Tuesday, December 23, 2014

Obadiah Outreach Ministry (Mission in Bangladesh)

Obadiah Outreach Ministry/Mission Tuanbia Tawite


Amasa in Bawi Jisu Khrih min thiang in na kut kan tleih. Nan riantuan a tlamtling lio si ding kan ruah na. Kan nih zawng kan riantuan Pathian malsawmnk in kan kal tha lio si ve.Kan Mission konglam thuah theih ding in  thawtnak na ngei mi caah fakpi nan tlunah ka lawm .Kan Mission information thuah  ca in ka rak tial mi cu hi a tangah ka rak tarlang si :

 Obadiah Outreach Ministry/Mission thawk /dirh hun cu: Bible siang kai ka dih hnuah India thawk in 2009 ah ka rak tlung i,Missionary in 2010-2011 tiang  kumkhat  (1) Rangamaty Hill Districts ah kan unau Chakma zumhlo mi phun sinah thlarau tlaumi tleih ding le Pathian riantuan in ka um le, ka ngeihtuah lengmang i denomination (Bu) thlurbik in riantuan hi aharsatnak tampi ka hmuh i , ka lakah ngeihtuahnak  ka ngei mi cu denomination  pakhat min put in riantuan hngak in In-terdenomination bu kau deuh in Mission rian hi tuan khaw se law zumhlomi thlarau tlau na hi kan tleih tam deuh lai ti  ruah nak ka ngei i.Pathian sinah thla fakpi ka cam hnuah ka thinlung ah Pathian nih  a ka pek mi mission bu min cu:

Obadiah Outreach Ministry (OOM)( a meaning cu”To-aw thinlung put in ramthimah zumhlomi hna sinah Pathian riantuannak” ti si. Hi mi Bu min ka thinlungah arak suaknak cu tulio Christian hika Bangladesh ah um lio mi na nih abik takin  Khrifabu ah riantuantu,Pastor, Rev leh Missionary na nih Pathian rian kan tuan dan le kan thinlung put hi taksa leiah hotu rui le khalhnak thinlung put in rianuantu hi kan tam tuk. Rev, tam deuh nih an um an kal nak zawngah mi nih tophah tha deuh pek ding,si lo ah cun anlung tha lo mi atam tuk. Khrifabu ah ruitu hna nih nautirnak thinlung hi aum lo le pakhat le pakhat pehtlainak tha aum kho lo. Mark 9:33 ah kan zoh cun Bawi Jisu Khrih thiruai na nih zawng anthinlung put hi anmah zingah hau me  a lian deuh aw, timi thinlung an put le Jisu nih  nun asimh na mi kan hmuh hawi in.

Kei nih hi kongah kan dirhmun ka zoh le Khrifabu leh Mission dang dang nih kan thangso khaw ding hen cun  “Nauternak” nak thinlung put in riantuan selaw kan thangso khaw deuh lai ti hi zumhnak ka ngei mi si. A tu kan dirhmun ah cun keimah hi ka tha cem,timi leh uangnak hi si doh in ka hmuh.Cu caah Bawi Jisu Khrih hnun hi kan lak loah cun a zei tin kan thangso khaw lai ti ruahnak ka ngei.Cu caah kan mission bu minah zawng nauternak hi apoimawh in ka theih le,”To-aw” tiin ka ser mi si.

 Ka hawi le tu lio thangthar (Young generation)  deuh  ka van ruah na i mi tampi nih an thaw ngai ko,  kan zate nih hi bu lakah a thaw mi pauh nih duh rualnak in hi Mission bu hi  dirh mi si. Hi Bu dirh hun cu 20th July 2012 ah si. Hi mission bu nih politics ah  telnak (Involvement) angei lo.Chittagong Hill Tracts ah um tlangmi zumhlomi na thlarau tlau lio mi tleih le azumhtharmi caah zawng taksa ah leh thlarauah thangso khawnak ding in zohkhenhnak tuah  zawng hi si.

Mission thiltum: Zumhlomi tla thlarau tlau  tleihnak leh zumhthar mi sinah Pathian thawng tha bia in zauhkhenhnak tuah si.Cun Zumhthar mi caah taksa leh thlarau ah minung nih kan herh mi ngeihtuah piak eg,orphanage Nu le pa ngai lo leh old aged (u patmi) zauhkhenhnaktuah hi si,hi lakah a bik tak in Retired Pastor zauhkhenhtu ngei lo mi zauhkhenhnak tuah si.



Kan riantuannak hmun: Bandarban Hill District Chittagong Hill Tracts Bangladesh ah si. Missionary rian kan tuannak  bial cu:1.Thansi Area Bandarban Sub Dist 2.Chimbuk Area
Bandarban Sub-Dist 3.Antaha Para Ruangshary Area Bandarban Sub-Dist.4.Bandarban  town  area. Area  pali (4)ah hin rian kan tuan lio si.


Kan riantuannak
 July 2012  thawk hen July 2013,sungah Pathian rian kan tuannak ah Pathian thlarau thiang bawmhnak in Mro mi phun thawk in mi 200 ngak tam deuh kan hmuh na.Anmah hi zumhthar mi an si,Christian an si le hau hmen nih zohkhenhnak tawnglo mi an si. Hi lakah kan mah Mission nih kan rak zoh hna hnuah cun atharmi  minung7 Baptistma kan pek na than atu ah kanmah nih kan zoh khenh na le an a lawm ngai.   

Cun, July 2013 thawk hen Dec 2014, Hi kumkhat sungah amah Bawi Pathian bawmhnak in  zumhlo mi 150 ngak tam deuh kan hmuh na. Cun, Kan unau Marma zumhthar mi KOMLA khuaah mi zawng Bawi Jisu Khrih an zumh caah anmah  Marma Community zumlomi hotu hna nih ex-communicated an tuah na i zohna in an si faktuk le September 2014 ah Fakfang (Rice) Kg 400 kan bawmh na. A tu ah an missionary pa pakhat (Sathuaimong Marma) cu a in leh lo asuak tak le Tlabung Khua Mizoram India ah a tek caang.Adang family 4 cu anmah umnakah an um rih ko,amahbelte cu an in leh lo cu suak tak hrim hrim dingmi an si.Pathian sinah thlacamnak ah kan theih na la.

Cun,October 2014 ah Missionary Lal Lian cu kan unau zumhlomi Mereng khua Bandarban District ah kan thlah le,amah aum hnuah October thla thawk in Private School zawng kan dawmh pi na.Amah a um hnuah mi pa 6 cu Baptistma an pek na. Cun adang mi 67 cu amah Missionary pa kan va thlah lanah kan tawng na mi si.A tu an dir hmun cu,Sunah cun an fa le tla siang akai pi na le,Zanah cun an khuate in anmah hawlh in A, Aw, B  a simhna,an khuate upatmi leh mino mi na nih an thaw ngai .2015 ah cun anmah hawlh in Hlabu leh Bible an zohkhaw lai ti kan zumh.Cun an khuaah zumhlo rih mi family 6 an um rih anmah zawng hi ara mi kum 2015 ah cun an zumh lai tih zumhnak kan ngei.


Pathian dawtnak a thei i tipil ingmi hna


1. Mission riantuantu:
1.Saya Lal Thangzel  Executive  Director
2.Pastor Van Neih  field Supervisor.
3.Evan Buang Tui  Mro,Field worker
4.Missionary Lal Lian. Field worker
5.Pastor Borthol Tripura. field worker
6.Lal Pian Ngak –Administrator  in education department
7.Pastor Lal Lian Sang, Literature departments


2.Khua zeizat ah dah  nan tuan?

Ramthimah Local um zah:1.Padui Khua,2.Niadun Khua,3.Amoy Khua,4.Chita Khua,5.Galilee Khua 6.Marking Khua,7.AnTaha khua leh 8.Mereng khua si. A tuah hin khua (8) ah kan tuan lio si.
Cun khua pakhatah local pakhat tling lo mi dawngkhat dawng nih um mi cu kan siar sih rih lo. Mailei ah zumhlo rih mi  an zumh tikah local church a tling vima ko lai tih kan zumh .


3.Krihfa cang ciami zumtu thar zeizat dah an si?
A tu kan dirhmun ah cun zumhthar mi cu 245 si, cun zumh cia  sinain (name sake Christian) amin hen  Christian si mi 309 kan zoh sih na. Hi tla hi Biakin zawng ngei lo,pumnak can zawng ngei lo,thawhlawm zawng pek theih lo mi le zohkhenhtu ngei lo.A tuah kan mah mission nih kan zoh khenh na le anmah Local tete cu tuam lawm ding an theih caang.
4. Thil a chambaumi le a herh tukmi zeicah asi?
Thil a chambau mi leh aherh tuk mi cu hi tla hi si:
1.Missionary,Evangelist leh Pastor riantuantu zohkhenhnak.Atu 2015 ah filed thar LAMA area  awn kan i tim le ,zumhlomi tamcemnak hmun asi hen,hi filed thar kan awn dingmi lakah Missionary/Evangelist mi 3( pathum) tal thlah kan hau lai.Asan cu a area akau deuh mi si le  tam deuh mi  thlah na kan herh.
Cun,tuah riantuantu mi 7 kan si mi lakah monthly salary regular in pek khaw mi cu mi 3 ko,adang mi pa 4 cu honorarium hawi in si ko.
2.Motor Bike pakhat (1) tal ahau la.Asan cu Missionary  leh Evangelist riantuantu  na nih filed ah riantuannak caah  aherh tuk mi si.Kan riantuannak hi Bandarban Headquarter thawk in  Sub –District ah lir kal kan herh mi si le kan herh tak tak mi si.
3.Ngaktah fa (Orphan children) mi 10 caah tal bawmhnak hi tuah kan duh ngai .Atu kan mission nih athiltum cu orphanage Hostel hi Bandarban ah timhtuah piak na hi si le,atu ah cu Hostel puitling kan timhtuah khaw lo rih hmenah,mingaktah nule pa ngeilo in siang kai lio mi 10 tal scholarship hawi in bawmhnak pek na khaw selaw atha tuk lai.
4.Sun Sawng Junior High School  caah teacher  pakhat 1 zohkhenhnak hi kan herh tak tak mi si.Hi School hi kanmah Laimi/Bawm umnak hmun ah mi School pakhat asi.Bawmh le zohkhenh aherh mi tak si.
Khi atlunah thilherh cem item 4 ka tialmi lakah nanmah nih aherh cem nan timi item cu nan thim lai le nan kan ceih piak ding in kan hal na.

5. A harnak bik in na ruahmi zeidah a si?
Riantuan ahar deuh ka theihnak cu,hi kan umnak Chittagong Hill Tract cu free tak le direct in evangelism hi phun kip sinah kan tuan  khaw lo.Cu caah indirect in Evangelism hi tuan ahau nak tampi aum. Phun kip sinah Pathian thu  kan sim khaw lo,cun Bible School zawng open deuh in kan tuah khaw lo.Kan caah atha cemmi cu,Hostel residential in mi tam deuh caah tuah khawselaw zumhlomi te le fa van siah na selaw,du sahte in Christian sinternak zawng hi anmete thawk in pek khaw na selaw atha tuk la. Cumi Christian family sinternak in van cawmna selaw rah tampi asuah khaw lai ti ka zumh.

