a si, kan hman khawh i kan kilkawi khawh ding khi a biapi taktak. Cuti kan ta taktak a si khawhnak hnga ding caahcun, kan tuan dingmi tuanvo tampi a um. Cu lakah a biapi cemmi cu:

1. Lairam ah minung kan karh a herh. Ram thanchonak ah hrampi cu "minung tam" a si.
2. Lairam sipuazi kan thanchoter a herh.
3. Khualtlawngmi tampi um a herh. Khual tlawnnak ding caah tangka tampi ngeih kan herh.
4. Tangka kan ngeih khawhnak ding caah, Thantlang le Hakha ah tourism biatak tein ruah a herh.
5. Thantlang le Hakha Laimi nih rian fak pi in kan i zuam le tuan a herh.
6. Cinthlaknak-kawawm, aalu, pe phunphun cin le ka dang ah zuar khawh ding tiang zuam a herh.
7. Sipuazi a thatnak ding caah Kawawm rialnak seh hna ngeih kan herh.
8. Rian a umnak ding caah "mitsur wine" sernak sehzung ngeih kan herh.
9. Kan ram in eidin abikin "tawlrelba" ramleng zuar ding tiang cin le chuah kan herh.
10. Zawngtah, theithu, retei, zammir, strawberry le thei phunphun khuapi zuar ding cin kan herh.
11. Satil zuat i, sacar le sahring zong Kawlram khuapi kuat khawh ding tiang in zuat kan herh.
12. India he sipuazi cawkzorhnak "Border Trade Zungpi" ngeih kan herh (Hmunhma an tuak cang)
13. Kawlram ah eidin le tuktak zeipoh i hngatchan pet lo in, Lairam ah kan chuah ve le tangka aa chawh khawhnak in eidin le tirawl ramchung ah chuahter kan herh
14. Motor ser, cycle ser le zungthiam kan herh. Cuticun kan thazaang kan zuar khawh lai.
15. Sianginn kai le mifim cathiam tampi chuah kan herh. Cuticun tangka tampi kan ngei kho lai.
16. Nuamhnak hmunhma thatha tampi ser le tuah kan herh. Cuticun khual an ra duh lai.
17. Chunzan in a kal khomi lam tha kan herh i, Saisihchuaklam hi biatak tein ser a  hau.
18. Tangka hman khawh kan herh. Cucaah Laimi rian kan ngeih le riantuan a herh.
19. Vanlawngbual ngeih hlan ah, thathut doh hmasat kan herh. Kan thathut ahcun Vuichiptlang vanlawngbual hi kan ngei kho lai lo.
20. Phaisa ngeih le khualtlawn kan uar le huam zong a herh.

Vuichiptlang ah vanlawngbual kan ngeih khawhnak ding caahcun, a cunglei sining vialte hi kan tuah le tlinh taktak a herh. Zeicatiah cozah nih Vanlawngbual cu, a zungzal te cun an remh kho lai lo. Vanlawngbual kan ngeihmi nih a tangka miak a chuahter ve i, a mah le mah aa todelh lawngah cu vanlawngbual cu a hmun lai i, kan caah hlawknak a si lai. Cucaah cozah lawng rinh lo in, Laimi dihlak rian kan i zuam i kan tuan i, kan tha a thut lo i, ningcang tein kan um lawng ah, vanlawngbual zong kan ngei kho lai. Cu siloahcun vanlawngbual cu i tuah hmanh sehlaw, sau hmang manh lo in a rawk khomi a si. Cucu a sinak hnga lo ding caah, Laimi dihlak dinfelnak he rian kan i zuam a herh.

Hi vialte a chiatnak le thatnak ruah le tuak hnu ah, careltu zong nih ruah a herhmi cu, "Vuichiptlang vanlawngbual hi i tuah kho sehlaw, a ngeih teh kan ngei kho thai lai maw?" timi zong vanlawngbual tuah a si hlan in, rak ruah chung cia a herh ko!












Thursday, February 8, 2018

U.S Mall Rawkmi le Krihfa Theology?


