Dorkas Bantuk Zumtu Tha Pathian Nih A Herh

Jesuh a thih tlawmpal, Peter le zultu dang pawng Jesuh thawngtha biatak te an chim lio ah hin, Joppa khua ah Dorkas an timi nu a rak um. Hi nu tuanbia hi Bible nih tam a tial lo nain, a tialmi tawite ah, a "a men lo mi nu pakhat a si" timi kha hmuh khawh a si. Dorkas hi a tuanbia tampi kan hmu lo. Lamkaltu nih tawite a tialmi vial lawng kan hmuh khawh.

Joppa khua hi, Jerusalem in nitlaklei meng (35) a hlatnak ah a rilikam ah a ummi a si. Jerusalem caah rili luhchuahnak le tilawng dinghna khua ah an hman. Joppa tilawng dinhnak hi Israel ram ah a hlun bikmi a si. Rili cung lungpang hruphrap pe 116  sannak ah a um caah le ralkap sakhan umnak caah a rem tuk caah, a biapi taktakmi hmunhma ah a um. Ral nih rili lei in tuk awk a har ngaimi khua a rak si. Cucaah a rak thawng ngaimi, rum ngaimi le himbawm ngaimi khua a si.  Nihin ni ahcun Jeffa an ti i Tel A Viv he aa tlai cang.

Pe 116 sanak lungpang cungah tlakmi Joppa Khua 

Dorkas innchungkhar kong hi, Bible nih a tial lo caah, an kong kan thei lo. Bible thiammi hna nih an tuak tik ah, Dorkas hi nuhmai a si theu lai tiah an ruah. A ruang cu "nuhmai hna a rak dawtu" a si caah, an nuhmai hawi kha an zawn a ruah tuk hna caah a si. Pahmai zong zohkhenh hna lai tiah ruah a si. Pa cu tah an hman deuh lo caah Dorka ruak hmai ah a rak tap deuhmi cu nu an si lai caah, Lamkaltu ah hin nu kong deuh hi a tial zong  asi kho men. Dorkas hi a nung kho pah mi cu a si ti zongah an ruah. 

Dorka nunnak hi zoh tik ah, Jesuh zumtu tha a rak si timi kha, a thih ni a lang. A ruak an zitmuainak, an zualnak le an hmurka in Dorkas thangthatnak an chimmi nih, Dorkas hi mitha tatkak a rak si timi a langhter. Micheu cu kan thih ni ah, kan thatnak hrimhrim hi chim ding a um lo. "A cheu kan thih ni cu, aa lawmmi hmanh an um kho men" ti tluk in nunzia chiakha zong kan um kho ve. Mi pakhat nih "Ni Vun hi thi sehlaw, a thih zan cu ka lawmh tuk ah ar ka thah lai" a rak ti bal. Cu tluk cun a cheu kan thih ni cu, midang caah lawmhnak zanriah ei ni ding hna a rak si.  cheu cu kan nunzia nih mi a lawmhter kho bak lo i, kan thih ni zong ah mi hnathiannak fang in nunzia chiakha zong kan um kho.

Cu lio ah Dorkas cu a kaltakmi "nuhmai" hna nih, a dawtnak kong chim an dai lo. Dorkas nih angki le puan a rak khan piak tawnmi hna kong hi, Peter kha cat lo in an rak chimh. Dorka ruak hmanh hi fawi ah rak hmu kho lo in thla zong rak cam kho hlah seh law a dawh. Cu tluk cun, nuhmai hna nih an ngaihchiat an celh lo. An rak tuar tuk. Cu thil nih cun, "Dorkas hi zei bantuk nun zia dawh ngeimi dah a si? Zei bantuk zumtu tha dah a si? Zei tluk in dah a zumhnak hi a tuahsernak ah a langhtertu a si" timi a langhter ko.

Lamkaltu nih hin, Dorkas kong hi tawi taktak te lawng a tial nain, Dorkas nunnak le a tuahsernak cu tial cawk lo ding khin a um. Zeicatiah mi cungah dawtnak, zaangfahnak, zawnruahnak, hnakkartenhnak, siaherhnak, harsami bawmh duhnak, pekthenh duhnak le mi harnak ah hrawm duhnak thinlung a ngeih caah a si. Abik in "nuhmai" hna kha a dawt hna. A bawmhchanh hna. Cu vialte "thil tha tuahnak ahcun, a caan vialte" kha a rak hman.  A bawmhmi hna hi, a ho an si cu kan thei lo. Krihfa lawng maw an si? Midang zong dah a bawmh ve hna kan thei lo nain, kan theihmi cu, "nuhmai" an si timi kha a si.

Cu bawmtu ngeilo "nuhmai hna dawt hi Pathian nih biaknak taktak a timi a rak si" (James 1:27)  Dorkas hi thawngtha chim a thiam timi kan thei lo. A fim le rum kan thei lo. Asinain a min ruah ah, sullam ngeih ngai dawh a si.

Dorkas hi Tabitta ti zong ah ti a si. Dorkas timi sullam cu "Sazuk" tinak a si. Sazuk timi hi a min taktak maw a si hnga? Duhnak in auhnak min dah a si hnga cu kan thei lo. Si dawh ngai a simi cu, "Midang ca i riantuannak ah a khul a ran caah le a nun a that caah le duh a nun caah Sazuk an tinak a si kho men." Zeicatiah Sazuk cu a khul a rang. A nun a tha. A nunnak khi a dai ngaimi saram a si.

Dorkas nunzia hi uar a um naingaimi cawntlak nunzia a si. A ruang cu, "Thatnak tuah le sifak bawmh ah khan a caan vialte a hman dih" mi ruangah a si. Cucu zapi zaran nih tuah khawhmi a si lo.Midang cung i langhtermi dawtnak lak ah hin, "caan pek" zong aa tel ve. Kan caan kan pekmi hi, midang caah a sunglawi tuk. Zeicatiah "Time is money" a si caah a si. Dorka nih hin, "thil tha tuahnak le sifak bawmhnak caan a caan vialte a hman dih" timi bia hi ruah ah a dintuai lo taktak. Nang le kei nih teh midang caah zei tluk in dah caan kan pek ve? ."

Minung kan donghnak cu thih a si. A caan a phanh tik ahcun, Dorkas zong cu a thi ve. A ruak cu an tawl i, cunglei dot ah khan an chiah. Cu lio ah Peter cu Lidda khua ah a um. Dorkas a thih caah an hei cah i, Peter cu Joppa khua ah a ra ra. Thih cang hnu ahcun Peter cu zeidah a tuah khawh ti hnga?

Hi lio hi, Peter le a hawile pawl Pathian nih a hman siling te hna kha a si. Paul cu a lunt a rak i thleng deuh rih lo. Paul lunthlen kum hi AD 36 hrawng ah a si an ti caah, Dorkas a thih hi AD 34-35 kuakap a si kho. Hi lio ahcun Krihfa zumtu hi an rak tlawm taktak rih.

Peter cu Joppa khua ah khulrang in a va kal. A va phak tik ah, Dorka ruak cu "nuhmai vialte nih a zual in an rak zual in an rak tah len ko." An tah pah in, Peter cu an thawh i, "Dorkas nih a nun lio ah a rak ser piakmi hna angki hna le puan hna kha an hmuh sak." Dorka thatnak kha cat lo in an phuan. Cu nih a langhtermi cu, Dorka nih Jesuh a zumh caah a nun chung ah midang thinlung ah rian tam tuk a rak tuan tinak a si.

Hi nuhmai hna nih Dorkas nih a rak dawtnak hna, thilri le puan a rak zalhpiak hna le midang caah caan a pekmi vialte kha an philh kho lo.

An thinlung ah a taap tuk. Dorkas nih cu thil a tuahmi vialte a ruang le hrampi cu Krih zultu tha a si caah a rak si. Dorka cu hi nuhmai hna caah, cite bantuk in a rak al i, mei bantuk in a rak ceu. Dorkas nih thil tha a tuahmi ruang nih, nuhmai hna nunnak ah tam tuk rian  a rak tuan.

Dorkas hi zeitluk in dah dawtu a rak ngeih timi cu, a thih nih a lang. A thih ni ah a riantuannak vialte zong midang nih phuan a si. Micheu cu kan thih ni ah tah le zimuaitu zong ngeih lo khawh a si. Nun lio i midang ca thil tha tuah te hna hi, nun lio nakin thihni ah a phi a lang deuh tawn.

Mitha thih cu lungthin a kekkuai tuk. Dorka a thih tikah a kaltakmi nuhmai hna cu an tuar khun. An ngaih a chia. An thlavai a kiang. An lungthin a der. An lung a rawk. A ruahchannak a dong. An lung a fak tuk i, Dorka ruak kha a zual bak in an zualnak a si.

Peter zong nih, cu nuhmai hna ngaihchiat le mitthli tlak a hmuh tik ah a celh bak ve lo. A thinlung a kuai tuk lai timi khi ruah khawh cia a si. Hi lio ah Krihfa an tlawm tuk rih fawn. Cu lio i bochan tukmi nuhmai hna hawi a thih tik ah, nuhmai hna caah cun ngaih a rak chia tuk. Peter ca zong ah celh a rak si lai lo. Cucaah Lidda khua in khulrang taktak in a va kalnak a rak si lai.

Ruak kha  a zual in an zual caah thlacamnak a tha ti lo. Cucaah Peter nih, Dorkas ruak an chiahnak cungdot ummi hna kha a chuahter hna i, "Tabitha, tho tuah" tiah a van ti. Chikkhatte ah Dorkas cu a mit aa au i, a thu. A dam than i Peter nih an nih cu  a pek than hna (Lamkaltu 9:36-43). Khuaruahhar Pathian thilti khawh thawnnak le a vel cu a mak ko. Nuhmai hna cu a zumh hmanh an i zumh kho set ti lo. An tahnak vialte cu nihnak ah aa cang than. Dorkas cu an van kuh. An van muai i, an mitthli he tah bu in a muai in an muai.

Dorkas hi a tuanbia tam kan thei lo. Thawngtha chim a thiamnak kan thei lo. Hruaitu a si le si lo zong kan thei lo. Solo sak le music hna a thiam le thiamlo kan thei lo. Kan theihmi cu, "Jesuh zummi nu" ti lawng a si. Cu te cu a si ko nain, a tuahmi thil nih a nunzia kha a langhter. Cu a nunzia cu tawite lawng Bible nih a tial nain, vawlei caan dongh tiang zohchunh tlak le philh lo dingmi le cawn awk a tlakmi Krihfa nunzia dawh a kan chiah piakta.

Cu nunzia cu: "Thatnak tuah le sifak bawmh ah a caan viale a hman dih" hi a si. Thatnak tuah hi a kau kho tuk. Zeibabtuk thatnak dah a tuah timi kha Bible nih a tial lo nain, hmuh khawh a si mi tlawmpal cu "Bawmchantu ngeilo le sifak santlailo deuh a simi, nuhmai hna kha angki le puan a tuaktan piakmi hna le a pekmi hna kha a si."

Dorka nunzia hi, Jesuh chimmi "Samaria mitha" nunzia he aa lo. Cun Nitlaklei Krihfa nih an uar taktakmi le tuanbia i an chim tawnmi St. Nicholas (Santa Claus) kong he aa lo. Bible nih a tuanbia tawite lawng a tial nain, a nunzia le a thil tuahmi hi a rak ngan tuk. Duh a nun tuk caah le upat hmaizah awk a tlak tuk caah, Roman Catholic nih cun Dorkas hi "Saint" ah an chiah. Hi bantuk Dorkas bantuk minung hi, a tu cha kan Krihfabu ah kan herh taktakmi an si. Mah bantuk minung hi Krihfabu thazaang taktak le ngandamnak an rak si.

Dorkas tuahsernak nih thil dang a langhtermi pakhat cu, "Joppa khua nuhmai pawl hi an rak har ngai lai. Angki le puan an i ser kho lo. Cucu Dorkas nih a hmuh tik hna ah, angki le puan a rak serh lengmang hna" timi kha a lang. Dorkas tuahsernak nih a kan fialmi cu, "Krihfabu chung ah hin, nuhmai, pahmai, ngaktah, mizawfak, sifak santlailo, eidin le hrukaih a ngeilomi hna an um maw?" timi hi zoh le ngiat le dirkamh a herhnak hi a kan hmuhsak.