Sihmenselaw,Pathian rian cu harsatnak tampi umhmenah kan tuan dingmi si le kan tuan zungzal ko lai.Thlacambawmh kan herh tak tak. A dawngh cemnak ah keimah personal in aharnak bik ka theih mi cu,keimah riantuannak support hi si.Mission ka dawmhnak thawk in atu sun ni tiang in keimah riantuannak le family support hi ka tawng a remcang lo le ka riantuannak ah aharsa ka theih deuh.Hi missionah fulltime in rian zumhtak ka tuan khaw ding caah keimah personal leh  family caah support ka herh ngai pathian sinah zawng thlacamnakah nan ka theih ding in bawmh kan hal na.
6.Hmantlak cu kan ministry  update  kan thanh leng mang la. Ka lawm e.

-------------------------------

Saya Lal Thangzel sin ah cakuat 

Dear Saya Thang,

Jesuh min in na kut kan in tlaih. Na email kan hmuh i kan i lawm tuk. Pathian sin ah thla kan in campiak lengmang. Zeihmanh kan in bawmh khawhmi a um lo. Na hnu in thla kan in campi lengmang. Pathian nih an umpi lai. Na tha rak chia hlah. Zarhpini fate bulletin ah na min kan tial i, thla kan in campiak peng. Na riantuannak ah Bawipa nih in umpi ko seh. 

Nai ah Rev. Dr. C. Duh Kam nih kan i tong tiah a kan chimh. ICCC zongah na rak telpi khawhnak hna kong a kan chimh  i kan i lawm. Kan i lunghmuih. Bawipa caah na ti khawhtawk tein rian na tuannak cungah kan tha a nuam. Kan in dirkamhpi ko. Na cakuat zong zapi sin ah kan rak rel lai. Na tha rak chia hlah. 

Nang zong kan caah thla rak kan campiak ve. Krihfabu kan dam that lio asi. Naite ah Justin Thawng belte cancer in a thi. Kum 3 le thla 4 a si. Tu zarh rinni ah kan vui lai. Thla rak campi ve hna. Zeidang thawngpang a tha ko. 

Kei le ka chungkhar zong kan dam lio asi. Bawipa rian kan tuannak ah Pathian sin ah thla rak kan campiak ve. Bawipa rian ah lungsau tein ka tuan khawhnak lai thla rak kan campi ve. Christmas lawmhnak le hnangam daihnak na cungah um ko seh. Amen.


Hai Vung Lian, 
Pastor, ECBC
5128 Maple Valley Dr.
Columbus, Oh 43228

Ca a kan lehmi a tanglei ah ka van thil chih.

Rev Dr,Hai Vung Lian

Amasa ah Bawi Jisu Khrih min thiang in na kut kan tleih. Ca na ka let
mi lawmhkai tak ka hmu i ka lawm ngai.Nung  le dam in nan um ti thawng
ka theih i lunglawmhnak in ka khat.Cun Pathian rian ah zawng lungsau
tak in tuan khaw ah nan um mi caah zawng Pathian athat zia le Pathian
ram caah riantuan ding tha zang nan suahnak ka theih i ka mission
riantuan ah tha zang a ka pek tak tak.

Dr, Duh kam in kan i tawn aw, amah nih akan kawh le kan rak ra mi si
le,kan i tawn hunah ka sim piak mi cu Dr Hai Vung Lian Pastor atuannak
ECBC USA ah mi nih a kan bawmh ka ti piak,"atha cu tah akan ti" amah
sin zawngah kan mission riantuannak cu kan sim piak cun,abik tak in
meeting canah zawng report kan pek le mipi nih zawng tha an ti ngai .

Saya,Dr Duh kam nih zawng an simh lai ti ka ruah, hi kaah kan unau
zumhlo mi na sinah Mission rian kan tuannak hi,a canah cun harsatnak
tampi kan pal tawn,a canah cun lunglawmhnak zawng kan tawng tawn.A
cangah cun ka pumpak harsatnak zawng hi tampi aum tawn asan
cu,zumhlomi lir sinah riantuan mi kan si le, bawmhna dingmi zawng hi
atam tuk le a cangah cun ditnak aka pek tawn.

Sihmenselaw Pathian cu aha tuk le ka di hunah caknak aka pek le ka
lungsia lioah lungnuamhnak aka pek tawn,Pathian cu vel a nei tak tak
si,adawtnak zawng hi tah khaw asi lo.Cucaah harsatnak tampi um
hmenselaw mailei fuk in amah Bawi Pathian ram kohnak caah rian hi kan
tuan khaw mi caah Pathian cu sawr hen um se law!
A tu 2014 ah nan Khrihfabu nih na kan bawmhnak rah (Fruit) kan hmuh mi
cu, Kan unau Mro Mereng khua ah zumhthar kan tawngna mi nih Biak in
sak in amah Pathian sawr khaw ding in thawtnak an van ngei le,atuah
kan mission nih Biakin hi kan sak pia na lio si.Kan Pastor le
Missionary tla nih an bawmh na le mai zerh Thawh tanh (Monday) ah an
rak tlung lai an hmantlak (Photo) tete kan kuah na lai mai zerh ah.
Pathian sinah thlacamnak ah nan kan theih khaw ding in kan kuah na  at
mi si e.

2015 January ah Field thar LAMA area awn kan i tum mi ah zawng  a
tlamtling khaw ding in Pathian sinah thlacamnak ah na kan theih ding
in kan hal na.

Cun,Sun Sawng Junior High School zawng zohkhenh ding in  Sun Sawng
area ah kan mah Laimi/Bawm ummi na nih bawmh akan hal le ,kan mai Dec
27,2014 ah meeting  tuah asi; cu mi ah cun kan va a tel lai. A zeitin
kan zohkhenh lai ti in thla kan cam lio si hi kongah zawng thlacamnak
ah na kan theih ding in kan hal na.

Cun,thihnak tawng in lungsia ah ummi  chungkhar caah keimah pumpak le
kan mission ah riantuantu Pastor le Missionary zawng nih thlacamnak in
kan bawmh na la. Ka farnu ka suahpi mi nih kan dung May 12 ah cancer
damnalonak vei in akan thih tak mi e kan nih zawng. Afa le mi 5 a roh
na,cancer damlonak hi cu mining nunnak nih adirh khaw lo cu poi tuk.
Pathian sinah thla kan cam lai, nang leh nan chungkhar in lungsaupi
in Pathian ram kohnak caah nantuan khaw ding caah. Nan Khrihfabu le na
sinah kan mission riantuannakah  bawmh kan herhnak thu kan rak tial mi
nan kan ceih piak at caah na sinahah  le Pathian sinahah fakpi lawm
thu ka sim e.

Ka lawm e

Khrih ram caah

Saya Thang
Bangladesh.

Saya Dr Hai Vung Lian

Amasa ah dam in nan kut kan tleih na. Nan dam tha  kan ruah na,kan nih
zawng Pathian thawng in kan dam lio si.Pathian khuaruahnak ting in kan
mission riantuannak  zawng atlam tling,na kan bawmhnak atlamtlingnak
kan hmuh mi cu hi si.Zumhthar mi kan unau Mro mi tu kum sungah thlarau
tlau mi kan tleih na mi nih Biak in an herh le,kan sak pi na mi
si.Photo tete kan kuah na hi  Pathian sinah thlacamnak ah nan theih
khaw na ding caah si.Himi khua ah School kan ngei. 2015 thawk in tha
deuh in zohkhenh kan i tum.

From: "Thangzela Zathang" <zelazathang@gmail.com>
Date: 17 Apr 2017 17:45
Subject: Re: Riantuannak
To: "Ngun Lian" <ngunlian74@gmail.com>
Cc: 

Dear Saya Lian

Amasa he Bawi isu min he nan kut kan tleih na.Pathian khuruah hna caah
kan nih lei zawng kan dam tha lio si ve.Kan riantuannak zawng Pathian
thawngin atlamtling ngai.Good friday le Easter Sunday program zawng
tlamtling kan mang khaw.

Pathian nih kan riantuannak thluahsuahnak a pek le,nanmah bawmhnak le
Pathian bawmhnak he kan unau Tulashary Tripura mi hna sinah Biakin
thar kan sak piak hna mi zawng tlamtling te he kan awng khaw.
Cun,Thlarau tlau mi pa 8 kan tleih hna mi Baptistma zawng kan pek hna
khaw.File attachment he kan riantuannak hmanthlak kan kuah hna mi
zangfahte he van ka kau piak u law ka lawm tuk la.Kan a lawm tuk,nan
kan bawmhnak hi asung lawi tuk.Pathian nih nan riantuan cikipah tampi
thluahsuahnak an pek hna se law!

Ka lawm

Khrih ah nan tuan hawi


-----------------------------------


Chinchiah

Ca a tialmi hi a tial ning tein ka chiah. A ruang cu Bawm ram ummi a si nain, mah tluk in Laica a tial thiammi le biafang a hman khawhmi hi a sunglawi tuk ka ti i, a mah tial ning tein ka chian ko. Ka remhmi a um lo ti kha van langhter ka duh. 


Thursday, December 18, 2014

Laimi Inn Ngeimi Caah Theihtlei

USA hi mifim ram an si caah minung duh dingmi le herh dingmi an thei tuk. Kan herhmi thil vialte a tling dih ngacha ko. Amah belte cu, thil hi a sining te theih, hngalh le hman thiam a herh. Cu lo ahcun harnak le sunghnak tampi a chuak kho.

Nizan ah "Today" show ah innka tawh an hrenh chih ruangah innka on an fialmi hna minung nih, voikhat tawh on man ah, tangka tam taktak a hlei in an cawitermi hna kong an piah. Inn pakhat kha tawh an i thlauter. Innka tawh phawngh thiammi company pakhat hnu pakhat an auh hna. An rak ra thluahmah.

Tawh onnak ah sau an rau lo. Asinain on piak man ah, $220-410 karlak an lak hna. Cawi taktak dingmi nak in a let 2-4 karlak an lak hna ti a si. A ngaingai tiahcun a dikmi company nih cun an caan, an thiamnak le emergency auh asimi vialte tuak tikah, $100 cung dih ding asi lo ti a si. Zeitluk in dah innka tawh tuahtu hna nih mipi an hlen hna timi kha video in a thli tein record an tuah i, mipi ralrin peknak kong an chim. An auhmi hna pawl cu, inn ngeitu min in auh hramhram an si caah, taza cuai khawh an si lo. Mipi fim chimhnak caah show an tuahmi asi.

USA cu a dingmi an um bantuk in a hrawkhrawl taktakmi zong an um ve. Minthut te in mah le hnatlaknak tein thil tuah asi caah, "ta-ya-win" in i dehnak le hlennak ram a si. Cucaah America ah hin thil theih le mi hman he ton a biapi taktak.

Inn Ngeimi Hna Caah Theihtlei

Inn na cawk tik ah na cawkmi inn kong na theihfian a hau. Culo ahcun company bomhnak i hngat peng ahcun midang hlenthawi ton khawh a si.

Columbus kan i thial hlan cu Apartment ah kan um caah, mei, gas, tii le innchung thilri aa rawk tik paoh ah apartment nih tuanvo a kan lak piak i, zeihmanh buai ding arak um lo. Buainak a chuah tik paoh ah, inn ngeitu nih riantuantu an rak thlah hna i an tuah zungzal.

Columbus inn kan cawk tikah a chung ah mah tein theih a rak herhmi a rak tam tuk. Voikhat cu kan tii khat phung aa dil i aa tap ko cang. Zeiti tuah awk ka thei lo. Cucaah atuahtu ka auh hna i suimilam minute 15 hmanh an rau lo. An seh a van i ken. A phonh dih i seh in a chung lei pipe cu a hei  hngerh. Inn cawk hlan i a rak lutmi samvu tawr le cheng in an van chuah. Cu ceu cun tii tha tein a lan.