Mall timi cu Kawlram in "kungtaih" timi bantuk a si. 1990 tiang hrawng hi, USA ah Mall sak a lar i, mall lianlian hi an rak sak hna. Cu Mall lianlian cu, rang tuk in an thi thluahmah cang. Khuakip ah lawng hiarhuarpi in a ummi Mall hi hmuh ding tampi an um cang. Cu nih Krihfa zeidah a kan cawnpiak? Mall lianlian a tlumi hna nih, vawleicung ah hin, a hmunmi suparnak a um lo timi kha fiang tein a ka chimh.

Nihin USA sining zoh tikah, khua tampi downtown cu a lang zoh ahcun aa dawh tuk nain, inn sang pipi tampi cu a chung an lawng. Downtown tampi inn hna cu, hlan lo in a lawngmi a tam tuk ti a si. Nihin ni ah khua tampi i Mall  Lianlian parking tampi cu an lawng i an buar cang. Thingram an keu i, tihnung le mithla kawkbar in an um cang. Cucu khuaruahhar ding a si lo. Zeicatiah hi vawlei rumnak le pennak hna hi "Cantawi Pennak" (temporary kingdom) lawngh an sinak, a langhtertu an si.

Hi Mall lianlian rawkmi nih hin, "Zei bantuk theology dah zumtu caah a kan cawnpiak? Zeidah kan zumhnak ah a kan chimh?" Cucu Krihfa zumtu hna nih ruah hrimhrim a herh. Minung sunparnak hna hi an hmun lo. Rumnak zong an hmun lo. Thawnnak zong an hmun lo. "USA rumnak le sunparnak zong an hmun ve lai lo" timi hi Mall lianlian a tlumi hna zoh in theihfian khawh a si.

Nihin ni USA ram sining cuanh tik ah, Mall lianlian hi, khua kip ah an khar hna. USA ram pumpi hmun tam tuk ah khar an si. Credit Suisse nih an tuaknak ah, a ra laimi kum nga chung ah hin, Mall hi 20%-25% an khar te lai tiah an tuak chung. A ruang cu dawr an khar caah an si ko. An kharnak a ruang tampi a um i, cu lak ahcun "Online Store" timi Amazon.com, Ebay le a dangdang ruang ah a si. Mall lianlian an khar bantuk in, USA ah bank zong tam tuk an rak khar ve.

2017 ah hin Mall he aa tlaimi dawr lianlian hi 6,400 an khar. 2018 ah hin 3,600 an khar chap lai tiah tuak a si cang. Sears le Macy's te hna zong tampi an khar i, Walmart zong tam tuk an khar ve. Target le K-Mart te hna tam tuk an thi cang.

Ohio hi a rum ngaimi ramkulh pakhat a si caah, Mall lianlian an tam ngai. Cu Mall hna an thih cuahmah hi, keimah U.S ka phak hnu ah an si. Dayton ka phakka ah a rak hlunghlai taktakmi Salem Mall cu 2007 ahcun dawr a um ti lo. Mall lian taktak Dayton Mall hmanh dawr tam tuk aa khar cang.

Kan uman khua Columbus hi, a thangcho ngaingaimi khua a si. Minung cu an karh ngaingai i, apartment thar hi downtown are ah tam tuk an sak. Asinain an khat peng i, downtown apartment vialte i 96% cu minung an khat ti a si. A tu lio ah downtown ah million 1500 man hrawng apartment thar tampi an sak cuahmah lio a si. A dang sak ding in an i timhlamh cuahmah lio a si.

Cu tluk cun minung le innlo a karh nain, Mall cu an i khar cuahmah, 2008 i Columbus kan i thial ka ah, a rak hlunghlai ngaimi Westland Mall cu an khar i a tlu. US sipuazi a tlak tuk tikah, mipi nih thil an caw kho ti lo i, a tlumi a rak si. A donghnak bik ah Sears a tang i, cucu 2017 ah an khar ve than i, Westland Mall cu 100% a thi cang. Sears an khar lio cu kan va kal i, ngaihchia tuk khi a si. Lungleng taktak a si. Hlan ah a rak hlunghlai tukmi mall cu "chuahtakmi mall" ah aa cang.