A donghnak ah, Dorkas tuanbia tawite nih a kan chimhmi cu Jesuh Krih zummi paoh cu "Thiltha tuah le sifaksantlai lo bawmh ah caan tampi pek kan hau" timi a langhter. Krihfabu chungah, pumpak cio nih Bawipa riantuannak ah, mah le thil ti khawhnak cio in, midang caah thil tha tuah, mi bawmh le mi caah lawmhnak tuah a herhnak kong" a kan chimh.

Cun thih ni ah hin, "Hi a thimi nu/pa hi a nun lio ah, zeibantuk minung dah a rak si? Zei bantuk tuahsernak thil tha dah a minung hawi sin ah a chiahta? Zei bantuk tuanbia dah a minung hawi sin ah a chiah ta? Jesuh a zumhnak kha cite bang in mihmai ah a al maw? Mei bang in mi hmai ah a ceu ve maw?" timi a langhter.

Hngar Dingmi Minung

Ngakchia kan si lio ahcun, kan sining nih a tlinh lo i, midang thilri tha deuh kan hmuh tik ah kan hngar kho hna. Cu hngarnak timi cu minung nih ngeihmi lungput le nunzia a si i, mi vialte kan nunnak ah a um kho ngaimi a si.

Hngar dingmi thil le hngar dingmi minung hna hi a min chim ahcun, chim cawk ding an si hnga lo. Tahchunhnak ah America dirhmun in kan chim ahcun, innlo tha, motor tha, rian tha, sushi dawr tha, ar zuarnak, catang sang le fanu fapa tha hna hi hngar khawh taktak an si. Lairam cu kan si a fah tik ah, an lam, an vanlawngbual, certual, tii, mei, pangpar dum thatha, library lianlian tiang zong khi hngar khawh an si. Sianginn kai a huammi caahcun sianginn thatha hna van hmuh ahcun hngar an um tuk.

Cozah zong ah hin hngar a um. Cozah thawng le ramrum cu cozah der le ram sifak nih a phunphun in hngar a si. An GDP, an thawnnak, an thil ti khawhnak, an nawlngeihnak, an ram le a chung thilri vialte zong hruaitu dang nih hngar khawh ngai a si.

A caan ahcun kan innpa chungkhar dawh le nuam zong khi hngar khawh ngai an si. Nu le va aa dawmi hna hi hngar khawh ngai a si. U le nau aa dawmi hna hi hngar khawh ngai a si. Rumnak le tangka te hna zong i hngar khawh a si. Tirawl thaw hmanh i hngar khawh a si.

Nu le bang cu, an hawile nih angka le hni an i hrukmi hna hi hngar khawh ngai a si. Sui in sermi tumbul, thi, kutdonghrolh te hna hi, i hngar khawh ngai a si. Pa nakin nu hi thilri le tuktak ah an i hngar kho deuh. An kedanh le bag tiang in an i hngar kho. Cucu nu phung a rak si. Pa cu thilri nakin innlo le motor le rian te hna hi hngar khawh ngai a rak si.

Mino cu "larnak" (popularity) hi hngar khawh ngai a si Hnahchuah khawh ngai a si. An hawipa a lar ngaimi kha a dang nih hngar khawh a si. An hawinu a lar ngaimi kha hawinu dang nih hngar khawh ngai a si. Catang le degree te hna hngar khawh ngai a si. "Nuamhnak" zong hngar khawh ngai a si. Zu le zukhmawm te hna zong hngar khawh ngai a si.

Cuticun vawleicung ah hin, minung tam deuh umnak paoh le thil ti khomi tam deuh umnak paoh ah hngar dingmi thil hi a tam chin lengmang. Thil tha zong hi hngar khawh a si si thil chia zong hi chaitnak lei in hngar i va tuah khawh a si ve. Cucaah vawleicung ah hin hngar dingmi thil hi a tam n a tam taktak. Chim ahcun dong kho ding an si lo.

Hngar nak nih ngeih duh ve nak, si duh ve nak, tuah duh ve nak ti in thinlung ah thil a phunphun a chuahter khawh.

Cu tikah minung caah duhmi thil a tam chin lengmang. Sermi thil thar a tam chin lengmang. Cu tik ah minung cu kan duhmi nih a kan mawngh. Hruhpi chih lak tiang in a kan mawngh khawh. A hnu ahcun Pathian zong thei lo tiang in vawleicung thilri le sining kan duhnak nih, a kan mawngh khawh. Hngar nak nih hin, minung hi thatnak lei zongah a kan mawngh khawh i, chaitnak lei zongah a kan mawngh khawh. "Kan si khawh lo tik ah, mah le mah nuam lo tiang in le, mah le mah i hua lak in a ka umter khawh.

Cucaah hngarnak ngeih hi thil pawi pakhat a chuahpi khotu lungput a si. Cu hngarnak nih cun "mitthitnak" a chuahpi khawh. Cu mitthitnak nih rawhnak ah a kan hruai khawh taktak. Eve cu Eden dum lai fang an cinmi thil kha a mit a thi. Gen. 3:6 ah hi tin a tial:

Nu nih cun thingkung cu mithlang ngai le mithi ngai a si le a thei cu mitthi ngai a si kha a hmuh tikah a fimmi si cu zeitluk in dah a nuamh hnga ti kha a ruat.

"A fimmi si kha zeitluk in dah a nuamh hnga?" timi ruah kha hngar timi cu a si. Pathian fimnak kha a hngar i, cu thil nih thei einak le sualnak ah tluknak a chuahpi. Cucaah hngarnak le mitthitnak timi hi, an ra ti tawn. Cu thil pahnih cu "faphir bantuk" an si. An i tlai.

Minung a simi paoh hi hngarnak kan ngei i, sifak zong nih hngarnak an ngei. Mirum zong nih a dang mirum an hgnar than ko hna. Mirum tuk zong nih aa nuam tukmi sifak an hngarmi hna an um ve than ko. Cuticun vawlei ah hin 100% in duh a tlin khawhlo caah hngarnak hna hi an um tawn. Sifak zong nih hngar mi an ngeih bang in le michia zong nih hgnarmi thil an ngeih bantuk in, siangpahrang zong nih hngarmi thil an rak ngei ve.

Solomon siangpahrang zong hi hngarmi thil a rak ngei. Cucaah a uknak fehnak ding caah le zeidang lungthin duhnak sum khawhlomi ruangah nupi 700 le nuchun 300 a ngeihnak a rak si. Innlo thatha a rak sak i, ram ropui taktak a rak uk. Vawleicungah pa fimbik tiah timi zong a si i fimmak phungthluk bia zong tam taktak a chim nain, a nih zong hi hgnarmi a ngei thiamthiam. Cu thil a hngarmi vialte cu a ruat than. A ruat than. Cu tikah, a hngarmi thil vialte hna hi, hngar tlak an si maw? Hngar phu an si maw? A hmunmi thil an si maw ti kha a tuak hna. Zei sette hi dah hngar tlak le hngar phu an si timi zong a cuai a thlai than.

Cu i a donghnak ah a fianmi cu, vawleicung thilri, chawva, uknak, pennak, rumnak, dawhnak le thawnnak hna hi hngar phu an rak si lo. Hngar ding zong an rak si lo. Zeitluk mirum milian le bawisang zong hngar ding an rak si lo timi kha a donghnak a hmuh. Fimnak in khua a ruat lengmang. A si ahcun hngar ding taktak hi teh a ho dah an si ne? A ho dah kan hngar awk a si ne timi hi a ruat i, a donghnak ah a chimmi cu hihi  a si:

 "Nifa tein Bawipa a tihmi bel kha hngar ko hna" (Phung 23:17)

Mifim taktak Solomon nih cun hngar dingmi cu Nifa tein Bawipa a tihmi lawng hi an si a ti. Nang le kei teh kan hngarmi hna zeidah a si? A ho dah nang na hngarmi a si ve? Kei a ho dah ka hngar mi a si ve? 

Chin Miphun Nih Zeitluk In Dah Kan Ram Caah Kan Pek?

Pathian nih miphun pakhat a ser tik ah, cu miphun nih a mah miphun le ram dawt ding, zohkhenh le kilven ding hi, tuanvo a pek chih. Ram le miphun kilven hi, hruaitu rian lawng a si lo. Pumpak pakhat cio hi, ram le miphun kilven ding tuanvo a kan pek. Cucu a fiantertu cu Israel miphun sining hi a si.

Pathian thimmi Israel miphun cu, "An biaknak, an Pathian, an vawlei, an thingram, an ramri, an nunphung, an upadi, an fimcawnnak, an sipuazi, an politics le ralkap rian hi aa then kho bal lo." 

Laimi cu Israel miphun he kan sining aa lomi tampi a um, Asinain kan ruahmi aa dannak pakhat cu, "Laimi cu, kan vawlei, politics, ram le nunphung tibantuk hi, kan Pathian zumhnak he kan tlaihter kho lo. Cucaah Chin miphun hi thazaang kan ngei ko nain, kan cak lo. Ramdang kalmi zong kan tam tuk nain, kan thawng kho lo. Cucaah ruah a herhmi cu, kan biaknak le politics hi zeitindah kan pehtlaihter lai timi hi ruah ngai kan herh.

Laimi hi, USA zong ah va um ko u sih. Norway, Germany, Denmark, Sweden, Canada, Australia le New Zealand le ka dang ram thatha zong ah va um ko hmanh u sih. Kan umnak ram hna hi, kan ram taktak an si lo. Citizen kan si zong ah, kan ram taktak a si lo. Kan ram taktak cu, kan Chin State lawnglawng khi a si. Khi ramte khi dah ti lo cu, ram kan ngei lo. Cucaah khi ram khi, kan nunnak, thlanti le thisen in ven a herh. Ngeihchiah le chawva in tanpi le ven a herh.

Kawram ummi tlangcungmi sining epchun cio tikah, Kachin, Karen, Wa le Rakhine hna cu an cak tuk cang. Minung ralkap thazaang le hriamnam ah an cak tuk cang. Hi miphun hna nih, an ralkap an tanh ning hna le an khuaram an dawt ning le an ram caah an ngeihchiah chawva an pek ning ruah ah, khuaruahhar a si.

Nihin ni ah "Wa miphun hna cu, "De facto Independence" timi, "independence" ram pakhat bantuk in an i uk kho cang. Kachin nak hmanh in an dirhmun (status) a sang deuh cang. Kawlram ah miphun dang nih canh khawh ti lo mi "dirhmun pakhat" an phan cang. An holh, ca le nunphung mah tein kilvennak le thanchoternak nawl an ngei cang. Kawl cozah nih ti ngam awk an si ti lo. WA hna cu hlan ah "mihrut le a thangcholomi miphun" timi an si nain, nihin ni ahcun Kawlram miphun vialte lakah a cak bik an si cang. Cucu an i zuamnak thawng in a si.

Hi lio ah, kan nih Chin aa timi nih teh zeitluk in dah kan ram kan dawt? Zeitluk in dah kan ram le miphun ca ah chawva kan pek? Nang teh kan Chinram le Chin miphun sersiamnak ah dollar zeizat dah na pek ve cang? Kan miphun ralkap an thazaang le an headquarter nih nangmah le keimah thazaang kha zei tluk fang dah a si timi an langhter ko lo maw?

Nangmah le keimah nih ram le miphun caah zeitluk in dah kan thazaang kan chuah timi theihfiannak ding caah, tlangcung ralkap hna an umnak "Headquarter khua cio le an ralkap hna tlawmpal cio in, kan van epchun ta hna lai." Miphun dang nih an miphun le ram an dawtnak hi, fiangtein kan theih lo le miphun caah lungfahnak kan ngeih lo ahcun kan ram le miphun hi, miphun dang kan can bal lai lo.


1. Laiza khua, KIA Headquarter

Laiza ahcun sianginn, sizung, hotel thatha a um cang. Company hmanh an um cang. Tuluk thilri le Kawlram thilri zuarnak dawr lianlian an um. Khuapi pakhat dirhmun a tling dih cang. Kachin ram independence hmu kho sehlaw, khualipi sinak tling tein a ngei khomi a si. Electric mei zong a tha. Motor le motor cycle a tor cang. Telephone a tor. Tuluk tangka le Kawlram tangka hmanti khawh an si. Tuluk eidin tirawl an ei ding. KIA ralkap 10,000-12,000 karlak headquarter a si. An ralkap thilthuam zoh le an nu ralkap zoh hman ah, Iran le North Korea tluk deng in an thilthuam a tha. Hi khua hi USA ram khua a cheukhat bantuk in a tha i, aa dawhmi khua a si cang.