A hnu ah a pit than lengmang. Tangka tampi dih in minung auh lengmang ding kha asi kho ti lo. Keimah nih le zeiti tuah ding ka thei fawn lo. "Ziahhme fawi tein samvu char khawhnak le lak khawhnak hi an tuah hnga lo?" tiah ka ruat lengmang. .

Ca ka rel lio pi ah "Drano" timi kong Joel Osteen nih tiami ca ka va rel ngelcel. Drano rian tuan ningcang kong a tialmi asi. Drano he aa lo mi zong tampi a um. Kan inn pawng dawr ah tawr le cheng in a um ko. Maw theih lo le hngalh lo fah hi tiah ka ruat. Adih ciami kum 3/4 chung ka lung aa tuaitammi kha atu cu a tliang viar cang.

Samvui thianhnak sii dang kan cawkmi cu, "Hair & Grease" (Drain opener) timi asi. Achung ca ka van rel i, "Na sam vialte minute tlawmte chung ah a kang viar lai" ti a si. Ka zumh setsai lo nin ka toih i, minute 15 ahcun kan pipe tii langhning cu a tha taktak. Tliang cikcek tein pipe cu a tawl dih.

Cupin cu, kan tii a luan khawh lo caan paoh ah, cu haang te cu kan toih i a tha tawn.

Hair and Grease hman ning cu hitin asi.

1. Tii aa tapnak kha ro tein chiahta a hau
2. Cun aa tapnak pipe chung ah drano haang tam nawn in toih a herh
3. Minute 15-20 kar na ngan lai.
4. Drano haang nih a phaknak paoh cu sam an man dih

Hair & Grease cu, poison le acid aa tel caah ralring tein tongh a hau. A rim zong a um lo. A hmuimi le nammi pakhat hmanh a um lo. A khut zong a  khu lo nain pipe chung i aa tapmi sam vialte a kangh dih. USA i inn an sak tik ah, hiti bantuk in samvu hmanh nih innchungkhar harnak tampi a pek khawh. A sining tein thil theih le hman thiam hi USA ah a biapi tuk. A fawi zong a fawi, lungre zong a thei lo; tangka zong tampi dih lo in mah tein zaang dam te le lungre thei lo tein um khawh asi ve.



Wednesday, December 17, 2014

Christmas Celebration Among Chin Christians in Myanmar

I was born at Thau Village, Thantlang Township, Chin State, Myanmar. My village is situated near the Indo-Burma border. The practice of Mizo Christian influences my village in many ways like "lengkhawm and cawimawi." 

My parents were not Christians in until was in the 5th grade. But I and all my siblings went church regularly since most of our friends were Christians. I first learned the faith and belief of Christianity at Sunday School in my village church. I learnt so many interesting stories from the Bible from Abraham, Issac, Jacob, Joseph, Moses, Aaron, Joshua, Kind Saul, King David and King Solomon and many prophets etc.

The Christmas story of was the most interesting and fascinating story for me among all the stories of the Bible. I really liked the stories such as the Baby Jesus, the Star of Bethlehem, the Shepherds, the Magi, the killing of the boys under 3 years old around Bethlehem by King Herod, the littler manger,
and the Virgin Mary and Joseph and the Angel Gabriel and the plight of Egypt. There are many more interesting Christmas stories outside the Bible which were told in the church. I still vividly remember all those children stories until today.


     Beautiful Thantlang City (Ref.tabcthantlang.blogspot.com)

I still remember one particular drama which was performed when I was a four years old boy. The story was based on the Biblical account of the plight of Mary and Joseph to Egypt from Bethlehem. It was so good since I was a child. I never saw another drama that captures my heart like that drama until today. Perhaps it might be due to my childhood feeling. The drama was performed in the evening of Christmas Day. The whole villagers watched it in the ground. Many people cried and came home with tears. That was unforgettable memory for me.

One of the most joyous things was singing caroling songs at night. The weather is normally cold in Christmas time but all the youth in the village sang Christmas songs in front of the houses in the village with dancing, shouting and blowing a "pang-pang" (that is a small paper bomb). We used sang Christmas carol like "Joy to the World the Lord is come" until 12 am mid night. It was unforgettable event. I still miss that time and Christmas carol. There were much more to say about Christmas time in our Chin State in Myanmar.

The landscape of the Chin State is very beautiful in the winter because the Cherry blossoms in Christmas time. There are many Cherry trees in the wilderness in the Chin State. People can see its flowers from many miles away. Many kinds of bird suck the juicy flower during this time. They sing their beautiful songs and glorify God's glory. The birds really enjoy sucking the Cherry flower. Cherry trees make the season nicer and it glorifies the Christmas season. Perhaps they also praise the coming of the Baby Jesus. We used to cut the branches of Cheery do decorate the church building for Christmas Day and New Year and it make the church so beautiful and natural. I really enjoy decorating the church building while I was in my village, Thau.


                             Cherry flower (Ref. sam-justun.blogspot.com)


  Cherry Flower in Chin State (Photo: Van Biak Thawng)


I terribly miss Christmas celebration in my Chin State in Burma after coming to the USA. America is the source of our Chin Christianity since most of the missionaries to Burma were from USA. I saw Christmas celebration in USA many times on movie and TV series. I imagined that "How wonderful the Christmas celebration in USA would be? And I was so eager to see the Christmas Day celebration when I got to USA in 1997.

The cities in USA are beautiful with many colors of lights on the houses and on the trees. We are very busy and happy for the holiday season for shopping. Our mind is very fresh with beautiful Christmas songs. But I found out that the actual Christmas Day was very personal without celebration and I was in shock. My first day of Christmas in USA was the most lonely day in my entire life because it was so dried and lonely since there was no celebration at all.

We had only a small candle light service on Christmas Eve. I enjoyed it but it was so quiet, short and simple. After the end of the service people went home themselves not staying long in the church. everybody was in a hurry to go home. People could not afford to spend time to chat and share their feeling and enjoyments. In a few minutes after the service the church was empty. I thought myself that how could Christian faith survive without celebration of its unique tradition in the community? Could we spend more time each other in the church to share the good news that we had tonight?

I thought back about Christmas celebration in my village in Burma again. I can't compare the Christmas celebration there with any other Christmas celebration around the world. Perhaps the Christmas celebration in the Chin State might be the most unique, joyous and best Christmas celebration in the entire world. It is from my perspective.

I compare the two Christian traditions and practices between the Chin State and USA regarding Christmas celebration. I found out that we, the Chin Christians, have no money to spend but have plenty of time to enjoy. Christians in United States have money but have no time to enjoy their life. This is why Christian faiths and practices are fading away slowly in the USA. Christians in USA need to go back and redo the old traditions again such as sharing stories, foods, singing Christmas carol, celebrating the Christmas, New Year and Easter Sunday etc in group celebration.

In the Chin Christian tradition, it is a very bad things not to celebrate Christmas. For the Chin Christians, many people would go to their birth place like Joseph and Mary did in Christmas time. Many would prepare for Christmas day in many days in advance. The Christmas Eve is the most joyous day for them because they cooked "chang" and so many foods for the dinner of Christmas Eve. Half of the entire night is cooking for the next breakfast of Christmas Day. "Chang" is a traditional cooked bread which is made by "fa-thau" (fatty rice). It is one of the most delicious foods for the Chins.

We have a full church service on Christmas Eve like candle light service in USA. After that many people would stay until midnight and participate in Midnight service again. There are normally foods where Christmas celebration is held. Many would participate in "lengkhawmh" (singing Christian songs and dancing) through out the night until the next day.

Many families bring food and share together in the breakfast of Christmas Day like Thanksgiving Day in USA. It is the most valuable breakfast for them. And they would go to church for worship from 10:00 AM to 12:30 PM. After that they would go to the house where Christmas celebration is hosted and participate in "lengkhawmh" and Christmas Dinner which is service normally around 3:00 PM.

Normally a family used to host the Christmas meals for the entire village. They may donate pigs, sia (a kind of bison), buffalo, rice and vegetables and any thing that is necessary for cooking. Sometimes they may host Christmas celebration for 2-3 days with foods. In that case many believers would stay the whole night without sleeping 1-3 nights which is called "Christmas zandei" (zandei means staying the whole night without sleeping at the houst where Christmas celebration is hosted). Hosting a Christmas Day could cost a family from $1300-$2,000 depending of the size of the church members. It is more than their yearly income of the entire family but they still would like to host that special day to commemorate Jesus Birthday and praise God.


      Sia (Ref. wonderfulanimal.blogspot.com)

In the bad year of economy, all the church members would collect money for Christmas celebration when no one can host for the entire village. Normally there is someone who is willing to host Christmas celebration to honor and praise Jesus and God. Even though the Chin Christian are poor they still would like to host Christmas celebration in their house at least in their entire life. Some families host 3-4 times in their entire life. They feed all the villagers 1-2 days.

After Christmas Day celebration, there is a New Year Day celebration with foods like Christmas Day. In that case, the villagers would have continued that religious celebration from Christmas Day to the New Year Day. New Year Day celebration could be 1-2 days like Christmas celebration with plenty of foods. Most of the time a family normally host the New Year Day celebration with foods like Christmas Day.

Sometimes the so-called "Cawi-mawi" another religious festival follows New Year Day celebration in that weekend. It could be 1-2 days with foods, singing and dancing. Cawi-mawi means praising and honoring God for the blessing that the family received in the previous year. It is normally praising God with thanksgiving. Cawimawi came from Indian side Chin Christians who are called Mizos today.


                       Hakha, Capital of Chin State

So, Christmas season in the Chin State is one of the most joyful event for the community. Hakha is one of the most joyful cities during Christmas season because of it beautiful landscape and the good weather. Hakha is not only beautiful but also peaceful. If someone would like to visit Hakha it is the best time to visit in Christmas time that would be a perfect time and would be a life time memory for him/her.

I came to USA in 1997 and participated in many candle light services. They were great but Christmas Day is so boring because there is no celebration at all in many churches. So, I terribly miss Christmas Day celebration in my country until today.

Many Chin people came to the USA in the late 2000's. There are hundred of Chin Christian churches in USA today. We, American Chin Christians, still carry on our Chin Christian tradition to America and celebrate Christmas Day as in the Chin State, Myanmar. Sometimes we drove hundred of miles in snows to join relatives and friends to celebrate this special day. Many churches kill pigs and cows for meals for the community. Some Chin families host Christmas Day celebration for the entire church members in the USA too.

For example, one of my church members, Tum Lian Cung and his family, will donate a big pig and host Christmas Day this year in his house. Another church member, Tommy Khamhthawng, donate $1500 to buy a big cow too. A cow would cost at least $1200-1500 and a big pig $350. Some people may think it is a stupid idea for hosting the Christmas Day celebration with that amount of money but it is a great honor for the Chin Christians. Most of the Chin Christians would like to host at least one Christmas celebration in their life time. Anyone who can host a Christmas celebration will be very happy and satisfied in their life any way.

We would cook a lot of foods and share it on Christmas Day among the church members with great joy and happiness. Our church members are about 560 including children. We will be very happy this year. I learnt that Sang Kio family would donate 2 big pigs this year for the New Year celebration and we would also have a very good time again. May the Lord bless all those families who willingly donate all these things for the Lord. The meats and foods will be eaten by the church members but the Lord will be eating with us in His Spirit. In the Old Testament time the leaders of Israelite "saw God, and they ate and drank" (Exodus 24:11).