Columbus ummi Eastland Mall timi zong a tu hi thih aa tim cuahmah cang. Cun mirum sang ah a um i a hlunghlai taktakmi Mall Tuttle Crossing Mall zong duhsah tein a thi cuahmah cang. Dawr khat hnu dawr khat an i khar i, nikhat khat ahcun a thi ve te kho men.

U.S ram pumpi mall lian bik a rak simi cu Randall Park Mall timi a si. Cleveland, Ohio ah a um. An rak sakka ah million 40 a dih; motor 8,000 dinh khawhnak a um. Dawr 200 leng a rak um. An on ni ahcun minung dirnak hmanh a tha lo. Movie piahnak tha taktak zong a rak um. A rak nuamh tuk caah, khual in mah cu Mall zoh ruah bak ah lam hlatpipi in thil cawk ah an rak ra ti a si. U.S sipuazi tlak ruang ah, Randall Mall cu, March 2009 ah a tlu i innka an khar. Randall Park Mall an kharmi ruang ah minung tampi rianlo in an um i, an khua hrawng sipuazi zong a tlakter chih rih.

Chuahtakmi Randall Park Mall
Randall Park Mall chung ummi movie theatre
US Laimi kan khualipi Indianapolis zongah Lafayatte Square Mall le Eastage Consumer Mall hna cu an thi cang. Indianapolis Mall dang zong hi, an thi than te kho men. Dallas, Chicago le Washington DC zong ah mall thimi an um len cang. Minung cu an karh chin lengmang nain, Mall thimi cu an tam chin lengmang ko cang. Cu nih a langhtermi cu, "vawlei rumnak le sunparnak hna hi, caantawi ca lawng an si i, zungzal ca an si lo" timi kha kan chan chung ah fiang tuk in an langhter.

Mall aa rawk tikah a pawng ummi dawr le zeidang eidin dawr hna an rak i rawk ve. Bank le sataih te hna tiang an i rawk. A ruang cu minung an kal ti lo caah a si. Mall aa rawk tikah, mi tampi rian an ban hna i, rianthar kawl a hau. Mall aa rawk tikah sang le zawl sipuazi a tumchuk. Inn thingtal pipi a rilh ko tik ahcun, khua zong a zoh a chia. Mall aa rawkmi cu duh a nung lo tuk. Cutikah, sang chungah mirum hrimhrim an um duh ti lo. Cucaah Mall i inn lianlian lawngmi nak cun, thingkung hmanh khi an i dawh deuh i duh an nung deuh tuk.

A thi cangmi Lafayatte Squre Mall, Indianapolis
Cuticun Mall an thih ahcun Mall chung ummi inn thatha cu hmannak a um ti lo. An man a zor. Pawngkam inn zong an man an zor chih. Hrawh man le a fak tuk fawn i, cuticun Mall lianlian inn cu an dir ko hna. Nilin, ruahsur, vur nih a tlak hna i, duhsah tein an tthing thluahmah cang. An si a kawk i, an thlalangawng an i boh i, innkhar hna an tlu. A vam ah Gangsters pawl nih ca phunphun an tial; hmanthlak tihnung phunphun an suai i, Mall dawhdawh timi kha mifir thuhnak kua bantuk ah an i chuah cang. Mah lawng hna cu luh ngam ding khin an um ti lo.

A caan a phanh cun a vam le inncung ah thingkung ramkung an keu. A vam an i boh. A di an cim. A pawngkam ah thingram le hnahchawl le hnawm an khat. Cuticun hlan lio ah minung nuam tuk in rak lennak Mall lianlian, zan ah a tleu in a tleumi cu, mui demduam in a um. Uifir hmanh a vaak ngam lai lo ti tluk in tih a nung. Zan cu van chim lo, chun hmanh ah king dimdiam tein an um i, mithla kawkbar in a um. Cu bantuk Mall rawkmi cu America ah hin a tam tuk cang.

Hi tin Mall lianlian aa rawkmi nih Krihfa zumtu nang le kei zeidah theology ah a kan cawnpiak? Zeidah theology ah fim kan i lak awk a si? Mall lianlian a tlumi nih a langhtermi cu, "Hi vawleicung pennak hna hi "Caantawi Pennak (Temporary Kingdom) ca lawng an si. Zungzal hmunmi an si lo" timi a langhter. 