Laiza, KIA Headquarter (Tuluk ramri)

Upat tlak taktak KIA Nu Ralkap pawl

2. Panghsang, United WA Headquarter 

Panghsang khua hi Tuluk ramri ah a um. Tuluk miphun tampi an um. Pangkham ti zong ah an auh. United Wa Army headquarter a si. Ralkap 30,000 le reserve 10,000 tluk an ngei. Helicopter le miakpi le vanlawng kahnak tiang an ngei cang. Kawlram cozah nih ti khawh ding an si theng ti lo. Wa nih an miphun le ram an dawt bak. Khuaram an sernak bik a hrampi cu "Wa mipi thazaang a si." Tuluk nih a dirkamh ngai hna caah, Kawl cozah nih kah ngam ding ah a har ngai cang. An holh, ca, nunphung an mah tein zalawng tein an hmang kho cang. "Defacto Independence" ram tiah an ti. A sullam cu "Cozah uknak hrampi ning phung in si lem lo in, independence a si cang mi ram" tinak a si. Kawlram ah Wa miphun lawnglawng nih cu dirhmun an ngei kho. 

Wa miphun hna an khualipi 

United Wa State Army

3. Mong La, NDAA Headquarter

Mong La hi, Tuluk ramri ummi a si. Hlawhhlangnu, saram, zu le ritnak sii le gambling tamnak a si. Kawlram Las Vegas timi khua a si. "Little Vegas" tiah an auh. Zeicatiah Las Vegas bantuk in, zu, nu, ritnak si, casino le lentecelhnak a tlin dih caah a si. 

National Democratic Alliance Army (NDAA) hi Shan deuh an si. 1989 ah Communist Party of Burma (CPB) in a chuakmi an si. Ralkap 3000-4000 kar an ngei. Nikhat ah khual 1000-3000 karlak hi tlawngtu an ngei. 

Hotel thatha a um. Sizung le sianginn thatha a um. Electric, cell phone, eidin, motor, computer le thilri hmanmi paohpaoh hi Tuluk chuak an si. Tangka zong Tuluk ta an hmang. Tuluk hi kum khat ah 350,000 renglo nih an rak len ti a si. Hotel thatha zong an sak hna i, tourist tam taktak an phanhnak a si. Hi area hi Kawl cozah nih "Special Region No.4" tiah an timi a si. Mah tein an i uk ti tluk a si. Yangon le Mandalay tluk dengin innlo le motor an tha. Zei tluk in dah WA miphun hna nih an ram hi an dawt timi cu an khua le innlo le hriamnam zoh in theih khawh a si. 

Myanmar Vegas an timi Mong La khua

Mong La khualai dawr (Little China) tiah an ti

Mong La ah ummi hotel

4. Loi Tang Leng, Shan State Army Headquarter (Myanmar-Thai border)

Loi Tang Leng hi, Kawlram le Thailand ramri bak ah a um. Cucaah Kawlram can hmang lo in, Thailand can a hmangmi an si. Shan State Army headquarter a si. Shan miphun hi, Kawlram ah a tam bikmi tlangcungmi an si nain, an ram chungah miphun tampi an um caah tapung tam tuk an um ve i, an thawn hnga tluk in an thawng kho lo. Shan State Army hi Shan miphun lakah a cak bikmi tapung phu khat an si. A dang dohlennak tuahtu pawl kong cu ka van tial ti lai lo. Shan dothlennak tuahtu pawl hi, hlan ahcun Kawlram ah a cak bik an si nain, nihin ni ahcun KIA le WA le Arakan tluk in an cak ti lo. Asinain an thazaang cu a dintuai rih lo. 

Loi Tang Leng

Shan State Army

Shan State Army




5. Arakan Army (AA)

AA hi 2009 lawng ah dirhmi an si. Khulrang taktak in a karhmi, hriamnam thami le ralkap tampi a ngeimi an si. KIA Headquarter Laiza ah, headquarter ah an ngei chung rih. Kawl cozah hmanh an khuaruah a har. Mah tluk rang in zeitindah an karh manh hnga le an thawn manh hnga tiah. Wa ralkap sin in hriamnam tampi an cawk. Ramdang ummi Rakhine nih tam bik an bomh hna. 

Laiza dah ti lo cu, Rakhine Ram chung ah headquarter an ngei kho rih lo. An hruaitu hi an mak taktak. Cathiam le mino tete an si. An hruaitu bik hi Twan Mrat Naing a si. A vab changtu hi Medical doctor bak a rak si. Ralkap 7,000 tluk an ngei. 

CNF bantuk in, Rakhine Ram chungah headquarter ngeih ding hi an i zuam i, an ngei kho te lai dek maw? A tu lio ah Kawlram cozah harnak a pe biktu cu AA an si. Raltuk an thiam. An ral a tha (Lairam chungah an cawlcanghnak bik a si nain, AA le CNF hna an i kah lo ding hi a biapi ngaingai).

Arakan Army (AA), Laiza khua ah

AA Hruaitu hna

6. Lay Wah le Law Khee Lar (KNU Headquarters)

Vawleicung dothlennak tuahtu ralkap vialte lak ah, ral thawh a sau bikmi tapung an si. Kawlram zalawnnak a hmuh cang kain, ral an tho cang i, nihin ni ahcun kum 71 ral an tho cang. 1995 ah hlan lio an headquarter Manerplaw an lak dih hnu in, an thazaang a tum deuh ngai cang. "

A tu lio ahcun, "Lay Wah khua" le "Law Khee Lar khua" ah headquarters an ser.  KNU hi Krihfa deuh lawngte an si. Laiza, Panghsan le Mongla tluk in an tha lo. Cucaah Budhist Karen tapung pawl he an i rem lo. KNU an tinhmi cu, hlan ah independence a rak si nain, tu chan ahcun Federalism  asi cang. Ralkap hi 3000-5000 karlak an ngei. Buddhist Karen tapung an um rih nain, an nih cu Kawlram cozah he naihniam deuh in a ummi an si. 

Minthang KNU Nu ralkap

KNU nih Kum 70 ral an dohnak ni sunglawi


8. Victoria Camp

1988 in dirhmi Chin ralkap bu an si. Minung zeizat dah an si timi theih khawh a si lo. Hlan ahcun Victoria camp, Bangladesh ah khua an sa nain, remdaihnak le kahdaihnak an tuah hnu in, Vanzangtlang a donghnak hmun ah, Victoria Camp ah headquarter an ser. A kong tampi chim hau lo in Laimi tampi nih theih a si. Vanzangtlang a donghnak Tio tiva naih ah a um. Hmunhma rem taktak a si. Inn zong tampi aa tlum ve ding a si. Lairam ah mah bantuk hmunhma rem hna a ummi hi, lunglawmh awk taktak a si. Vanzangtlang hrawnghrang hi a zohkhenhtu bik an si. 

Nihin ni ah an innlo a chia. Sianginn thathi zong a um lo. Ihzaunak thathi hmanh a um lo. An ralbawi zik ihnak hmanh inn fate le innchia te a si. Hi an headquarter hmanthlak nih CNF an dernak a langhter lawng silo in, kan miphun derthawmnak le ram caah kan pekchanhmi a tlawm ning a langhter. 


Laiza, Panghsan, Mongla, Loi Tang Leng he hna epchun ahcun, chim ngam ding a si lo. Kawlram cozah he remdaihnak kong i cabuai pakhat cung an thut tik ahcun kan Chin hruaitu pasal hna hi, an men lai. Upat hmaizah tlak bik le cozah biatak tein a nawr khotu an si ko hna. Asinain, an raklak thazaang a der. Hriamnam thazaang a der. An headquarter innlo hna a chiat tikah upat hmaizah awk a har ngaingai. Politics i party pakhat le khat biaruah tik le caihhmai tikah "thazaang le thawnnak" hi tahnak fung pakhat a si.

Cucaah kan Chin miphun nih kan duhmi "Self Determination" (Mah tein i tawlrelnak) kan ngeih khawhnak ding caah, kan hruaitu pasaltha hna kha, thawnnak (power) an ngeih i teitu an sinak ding caah, kan miphun nih a lamkip in kan dirkamh hna a hau. Tangka, hriamnam, chawva, ngeihchiah, hmurka, thinlung le thazaang in dirkamh an herh. CNF zong ah mino cu luh ding a si. Chin mipi zong nih tan kan herh.

Asiahcun kan CNF headquarter innlo le sining van zoh ve law zeitindah na ruah? Miphun dang nih an ram an dawt ning le Chin miphun nih ram kan dawt ning cu fiang tein na hmuh ko lai. Nang teh CNF ca le Victoria Camp caah zeizat dah na pek ve cang? Kachin Baptist Convention hna nih cun KIA hi an dirkamh taktak. Kan nih Chin miphun Krihfabu le organization kan ngeihmi hna nih CNF le an headquarter hi zeitluk dah kan dir kamh ve? Cucu kan mah cio tein ruah ding a si. 

A tanglei CNF camp hi van zoh ve. A cunglei i KIA, WA, Shan le KNU pawl an headquarter thatning van zoh ve law, zeitluk in dah a kan thlau? Zei tluk in dah kan i dan?  

Hi Victoria Camp zoh bak in careltu nih question hi nangmah tein rak i hal ve law tiah kan sawm. 

"Chin miphun nih zeitluk in dah kan ram caah kan pek?" timi cu careltu na fiang ko lai tiah ruahchannak ka ngei. 

Victoria Camp (CNF Headquarter)

Hi Victoria Camp hi zoh law, miphun dang headquarter he zei tluk in dah aa thlau? 

--------------------------------------------------------------------

Daw Aung San Suu Kyi Inn Lennak

1995 hi MIT ah BD (III) ka rak kai lio a si. Cu lio ahcun Kawlram cu ralkap uknak a zual siling te a rak si. Khawika kan kalnak hmanh ah, Kawl ralkap cozah hi an rak thawng tuk. Doh ngam ding zong an rak si lo. Khawika kan um hmanh ah, an uknak tang in kan chuak kho lo. Ramri kan um zong ah kan tih hna. Khuapi kan um zong ah kan tih hna. Cu tluk cun, "mipi thinlung ah ralkap nih tihphannak hi an rak chiah khawh."  Khuaruahhar a rak si.

Hi lio caan ah, Ser. Gen. Than Shwe a bawi lio a si. Rome Emperor bantuk in tih a rak nung. Ram pumpi hi a rak kan uk khawh dih. Rome Emperor nih, Rome khualipi in Rome Pennak an rak uk khawh tuk bantuk in, Than Shwe zong nih Rangoon in ramri tiang hi, a rak kan uk khawh tuk. Rangoon in ramri khuate tiang dai-khip-khep in a kan uk khawh. Politics kong chim ngam le tial ngam a rak si lo. Zan tlai hnu cu chawh hmanh ngamh a rak si lo. Khual tlawn zongah "eh-sa-yin taing" hauh lio caan a si. Khualtlawn hmanh ah, pastor hmanh "thohkhan ca" lak a rak hau. Cu tluk cun minung nunnak hi a rak har. Zaa a rak lawng lo tatkak. Khuapi luh kip ah check a rak si.

Hi lio can ah Kawlram caah ruahchannak pakhat lawng a um. Cucu Aung San Suu Kyi le NLD Party lawnglawng an si. Asinain an nih zong an cawl kho lo. NLD zung hmanh hi, innchia te a rak si. Ralkap cozah cu zei an ti kho lo. Ramdang zong nih Kawl cozah cu, sipuazi an phih zong ah a zei a pawi lo. Zei an ti kho lo. Cu ti cun ram pumpi hi ruahchannak ngeilo bantuk in kan rak um.