Normally in Chin Christian church, the church pastor preach on Christmas Day, the Youth choir group will sing beautiful Christmas song, there would be duet, quarter, 2 solos, prayer and eating together after the service. Many youth will participate in singing Christmas song during the dinner time.

We, the Chin Christians, celebrate Christmas Day with the cost of considerable amount of money in USA because it is our Chin Christian tradition for more than one hundred years and it became a custom. But our Christmas celebration in the USA is pretty simple because of the weather and the short day of the winter and having only one holiday.

If you would like to experience the real Christmas celebration of the Chin Christians, please visit the Chin people in the Chin State during Christmas season especially during Christmas Day celebration,

Please visit especially the Chin village because Christmas celebration in village are better than town because it is more spiritual and more joyful. If you visit the Chin village during Christmas celebration it will be an unforgettable memory and will be a life time opportunity for you. You will have a chance to eat all kind of delicious foods including a popular "sia-sa" (bison meat) and "sia cek" which is the most valuable meat in the entire Chin State.

Please visit Chin Christian Christmas celebration if you have an opportunity. It will be a life time memory for you!!!!





















Tuesday, December 16, 2014

I-70 le U.S Laimi

America ram mipi caah I-70 hi a biapit tluk tein USA Laimi ca zong ah a biapi tuk ve mi highway a si. Hi ca ah hin, Laimi caah I-70 hi zeitluk in dah a biapit timi hmuh khawh asi.



                   I-70 lampi (Ref. mapsofworld.com)

I-70 Kong Ka Ruat Tawn

America highway pawl hi, an lam sining zoh in min tam ngaite an bunh hna. Ramkulh pakhat le khat kar a kalmi kam hna cu,  "I" tiah a tawinak in an auh i, "Interstate" tinak asi. Cu lam lianlian cu state pakhat le khat pehtlaihtertu lampi an an si. USA ah Interstate lam hi tam ngaite a um i, cu lakah uar awk a um bikmi highway pakhat cu I-70 hi asi.

Hlanlio ah atu bantuk Interstate highway pipi hi an rak um lo. Highway fatete lawng an rak um. 1956 Interstate Highway Act an tuah hnu ceu in atu bantuk Highway lianlian hi ser hram an rak thawk.

1997 ah USA ka phanh cangka in ka thinlung a ka hlang cemmi cu an highway pipi hi an si. Ka lung zong a rak ka tuai tuk. US lam umtuning kong ka fian khawhnak hnga caah map ka herh ko tiah ka ti i, Mirang pa nih map tha ngai a ka thenh i, US ram lam map cu ka zoh lengmang.

1998 ah Greyhound Bus in Corpas Cristi, Texas ka va tlawng. I-75 in Cincinnati lei in kan zuang. Ka kirlei ah zei lam in ka kir zong ka thei ti lo. St. Louis ka va phan. Cuka ahcun I-70 cu ka va pal than. I-70 nih cun ka umnak Dayton khua a pal tikah ka khuaruah a har chin lengmang. Hi lam hi zei can remruam dah asi hnga ti ka ruat.

2000 Christmas le Kum Thar cu Washington DC ah Pa Ceu Hlun he kan rak hmang. Bus in kan rak kal. I-70 cu kan zul lengmang i, Washington DC tiang nichuahlei ah kan zulh hawi. Cuticun ka khuaruah har a zual. US ram kongkau zong motor ka mawngh lo tikah ka lung a rak fiang tuk lo.

Ka tlun tik ah I-70 cu tliang deuhdeuh in ka van zoh. Nichuahlei ah Baltimore in Nitlaklei ah Colorado tiang a kal kha map ah ka hmuh. Aize!! Hi tluk lawmmam lam sau cu. US nichuahlei in nitlaklei tiang a chuak put ko tiah ka ruat. Cun a tuanbia ka rel theu tawn i, I-70 kong hi ka ruat theu tawn.


I-70 le I-15 tonnak (I-70 Nitlaklei donghnak a si)
     



I-70 Nichuahlei aa thawknak, Park and Ride, Baltimore 
   

Baltimore khuakam te ah Park and Ride timi nuamhnak hmun a um. Cuka hmun cu Nichuajlei ah I-70 cu aa thawk (Hi aa thawknak in a hlatlonak hmunhma ah, Baltimore khua area ah Laimi Krihfabu hmasabik pakhat asimi Chin Baptist Mission Church nih biakinn 2.7 million man an cawk cang. Denver in Baltimore karlak kalmi Laimi dihlak nih CBMC biakinn cu fawi tein kan phanh khawh cang lai).                            

I-70 Nitlakei ah a donghnak cu I-15 ah a si. I-15 South cu Las Vegas lei ah a kal i, North lei cu Salt Lake City lei ah a kal. Cuka cun I-70 cu a dong. Cove Fort timi 1867 ah an rak tlakmi khua asi i, khualtlawngmi hna dinhnak le dornak ding caah sakhan phun an sakmi a si. Ira Hinkley an timi chungkhar nih an rak sakmi sakhan a si. Cozah nih museum ah an hman cang. Hi sakhan hi I-15 le
I-70 aa tonnak nichuah chaklei kapte ah a um. Cove Fort in nichuahlei ah minthangmi Spotted Wolf canyon a um.

  1. Cove Fort (Cove Ralkap sakhan)
                     

Spotted Wolf Canyon (I-70)
          

I-70 Kong Theihtlei

I-70 hi USA ram pumpi ah sau lei ah 5 nak asi. Amah nakin a sau deuhmi cu I-90; I-80; I-40 le I-10 an si. I-70 uar a umnak cu, a lam a ding ngaingai. Rt. 40 he an i zul i, a caan ahcun lam aa khat in an kal. Rt. 40 cu I-70 an sak hlan ah highway biapi bik a rak si i, a sau taktakmi lam asi. A palmi ramkulh pawl hi ramkulh minthang lawngte an si fawn. I-70 hi theihtlei asinak tampi a um i, a tanglei bantuk in tial khawh a si.

1. An thawk kum             --- 1956

2. Lim kum                     ---- 1992 (Azapite an lim kum)

3. Asau                            ---- 2,153.13 meng

4. Nichuahlei Donghnak    ---Park and Ride, Baltimore, Maryland

5. Nitlaklei Donghnak       ---I-15 (near Cove Fort, Uta)

6. A palmi ramkulh hna     ---Nitlaklei in...Utah, Colorado, Kansas, Missouri, Illinois, Indiana, Ohio
                                               West Virginia, Pennsylvania le Maryland ramkulh (10) a tan

7. Highway Dang he tonnak--I-15 (Cove Fort); I-25 (Denver); I-35 (Kansas City);  I-55 (East St.                                                         Louis); I-65 (Indianapolis); I-75 (Dayton); I-71 (Columbus); I-77                                                          (Cambridge, Oh); I-79 (Washington, Pa); I-81 (Hagerstown);                                                                   Washington D.C kam in Baltimore khua pawng ah Baltimore khua a
                                                   heltu I-695 he an i tong i, Leakin Park pawng teah a dong.

  8. Khuapi a palmi  ---------- USA ah khuapi minthang tam ngaite a pal hna. Cu lak ah a lianbik hna
                                               cu, Denver, Kansas City, St. Louis, Indianapolis, Dayton,                                                                   Columbus, Baltimore hna an si. I-70 nih a palmi khua lak ah                                                                  Indianapolis cu lam tampi aa tonnak asi i, "Crossroad of America" tiah                                                   an timi khua asi. I-70 nih hin Washington DC kam ummi Fredrick te                                                      hna zong a pal hna.


           
US vanlawng tumnak tual a lian bik Denver Int. Airport
          US Airport kau bik Denver International Airport


Denver International Airport zong hi I-70 in a hlat lo. Hihi USA ah airport kau bik a si i a area hi square meng 54 asi. 2013 ah vawleicung ah khual tambik tlawnmi khua ah 15 nak asi i, khual 52,556,359 nih luhchuahnak ah an hman. Rili in pe 5431 a sannak hmun ah a ummi asi. A umnak a sang ngaingai.


     
I-70 Glenwood Canyon
               
I-70 at Eisenhower Johnson Memorial Tunnel 
         
I-70 Cung Hmunhma Dawhdawh

I-70 nih hmunhma dawhdawh tampi a pal hna. Meng 2,153 chung ramkulh 10 chung a pal tik ah, fingtlang kip le nelrawn kip a hrawng. USA ah hmunhma dawh bik timi Colorado le Mountain zong a pal hna. Nichuahlei ah vancung he epchunmi West Virginia i Blue Ridge Mountain pehpar hna a pal hna.


                                  Blue Ridge Mountain 

I-70 nih fingtlang, horkuang, nelrawn le Canyon timi lungpang dawhdawh zong a  pal hna. USA ah tlang sang bik le nitlaklei bik ummi Rocky Mountains pehpar zong a pal hna. US ramkulh lakah dawh ah min a thangmi Utah lColorado State zong a pal i, nichuahlei ah ramkulh dawhdawh a simi Pennsylvania le West Virginia zong a pal hna. US tiva lian bik Mississippi le Ohio River zong a pal hna. Nichuahlei ah min a thang bikmi tlang Blue Ridge Mountains he aa pehtlaimi tlang hna karlak in a kal cah, fingtlang dawhdawh a tan pah hna.

Blue Ridge Mountains tlangthluan cu tlang dawh taktak asi. Cu tlangthluan karlak ah a luangmi  Shanandoah River tiva le nelrawn cu aa dawh tuk ti a si. Cucaah West Virginia kuakap i, a ummi Blue Ridge Mountains le Shanandaoh River cu, hlaphuahtu nih "Country Road" ti in, hitin hla a phuah phah:-

Almost heaven...West Virginia Blue Ridge Mountain Shanandaoh River...Love is older older than that tree..Younger than the mountain..Growing like the breeze...Country Road ...Take me home........."


Cuticun I-70 nih, USA hi nichuah in nitlak tiang dengmang a pal i, cu chung ah hmunhma dawh hna lak ah a lar bikmi cheukhat cu atanglei ah ka hmanthlak ka van tar.

Spotted World Canyon (San Rafael Swell), Glenwood Canyon, Eisenhower Johnson Memorial Tunnel, Rocky Mountain, Copper Mountain, Lewis and Clark Viaduct, Stan Musial Veteran Memorial Bridge (Mississippi River, St. Louis), Fort Henry Bridge (Ohio River), Wheeling, Wheeling tunnel, Park and Ride Maryland etc.

Copper Mountain timi tlang hi, hawhra tampi tlaknak hmun asi caah, minthang ngai a simi Copper Mountain Ski Resort umnak a si. Vur cit a huammi mi tampi nuamhnak le tangka tampi an hmuhnak hmun asi.

I-70 palmi Rocky Mountain
                     
I-70 nih hin tlang le nelrawn dawhdawh zong a pal hna. Rocky Tlang le Blue Ridge Mountains hna cu, USA ah minthang bik an si. Mississippi River le Ohio River hna zong minthang taktakmi an si hna. Glenwood Canyon hna cu vawleicung highway ah khuaruahhar pakhat khan asi ve mi asi. US cozah an thawnnak hi, hi I-70 an cawhnak ah hin tampi a lang. Zeicatiaha tlangtang an vihmi a tam pin ah, lungpang an cehmi a tam tuk. Lungpang an cehmi hna hi a niam tete an si lo. Pe 200-300 sang lungpang zong an um len.