Caan tawi pennak ahcun a zungzal in lawmhnak le hnangamnak a um kho lo. Sunpar lianhngannak in khat hmanh sehlaw, a caan phak cun cu sunparnak cu an duai i thinghnah tilh in an til. Caantawi Pennak cu, mit nih a hmuh khawh i, kut nih a tongh khawhmi thilri  cungah aa hngatmi a si. Cu thilri hna an um lawngah, cu thil nih lawmhnak le hnangamnak a kan pek i, cu thil hna an loh ahcun lawmhnak le hnangamnak zong an lo ve.

Ruattuaktu Plato nih, "A taktak a simi thil cu hmuh khawh an si lo. Atu i kan hmuh khawhmi thil tahchunhnak ah Vawleipumpi hna hi, hmuh khawhlomi thil hna hi a lem (copy) lawng an si. Cu hmuh khawhmi thil cu a deu (a lem) an si caah an hmun lo i, cu hmuhh khawhlomi thil a tak a simi tu cu aa rawk kho lo. Zungzal in a hmun" tiah a rak ti.

Asi taktak. Hmuh khawhmi thil hna cu, a lem an si caah, caan sau an nguh lo. Caantawi te lawng an nguh. Cu a lem a simi ah thadi zaangba le lungrethei taktak in rak derhmi Caantawi Pennak hna hi, an hmun lo. Cu Caantawi Pennak an hmunhlonak kong cu, Mall lianlian a tlumi nih an langhter ko.

Cucaah Jesuh nih kan chawva khawnnak ding kong ah hitin a kan cawnpiak:
"Rungrul le cirk nih an ei khawhnak le mifir nih an boh i an fir khawhnak hi vawlei ah hin nan chaw va khong hlah u; rungrul le cirik nih an ei khawhlonak le mifir nih an boh i an fir khawhlonak vancung tu ah khin nan chaw va khong u" (Matt 6:19-20).
Careltu nang teh, na chawva khawidah na khawn? A rawk khomi Mall le hi vawleicung hna lawng i na khawn ahcun, caan tawi te lawng na lung aa lawm lai. Zeicatiah hi vawleicung Mall le company paohpaoh cu caantawi pennak lawngte an si caah a si. Mall lianlian an i rawh bantuk in, caantawi pennak cu ni khatkhat cu an dong te lai. Cu caantawi pennak caah, thadi le zaangba taktak in rian kan tuan le kan kawlhawl lio caan ah, "Zungzal pennak" caah zeitluk in dah thazaang chuah le zuam kan herh?"

Hlaphuahtu nih, "Vawlei sithat lungdaihnak kha, ka duh ka kawl lengmang.....Ka hmuh cang tiah ka ruah tikah an nih an lo dih cang....." tiah a ti bantuk in, vawlei sui le ngun le sithatnak hna hi, kan duh i kan kawl tawn. Minung kan si caah kan kawl awk a si. Asinain kan ruah hrimhrim a herhmi cu, "Kan hmuh cang tiah kan ruah lio ah, an nih an rak loh dih cang hna lei a si tawn" ti kha kan philh lo a herh. Cucu Caantawi Pennak sining an si tawn. Cucaah Caantawi Pennak ca i lungrethei le thadi taktak in kan kawl lio ah hin, "Zungzal Pennak" ah kan chawva khawn hi a herh taktak.

Zeicatiah vawleicung i kan dirhmi Caantawi Pennak hna cu, U.S Mall an tluk bantuk nikhatkhat cu a tlu te ding an si caah, Jesuh nih a ti bantuk in, "Kei ka pennak cu hi vawlei ah hin a si lo" a ti bantuk in, Krih zummi Krihfa hna nih cun hi vawlei cungah pennak dirh lo in le caantawi pennak Mall ah chawva chia lo in, zungzal hmunmi Jesuh pennak tu ah, chawva khawn le zungzal hmunmi mall sak hi Krihfa Theology si a herh. Culoahcun lunglawmhnak taktak hi vawlei ah a um kho lo!!










Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....