Hi lio ah ram pumpi nih kan rak ruahchanmi cu Aung San Suu Kyi lawng a rak si ko. "A mah nih thlennak a chuahpi te ko lai" timi lawng hi, mipi ruahchannak a rak si. Cucaah mipi nih tha kan pek. Thla zong kan campiak. Kawl cozah caih a um tluk in, Aung San Suu Kyi kong caih a si. Zeicatiah amah lawnglawng hi, ralkap cozah eng kho tu a rak si. A dang NLD hruaitu cu an cawlcang kho lo. Inn-thawng ah a tla ko nain, a aw hi vawleicung pumpi a rak thang.

1995 kum hrawng hi cu chung sivang a rak si. Aung San Suu Kyi zong inn ah thawng cu an thlak. A can ah an chuah. A can ah an khumh than. 1989 in 2010 tiang hi "Inn-thawng" (house arrest) in a rak um. Innthawng a um chung hi, a zapite a tuk tik ah kum 15 a si an ti. Kum 21 chung ah kum 15 hi inn-thawng ah a rak um. Zaangfak tuk a rak si. A rak tuar tuk.

Khatlei ah ralkap cu an cak tuk Ser. Gen. Than Shwe le Vice. Sen. Gen Maung Aye, Lt. General Khin Nyunt le Lt. Tin Oo te pawl hi, an rak sual tuk. An lar tuk. Kawlram TV cu an mah riantuannak le cawlcanghnak kong lawngte hi a si ko. Zeidang zoh ding a rak tlawm tuk.

Cu lio ah, Daw Aung San Suu Kyi cu, ram leng ahcun na chuak kho an ti nain, a duh lo. A fale le a vapa zong nih a rak tlawng kho lo. A nu a thih zong ah, a vapa le fale cu an rak tlung kho lo. UNO upa nih an nawlmi hmanh, ralkap cozah nih an rak duh lo. Cuticun harsa taktak in an rak um hna.

MIT kan kan kai lio ah hin, ralkap cozah nih Daw Aung San Suu Kyi cu, a inn kulhnak kutka in, biachimnak cu a can ah an rak onh tawn. "Tu zanlei cu Aung San Suu Kyi bia a chim lai" an ti paoh ahcun ka rak kal tawn le ka va ngai tawn. Biachim a thiam. Ngaih a nuam. Lung aa hmuih tuk. Ruahchannak a um tuk. Bia hi suimilam pakhat in pahnih kar hi a chim tawn. A biachim ni ahcun a inn hmai lam hi, nichuahlei he nitlaklei he an phih dih. Minung hi a tlawm bik ah 10,000-15,000 kan si kho men. Speaker in a chim i, lam hlat pin in theih khawh a si.

A bia ngaih ka rak huam tuk. A biachimmi ngaih ruah ah, Insein in Aung San Suu Kyi inn tiang Bus in voi (2) lengmang ka cit i ka va kal tawn. A can ahcun tleicia Pu Siang Hu Thang he kan kalti. A rak huam tuk ve. A can ahcun keimah lawng ka kal. A can ah MIT ka hawi le kan kal tawn.

A inn address cu: 54 University Ave, Bahan Township, Yangon. 

A inntual kutka in Aung San Suu Kyi bia a rak chim lio

A zungzal tein, a inn hmai ah ralkap thohlanzi minung 10-15 kar hrawng an um. Aung San Suu Kyi biachimmi hi heh tiah cauk cungah an tial. Tepphel in a aw an lak. Tih a nung taktak. Zeitik dah a sual kan hmuh lai ti an bawh peng. Meithal he, telephone le thirhri tuknak he tling tein thil an i chiah i, an ngaih peng. Daw Suu caah thinphan dailo a si nain, a chim peng ko Voi tam deuh cu, mipi biahalmi a phunphun lehnak a si.

Voikhat cu mi an tam tuk. Dirnak kan ting ti lo. Cucaah Rev. That Thio nih "Ralkap umnak inn area ahcun kal khawh a si ko. Kan kal bal ko. Lut ko u sih" a ka ti i kan va lut. Minutes 15 tluk hrawng kan dir ah, thohhlanzi ralkap pakhat a ra i, "Khawika ralkap sakhan in a rami dah nan si?" tiah a kan ti. "Ralkap kan si lo" kan ti i. A kan dawi i kan chuak. A caan ahcun suimilam 1-2 tuan in ka kal i, naih tein a bia ka va ngai kho tawn.

Aung San Suu Kyi biachim lio a ngaimi hna

Aung San Suu Khi hi tha ka rak pek taktak caah, 1993 ah a cauk chuahmi phun (3) cu, India ah ka cawk i, Yangon ah a thli tein ka rak zuar. Copy tuah cio u law va relter hna u tiah ka ti cio hna. Tihphannak tampi lak ah ka rak phurh. Ka rak tih tuk nain, Aung San Suu Kyi ruahnak hi Kawlram karhter ding a herh tuk tiah ka ruah caah ka rak phurhmi a si.

Bia a chim caan ah, a kut va tlaih le bia kaa khat hnih te va chim ka rak duh tuk hringhran. Asinain tonnak caan a um kho lo. MIT ka kai chungte ah, Aung San Suu Kyi hi, tonnak caan ngei kho ve ning law tiah saduh ka rak that peng. A ruang cu kan rak uar tukmi, Boyoke Aung San fanu a si caah  a si.

Pathian nih caan rem a van ser kan ti hnga maw? December 28, 1995 ah Aung San Suu Kyi nu, Daw Khin Kyi, a thihnak kum (7) thlacamnak a rak tuah. Buddhist phungki zong a sawm hna. Krihfa zong a sawm hna. Hindu le Muslim hruaitu zong a sawm hna. Kawlram Yangon hrawng ummi biaknak upa hruaitu lianlian an ra hna (Daw Khin Kyi hi, December 28, 1988 ah a thi).

Hi a nu thih lio ah hin, Aung San Suu Kyi a vapa le a fale hi Kawlram cozah nih Kawlram luhnak nawl an pe hna lo i, an rak tlung kho lo. Aung San Suu Kyi zong cu "house arrest" in a rak um colh. An sining ruah ah ngaih a chia tuk.

Cu lio ah Aung Sang Suu Kyi a pasal, Michael Aris le a fapa le pahnih zong an rak ra ve. Cu thlacamnak ahcun MBC an rak chimh rua hna. MBC nih MIT a kan chimh. Khar lio a si caah, minung kan tlawm ngai. "A kal kho mi hla kan remh lai" ti a rak si. Kawl hla fung khat kha, zan hnihthum kan cawng.

Cu ahcun MIT kan professors tlawmpal he kan rak leng. Aung San Suu Kyi inn area vialte ka rak zoh. Innchung mileng khan, coka, Office le innpawng kan zoh. Lung a rak leng tuk. Ka lunghmuih taktak.  Inya Tibual kam ah a um i, hmunhma nuam taktak a si. A inn design zong aa dawh ngai.

"Hi ka hin maw Aung San Suu Kyi, inn-thawng ah a rak tlak ko? DVB, BBC le VOA nih a tu le tu a kong an chim i, inn-thawng ah tlaknak inn ka van lut ve mu? Boyoke Aung San nupi Daw Khin Kyi a rak umnak inn mah hi maw a si ko? Daw Aung San Suu Kyi le a tale an ngakchiat lio an thutdirnak hi maw a rak si ko" timi ka ruat i, lunglawmhnak in ka khat.

"Voikhat tal hmuh le chonh biak um kho seh law ka saduhthah a tling tuk hnga?" tiah ka rak ti tawnmi, cu ni ah a tlam a rak tling. Ka lawm taktak. Cu ni ahcun, "Caan tha a si" ka ti i, ka camera ka ken. A inn pawngah thoh-hlan-zi cu an um ko rih i, thin a phang pah thiamthiam.

Pumhnak kan ngei. Buddhist, Krihfa, Hindu le Muslim nih mah le biaknak ah kan tuah ning cio in caan kan hmang. Kan nih cu hla kan remh i, thlacamnak kan ngei. Program a dih hnu ah, bia i ruah cio a si. Mino deuh cu tam kan holh ngam lo. "Hmanthlak pi lo cu a si kho lo" ka ti i, hmanthlak ka va sawm.

"Aunty, zaangfah tein nangmah le na fale pahnih le nan pa he hman kan i hla kho hnga maw? Na biachim zong ka rak ngai tawn le a tu ka ra kho ve le philhlonak ah i thla u sih?" tiah ka va nawl.

"A ngah ko, ka fa. Kan i thla kho ko" tiah a ti. "A fapa pahnih cu a auh hna. Bia tawite kan i ruah. A fapa le zong cu an kut ka tlaih hna. Ka min ka chim. A nu hi zeitluk in dah kan uar le tha kan pek?" timi zong ka hei chim ve. Ka Mirang holh a that lo caah ka chim duhmi cu an theithiam hnga dek maw ka thei lo.

"Aungty, na pasal zaangfah tein a ra kho ve lai maw?" tiah ka hal than i, "Biaknak upa pawl he bia an i ruah le a si thiam deuh lai lo" tiah a ti i, an pa Michael Aris cu hmanthlak ah aa tel kho lo. Kei cu hmanthlatu ka si caah, single in ka thla manh ti lo. MIT nu pawl cu single in hmunkhat ah, ka thlak len hna. Lungthli ruah lo tuk in, Aung San Suu Kyi le a fapa pahnih he, hman kan i thlak khawh ti caah ka lawm i, ka lunghmuih taktak. Suimilam 3 tluk kan um hnu ah, lunglawm taktak in inn ah kan lawi.

Hi lio caan ah hin, a inn ralchan lamkam ah inn lianpi a um i, cu ka ahcun thohhlanzi ralkap nih chunzan in an cawngh. Cucaah a lutchuakmi ca zong ah tih a nung ngai i, camera zong langsar tuk cun hman ngam a rak si lo. Ralrin ding a tam tuk caah, Daw Suu Kyi zong bia tampi a rak chim ngam lo. Zeicatiah kan pawngah, thoh-hlan-zi an um kho ti kha a ruah caah a si. Kan mah zong thlingza ngai in luhchuah a rak si.

Front row: R-L- Keimah, Kim Aris, Alexander Aris, Daw Aung San Suu Kyi le MIT students pawl
(Daw Suu in R leikam khi Sayama Sui Tial, Kalaymyo a si. Pa tungsang nawn a hnulei dirmi khi tleicia Ka Kawi Saya Bawi Er a si). 

1997 ah USA ka phan. 1999 ah Michael Aris a thi ti thawng ka rak theih ah, ka ngaih a rak chia tuk ve. Hman kan rak i thlak ti khawhlomi kha ka lungthin ah a taap taktak i, nihin ni tiang in ka sia a aherh rih. Rak i thlakpi u sih law, Daw Aung San Suu Kyi le a chungkhar ca zong ah, nihin ni ahcun "memory" ngaingai a si ding a si. Michael Aris cu a sang ngai i, a tu tiang ka mitthlam ah a cuang.

Hi lio caan ahcun Daw Suu Kyi inn luh hi a rak fawi lo. Ramdang bawi pawl zong cozah nawl lo in luh a rak a ngah lo. Hi ka hmun ah, Pathian thawngin luhnak caantha ka hmuh caah, kai lawm taktak.

Lunglawmnak:

USA ka kal lai ah, hi hmanthlak te hi kalpi ka duh tuk nain, airport ah an ka tlaih sual lai ti ka phan caah ka ken ngam lo.  Thilri an rak check tuk caah. Laitlang ka album chungah ka kaltak. Ka sia a herh tuk. Aa rawk lai ti zong ka phang. Ka caah rothil taktak a si. A har tukmi a si caah, kha hmanthlak te kha, a vaivuan lai ti zong ka phang. Hihi ka nunchung ah voi khat hmanh ka thlak khawh than ti lo dingmi hmanthlak a si. Kum tam ngai ka thinlung ah a taap. Ka hmu kho than te hnga maw timi ka ruat.

Laitlang ah  "Van ka kuat u" tiah ka cah lengmang hna. Email in an ka kuat i a fiang lo. Original cu ka album ah a um. Kei hi thilri tampi ka ngei lo. Ka sia a herh cemmi thilri lakah hi Aung San Suu Kyi a fale he kan i thlakmi hmantlak hi a tel.