Hi hmunhma hi vur tlak lio ah, Ski lei lentecelh duhmi hna caah hmunhma nuam taktak a si. Hotel tampi aum i, nuamhnak phunphun an tuahnak hmun a si.
Glenwood Canyon area 



I-70 nih hin tiva le hawrkuang tampi a zulh hna hi, hitin rul ngerh in aa ngerh thluahmah.
Lewis and Clark Viaduct, Kansas City

     

Hmunhma cheukhat ahcun khualak a niam deuhnak ahcun hitin hlei in an cawimi lamcung in I-70 pi hi a  kal.
Pennsylvania Tlang vih


I-70 nih tlang tam nawn a pal caah hmun tam nawn ah tlang hitin an vih piak tawn. Tlang vihmi tang kal tik ah, USA ram engineering pawl fimnak, tluak thatnak le an thiamnak hi fiang tein mit in hmuh khawh a si. Upat lo awk an tha lo.

Laimi Caah I-70

Ruah setmat tikah, I-70 hi USA Laimi kan caah a sunglawi taktak. USA Laimi nih tambik ka
hrawnmi lam cu I-70 asi lai. Hi nakin hrawn dingmi lam a um ti lo.  Zeicatiah USA Laimi a tam deuh cu, hi I-70 cung kuakap ah khua an sa hna.

America i Laimi umnak minthang deuh cu, I-70 cungah an um hna. Nitlaklei in thawk ahcun, Denver ah Laimi tampi an umnak khua dawh ah minthang a si. Kansas City ah Laimi a thawng in an um. Dawh ah minthang khua asi. Indianapolis cu "Crossroad of America" timi Laimi kan khualipi a si. Khua dawh le khua minthang pakhat a si.

Columbus ah Laimi a thawng in kan um. Columbus cu USA ah sipuazi a nunbiknak khua pakhat ah aa tel ve mi le Ohio State University umnak khua asi. Ohio cu USA ah the Mother of American President tiah auhmi ramkulh a si. Washington DC cu vawleicung khua roipui bik pakhat asi. Laimi mifimthiam tampi umnak le Lai miphun kip umnak khua asi. US Khualipi asi. Baltimore Area ah Laimi a thawng in khua kan sa.

Cub I-70 he aa hlatlonak a chak le thlang tete ah Laimi tampi an um rih. Nitlaklei ah Springfield (Mo), Fort Wayne, Chicago, Battle Creek, Grand Rapids, Milwaukee, Lansing, Cincinnati, Bowling Green, Buffalo, Philadelphia le Richmond hna an si.

Kansas City



Laimi khualipi asimi Indianapolis cu chiatni thatni ah tlawnlo awk a tha lo. Washington DC zong tlanwlo awk a tha lo mi khua a si. Cucaah Kansas City-Indianapolis-Columbus-Washington DC-Baltimore cu artlang in ummi an si caah, hi khua a hlatmi Laimi hi an tam taktak. Hi khua hlat paoh ahcun I-70 cu pal lo awk a tha lo. Cucaah I-70 cu Laimi kan caah a sunglawi tukmi le man a ngei tukmi highway lampi asi. Mississippi River cu USA ah a lian bik le a sau bik asi i, vawleicung tiva lianbik pakhat asi. "Mississippi hi hla tampi an phuahmi tiva asi."

America tuanbia zoh tik zong ah, USA ram khua lianlian paoh cu hi I-70 he aa hlatlonak ah an um dih hna. Tahchunhnak ah, Salt Lake City, Denver, Kansas City, St. Louis, Chicago, Detroit, Dayton, Columbus, Louisville, Cincinnati, Toledo, Cleveland, Pittsburgh, Washington DC, Baltimore le a pin deuh ah Philadelphia le New York an si. USA ah minung tam deuh le sehzung tam deuh cu hi I-70 kuakap ah hin an um ti a si.


        Fort Henry Bridge (Wheeling, Ohio le W. Virginia karlak)

Cun America ah GDP a sangbikmi ramkulh 15 thim tikah ramkulh 10 cu I-70 in a chaklei deuh lawngte ah an um. California, New York, Illinois, Pennsylvania, Ohio, New Jersey, Virginia, Michigan, Washington, Minnesota hna an si. A dang ramkulh (5) hna-Texas, Florida, Georgia, le North Carolina lawnglawng hi, I-70 in a thlanglei ah an um. Cucaah America ram business le rumnak pi hi, I-70 kuakap ah an um.

Cun USA i sianginn minthang tam deuh cu I-70 in a chaklei ah an um hna. Tahchunhnak ah, vawleicungah sianginn min thang bik hna Harvard University, Princeton University, Yale University, Chicago University, New York University, Michigan University, MIT te hna le USA i siangngakchia tambik umnak pakhat Ohio State University te hna hi I-70 chak lawngte ah an um.

Cross Road of America timi U.S Laimi khualipi


The Most Intelligent City in the world (2013)

 
I-70 Ohio River cung ummi Wheeling khua


 
Shanandaoh Valley Blue Ridge Mountain, Lancaster, PA
Hi bantuk asi caah, USA Laimi zong, hi I-70 kuakap ah khua kan sak hi a thami a si. Hmailei Laimi fanau le zong nih, I-70 he aa naihnak ah sianginn kai le khuasak tuntuk hi zuam a herh. Laimi phun caah a tha bik dingmi a si. I-70 kam ah kan i hlum ahcun pehtlaihnak a fawi deuh lai i, kan miphun ning pi ca in tuak tik zongah thatnak tam deuh a um ding a si.

 Zeicatiah I-70 kam hi USA ah minung an chahnak bik, sipuazi a chahnak bik, sehzung a tamnak bik, sianginn thatha a tamnak bik, khuapi lianlian a tamnak bik hmunhma asi caah asi. American ram khualipi Washington DC khuapi zong cu I-70 kamte ah a ummi a si. USA aa rawk lo ahcun, hi Washington DC ruang ah hin, I-70 cu caan donggh tiang a lar dingmi lampi asi.

I-70 Nichuahlei aa thawknak khua-Baltimore khua


Biadonghnak
I-70 hi lam nuam taktak asi. Kansas City in Baltimore tiang cu ka phak cang. Kansas City in nitlaklei I-15 he aa tonnak, Utah State tiang in kal hi ka saduhthah pakhat asi. Zeicatiah I-70 hi lam ropui taktak asi caah, nichuah in nitlak tiang zeidah a lawh timi hrimhrim hi theih le hngalh ka duh caah asi. Nikhat khat cu ka tawl dih te theu lai tiah ruahchannak ka ngei. Careltu nang tah tawl na duh ve lo maw?

Chinchiah
1. www.google.com
2. www.bing.com






Monday, December 15, 2014

ISIS Kahnak Caah U.S Tangka Dihmi

US cozah nih Syria le Iraq ah ISIS a kahnak caah tangka a dih cangmi hi, a tlawm ti loh. A raoh deuh poh le a dih deuhdeuh lai. Caan a sau tik ahcun US sipuazi caah sunghnak tampi a chuahter khawh. Hi ral hi zei can dah an tuk lai theih asi rih lo. A tlawm bik ah a kum in a rau kho. Ke ralkap an thlah hna lo paoh ahcun vanlawng lawng cun an tei taktak awk a har. An tei hna hmanh ah an ci hmih ding a fawi lo.

US cozah ni ke ralkap an thlah ngam fawn ti lo. Syria ram tapung le Iraq ram tapung bochan lawng in an cawlcangh tikah thil tlam a tling kho lo. Tapung nih le ISIS doh kho ding ngaingai in thazaang an ngei lo. An mah pakhat le khat an i kahnak le remlonak ruang ah an tha a der ngai. US nih tha a pek   i an bawmhmi tapung pawl hi, Syria cozah le ISIS ral kap hnih in an tuk tikah thazaang an ngei kho lo. Cu karlak ah ISIS cu thazaang an rak la i fawite ah tei khawh ding in an um ti lo.

US cozah nih August 8 in ISIS cu bomb thlak hram a thawk. Pakhatnak bik ah FA-18 Super Hornets timi fighter jet pawl an hman. Laser in a chakmer khawhmi bom (laser guided-bomb) kiligram 225 ritmi pawl in an kah hmasat hna. November 30 tiang ah voi 819 renglo bom a thlak cang hna. US hawikawm ram pawl ram 10 nih voi 157 hrawng an thlak ve cang. Asinain ISIS hi tlawmte lawng an thazaang a zor. Chim awk tlak in an thazaang a zor tuk lo ti asi.

F/A-18 fighter jet
    ISIS a voi (1) nak bik a kaptu vanlawng  (Reuter/Ref. msnbc.com)

US nih ISIS bomb a thlak hnawhmi hna ruang ah tangka hi dollars 1 billion a dih cang. June 16 ah Iraq ram ah ngiathlaitu vanlawng an thlah ka ahcun nikhat ah $7.5 million lengmang a dih lai tiah an ruahdamh nain, atu ahcun nikhat ah million 10 lengmang a dih cang. October 1 a phak tikah, U.S cozah tangka $937 million a dih cang.

Syria ram chung ah a voikhatnak an kah zan ah, Tomahawk bomzuang (missile) 47 an kah i, pakhat ah a tlawmbik 1 million man a si. A sang deuhmi cu million khat leng man an si. US nih vanlawng an ngeihmi a thatha an hman. F-22 timi Raptor zong a voikhatnak bik raltuknak ah an hman hi tutan ISIS kahnak caah asi.

Cozah he aa pehtlai lomi nonprofit zung pakhat asimi Center for Strategic and Budgetary Assessments (CSBA) nih October thla chuakka te ah, an tuakning ahcun September 24 in October zarh khat kar tiang a dih cangmi hi, $780 million in $930 million kar asi cang tiah an ti.


          US Navy nih tomahawk bomzuang in a kah lio

September 30 (Tuesday) ah US vanlawng nih Syria ram i ISIS pawl voi 11 bom a thlak hnawh hna i, ISIS motor, tank, sakhan le inn tam ngai an rak hrawh. October nikhat tiang ah hin, Iraq ram chung lawng ah, US nih voi 200 tluk bom a thlak cang hna i, US hawikawm Arab ram pawl nih voi 60 tluk an thlak ve hna. Naite ah Iran zong nih Iraq ram ah bom an thlak ve.

ISIS pawl bom a thlak hnawhmi ram hi ram 13 an si. USA, UK, France, Australia, Iraq, Syria, Saudi Arabia, Qatar, Iran, Jordan, Canada, Bahrain le Germany hna an si. Atu ah ram 62 tluk nih ISIS cu an kah hna i, an tei kho rih hna lo. An tuk deuhdeuh tangka dihmi a tam deuhdeuh lei asi peng.
CSBA nih an tuaknak ah, atu ning tein tangka nikhat ah million 10 lengmang a dih ahcun, vanlawng caah le vawlei caah le vawlei ralkap 2,000 tluk caah, thla khat ah million 200 in 300 karlak a dih lai ti a si.