Naite ah, kan church member Pu Lal Thawng, Kawlram a tlun lio ah Kalaymyo ah kan hmanthlak cu a va hmuh ngelcel i, lian ngai in copy a van ka tuah piak. USA ah ka hmanthlak dang (2) he a ka phurh. Ka lawmh ning hi ka chim kho lo. Ka lungthli in ka hlam lengmangmi hmanthlak ka hmuh than caah ka lawm taktak.

Aung San  Suu Kyi hi ram le miphun a daw bakmi a si. Atu ah Kawlram uktu ah aa chuah tik ah, lawmhnak in ka khat. Kan nupa tein thla kan campiak tawn. Pathian nih damnak le nun saunak pe ko seh law, caan saupi Kawlram kan hruai ko seh tiah thla kan campiak tawn. Amah hi Kawlram caahcunn dirkamh a phu bikmi a si.

Ram caah tirawl eilo in voi tampi a um. Inn thawng ah kum 15 a zapite a tla. Amah ruang le a mah thawng bak in Kawlram uknak aa thleng kan ti ahcun kan palh lai lo.

A pa nih Mirang colony uknak in a kan luatter. Aung San Suu Kyi nih Kawlram ralkap sal in a kan luatter ve. Cucaah amah a nun chung hi cu, Kawlram uktu tlaih ding ah a phumi a si. A tlakmi a si.

Cucaah Lairam ahcun Chin Party tibantuk zong kan tanh cio men ko lai nain, Kawlram pumpi dirhmun ahcun Aung Suu Kyi hruaimi Party hi tanh ah Kawlram le miphun caah a tha bik ding a si. Amah dah ti lo cu, Kawlram caah ruahchannak a tu lio bak ahcun a um tuk lo. Cucaah tha kan pek cio ding a si ko!

---------------------------------------------------Di--------------------------------------------

Zohchihmi ca

1. Aung San Suu Kyi hi inn-thawng ah, an thlak i an chuah than tawn. Cu bantuk a si caaah a kong tlamtling deuh tein theih duhmi caah a tanglei capar hi rel chih ding ah ka van thil chih.


Burma: Chronology of Aung San Suu Kyi's Detention

https://www.hrw.org/news/2010/11/13/burma-chronology-aung-san-suu-kyis-detention

Aramaic le Hebrew le Arabic Holh

Holh hi a phun a tam. A tuanbia a thuk i theih awk a har taktakmi a si. Krihfami kan caah theih awk a herh tung i, hman lengmang le chim lengmang a si nain, a tuanbia theih a harmi le chimh palh lengmangmi cu, "Aramaic, Hebrew le Arabic" timi holh hna hi an si. 

Aramaic in Hebrew le Arabic an chuak. 

Aramaic timi holh hi, hlanlio kum 3,100 hrawng ah a tu lio Iraq, Syria le cu ram he aa pehtlaimi pawl ummi nih an rak hman. Cu ram ummi biaknak, politics le vawlei lei hruaitu hna nih, an rak hman hmasat i, an thanchoter i, tialmi caah aa chuah. Kum zabu BC 7 kuakap in, Nichuah Laifang ram i cawkzawrhnak holh (lingua franca) ah a rak i chuah. Chawlet chawhrawl nih cawkzawrhnak ah an rak hman i, cu ticun Hebrew holh kha a rak zor ziahmah.  

Aramaic holh aa thawknak hi, Aram timi in a si lai tiah an ruah. Torah timi Hebrew Bible ah hin, Aram cu Shem (Gen 10:22;  Nahor (Gen 22:21) le Jacob (1 Chan 7:34) cithlah hna an si. Pumpak min ah an rak hman. 

Cu hna an tefa hna ram cu "Hlanlio Aram" ah an um i, cu ram cu Aramaic an hmanbiknak ramlaili a si tiah ruah a si. Cu ram cu a tu lio Israel chaklei ramri le Syria ramri hrawnghrang hi a si. Cu Aram mi hna cu Arameans tiah an ti hna i, cu  ka hmun hrawng ahcun Dar Chan timi BC 3500 hrawng ah khua an rak sa. Hi Arameans mi hna nih hin, an holh hi, an holh le an ca hi, Babylonian lei ah an ra luhpi. A cheu cu an va pem i, a cheu cu raltuk ruangah an va zam i, an holh le ca kha Babylon ah an va karhter. Cuticun Babylon hi Aramaic holh biatak tein an hmannak hmun ah a rak i chuah. 

Cu ram chawlet chawhrawl, mifim le uktu le biaknak hruaitu hna nih, ca in an van tial i, an karhter i, Aramaic hi Mesopotamia kuakap ah "lingua franca" (chawlet holh) ah a rak i cang i, ram kip nih hman a rak si. 

Bible zoh tik ah in, Biakam Hlun le Biakam Thar ah hin, cang 31,000 a um. Cang 250 chung ah Aramaic holh aa tel i, cu lak ah a vokhatnak bik aa hman cu Gen 31:47 ah a si. Cucu Laban le Jacob bia an i kamnak hmun i an chiahmi lungpon min a si i, cucu "Jegar-Sahudutha" ti a si. A sullam cu "Hngalh-thantertu Lungpumh" tinak a si. Hi nih a langhtermi cu Laban zong hi, Aramaic holh a rak hmang tinak a si. 

Aramaic hi holh hlun taktak a si. Hi holh hin Arabic le Hebrew hi an chuak. Israel miphun an i thawk hlan Rili Thi hrawnghrang ummi nih an rak holhmi hi Aramaic a rak si. Sodom le Gomorrah hrawnghrang holh kan ti lai cu. Abraham te pawl an holh zong hi Aramaic a rak si lai tinak a si. A hnu ah Hebrew holh a rak chuak. 

Cun Jordan thetse ramcar hrawng ummi, miphun hna hi, Nabatean miphun um hlan miphun (Pre-Nabatean) tiah an ti hna. Cu hna holh cu, Nabatean Aramaic phun an rak holh. Cucu tialmi ca a rak si lo. Lai holh bantuk in a holh in holhmi holh lawng a rak si. Cu holh cu a thangcho ziahmah i, ca in tialmi Arabic holh ah aa chuah. 

A zapi tein cun a si lo nain, Hebrew le Arabic holh nih hin, biafang tambik cu Aramaic holh in an lakmi an si. An ratnak hrampi aa khat caah, Hebrew le Arabic holh hi aa naih taktak. 

Arabic holh timi hi Semitic holh phun khat a si. Hebrew le Aramaic he holh chungkhar pakhat ah a ummi an si. Minung million 260 tluk nih an nuhrinnak holh ah an hman cang. Midang tampi zong nih an theih i an thiam nain, an nuhrinnak holh ahcun an hmang hna lo. Arabic cafang fonh ning in an tial caah, cakeh lei in cavorh lei ah aa tial. Hebrew zong hi cavorh lei in cakeh lei ah aa tialmi a si. Arabic hi cu a tu lio Arab ram tlangholh a si. Arab paohpaoh nih cun an theih dih ti tluk a si. 

Nihin ni ah, Arabic holh hi a karh chin lengmang. Hebrew cu holh thimi le tlaumi a sinak in Israel nih ram an van dirh than tikah a thar in a rak nung than. A tu lio, Israel ram ah hmanmi holh hi, "Chanthar Hebrew" timi holh a si. Chanhlun he tampi aa dang.  

Hebrew le Arabic holh a hringtu Aramaic holh tu cu a tumchuk tuk cang. Biaknak ca deuh lawng ah hman a si cang. Ram cheukhat ahcun an hman ngai rih nain, cozah hmanmi holh taktak ah a um kho ti lo. 

Aramaic holh hi, ram cheukhat le hmunhma cheukhat ahcun a tu tiang an hman rih ko. Abik in Iraq ram Kurdish Region ah hin an hman. Kurdish a rak kirmi Jews miphun zong nih Israel ram ah a tu tiang an hman rih. Israel ah a ummi Meronites miphun fate an umnak Galilee ram chaklei ummi Jish khua ahcun an hman chin lengmang. Cu dah ti lo cu, Aramaic hi a thi ngai cang. Nikhat caan khat ahcun a thi te khomi holh a si. 

Lung le Thetse Nakin A Rit Deuhmi Thil?

Keimah hi midamlo taktak ka rak si. A ruang cu kan sifah caah ka pumsa hi ka rak i hne tuk. Tang sarih ka si in, Mizoram Sangau khua ah ka u he, facang le ar zuar ah ka rak kal ve cang. Tang riat ka kai lio ah, Mizoram ah ka hlawhfa cang. Thantlang ka um tikah, lovah le leikuang thlawh tiang in ka siangkainak caah rian ka tuah pah. Hakha ah tanghra ka kai. Cu lio zong ahcun, Hakha Pyidawtha sang in sizung tiang rasen tun khat put ah fang (2) a si i, thla khat ah tun 25 tang tum lo hi, ka rak thiar tawn. Tlakrawh rawh caan a zaat tikah vawlei ka nawng. Zan khuadei tlak ka raw. Cuticun keimah tein ka sianginn kainak a herhmi tete hi ka rak i zalh. Nunnak ah khing a rih caan a rak tam tuk tawn.

Thantlang ah kum hnih ka um i, a kum hnih ning tein thi ciomau in sizung ah ka kai. Hakha ah sizung ah ka kai. Mandalay college kai lio ah voi zei maw zat ka zaw i, sekhan le sibawi he kan i pehtlai peng. Ka mit nih a tha tuk lo. MIT kan kai lio ah, ka mitchung ah a bomi zong an rak ka hlai piak. Cuticun sibawi le sizung hi a phunphun tein ka rak phan lengmang. Sianginn kai lio ah khing a ritmi a rak tam tuk.

Pawcawmnak caah, Lashio le Mizoram kar ka hlat. Maisho le Mokok tiang ka phan. Kalewa ram ah meiti tiang ka co. Yangon-Mandalay in Mizoram khuakip ka tlawng. Lampi ah mi phun zakip he kan i tong. Zuding saei he ton caan a si. Hrocer huah caan a um. Motor rawh caan a tlawm lo. Palik le ralkap kong ah lungre theih caan a rak tam tuk. Khing a rih caan a rak tam tuk.

Harnak phun kip te ka tong. Minung phun zakip he kan um ti hna. Khingritmi rian zong voi tampi kan tong. Ka kut cung bak ah ka hawitha bik a thimi an rak um. Ka pa cu ka kut cungte ah a thi. Minung thih lai hi voi tampi ka ton. Miruak thu taktak zong ka pu. Miruk thu taktak vuinak ah ruak latu zong ah ka tel ve. Lungthin khingritmi thil tam tuk ka rak tong.

Thau ka um lio ah mizaw ka rak thlawp tawn hna. Tohkuai zawmi, raifanh, senten le typhoid zawmi in, pawfak le a phunphun. USA ka phak hnu ah damlomi phun kip ka bawm hna. Cancer zawtnak fakfak zong ka bawmchan hna. Damlonak dang a phunphun zong ka bawmchan tawn hna. Ka mithmaika ah mithih hi voi tam ka hmuh. Khing a rak rihnak a tam tuk.

Cu ka nunnak lamthluan chungah, mizawfak in, zuding saei in, mifim le mihrut in mi phun kip he kan i tong. Cu lakah zohkhenh har bik le king a ritbikmi zohkhenh cu, "thluak damlomi" zohkhenh hi a si. Zeidang damlo cu ka i bawmchan kho dih. Thluak lei damlo cu i bawmh awk bak a tha lo. Tanpi awk zong a tha lo. Fim sii nih le a um fawn lo. Hruhnak kakuai-se a um fawn lo. Zeidang damlo hi cu kakuai-se a tam ngai nain hruh hi kakuai-se chunh awk a tha lo. Cucu a pawi taktaknak a si.

Ka ruat tawn. Fimnak sii hi um sehlaw zei tluk in dah a that hnga? Cun mihrut hruhlonak kakuai-se um sehlaw a tha tuk hnga tiah ka ruat tawn. Minung cu Pathian a kan sermi ning tein kan um ko caah, zeitiawk a tha lo. Zeitluk in fimnak a thancho zong ah, hruhlonak kakuai-se hna hi minung nih ser khawh a rak si lo.

Minung hi nuhrinnak in a hrut ciami kan rak um. A cheu cu lungthin rawk ruangah a hrutmi um a si. Cucu "stress" timi lungretheihnak in "depression" (lungthin damlonak) ah a lanmi kan rak um i, hruh hi phun tampi a um. Laitlang ah nu pakhat zong "lungthin damlonak" cu a rak ngei i, a vapa a huat ning le a tito ning hi, minung fa celh ding khi a rak si lo. A vapa hi zeitik hmanh ah a mithmai ah lawmhnak le thanuamnak a rak um kho lo. A lungthin a rak kekkuai tuk. A khing a rak rit tuk.

Mandalay ah thluak aa letmi pakhat heh tiah ka rak bawm bal. A har tuk ning le khing a rihning chim awk a tha lo. A donghnak ah keimah lehlam ka lung a rawk deng mang ve tiang in ka khing a rak rit. Cu tikah khua ka ruat. "Hihi tha tein a dam kho ding a si ti lo caah, nuamsul in thlawp a hau" tiah ka ruat i, capo saih pah le nih pah in ka hawipa he sekhan kan rak piah tawn.

Laitlang ah a thluak aa letmi pakhat ka rak bawm bal. A chungkhar an khing a rih tuk ning chim awk a tha lo. Keimah zong hawikawm kan si caah khing a rit tuk. USA zong ah "lungthin damlonak" a ngeimi ka zohkhenh bal cang hna. Khing a rihning hi chim awk a tha lo. Chungkhar hi an khing a rih tuk ah, chimpit khi a si. An mithmai ah lawmhnak, thanuamnak le merhnak muihmai hi a um kho bak lo. Cancer le zeidang zawmi, thlawpbul nakin, mihrut le zuri thlawpbul tluk in khing a ritmi a um lo. Ka ruat tawn. Zei bantuk mizaw thlawpbul dah khing a rit bik ka ti hna sehlaw, "thluak rawkmi, mihrut le zuri thlawpbul hi khing a rit bik tiah ka ti lai."

Vawleicung mifim bik pakhat ah chiahmi Solomon zong nih hin, khing a ritmi thil kong hi a rak chim. Zei thil dah a rit i, minung thinlung a nenh kho cemtu a si timi hi, a rak ruat ve. Cu ah a chimmi cu, "mihrut nih hnahnawhnak an chuahpimi cu khing a rit tuk" tiah a rak ti:

Lung hi a rit i, thetse zong hi a khing a rit ko. Sihmanhsehlaw, mihrut nih hnahnawhnak an chuahpimi cu cu hna pahnihnak cun a rit deuh (Phungthluk 27:3)

Mifim nih hnahnawhnak an chuahpimi cu, thil tha umnak ca hna a si. Asinain mihrut nih hnahnawhnak an chuahpimi cu Solomon hmanh nih a celh in a rak celh lo. A tuar a rak i harh tuk. Cucaah mihrut nih a chuahpimi hnahnawhnak cu a khing a ritmi lung le thetse nakin an rit deuh tiah a tinak a si.

Cucaah vawleicung ah a khing a rit bikmi thil cu, thilri siloin lungthin khingrihnak hi a si. Cu lak zong ahcun "hruh" hi khing a rit cemmi a si. A pawi bikmi cu, zei bantuk thil an ton hmanh ah an khing a rit lo. An i nuam ko. An zei a pawi lo. Midang khingrih kong zong zeihmanh an ruahmi a um lo. Mifim le khuaruat khotu kha an khing a rit. 

Cucaah Mirang phungthluk ah, "Hruh hi a nuam" an tinak a si. Bible zong nih, "Mihrut cu an hruhnak ah khan i lawm ko" ( Phungthluk 15:21) a ti. Zeibantuk thil an ton zong ah an i nuam i an i lawm ko. Hnulei le hmailei zong an ruahmi le tuakmi a um lo. An khing a zaang peng ko. Vawlei hi an tei bak. Asinain an pawng ummi mifim tu kha cu, an khing rih hi a celh in an rak celh lo. Solomon hmanh nih a rak celh lo.

Cucaah "hruhnak nih a chuahpimi hnahnawhnak cu lung le thetse nak hmanh in an rit deuh ee" tiah a tinak a si. Cu khingrit mi thil cu, kan nunnak lamthluan ah kan ton sual ahcun, zeitindah kan tei khawh lai i, nuam tein khua kan sak khawh lai timi kha, fakpi in thlacam le zuam hi, kan herh cio hna. 

Fimcawnnak le Miphun Thanchonak

Minung pumpak thanchonak caah fimthiamnak hi hrampi a si. Pumpak in, innchungkhar in miphun pakhat thanchonak ding caah a herh bikmi tawhfung hrampi cu fimcawnnak a si. Fimcawnnak hi minung nuncan ziaza zong a thatter khotu asi. Cucaah khuate, khuapi in cozah tiang, mipi le uktu tiang nih fimcawnnak hi kan herh. Thapek a hau.

Nihinni ram thangcho, ram fim, ram thawng le ram tha timi vialte hi fimcawnnak a sangmi ram lawngte an si. Tahchunhnak ah Asia ah a thangcho bikmi ram- Singapore, Japan, Taiwan, South Korea, Tuluk le India-hna hi, fimcawnnak a sang bikmi ram an si ve hna. Europe, Australia, Canada le USA te hna an thanchonak hrampi zong, fimcawnnak a thancho caah a si. Fimcawnnak a san tik ahcun minung nih dinfelnak an i tlaih cang. Cucaah a tawinak in chim ahcun,

“Fimthiamnak cu, ram le miphun thanchonak caah tawhfung asi” kan ti khawh. 

Cu tin a si caah, Lairam le Laimi kan thanchonak ding caah tawhfung zong fimnak a si. Kan ram ah leicung, leitang thilchuak um lo. Lamsul tha lo. Lo tuahnak hmunrawn tha a tlawm. Certual tuahnak hmanh kan i harh. Kan leilung a chia. Kan i cawmnak khim tirawl hmanh kan chuah kho lo. Cucaah kan ram le miphun thanchonak ruah tikah, zeidang bochan ding um lo. Fimcawnak lawnglawng hi bochan ding a si. Zumhnak ahcun Pathian hrampi kan chiah lai i, minung thanchonak caah cun "fimcawnak" hi kan miphun nih thanchonak hrampi ah chiah a herh.

Fimcawnnak a thancho ahcun ram le miphun a thangcho ve. Ram le miphun a thancho ahcun fimcawnnak a thangcho ve. Hi hna hi aa pehtlaimi an si. Thenrawi khawh an si lo. Khuaruahhar ngai asimi cu fimthiamnak a sannak ram le miphun hna ah hin, mipi in cozah tiang dinfelnak a tam deuh ti a si. Study an tuah i an hmuhmi cu, fimcawnnak le minung ziaza hi aa tlai an ti. Fimcawnnak ah a san deuhnak ram minung hna hi, a niamnak minung nak in an ding i an fel deuh ti asi. Ramchung ah sualnak fak (crime) zong a tlawm deuh i, ziknawh le eihmuar zong hi a tlawm deuh. Cun cozah riantuanmi le uktu lak zongah ziknawh le eihmuar hi a tlawm deuh ti asi.

Kawlram kan thancholonak zong hi, kan nunphung ah kan dinlo ca zong ah a si lai. Pakhat cu kan fimcawnnak (pinnyayi) a chiat tuk caah a si.

Psychologist pawl nih fimcawnnak le sualnak ngan pawl aa pehtlaihnak kong an tialmi ruah tik ah, khuaruahhar a si ko. USA ramchung state le khua vialte i a cangmi “crime” hi study an tuah. Cu i an hmuhmi cu, “Crime sannak bik khua le ramkulh hna hi a buaktlak in fimcawnnak a niam deuhnak hmun lawngte an si" timi an hmuh. Khua pakhat chung i sang hmanh ah hin, fimcawnnak a sannak le sianginn thatnak hmun ahcun, sualnak ngan-crime-hi a tlawn deuh” ti asi. USA ram pumpi thawngtla vialte an tuanbia an zoh tik hna ah, thawngtla tambik cu high school hmanh a dihlomi lawngte an si an ti. Sualnak fak a tuahmi tam deuh cu, an ngakchiat lio ah nulepa nih tha tein sianginn kaiterlomi an si tiah an ti. Cucaah kan fale hi sual hna hlah seh ti duh ahcun sianginn kai thapek a herh.

Hi thawngtla pawl hi an sualnak cu aa dang cio. A tambik cu innbaoh, fir, ritnak sii zuar le tonghtham, DUI/OVI, vuakden, tlaihhrem, mithah lainawn, mihlen tibantuk hna an si. Thihdan pekmi tam bik cu catang tang li tiang hmanh a phanlomi an tam ti asi. Cucaah fimthiamnak a thanchonak ramchung lila hmanh ah hin, sualnak hna hi pumpak fimcawnnak a niamsan he aa pehtlaimi asi tiah hlathlaitu hna nih an hmuh.

Cucaah USA ramchung hmanh ah, state tha le khua tha timi an tahnak cu, fimcawnnak sianginn an tha maw? An sang ah sualnak a tam maw? Misual an tam maw? Minung le thilri an himbawm maw? Sipuazi tha maw?” timi hi tahfung cem ah an hman. Innlo that sawhsawh hna in tahfung an chia lo. Cu ti asi caah, cu fimcawnnak zong cu amah lawng in a si kho hawi lo. Sianginn tha a herh. Sianginn tha ngeihnak ding caah, cu sianginn umnak sang/khua nih an hmanmi phungphai le ningcang (system) a biapi tuk fawn. Cu phungphai le system nih sianginn chiatthatnak kha a tlaih.

Cucaah Lairam le Lai miphun (Chin) hi kan thancho khawhnak ding caah, fimcawnnak phungphai tha kan herh. System tha kan herh. Fimcawnnak tha kan pek lo ahcun, mino hna an nunzia aa rawk lai i, Lairam ah zudin saei, riantuan huamlonak, vuakdennak, buaibainak, firnak le ningcanglo nunnak a karh kho chinchin. Ritnak si-ai zong a karh lai. Hmailei ahcun ganster le damiah tiang tampi khawh asi. Cucaah Chin Sate cozah le mipi nulepa nih, fale caah fimcawnnak hi biapi cem ah chiah a herh. Kan fale khan ca an thiam ahcun, Pathian an thei deuhfawn lai. Dinfelnak an tanh lai i, cu ti cun kan ram le miphun a thangcho kho lai.

Ruah ding le tuah ding anherhmi a um ve. Ram le miphun thanchonak hi cozah uknak he aa tlai.
Fimcawnnak ah kan tlamtlinnak ding caah sianginn tha kan herh. Sianginn tha kan ngeih khawhnak ding caah cozah uktu tha kan herh. Cozah uktu tha kan ngeih khawhnak ding caah ram hruainak phunghram tha (constitution) kan herh. Cu lawng ahcun fimcawnnak ningcang tha (good education system) kan ngei kho lai. Cu lawng ahcun ramchungmi dihlak nih “fimcawnnak tha ah kan lut kho dih lai. Cu tik ahcun mirum, sifak le bawi le sal timi um lo in, ruang deuh in fimcawnnak tha kan ngei kho lai.”

Nihin ni Kawlram kan zoh ahcun U Nu chan in NLD chan tiang ah fimcawnnak a chiakha tuk. Socialist chan zong ah a chia tuk. Ralkap chan ah a zual chinchin. USDP le NLD chan zongah, a innlo le computer ahcun a van thang ngai nain, a muru le chungril cu amah ning asi. Aa thlengmi le sining aa tharchuahmi a um lo.

Cucaah, cozah sianginn cu zapi zaran le sifak santlailo kainak lawng an si cang. Cu sianginn cun cathiam sang chuah khawh ding a fawi ti lo. Cozah sianginn rinhcanh awk an that lo caah, a leng private sianginn chiah lawngah tanghra awnnak le line tha hmuhnak lam a um cang. Boarding school chiah lo ahcun kan fale hna sianginn kai lo tluk an si cang.

Zeicatiah sianginn an kai tung i an awn lo ahcun kai lo tluk a si. Cucaah tanghra tang hi cu cozah nih free in a tuah i, sifak santlailo zong nih line tha in awn khawhnak ding tiang in, fimcawnnak phungphai le system a ser hrimhrim a herh. Cucu a ser khawh hlan chung paoh cu, Kawlram fimcawnnak a sang kho lai lo. Fimcawnnak a san hlan chung paoh cu Kawlram zong a than hnga tluk a thangcho bal lai lo.