    F-22 zong hi ISIS kahnak ah a voikhatnak bik an hman


American University i U.S Foreign policy kong chimtu professor pakhat le tuan deuh lio i Office of Management and Budget ah upa pakhat a rak simi, Gordon Adams nih cun, "ISIS dohnak ah hin U.S nih hin thla khat ah dollars 1 billion leng lengmang a dih lai asiloah kum khat ah $15 in $20 billion a dih lai" tiah a ti. Pentagon Secretary Navy Rear Adm. John Kirby nih cun "nikhat ah million 7 in 10 kar a dih lai" i thla khat ah mill 210 in 300 kar a dih lai tiah a ti i, Adams nih a chimmi nakin a niam deuh ngaingai.

A tlawm bik ah, nikhat ah million 9 tluk dih hna sehlaw, thla khat ahcun million 270 tluk asi hnga. Kum khat ah a tlawmbik ah $3,240 million a dih lai. Cucaah ISIS ral dohnak hi a raoh deuhdeuh le US caah sunghnak tampi a chuak te lai. US hawikawm ram hna ca zong ah, tampi sunghbaunak a chuak ding asi. Atu zong hawikawm ram pawl nih tangka million tampi an dih ve cang.

Nihin ni zoh tikah, US le hawikawm ram nih, thla (5) chung bom an thlak cang hna nain, ISIS hi an zaang a dernak a lang tuk rih lo. Turkey ramri ummi Kurdish khuapi pakhat Konane khua zong cu nihin ni tiang ISIS kut in luatnak an pe kho lo. Zeitik ahdah an luatter khawh lai timi zong a fiang rih lo.

ISIS ral hi a rauh deuh paoh le US caah sunghnak a tam chin lengmang ding a si. Zei can dah ral an tuk lai? ISIS hi an hlo kho taktak hna lai maw? Hi pin ah zeizat remruam dah US tangka a dih rih lai timi cu zoh cio rih ding asi ko!!!!

 The United Arab Emirates is among the countries joining the fight against ISIS. Maj. Mariam al-Mansouri, the first Emirati female fighter jet pilot, took part in air strikes.
UAE a pakhatnak bik nu raltukna vanlawng mawng Maj. Mariam cu ISIS kaptu ah aa tel ve. 


Zohchunhmi Ca Hna

1. http://www.foxnews.com/politics/2014/11/30/us-outpaces-allies-in-airstrike-in-iraq-syria/
2. Cost of U.S Campaign Against ISIS Is Roughly 1 billion,  http://www.nbcnews.com/storyline/isis-terror/cost-u-s-campaign-against-isis-roughly-1-billion-n215126
3. http://www.huffingtonpost.com/2014/09/30/isis-cost_n_5906762.html

Sunday, December 14, 2014

Thikai Mi Nih Hrial Dingmi Eidin

Thikai hi tih a nung taktakmi zawtnak pakhat asi. Mi tampi nih cun an thikai an i theih lo caah, ruahlo pi in an thi tawn. Cucaah "Thikai cu, a thli tein mi a thatmi zawtnak" (silent killer) tiah an ti.

CDC nih an chimnak ah, USA ram kum tlingmi upa 67 million (37%) hi thikai ngeimi an si. American minung 3 ah pakhat thikai an ngei an ti. 2010 chung lawng ah, thikaimi thlawpbulnak, rian an baumi nihlawh le sii man ah hin, USA cozah hin kum khat ah 93.5 billion an dih ti asi. Thikai cu cozah caah pamphurh zawtnak asi. Thikai ruangah kum chiar tein upa he ngakchia an thi.

Thikai tih a nun khunnak cu, thi a kaimi pumpak ca i tih a nun pinah, telefa sin ah thi in chonh khawh asi caah, tih a nun khunnak asi. Minung hi kum 45 hnu ahcun thikai ngeih a fawi chin lengmang. Cucaah kum 45 na phak ahcun thi i chek pah lengmang ah a tha. 

Thikai hi a cheu cu an thikai an i theih khawh i, eidin, ihzau, riantuan le cawlcangh in i zohkhenh khawh le thlawpbul khawh ngai asi. A cheu cu an thikai hi an i thei bak lo. Zeitluk a san zong ah an i thei kho lo. Zeitihmanh in an um lo. Cu bantuk an thikainak kong aa thei kho lomi pawl ca ah hin, tih a nung taktak. Ningcang lo in eidin zong sum lo in ei ko ahcun ruah lo pi inj, tlukrilh le stroke timi thluak rawknak in thih khawh a si.

Voikhat cu minung pakhat sekhan ah ka zul. Nurse nu nih a thi a van tah i, 195/120 asi. Nurse nu nih a zum lo. "Thikai na ngei maw?" tiah ati. "Ka ngei lo" tiah a ti. "Tuzing zeital na eiding cang maw? Thikai zualtertu eidin?" tiah a hal. "Tii lawng ka din. Ka ei lo" tiah a leh. Nurse nu cu a lau ko. A van thah than i, 197/125 tluk asi than. Doctor a va chimh. Doctor nih a tah than tik ah, cu hrawng thiamthiam asi. Na thi a kai tiah an ti. Amah cu ka hal i "Zeiti hmanh in ka thikai hi ka thei lo. Zeiti hmanh in ka um lo" a ti fawn. Sibawi pa cu ka hal. Doctor nih atimi cu, "Hi bantuk thikai ko hi tih a nung. An i thei tung lo i a donghnak ah stroke in an thi lengmang" tiah a ti.

USA ah hin kum chiar in minung 795,000 tluk nih stroke an ngah i, 140,000 tluk lengmang an thi. USA ah minung a pathumnak tambik a thihtertu zawtnak asi. Hi stroke tam deuh cu thikai he aa pehmi an si.

Cucaah thikai hi minung nunnak tambik a latu damlonak pakhat asi caah, ralrin a herh. Thikai a zualtertu cem eidin cu "sodium" (a almi) dat aa telmi eidin an si. Cite aa telmi paohpaoh. Kawlram eidin in kan chim ahcun, "ngapih, ngachoh, nganpiazi le adang cite cawhmi eidin paohpaoh" an si. A thutheng le a thau paoh a huat fawn.

Cucaaah America ahcun atanglei eidin pawl hi tambik hrial an herh. Na umnak ram eidin le thil sining zoh in na hrial a herh lai. Thikai cu eidin in thlawp le zohkhenh thiam a herh.

1. Pickles (Zil)
Zin fatete in an sermi a si. Hihi calories a tlawmmi eidin a si nain sodium dat tam tuk aa tel. Lehmah panga tluk a saumi zilthur ah khin cite 570 mg aa tel. Minung pakhat nih nikhat ah cite hi 2300 mg cung ei ding asi lo. Pickles pakhat te ah nikhat a herhmi cite i cheu 1/3 aa tel cang ti asi.
















           Cite tam tuk aa telmi pickles
   
2. Durchung Khohsuai (Canned chicken noodle soup)
Durchung khohsuai hi fawizaang tein eidin khawhmi eidin asi caah mi tampi nih an eidin mi asi. Asinain hrai pakhat chung ah khin 880 mg cite aa tel caah tih a nung ngaingai.



    Durchung khohsuai

3. Sauerkraut 
Calorie a tlawm te. Hrai khat ah calories 13 tluk lawng aa tel nain cite 460 mg aa tel caah tih a nung ngai.



                       Sauerkraut


4. Fast Food French Fries
Nihin ni ah fast food tam deuh cu, "trans fat free oil" in an kio hna. An zapi te cun an si lem lo. Zeitluk tha in an tuah hmanh ah, french fries nih hin thau dat le cite dat tampi aa tel rih. Medium fries pakhat ah khin thau 19 g aa tel i cite 270 mg aa tel. Cite le thau aa telmi a tlawm paoh le a thaw lo deuh. French fries hi a thawt tuk caah mi tampi nih hrial an i harh cemmi eidin pakhat asi.

           French fries


5. Bacon
Bacon tam deuh cu thau a si. Dar 3 te ah khin thau 4.5 gram aa tel i cite 270 gram aa tel. Cucaah turkey sa in an sermi bacon tu ei i voksa in an sermi cu hrial deuh ah a tha. Eidin thaw ngai asi caah hrial bel a har ngai.


            Voksa in an sermi bacon


6. Whole Milk
Calcium tampi aa telmi eidin asi i a tha ngai nain, thau dat tampi aa tel ve. Minung nih ni fatinte herhmi nakin thau dat tam deuh aa tel. Hrai khat ah khin thau 8 gram aa tel i 5 gram cu saram thau a si. Saram thau pawl cu thau hang dang nakin tih a nung deuh i,cu thau pawl cu lungzawtnak a chuahtertu asi tiah an ruah. Cucaah 2% le 1% milk din hi a tha deuh.

                       Cawhnuk 

7. Frozen Pot Pies
Single pot pies pakhat ah cite dat 1300-1400 mg aa tel pin ah, thau 35 g aa tel rih. Cucu nikhat i na herhmi cite le thau dihlak i 50% asi cang. Cun ser chawmmi thau dat zong aa tel chih i, saram thau zong aa tel chih. Nan coka in hlonh a herh.

         Frozen Pot Pie

8. Donuts
Donuts hi a lar ngaimi le ei ngaimi eidin a si. Asinain minung ngandamnak caah a tha tuk lo. Donuts pakhat ah khin 200 calories aa tel i, thau 12 grams aa tel.

             Donuts tlum

9. Ramen Noodles
College siangngakchia caah an hman cemmi le a lar ngaimi eidin asi. Chumh a fawi caah a fawinak in eimi rawl asi. Asinain ramen noodle bag khat ah khin thau 14 g aa tel i, cite dat 1580 mg aa tel. 

           Ramen khohsuai

10. Cini (Sugar)
A thlummi dat a tam deuhmi paoh nih minung a thauter deuh hna. Thaunak nih thikai a zualter. Thau tikah lung tha a dirter deuh i taksa chung thikal ning a fumter deuh caah, tih a nung taktak. 

        A thlummi eidin pawl


11. Thikai Zualtertu Eidin Dangdang

Thikai a zualtertu eidin tam tuk a tang rih. Hi ka tialmi hi a zualtertu bik pawl eidin an si. Zu, margarine, cawsa hring senmi le a dang thau pohpoh hi tih a nungmi an si. Thikai na ngeih cang hnu ahcun, voksa zong sum deuh a herh. Coffee le zeidang energy drink pawl zong hi thikai zualtertu lawngte an si dih.


Mi ngandam si na duh achun, Zu cu hrial hrimhrim. Zeibantuk zuu paoh nih thikai a zualter. Zu rammi hna nih beer le rum nih thikai an thumh an timi hi a dik lo mi asi. Caan sau caahcun a zualtertu lawngte an si.


Zohchunhmi Ca

1. http://www.healthcentral.com/high-blood-pressure/cf/slideshows/10-foods-to-avoid-with-high-blood-pressure

2. 

Thursday, December 11, 2014

Jesuh Chuah Ni?

Vawleicung Krihfa vialte hna caah ni sunglawibik pakhat cu Christmas Ni asi. Lai le Mizo ca ko ah a sunglawi khun in ka ruat. Zeicatiah kumvui chawng le khuacaan a nuamh siling asi. Minung thinlung aa hlirhlauh siling le tha a nuam siling asi. Lairam le Mizoram Christmas cu vawleicung ah a nuam bik a si lai tiah ka ruat. America i kan hmanmi Christmas he hna hin cun epchun ding aum lo.