Kawlram ah cozah sianginn le private aa thlau tuknak cu, Mahlaing Sianginn nih a langhter. A tanglei i Mahlaing Mithasu nih an tuahmi sianginn result zoh tikah, hihi democracy ram sining asi ko caah a thami le cawn awk tlak a si. Khuaruahhar zong a si. Minung 876 phit i 875 awn. Cu i mah zatzat “D” hmuh cu, khuaruahhar a si. Sayate le sianginn hruaitu upat tlak taktak an si. Zohchunh tlak taktak zong an si. Asinain Mahlaing Sianginn cu zapi zaran ca a si maw? Si naisai hlah. A bik in sifak santlai lo caah a si kho lo.

Hi Mahlaing Mithasu nih an tuahmi sianginn le cozah sianginn result aa thlau tukmi nih Kawlram fimcawnnak system chiatkhat ning, cozah sianginn thatlo ning le tlamtlinlonak thuk taktak in a langhter. Mahlaing Sianginn result zoh bak in, kan cozah santlaihlonak, dinlonak, corruption, sualnak hi a lang tuk. Mahlaing sianginn result nih, “Kawlram i fimcawnnak cu mi sifak le khuate vangnau caah a si lo. Mirum milian, ralbawi le uktu hna ca lawng asi” timi a langhter.

Fimcawnnak system thami ram ahcun, cozah sisnginn bak in vawleicung a sang bikmi university ah an duhmi degree paoh lak khawhnak tinvo (right) an ngei kho ve. Tahchunhnak ah, kan umnak Columbus ummi Westland High School cu a tha tuk timi si lo. Asinain aa zuammi le thiammi cu high school an dih bak in vawleicung sianginn tha bik ah aa telmi-Harvard, Yale, Princeton le a dang university thatha-ah line thatha ah an lut ko. Ni kum 2-3 chung le bang cu, Somali nih pakhatnak an hmuh i university sianginn thatha ah an lut ko.

Kan Laimi Elly Biak Chin Tial zong OSU timi sianginn lian taktak ah medical/sii lei ah a lut. Emily Vanpardawh zong Engineering ah a lut ve ko. American mirum fa le milian fa zong nih, an thiamnak nih a tlinh lo ahcun, cu hna an luh khawh lemlomi sianginn ah, ramdangmi kan fale zong line thatha ah luh khawhnak tinvo an ngei kho ve ko. Ram tha le cozah tha ram i fimcawnnak ahcun mirum sifak, bawi fa le chia fa, khuate le khuapi, miphun kar ah dannaknum lo.

Kan Kawlram le Lairam cu, cu bantuk si lo caah a pawi taktak. Kawlram fimcawnnak ahcun, sifak santlailo le tlangcungmi ngakchia caahcun covo kan ngeihmi a tlawm tuk. Sianginn tha le saya/sayama tha zong an um lo. Sayate zong tling tein a kan pe lo. A kan pek zong ah ca tha tein a kan chim lo. Ningcanglo in thil a kal viar. Hihi lungfak le ngaihchia tuk asi. Hi fimcawnnak system ruangah, tlangcungmi kan thancho khawhlonak le Kawl nih a kan tei peng nak a si. Tlangcungmi cu sibawi, engineer le ralbawi si khawhnak lam zong a har tuk. Ruah ah lung a faak tuk.

Cucaah sifak santlai lo le khuate vangnau ngakchia zong nih “fimcawnnak ah aa tlukmi tinvo” (equal opportunity in education) an ngeih hlan chung cu, Kawlram cozah hi cozah tha a si kho lo. Uktu tha an si kho lo. Kan ram zong a thang kho lai lo. Cu aa tlukmi tinvo ngakchia vialte nih an ngeih hlan chung cu, kan ram politics le policy aa thleng taktak rih lo timi fian a herh.

NLD zong tling than hmanh hna sehlaw, ngakchia vialte nih catang sang phak khawhnak system an tuah khawh hlan chung cu, cozah tha ti khawh an si hlei lo. Cucaah sianginn a thatnak ding ahcun, politics  le policy ah thlennak (reform) tuah a herh. Kan mipi caah rian tlamtling kan tuan rih lo timi an i fian a herh. Kan ram fimcawnnak hi, mirum, milian le bawi hna ca lawng a si awk a si hrimhrim lo. Mahlaing Private sianginn bantuk ahcun zapi zaran kai khawh ding a si bak lo i, cucu a pawi taktakmi a si.

Lamsul than lawng a za lo. Innlo than lawng a za lo. Ngeihchiah thancho lawng a za lo. Cu vialte nak in kan herh deuhmi cu “sining” (system) le mino ngakchia fimnak ah thanter hi a si. Zeicatiah fimnak a than chihlomi thanchonak cu, caan sau a nguh bal lo. Tanakha le maikap thuh bantuk lawng si. Cucu vawleicung ram tampi ah hmuh khawh a si. Fimnak a thangcho lomi ram cu, development zei tluk tam um le rian nganpipi tuah zong ah, sau an hmun lo. An rawk than. An sifahnak in an luat kho taktak lo. An sifahnak chungah an i heel peng tawn.

Mahlaing sianginn result ka hmuh ahcun Kawl cozah cungah ka a lungfak taktak. Careltu nang tah zeitindah na thinlung um ve? Cozah fimcawnnak system aa thlen tunglo ahcun Lairam kan fale caah zeidah kan tuah lai? Sifak santlailo ngakchia le khuate vaangnau ngakchia nih catang sang phaknak ding caah, nang le kei nih zeidah kan tuah lai? Kan Lairam cozah nih tah zeidah nan tuah lai? Zeidah nan tuah awk si? Nan tuanvo nan i theih maw? Nan tuanvo nan tuan maw? Mipi sin in mee hmuh lawng a za maw? Mipi kan fale caah an herh taktakmi nan tuah piak hna maw?

Mahlaing Private High School

-------------------------------

Note:

Hi ca hi, San Antonio in Bus in ka tlung i, Springfield le St. Louis karlak ka kal lio ah, ka tialmi a si.

Bawipa Laksawng

Kawlram ka um lio ah, chun he zan he suimilam
tam tuk aa hngilh kho lomi ps kong ka rak tel. Ka zaang a faak tuk. Zab khat te hngilh khawh lo hmanh a har tuk va si kaw, a zarh in hngilh lo in um cu, zei tluk
khin dek a va har hnga? Zeitluk in dah a va temtuarnhnga? A awkokchong ko lai. Nunnak in thih hmanh aa duh deuh men lai.

A cheu aa hngilh kholomi um lio ah, a cheu an i hngilh nakin tho kho ti lo in a it lanmi zong an tam tuk. Mintha Dwe te hna zan ah nuam tein an it nain, dam tein an tho ti lo. Cucaah ruah ding tampi a um. Minung hi kan nunnak hi kan mah ta a si lo i kan uk kho lo. Hngilh nak kong te hmanh ah nawl kan ngei lo. Dam te le him tein i hlauhnak nawl kan ngei lo. Kan nawlngeihnak le thilti khawhmi
a rak tlawm tuk. Mifim, mirum le midawh zong nih, hngilh khawhnak le him tein hlauhnak nawl an ngei lo.

Cucaah Israel Siangpahrang lian bik David nih cun hi tin ati:

Psalm 3:5. Bawipa nih a ka thlim caah dai tein ka hngilh. Bawipa nih a ka ven caah him tein ka hlau than.

1. Hngilh hna hi Pathian vel le laksawng bak asi. Ka hngilh khawh lo caan ah ka si a vangh ning hi chim awk a tha lo. Abik in khual ka tlawn caan ah ka hngilh kho lo. Cucu har ka ti tuk tawn. Cu ahcun hngilh khawh te hna hi a man in cawk khawhlomi Bawipa laksawng asi ka fiang. Nang na fiang ve dek maw?

2. Cu dai tein hngilhnak
In him tein a tho than ti lo mi vawleicung ah an tam tuk. Zeitik hmanh ah tho ti lo in, an innlo, ngeihchiah, bank le rian limlomi kaltak in, a it lanmi an tam tuk.

Mintha Dwe hi miza taktak asi. Movie thlak ding program
tampi aa suai cia. Zantim ah a ih lio ah a nunnak a liam. A rian hmaban vialte a kaltak. A mah he movie aa thla dingmi ngaknu dawhdawh le director cu launak in an rak khan.

Voikhat cu USA ah American Airlines pilot cu vanlawng a mawngh lio bak ah a thi. Vanlawng cu a mah zuan pi in a zuang ko. U nau ruat ve hmanh. “Minung nun lio ah mithi mawnghmi
vanlawng cit khawh asi” timi a fiang tuk. Mithi mawnghmi vanlawng cit cu, zeitluk in dah tih a nun? A hnu sau nawn hnu ah, a thih an theih. A ruak an lak i, co-pilot nih him tein a tumpi hna.

Motor mawngh cuahmah lio ah a thimi an tampi. Pulpit cung thawngtha chim lio ah a thimi an tampi. Nunnak hi kan uk kho bak lo. “Nan lucung samfa pakhatte hmanh, ranternak le nahternak nawl nan ngeilo” tiah Jesuh nih a rak chimmi hi nihin ni tiang a dik. Cu bia cu Jesuh nih a chim lio ah,!a liamcia kum 2000 lio ah a si. Cu kum chung ah, sii lei le zeidang fimthiamnak vantawng in a thang. Thlapa hmanh an phak. Mars hmanh kai an i tim. Asinain thil fate a lomi lucung samfa ranternak le nahternak nawl hi minung fimthiamnak nih a tuah kho lo.

Cu nih a langhtermi cu “Minung nih kan pumsa nunnak kongah nawl kan ngeih khawh lo zia a langhter. Mitkuh thawte le dai tein hngilhnak nawl zong kan ngei loh bantukin him
tein hlauhnak nawl zong kan ngei lo. Cucu Siangpahrang David cu aa fian tuk caah, Ps 3:5 ah “Bawipa nih a ka thlim caah, dai tein ka hngilh. Bawipa nihnabka ven caah him tein
ka hlau” tiah Pathian a thangthatnak asi.

Dai tein hngilh te hna hi Bawipa nih a kan thlim caah asi. Him tein hlauh te hna hi Bawipa nih a kan ven caah asi. Bawipa Laksawng an si. Cucu zan na ih tik le zingka na thawh tik ah na ruat bal maw? Na tuak bal maw?

Tha tein ruat u sih. Minung Nunnak timi hi Bawipa hlanhmi le laksawng asi. Cucaah David nih, Bawipa nih a ka ven i him tein ka um i him tein ka hlau than tiah a tinak asi.

Dawtmi u le nau hna, Bawipa vel le dawtnak le laksawng tello cun, mitkuh thaw tein ih khawh asi lo. Dai tein hngilh khawh te hna hi dollars fang khat hmanh peklo in a lakka tein kan hmuhmi Bawipa laksawng asi. Nang le kei kan rian cu Bawipa dai tein nizan na ka hngilhter caah ka lawm ti vial asi ko.

Cu ve bantuk in ihnak in zungzal a tho lomi tampi lak ah, tu ni Nikhatni zing dam tein a kan thawhtertu le him tein thawhtertu hi Bawipa asi. Dollar in cawkmi asi lo. Bawipa laksawng asi. Kan nih kan rian cu Bawipa dollar fangkhat hmanh liam lo in him tein na ka thawhter caah ka lawm timi asi ko.

Cu lomhnak chimtu hi kan raithawinak siter hi Bawipa nih a duh bak. A kan ngen bak. A kan fial bak.

David nih a ih khawh tik le him tein a thawh khawh tikah Bawipa dawtnak le vennak asi timi aa fian bantuk in tu chun ni ah, Bawipa nih fiannak kan pe ko seh.

Careltu Bawipa nih thluachuah in pe ko hna seh.

——-

Note: Hi ca hi Austin-Dallas karlak ah zingka Greyhound Bus cit pah in ka tialmi asi. Bus cit pah ah nunnak kong ka ruat i, David bia ka lungchuak i ka tialmi si.

Cornerstone Church le John Hagee Ministeries

Pathian dawtnak le velngeihnak thawng in, August, 1997 ah USA ka rak phan. USA ka phanh khawhnak ding caah, a rak ka bawmtu le tanpitu Rev. Dr. C. Duh Kam le innchungnu cu, Corpus Christi khua ah an rak um. Cucu Mexico Rilikuai kam ah a ummi USA ram a donghnak khuapi pakhat a si.

1998 Christmas an sin hmang ding in ka rak kal. 

Dayton in December 22 ah ka thawh. December 24 ah an sin phanh ding a si. Snow a tlak tuk caah ka rak phan kho lo i, Dallas ah Christmas ka rak hmang. Rev. Dr. Chum Awi te sin ah ka rak i thum. An rak ka dawt i, an ka zohkhenhnak cungah ka lawm ngaingai. Cu lio ah Rev. Zam Mang te inn ah Christmas kan rak tuah i, Laimi dihlak hi 28 hrawng kan si rua ka ti. Cu tluk cun kan rak tlawm. Kan rak i nuam taktak.

December 26 ah Dallas in ka thaawh i, Corpus Christi lei ahcun ka kal Mi an tam tuk. Bus ah kan i tlum lo. Tlai tuk hnu lawng ah ka thawh kho i, San Antonio ah bus station ah zan khuadei ka rak riak. Map ka ken i, map cun ka fiang ko nain, khawika ka um zong ka thei lo. San Antonio hi zei bantuk khua dah a si? Mirang maw an tam? Minak maw? Spanish dah timi zong ka rak thei lo. Cu ticun Bus station ah thut bu in zan khua ka rak dei. 

Cu lio cu cell phone zong kan ngei lo. Facebook, Instagram, Viber, messenger ee ti phun pakhat hmanh a um rih lo. Laimi hrimhrim hi cell phone Nokia chiahru tete lawng an rak ngei kho. Motor hmanh  hi $2000-4000 man ti tluk a rak si.

A hnu kum 20 a van raoh tik, San Antonio Chin Baptist church nih Leadership Training ah an ka sawm i, June 7, 2019 ah San Antonio bus station cu ka an phan than. An Krihfabu pastor le hruaitu upate dihlak le member cungah ka lawm. Member 120 tluk an si. 

A liamcia kum 20 lio i ka rak zulhmi Greyhound Bus lampi kha ka van zual. San Antonio ka van phak cu, ka lung aa lawm taktak. Liamcia kum 20 lio kha ka van ruat than. Bus Station ah zan khuadei ka rak to i, ka rak thutmi kha ka philh kho lo. A tu ah Laimi Krihfa member 120 an van ummi le  dang Krihfabu zong an van ummi ka hmuh tik ah, ka khuaruah a har. Pathian nih Laimi a kan dawtnak le velngeihnak le thluachuah ka ruah ah, Jehovah Jireh Pathian a sinak ka fiang chin lengmang. A liamcia kum 20 i Bus station ka um lio ahcun San Antonio ah Laimi cu pakhat zong an rak um lo. 

Pastor Buan Thawng Lian nih Bus station ah a rak ka don. An inn kan phan. Chuncaw khim taktak in ka ei. Zan ah cawnpiaknak kan ngei. Minung 28 an kai kho. Krihfabu fate an si nain, an i biatak. An huam. An thatho. Zan 10:30 tiang cawnnaka kan ngei. 

A thaizing ah San Antonio downtown ummi Water Park ah kan leng. Downtown vialte boat in kan hel, Minung tan tam. Thingram aa dawh tuk ning chim awk thalo a si. Dawr a tam tuk. Minung an i dawh tuk fawn. Innlo a tha. Eidin a tam. Pangpar a tam. Khualai ah "ramtang" bantuk in an sermi van hmuh ahcun, "Thetse ramcar ah a ummi Paradise Dum" bantuk a si. Cun Tower of America timi khuacuanhnak ah kan kai. Chuncaw kan ei pah. Tower cu aa mer khomi a si caah, kan i mer pah. Voi (3) aa mer ah kan ei khawh ve i, tang ah kan tlung than. An downtown a tha. Aa dawh tuk i a nuam taktak (hi kong hi hnu ah tam deuh ka rial te lai).

Thaizing cu khawika dah kan i pumh lai tiah kan i caih. Zan ah internet ka zoh i, San Antonio ummi Krihfabu lak ah a lian cem cu Cornerstone Church a si timi ka hmuh. Cu tikah lawmhnak in ka khat. Zeicatiah hi church hi, MIT ka kai lio ah free in makazine a rak ka kua tawnmi church an si caah a si.

Hi church hi, Rev. Dr. John Hagee nih a hruaimi church a si. Member 17,000 an si. 1991-1996 MIT ka kai lio ah, Kawlram cu cauk rel ding a rak tlawm tuk. Cauk thar kan hmu kho lo. Cucaah free in kuat khawhmi makazine John Hagee Ministries cauk te ka rak cah tawn. 

Pastor Buan Thawngh Lian he kan va pum kho. An parking van phanh cu, Mall lian taktak bantuk in a kau. Motor a tam taktak. Inn zong a lianlian an rak um. Mino pawl cu camp an tuah lio a si. An rak i tuar cur ko. A chung ah kan van lut. An midon ning a tha taktak. A voikhatnak lengmi cu "visor tangbenh" a kan pek. Innka Number 12 tiang a um i, Number 6 nak ah nan lut lai ti a si. "Tu chun cu nau chuak thlacam a um lai" tiah lunghmuih taktak in a kan chimh. 

Midongtu an tha tuk. Innleng in a kan don, "Khawika in dah nan rat?" tiah a kan hal. Cun Inn ka hram in a kan don than. Thlacam lio cu luh an duh lo. Thla an cam dih in, a chung ah kan lut. A chung midongtu le thutnak chimtu an um than. A voikhatnak lengmi cu hmai deuh ah kan thu. Music cu a mak taktak. P&W cu a tha tuk. Soud system a tha tuk. A tur bak in a tur. Hlasak a nuam taktak. Hlasatu cu "Country musician" deuh lawngte an si. 

An serivice hi, mino duh ci le upa duh ci an kemh. Rev. Dr. John Hagee cu Colorado ah a kal caah kan hmu lo. A fapa Matt Hagee nih a kan hruai. Pumh lio ah chairman a um lo. Pator nih chairman aa tuan pah. Nauchuak thlacam siseh, zapi thlacam siseh, thawngthanh siseh, sermon si seh a kemh dih. Pastor dang le deacon cu pakhat hmanh caan an hmang lo. Rev. Matt Hagee bawmtu lawngte an si. Pastor pakhat nih a hram thawk in a dongh tiang a kan hruai dih. Laimi church he cun aa dang taktak.

Nau chuak thlacamnak a um. Ngakchia no tein kum 3 tiang an i tel. Nau pakhat kha pastor le Krihfa-upa pakhat cio nih cawi awk tha cu an cawi hna i, an dirpi hna. Pastor nih thla a cam piak hna. Thlacam lio ah, zapi tein kan thut bu in kan kut kan thlir cio. A sunglawi tuk. A dawh tukmi le a tha tukmi a si ka ti. Cawn tlak thil a si.

Thawhlawm kholh a za. Pastor nih "Cheuhra cheukhat aa kenmi nan kut van thlir u" tiah a ti. Cu hna cu hmai ah an chuak i, an cheuhra cheukhat bawm chungah an va thlak hna. Cucu Bible ning tein an rak tuahmi a si. A dang thawhlawm sawhsawh cu a kan kholh. Hi lio ahcun "muko music" lawng a um. Cucu "traditional" tiah an timi a si. 

Cun San Antonio khua caah thlacamnak le Krihfabu thlacamnak kha pastor nih a hruai hna. Cun thawngtha bia a chim. A thawngcha chimmi cu Genesis chung a si. Jacob kong a si. A tha kho taktak. Thawngtha bia a chim dih in, hlasak a um ti lo. "Thluachuah peknak" a chim i, cucu kan donghnak a si. Biakinn thutnak cu dot hnih bantuk a si. 

Aa pummi cu kan tam tuk nain, cheu nga cheu khat cu a lawng ve. Minung 2,000 fai a pummi kan si lai dah tiah ka ruah. 

Pumh dih in "mileng he a hleice tonnak aum." Kan mah zong hman kan va thla ti ve. Coffee, lakphak, cookies le changreu tampi an chiah i, kan va hrawm ti hna. Upa cheukhat le pastor cheukhat be bia kan i ruah. Mipa pakhat cu 1987 in hi ka Krihfabu ah ka pum i, a liamcia kum 5 in meber ah ka lut. 1965 ah Bangladesh ah ka pa hi Embassy riantuanmi a si le kum hnih kan rak um a ti. Mi tha te a si. Chonh biak a nuam taktak. An mithmai a panh tuk hna. Milung an lawmhter tuk hringhran. 

Kan chuah pah ah Pastor pahnih he kan i tong. An pangpar dum ah bia sau ngai kan i ruah. Cu ka ahcun thingkung phun hnih thum an cin. Cu ahcun Olive Thingkung (3) an cin. Israel nih laksawng a kan thenhmi an si. Tinbaw in kan phurh hna. A lai kung cu a lian tuk le dum ah luhpi khawh a si lo. Khur kan cawh i, Crane in kan cawi i, a langpar in van thlak i, cu ceu cun kan cin khawh a si" tiah an ti. 

John Hagee church hi Israel a tanh taktakmi an si. Iran a hua taktakmi an si. Israel he an i daw. An biakinn zong hi hlanlio Jerusalem Temple phun in an sak. Jerusalem hi Israel khuapi ding bak a si tiahg a dirpitu zong an si ve. Conservative an si. An biakinn chung zongah Israel Flag le USA Flag an tarti hna. Olive Thingkung kung 3 zong cu Israel nih an thenh ve hna. Pastor pahnih cu, "Kei zong Israel ram ah thinkung pahnih ka cin ve" tiah ka ti hna i, an i lawm taktak. Ka nu le pa upatnak caah Israel ah thingkung pahnih ka cin ve nak kong zong ka chimh ve hna. 

Hi Krihfabu hi ram le miphun a tanh bakmi an si. Politics hi fiang tein an chim ko. Republican deuh a dirkamhmi bu an si. Hlan ahcun, "chiatha khat" umnak a pawmlomi an si nain, a tu ahcun kan doh lo tiah an ti. 

Dum kan um lio ah, Olive thinkung kong a kan chimh pah ah, kan churh (ECBC) kong zong kan hei chimh ve hna. Olive Thingkung cin kan timh ve tiah ka hei ti. Pastor tampi an um. Pakkhat cu rian a tuannak a sau ngai cang nain, Krihfabu hruaitu lutlai taktak cu Rev. John Hagee le a fapa Matt Hagee an si. Matt Hagee cu minote a si. Capo saih a thiam. A thawngtha cu Bible chung bak ah aa khumh i ngaih a nuam ngaingai. 

Kan dih hnu ah parking in hman ka thlak pah hna. Ka hmanthlak zong a tanglei ka van tar chung hna. MIT ka kai lio tein an kong ka rak rel lengmangmi le cauk zong ka rak cah tawnmi church ah, a voikhatnak ka pumh khawh caah ka lawm. Hi hmun a ka phaktertu Pathian ka thangthat i ka lawmh.

Thau khua in, MIT in, a tu chun Cornerstone Church ka pumhnak tiang ka tuanbia le sining ka ruah ah, ka lawm tuk. Jehovah Jireh Pathian nih lam a ka hruai timi fiang tuk in ka theih. Lawmhnak chim zia ka thiam lo.

"Bawipa, a umnak hmanh ka rak theihlomi, phanh ka duh ngaimi church ah na ka pumhter caah ka lawm. Ka lawm tuk" tiah thla ka cam bu in, innlei ah kan tlung than. 

Nauchuak thlacam lio

Rev. Matt Hagee he pumh dih ah

Biakinn tual dum

Pastor pahnih he bia kan i ruah lio

Pastor pahnih he dum kam ah

Olive Thingkung a hme cemmi

Olive Thingkung a lian bikmi cu a si

Olive Thingkung a lian cem chang

Israel ram i a keumi kuhchuk phun an si

Chapel

Tangbenh a kan pekmi le information catlap

Mileng le pastor tonnak lam piahtu pawl

Office inn le Sunday School class pawl umnak

San Antonio khualak lampi tonnak