           Church of Nativity timi Jesuh chuahnak hmun biakinn

Christmas ulh hi zeitik set in dah aa thawk le December Ni 25 theng hi Christmas ah an hman timi cu a tuanbia tling tein theih khawh asi lo. Duh sah tein a chuak i a thlen lengmang hnu ah, December Ni 25 hi fehter a rak si. Cu Ni kan hmannak cu kum thawng in a si cang. Jesuh hi December 25 theng ah a chuak lo kho men. Asi ahcun "Jesuh hi zeitik kum, thla le ni hrawng ah dah a chuah hnga?" timi zoh hnik hna u sih.

Bible nih Jesuh chuah kum, thla le ni kong pakhat hmanh a tial lo caah dik tein hngalh khawh ding asi lo. Sihmanhsehlaw, minung tuanbia kalning, Jesuh chuah lio Rome Siangpahrang tuanbia, Judah ram uktu hna, Judah nunphung le khuacaan hawih in abuaktlak cun tuak khawh asi. Cucaah Baibal nih fiang tein chim hmanh hlah sehlaw, kan fian khawh tawk dingmi tlawmpal cu a um ve.

"Mifim (Magi)" an ra timi le tukhal nih an rak biak" timi bantuk sawhsawh in cun a tuan bia tial khawh le hngalh khawh ding asi hawi ti loh. Cucaah kan hngalh khawhnak tlawmte lawng aum. Cucu Matthew le Luke cauk chung in an si. Asinain Matthew le Luke nih Jesuh chuah kong an tialmi hi an i dan ngai caah fian awk a har ngai fawn. Bethlehem ah a chuak timi lawng ah an pahnih in an i khat. Mark le John nih cun Jesuh chuahnak kong an tial lo caah an kong caih ding aum lo.

Bible nih Jesuh chuahnak kong ah thil fiang tein a kan chimhmi hawih in, Jesuh hi zeitik kum le thla ah dah a chuah timi kan zoh tuah lai.

Matthew Thawngtha Chungin

1. Jesuh cu Siangpahrang Herod Ngan (Herod the Great) a bawi lio ah a chuak (Matt. 2:1-18).  Herod hi BC 40-BC 4 tiang Judah ram uktu asi. Jesuh hi BC 4 hlan ah a chuak tinak asi.

2. Herod a thih lai kum hrawng ah hin, a pennak ram a ho nih dah a co te lai timi kongah a awlawk a chon lio ngai ti kha Judah tuanbia ah kan hmuh. A zumhlomi hna cu a fale le a nupi hmanh a thah ko hna. A pennak kong ah, Matthew zong nih, "Herod awlok chonnak" kong a kan chimh (Matt 2:3).

3. Herod nih nichuahlei mifim hna nih arfi a chuahnak kong an chim ning tein a caan kha a tuak (Matt 2:16). Herod hi mifim taktak asi i, khua tuaktan kho taktak asi. Bethlehem he a chehvel hna khua in ngakchia kum 2 ri in a tang vialte thah did ding in nawlbia a chuah" (Matt 2:16).

4. Cucaah order a chuah hi a thih kum silo in a thih lai kum BC 5 hrawnghrang ah asi kho men. Cu hrawng ah Jesuh hi kum 2 fai asi cang ahcun, Jesuh chuah hi a tlawm bik ah BC 7/6 kuakap asi a hau. Hi lio ah hin, atu bantuk in calendar hi a rak tha tuk lo. Kum zong tha tein rel le tuak khawh a rak si lo. A hrawnghrang lawng in chim khawh a si. Cucaah Jesuh chuah hi BC 7/6 hrawng ah asi a hau.


       Bethlehem sang pakhat (Ref. www.citypicture.org)

Luke Thawngtha Chungin 

1. Luke nih a biapi ngaimi a tialmi cu Emperor Augustus kong asi. Augustus cu BC27-AD 14 tiang a bawi. Cu chung ah "milu relnak a tuah" (Luke 2:1-3).

2. Augustus hi milurelnak tuah a duh ngai mi a si. Amah chan ah, voi (3) milurelnak atuah. BC 28, BC 8 le AD 14 ah a si. Luke nih Augustus milurelnak atimi hi, BC 8 i tuahmi asi lai tiah mifim nih ruah asi. BC 8 ah milurelnak an tuah ti asi ko nain, ram kildeng asimi Palestine ram hna i an rel tik khi cu BC 7 hrawng ah asi lai tiah mifim mi nih an ti. Cucaah Augustus nih Palestine i milurelnak a tuahmi hi cu, BC 7 tluk ah asi lai tiah mifimmi hna nih an tuak.

3. Abuaimi cu, Luke nih milurelnak kong ah a chimmi "Quirinius cu Syria ram governor asi lio" timi hi asi. Cun hi milurelnak hi, "a hmasa bik milurelnak" asi a ti (Luke 2:2). A buaimi cu Quirinius hi Augustus nih AD 6-7 lawng ah "Syria ram governor" ah chiahmi asi ti kha Rome tuanbia tialtu hna  Tacitus, Seutonius, Dio Cassius le Jewith tuanbia thiam Josephus tialmi cauk in theih khawh a si. Hi Quirinius nih hin "milurelnak a tuah hi AD 6/7 ah asi i, cucu tax tuahnak caah a rak tuah (Lamkaltu 5:37). Hi milurelnak nih Judah ram ah tapung thawhnak zong a rak chuahpi.  Asiahcun Luke nih milurelnak a chimmi le Quirinius kong hi aa kaih ti lo.

Cucaah aphi ruah a hau. Hi kong ah ruahnak phun (theory 2) a um.

(a) Dr. Richard P. Bucher nih cun, "milurelnak a hmasabik a hung um hi Qurinius cu Syria ah governor a tuan lio asi" timi ah hin Luke nih zeidah a sawh duh hnga? Theory pakhat a ummi cu, Greek biafang "first" (prote) tiah Baibal ah aa tial. Cucu Baibal ah hin "priority to" asiloah "before" tiah an leh tawn. Cucaah Luke 2:2 kha hitin leh khawh than asi "Hi milurelnak hi Qurinius cu Syria governor asi hlan ah a si" (This census was before Quirinius was governing Syria).

(b) E.M. Blaiklock nih cun, " Quirinius hi Syria ram i governor asi hlan ah, tuanvo pekmi riantuan ding in Syria ah a rak phan bal cang, ti kha hmuh khawhmi ca le tuanbia an um. Cu caan cu Jesuh Krih chuah lio hrawng ah asi. Cuka a va kalnak cu governor ca ah si lo in, hruaitu dang dirhmun in a va kal bia tu asi" tiah a ti. Cucaah, Quirinius hi Syria ah tuanvo pakhat he a va kal lio i, Augustus nih BC8) kong hi, Luke nih a chim duhmi "milurelnak" cu asi lai tiah an ruah.

Cucaah Jesuh chuah kum hi tuak setmat tik ah, Matthew le Luke chim ning in kaikhawh tik ah, BC 8/7 kuakap ah si dawh bik asi. Milurel ding in Augustus nih nawl a chuah hi, BC 8 asi ahcun Judah ram hrawnghrang i, thawng an hei theih tik, an i timhlamh tik le an rel taktak hi cu BC 7 chung hrawng lawng ah a si kho ding a si. Zeicatiah hlan lio ah  atu bantuk in rang ngai in khual tlawn khawh a rak si lo. Cucaah Jesuh chuah kum hi, BC 7 khan ah asi lai.

Cu ti asi ahcun Jesuh chuah thla cu teh zeitik dah asi than hnga? Kan hngal kho hnga maw? December 25 cu asi kho hnga maw?


           Bethlehem khuakam sang pakhat (Ref. www.haaretz.com)


Jesuh Chuah Ni?

Baibal nih Jesuh chuah thla le ni a kan chim lo. Cucaah zeiti hmanh in fianter khawhnak a um lo. Jewish tuanbia thiam Josephus zong nih a tial ve lo. Rome cozah tuanbia thiam hna zong nih an tial ve lo. Thawngtha cauk hna zong Jesuh thih hnu kum 50 hnu ah an tialmi lawngte an si tikah, Jesuh chuah thla le ni theih khawh ding asi ti lo.

Jesuh chuah thla le ni hi Baibal nih a chim lo caah, hmasabik Krihfa hruaitu cheukhat nih an ruahnak in si dawh bik asimi nih paoh an rak char cio. Clement nih cun "December 18" ati. Hippolytus nih "Jesuh hi cawn Nithumni ah a chuak men lai" tiah a ti. AD 243 hrawngah North Africa ram kuakap in min theihlomi nih ca an tialmi ah Jesuh chuah hi March 28 ah a si" tiah an tial.

 December Ni 25 hi Jesuh chuahni asi tiah ati hmasattu bik cu, Hippolytus (170-236 AD) asi in a lang. Hitin a tuakning asi. Jesuh hi a nu nih pawi hram aa thawk hi, March 25 ah asi. Cu ni cu Judah ram ah thal chuah aa thawkka asi.  Nau cu thla (9) an pawi caah, Jesuh hi December Ni 25 bak ah chuak tiah a ti.

December Ni 25 hi Krihfabu ni sunglawi puaini ah an rak hman hmasat biknak tuanbia kan hmuhmi cu Philocalian Calendar (AD 354) ah a si. Roman miphun tu nih cun cu Ni ah puai an rak tuah tawnnak hi AD 336 in an rak thawk cang. Cuticun nichuahlei le nitlaklei Krihfabu hna nih December Ni 25 cu duhsah tein an cohlan i, Christmas Ni ah a tlak thai nak asi.

Pakhat ruah ding a ummi cu December Ni 25 hrawng hi Roman miphun hna nih puai lianlian an tuah lio caan a si. Saturnalia timi puai hi December 17-23 kar ah an tuah. Saturnatlia cu "Saturn timi cinthlaknak lei pathian an biaknak puai asi." Brumalia timi hi December ni 25 ah an rak tuah tawn. Cu ni cu "Sol" timi "nika pathian chuah ni" tiah an timi asi.

Rome Pennak pi kha Krihfa ram ah a hung can tik ah le Krihfa hruaitu hmasa abik in Roman Catholic hna nih December Ni 25 bak ah Jesuh a chuak an ti tik ahcun cu ni cu ni biapi tuk ah a cang. Roman miphun an puai zong asi cia tik ah, cucu a lar chin lengmang i, an ulh chin lengmang. Mission riantuannak kha a karh i, Europe ram hna zong nih an rak ulh ve i, vawleicung ramkip nih December Ni 25 cu Jesuh chuahni asi tiah ulh asi. Cuticun vawlei lei puaini kha Jesuh Chuahni ah a tla thai ve.

December Ni 25 Cu Jesuh Chuah Ni Asi Kho Hnga Maw?

Hippolytus nih hin December Ni 25 hi Christmas asi tiah a rak ti tik ah hin, Baibal ah ruah dingmi thil an um. Cucu Judah ram khuacaan le an nunphung thil sining asi. Cucu tha tein a rak ruah chih lo bia asi kho men. December Ni 25 hi Jesuh chuahni asi khawh lonak a ruang (2) a um.

1. Jesuh chuah zaan ah "Tukhal hna cu ramlak ah an turun an cawng i ramlak (field) ah an um" (Luke 2:7-8) ti kan hmuh. Ataktak le a ngaingai tiahcun Tukhal hna hi Judah ram ah hin, December zan ah ram lak sawhsawh ah tuu congh khawh asi ti lo. Judah ram ahcun December hi a kik tuk. Cupinah ruah a sur pah lengmang i, hi thla ah hin zan ah khualeng ah tuu chongh le umphung asi ti loh. Tii hmanh khal lak tiang in akih caan asi caah innchung tu ah um caan asi cang ti asi. Cucaah Jesuh hi tuu hna duhpaoh in ramlak ah an riahpi hna caan "thal lio asilole khuasik tlakka te" ah chuak lai tiah ruah asi.

2. Jesuh nu le pa cu Roman miphun milurelnak ah an min pek ding in Bethlehem ah an ra (Luke 2:1-4) tiah kan hmuh. Judah ram khua caan le lamsul zoh tik ah, hi December ah hin cun Rome miphun hna nih milurelnak an tuah lai lo ti asi. A ruang cu khua a sik tuk; tii khalnak kik deuh tiang khua a sih tawn caah le ruah asur i lam a chiat caah hi caan hi milurel caan asi kho lai lo ti a si.

click thumbnail to enlarge herod s palace looking southeast click ...
                         Siangpahrang Herod Inn  

Jesuh Chuah Ni?

Jesuh chuah ni taktak cu kan thei kho lai lo. A caan tu cu khuasik tlak lai thinghnah tilh ka hrawng ah si dawh a si. Kan theih khawhmi cu Mary nih Jesuh a pawika te hi John the Baptist cu anu Elizabeth nih a pawi hnu thla 6 asi lio asi (Luke 1:24-36).

John hi zeitik ah dah an pawi i zeitik ah dah a chuah timi kan theih khawh ahcun, Jesuh chuah hi tuaktan khawh asi cang. Asinain John zong cu zeitik set ah dah a chuah timi baibal nih a kan chim lo.

Baibal nih a kan chimhmi cu, "John an pawika te ah a pa, Zacharias cu tlangbawi asi. Zacharias cu Abijah tlangbawi phu chung aa tel mi asi. Zacharias cu amah tlangbawi riantuan caan a phak tikah amah cu biakinn chung ah tlangbawi rian a tuan. Cu lio ah Elizabeth naupawi aa thawk ti kha Zacharias nih a theih (Luke 1:8-13) tiah kan hmuh. Zacharias biakinn chung a luh le um lio caan hi "rimhmui khangh lio le mi zapi aleng i thla an caam lio caan asi" (Luke 2:9,10). Hi an tuahmi phung hi Judah ram tlangbawi hna phung ning tein an tuah i, camcawhfung zuh in an khiahmi a si.

Judah tuanbia kum le caan kalning tuak tikah, Abijah tlangbawi chung tlangbawi asimi Zacharias biakinn chung a um lio caan hi, cu kum June 13-19 hrawng asi lai ti asi. Zacharias cu inn ah a tlung. A nupi sin a phan. Naupawi an i thawk colh. Cucaah Elizabeth naupawi aa thawk hi June thla dih lei asi kho. Cucaah thla (9) kan van chap ahcun, John hi a kumvui March ah a chuak ding asi.

John the Baptist le Jesuh cu thla (6) an i dang (Luke 1:26-44). John chuah thla March hnu ah thla (6) van chap ahcun, September thla dih lai hrawng ah Jesuh hi a chuak ding asi.


     Bethlehem pawng tukhal pawl tlawnnak ramlak (Bing.com)

Biatlangkawm

Acunglei tialmi vialte fonhtonh than viar tik ah, John hi BC 8 June thla ah an pawi lai i, Jesuh hi Decmber ah an pawi ve lai. BC 7 March dih lai ah John a chuak lai i Jesuh hi Septermber ah a chuak ve lai.  An pawi kum le an chuah kum an i khat veve lai.

Cucaah Jesuh chuah hla hi September thla a si i, ani cu a fiang kho lo nian, September a donghnak lei zarh asi lai. Hi caan hi cu "Tukhal hna zong khua caan thatlio asi caah, an tuu hna hi ramlak sawhsawh ah congh le riahpi khawh an si" (Luke 2:8) lio asi i, Luke nih a chimmi he aa caan a khat kho ding a si. Sibawi Luke nih ca a tial tikah, "Hi kong hi, a hramthawk tein tha tein ka dothlat cikcek hnu ah..." (1:3) tha tein a tialmi asi caah, Luke hi palh dawh asi lo.



 Jesuh chuahnak le umnak khua aa telnak map
                  (Ref. www.yahoo.com)



Zohchunhmi Ca

1. "Herod," Mercer Dictionary of the Bible, edited by Watson E. Mills  (Mercer University Press, 1990)

2. When was the Christ Born?, http://www.ucg.org/bible-faq

3. Quirinius, Mercer Dictionary of the Bible, 1990

4. Dr. Richard P. Bucher, Caesar Augustus, Quirinius and the Census, http://www.orlutheran.com/html/census.html

5. "Christmas," Mercer Dictionary of the Bible, 1990.

6. "Bible verses about Brumalia," http://www.bibletools.org/index.cfm/fuseaction


Wednesday, December 10, 2014

Na Nunnak Ni Zeizat Dah A Tang?

"Na nunnak ni zeizat dah a tang?" Hi biahalnak hi na ruat bal maw? Na ruah lo ahcun atu ca na rel lio ah hin, ruat law tiah kan sawm.

Kei zong, nikhat hnu nikhat a liam thliahmah mi caan ah, hi biahalnak te hi ka ruat lengmang. Nang teh na ruat bal ve maw? Hihi a ruat lo mi caahcun, nunnak hi sullam ngeihter khawh asi lo.

A kan sertu Pathian nih minung a kan ser ning teh na ruat bal maw? A kan serning hi thing, lung, dar, kahi, suan le thir phun hna in a rak kan ser lo. Vawlei in a kan ser.Vawlei cu a neno cemmi, aa rawk fawi cemmi in sermi kan si ti ruah rih a hau.

Cu tluk a nennomi thilri in sermi kan si caah, kan titsa hi a rak fekfuan lo taktak. Cu tluk in a fekfuan lo mi, minung titsa te cu Cathiang nih zei he dah a kan tahchun kha?

1. Pangpar bang in a par i a uai thanmi (Job 14:2)
2. Zing ah dawh tein a keo, a thang, a par i zanlei ah a uai than mi belh (Ps.90:6)
3. Thladem in a tli i a peh lo mi (Job 14:2b)
4. Tiva a reu i a car bantuk in minung cu a thi i a tho than ti lo (Job 14:11,12)
5. Nunnak cu thaw menmen a si (Job 7:7)
6. Minmei a tian i a  lomi he a tahchunh (Job 7:9)
7. Ram le ram pangpar bantuk, a par i a til thanmi he tahchunh kan si (1 Pet 1:24)
8. Lonh khawhlomi ramri ser piakmi kan si (Job 14:5)
9. Kan ni-thla hna kha relpiakmi an si a ti (Job 14:
10. Kei dip in lakmi lei dip kir than ding tiah a kan ti (Gen.3:19c)
11. Zan mang bantuk (Ps.90:5b)
12. Voikhat thaw chem thluk le thlahawm memmen an si (Ps. 39:5,6)
13.

Vawlei in lakmi titsa cu vawlei ah kir than ding hi sertu Pathian program a rak si. Cucaah hi vawlei ah sau tlawngleng lo ding in, thir hna in ser lo in "vawlei," rawhral a fawi bikmi thil in a kan srnak a si. Cucaah kan kum hna zong khi a tawi ngai in a kan ser.

Cucaah kan kum hna hi an liam ning a rang ngai. Hi nunnak a liamning a rannak kong hi, Job nih hin fiang bik in a kan chimh. Job hi mirum zong asi nain minung nunnak kong hi aa fiang tuk i, amah nih hin zeitluk in dah nunnak a liam a rak timi cu hitin a kan chimh:-

1. Ka ni hna cu thiamtaktu thiampheifung nakin an rang deuh (Job 7:6)
2.  Kan ni hna cu a tlimi nakin an rang deuh (Job 9:25)
3. Vokkuanglawng khulrang ngai a kal bang an kal (Job 9:26)
4. Muvanlai nih sa a zuan hnawh bantuk in an rang (Job 9:26)

Nihin ni dirhmun in chim ahcun, kan ni hna hi "missile" (bomzuang) tluk in an rang a kan ti men lai. Cutluk in cun minung hi kan chan a tawi.

Cu kan kum cu k.120 cung nung ti lo ding in Genesis ah a rak khiah. Siangpahrang David chan ahcun, David nih a zoh lengmang tik ah, Pathian nih minung kan nun caan hi hitin a ser tiah a rak hmuh. Cu a rak hmuh lio caan hi BC 1100 kuakap asi nain nihin ni tiang cu hrawnghrang peng asi.
 Cu kan kum cu zeican dah asi ti a si kha?

"Kum 70 lawng asi ko. Thawn deuh le 80 asi a ti" (Pslm 90:10)

Hihi kan vawleicung ram rumbik in ram sifak bik tiang tuak tikah, zapi zaran nun kum hi 70-80 karlak lawng an rak si. Kawlram i minung nun kum cu 65.94 lawng asi ko. Chad ram nunnak hna cu kum 49.94 lawng asi. Job nih "Ka nun chung ni hi an tlawm ko lo maw? (Job 10:20/21) ah a ti bantuik in kan Ni hna hi an rak tlawm taktak.

Cu kan nun NI ni tlawmte hi, rel le tuak a herh. Cu lawng ahcun hi vawlei ah ni zeizat dah NI ka ngeih rih le zei can dah ka nun rih lai aa fiang kho lai. Cu lawng ahcun nunnak hi sullam a ngei lai i, man a  ngei kho lai. Cu asiloahcun nunnak hi "nun sawhsawh  le man ngei lo taktak in nun a fawite."

Asiahcun careltu hna, "Nang na nunnak ni zeizat dah a tang rih?" timi te kha kanan in zoh u sih.

Bible nih cun minung nunnak caan hi, kum 70 le kum 80 ceu asi a ti. Kum 70 a nung ding in ruat u sih. Zei cah dah a nun lai? Kum khat ah ni 365 a um caah, 70 x  365 = 25,550 a nung ding asi. Cu mipa/minu cu kum 40 a phanh cang asi ahcun, a nun ciami kum hna cu, 70x40=14,600 ni a nung cang.

Asiahcun hi vawlei ah ni zeizat dah nunnak nawl a ngeih rih timi kan tuak ta lai. A tang rihmi kum hna cu 25,550-14,600=10,950 asi.

Hi kum hna hi nikhat hnu nikhat in an lan thliahmah. Tlaih khawh lo in an liam ko hna. Ti lian nih thinghnah a fenh bantuk in, "Ti lian bantuk in minung cu a kan fenh" (Ps. 90:5).

Cucaah, "Kan nunnak hi, zeitluk in dah a tawi ti kha kan hngalhter law cuticun kan fim deuh hnga?" (Ps. 90:12) tiah Cathiang nih a kan ti bantuk in, kan nunnak ni hna hi rel le zeitluk in dah a tawi ti kha hngalh kan herh.

Cucaah careltu nang zong nih na nunnak tuak ve. Kum zeizat dah hi vawlei ah na nun cang? Hi pin ah kum zeizat dah na nun rih lai? Cu a tang rihmi NI hna ah hin zeitindah ka nun lai i, zeidah ka tuah lai? timi ruah a herh. Cuticun zeitluk in dah kan nunnak hi a tawi ti kha ruat le hngal in, taksa, thinlung le thlarau ah a fimmi si a herh.

Cubantuk si khawhnak ding caah, "Na Nunnak Ni Zeizat Dah A Tang?" ti hi na tuak bal ve maw?







Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....